PODZIAŁ I ZNACZENIE KOSZTÓW PRODUKCJI

1. Koszt i wybór producenta

a) analiza kosztów i korzyści

b) koszt jako wydatek i koszt jako element wyboru

2. Kryteria podziału kosztów

3. Rodzaje kosztów i kształtowanie się ich krzywych w krótkim okresie

4. Krzywe kosztów w długim okresie

Fundamentalną częścią mikroekonomii jest analiza zachowania się i podejmowania decyzji przez przedsiębiorstwo. Czynniki produkcji zużyte w procesie produkcji. W celu stworzenia przesłanek do podejmowania racjonalnych decyzji gospodarczych jak również kontrolowania i rozliczania i oceny działalności przedsiębiorstw, przedsiębiorstwa prowadzą rachunek kosztów oraz stosują odpowiednie podziały. Rachunek kosztów obejmuje zbiór zasad i metod poszukiwania potrzebnych informacji o kosztach ich kalkulacji ewidencji, zaliczaniu do odpowiednich grup w efekcie rozliczania. Pojęcie kosztów ważne jest z punktu widzenia działalności gospodarczej przedsiębiorstw gdyż ich obniżenie daje możliwość obniżenia cen, potencjałem ___ rozszerzenia obszaru zbytu. Koszty są ponoszone przez przedsiębiorstwo w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej tj. produkcji oraz sprzedaży. Koszty sprzedaży - istniały zawsze wtedy gdy była mowa o stosunkach sprzedaży. Werner Sombart - "wywołać zainteresowanie, wzbudzić zaufanie, stworzyć potrzebę kupna, oto co wieńczy starania kupca, któremu się dobrze wiedzie. Nie ma znaczenia za pomocą jakich wyrobów, cen w tym ujęciu zostanie osiągnięte. Wystarcza aby uzyskany został raczej dzięki wewnętrznemu a nie zewnętrznemu przymusowi, że partnerzy występują do transakcji wbrew swej woli lecz wskutek własnych decyzji. Celem kupca musi być sugestia jeżeli chodzi o środki zewnętrznego przymusu to jest ich wiele" 1913 r. Zabiegi kupca w stosunku do nabywającego dobra muszą być tak subtelne aby wywołały potrzebę zakupienia danego dobra a nie jawiły się jako oferta złożona pod przymusem. Koszty sprzedaży mają znaczącą pozycję.

1 Koszt i wybór producenta

Koszty produkcji są elementem podejmowania decyzji racjonalnych decyzji przez producenta. Ustalone w wyniku dokonanego wyboru ekonomicznego efekty, musi ponieść określone nakłady, gdyż koszty produkcji następuje zużycie posiadanych zasobów. (siła robocza, materiały, maszyny i urządzenia). Ograniczona ilość zasobów ekonomicznych sprawia że zużywając je na dany efekt gospodarczy traci możliwość wykorzystania ich na inne cele i uzyskania zeń korzyści. Podejmując decyzję uzyskania jednych dóbr traci możliwość zdobycia innych dóbr - zasada ekonomii subiektywnej. Kosztem zużycia zasobów w dany sposób jest wartość tego co z tych zasobów można było by wytworzyć gdyby zostały one użyte w najlepszy alternatywny sposób. Koszt wyprodukowania danego towaru jest to wartość tego czego trzeba się wyrzec aby wytworzyć dane dóbr. Te tracone korzyści nazywa się kosztami alternatywnymi. Z ograniczoności zasobów ekonomicznych wynika konieczność ciągłej analizy korzyści oraz kosztów.

Centralnym problemem ekonomii subiektywnej jest aby dokonywać wyboru najbardziej korzystnych alternatyw, oczywiście przy pełnej wiedzy o rzeczywistych kosztach podejmowanych decyzji. Rozpatrywanie kosztów z punktu wyboru producenta sprawia, że zarysowują się istotne różnice pomiędzy kosztami znajdującymi odzwierciedlenie w ewidencji księgowej o poniesionych wydatkach pieniężnych, a ekonomicznie ujmowanymi kosztami. Koszta alternatywne obejmują rzeczy które poświęca się podejmując daną decyzję, a nie najlepszą z znanych alternatyw.

Przykład 1

W małej firmie właściciel sam pracuje, załóżmy, że przedsiębiorstwo przynosi w ciągu roku zysk w wysokości 20mln zł. Właściciel jest wysoko wykwalifikowany który mógłby objąć posadę w innej firmie za 30mln zł. Ta ostatnia suma stanowi wielkość utraconej korzyści dokonując wyboru podejmując decyzję prowadzenia własnej firmy zmuszony był do zrezygnowania z podjęcia pracy u innego przedsiębiorcy. Nam wypada przypuszczać, że samodzielność przedsiębiorstwa została wyżej wyceniona od dodatkowych dochodów. Odejmując od kwoty osiągniętej koszt tymczasowy produktu otrzymujemy rzeczywisty zysk. Po tym widać, że firma przyniosła właścicielowi stratę w wysokości 10ml zł. Ekonomista porównuje dokonane wybory nakłady oraz korzyści są to koszty z ekonomicznego punktu widzenia Przykład 2 (różnica pomiędzy kosztami jawnymi i kosztami ukrytymi) Właściciel inwestuje w maszyny i urządzenia, które kosztują 1mld zł na ten cel zaciąga kredyt w banku na wysokość 800 mln o oprocentowaniu 10%, ponieważ to nie wystarcza to musi on różnicę pomiędzy kredytem a kosztem zakupu czyli 200 mln pokryć ze swoich bieżących środków finansowych, kosztem ukrytym będzie wielkość odsetek, które musiałby zapłacić gdyby także zaciągnął kredyt na brakujące 200mln. alternatywny wykorzystaniem 200 mln byłaby pożyczka na ten sam procent i kosztami ukrytymi są wszystkie wydatki właściciela związane z prowadzeniem firmy a nie są z efektem na sprzedaży. Suma kosztów jawnych i ukrytych stanowi koszt całkowity. Problem kosztów zdeterminowanych wyborem producenta jest szczególnie ważny gdy analizuje się działania i decyzje, które występują poza sferą wymiany towarowo-pieniężnej.

b) koszt jako wydatek i koszt jako element wyboru

Zasoby ekonomiczne wykorzystywane w przedsiębiorstwie obejmują pieniężną wartość czynników produkcji zużytych do wytworzenia określonego produktu np. nakład pracy, materiały, energia, paliwa, maszyny etc. Koszty ujmowane jako różnego rodzaju wydatki związane są z funkcjonowaniem przedsiębiorstwa i wytwarzaniem określonej wielkości produkcji. Są one szczególnie ważne z punktu widzenia rachunkowości przedsiębiorstw. Dla księgowych ważne są rzeczywiste koszty wydatków, ich rejestracja i rozliczanie, Dla ekonomisty z punktu widzenia dokonanego wyboru koszt jest własnością wymaganą w danym zastosowaniu. aby utrzymać zasób ekonomiczny w danym zastosowaniu konieczne jest ponoszenie kosztów. Odpowiada to zapłacie jaką nakład uzyskałby w jego najlepszym alternatywnym zastosowaniu. Dla przedsiębiorstw ważne są obydwa podejścia. Tworzą one system dający podstawę do podejmowania decyzji ekonomicznych.

2 Kryteria podziału kosztów

Kryteria podziału kosztów:

1. rodzaj kosztów

2. miejsce powstawania

3. sposób rozliczania kosztu na gotowy produkt

4. reakcja kosztów na zmianę wielkości produkcji

Podział kosztów w ujęciu rodzajowym: jest związany ze zużyciem określonego czynnika produkcji, w tym miejscu wyróżnia się

następujące koszty:

 koszty materialne (materiałowe + amortyzacja)

 koszty osobowe

 koszty finansowe

Suma wartości wszystkich materiałów, energii i paliw zużytych do wytworzenia danej produkcji to koszty materiałowe. Trwały majątek produkcyjny (maszyny, urządzenia, budynki) zużywa się stopniowo w procesie produkcji, odpowiednie części w jego wartości są przenoszone na wytwarzane produkty w formie amortyzacji, potem amortyzacji zaliczane do kosztów w danym okresie ustala się na podstawie stawek odpisu określonych w obowiązujących przepisach. Są one zróżnicowane dla poszczególnych rodzajów środków i określają w ciągu ilu lat pełna wartość maszyn, urządzeń i budynków zostanie przeniesiona na wytwarzane produktu, z tych odpisów tworzony jest fundusz amortyzacyjny, który pozwala na odtwarzanie używanego majątku. W okresie inflacji wartość majątku trwałego przedsiębiorstwa może zostać rewaloryzowana, sprawia to, że fundusz amortyzacyjny w przedsiębiorstwie nie traci na wartości i może być przeznaczony na zakup nowych maszyn i urządzeń. Inwestycje nabywane z funduszu amortyzacji nazywają się inwestycjami restytucyjnymi (odtworzeniowymi) przywracają one pierwotną zdolność produkcyjną przedsiębiorstwa po wycofaniu z produkcji zużytych maszyn i urządzeń. Państwo może wprowadzić przepisy zezwalające na przyspieszoną amortyzację środków trwałych i skrócić przewidywany czas eksploatacji obiektu majątku trwałego np.: z 4 do 2 lat. Sprzyja to prowadzeniu postępu technicznego. Koszty osobowe: wynagrodzenia pracowników za pracę, ogólna kwota kosztów obejmuje płace zasadnicze z zysku brutto pracowników oraz inne części składowe wynagrodzeń, premie, wydatki. Udział kosztów osobnych w kosztach produkcji jest zróżnicowany zależy on od dziedziny gospodarki narodowej oraz charakteru wytwarzanej produkcji i usług. W przedsiębiorstwach przemysłu przetwórczego gdzie na ogół płace są niższe to dominującą pozycję stanowią koszty pierwszego rodzaju. Koszty finansowe: obejmują składniki na ubezpieczenia, wypłacane procenty od zaciągniętych kredytów, czynsze z dzierżawionego majątku, nieściągalne długi od odbiorców produkcji.

Podział kosztów według miejsc ich powstawania: (wynika z faktu, że przedsiębiorstwo jest określoną strukturą organizacyjną, produkcyjną i funkcjonalną.

 koszty produkcji podstawowej

 koszty produkcji pomocniczej

 koszty działalności marketingowej

 koszty bezpieczeństwa i higieny pracy

 koszty działalności badawczo-rozwojowej

 koszty informacji naukowo-technicznej

Podział kosztów ze względu na sposób rozliczania na gotowy produkt, względnie koszty

 bezpośrednie

 pośrednie

koszty bezpośrednie to takie które mo¿na bezpośrednio skalkulować na gotowy produkt (materiały bezpośrednie, robocizna bezpośrednia) wielkość tych kosztów określają zwykłe techniczne normy zużycia materiału i robocizny na jednostkę wyrobu. koszty pośrednie to koszty materiałów i robocizny których nie można odnieść do konkretnych wyrobów oraz amortyzacja. Z tego wynika, że nie da się powiązać bezpośrednio z wyrobami grupuje się je według miejsc ich powstawania i wyróżnia się:

 koszty wydziałowe

 koszty ogólnozakładowe

Dolicza się do kosztów bezpośrednich w formie narzutów. Z braku cech ustawowych rozliczania jest na ogół liczba zatrudnionych pracowników lub liczba przepracowanych roboczo-godzin. W przedsiębiorstwach o wysokim stopniu automatyzacji tą podstawą może być materiał zużyty w procesie produkcji.

Kryterium reakcji kosztów na zmianę wielkości produkcji koszty dzieli się w zależności od zmian produkcji oraz ich zakresu. Według pierwszego podziału wyodrębnia się koszty stałe i zmienne według drugiego koszty całkowite, przeciętne, krańcowe (marginalne)

W krótkim okresie w którym nie występują zmiany w majątku produkcyjnym wszelkie koszty są niezależne od rozmiarów produkcji należą do nich: amortyzacja trwałego majątku produkcyjnego, płace kierownictwa i administracji, koszty konserwacji, koszty ochrony. Zmniejszanie czy zwiększanie produkcji nie wpływa na zmianę kosztów dlatego nazywamy je stałymi. Pozostałe koszty są zależne od rozmiaru produkcji i zmieniają się wraz z nimi (choć nie zawsze proporcjonalnie do nich) Koszty zmienne obejmują: płace, surowce i półfabrykaty, energię, paliwa część tych kosztów przede wszystkim koszy materiałów i robocizny bezpośredniej zmieniają się wprost proporcjonalnie do zmian wielkości. Pozostałe koszty zmienne (materiały pośrednie, robocizna pośrednia, energia, paliwa) w pewnym przedziale zmian wielkości produkcji maj¹ tendencję do zmian mniej niż proporcjonalnych a w następnym przedziale do zmian proporcjonalnych, a w kolejnym do zmian więcej niż proporcjonalne.

Zachowanie się tych kosztów zależy od specyfiki technologicznej przedsiębiorstwa. I w każdym z nich znajdą się koszty całkowite, przeciętne i krańcowe. koszty całkowite tj. pełne koszty ponoszone przez dane przedsiębiorstwo związane z wyprodukowaniem przez nie określonej ilości towarów i usług całkowity koszt produkcji jest sumą kosztów stałych i zmiennych koszty przeciętne (koszty jednostkowe) to koszty całkowite podzielone przez ilość wyprodukowanych jednostek. ta pozycja jest bardzo ważna, którą przedsiębiorstwo porównuje z ceną danego towaru oferowaną przez inne przedsiębiorstwo i ocenia czy i w jakim stopniu opłacalna jest jego produkcja. Ten typ kosztów stanowi podstawę do kalkulacji celów nowych wyrobów i podejmowania decyzji przez przedsiębiorstwo. Obrót przeciętnego kosztu całkowitego oblicza się również przeciętne koszty stałe i przeciętne koszty zmienne. Uzyskuje się je przez dzielenie uzyskanych wielkości przez liczbę jednostek. koszty krańcowe są to koszty wyprodukowania dodatkowej jednostki produktu czyli pierwsza pochodna funkcji kosztów całkowitych., Ponieważ koszt jest stały przy zwiększaniu się produkcji to koszty krańcowe reprezentują przyrosty w formie zmiennej.

3 Rodzaje kosztów i kształtowanie się ich krzywych w krótkim okresie

Przez krótki okres rozumie się taki odcinek czasu w którym produkcja opiera się na danej technologii. W długim okresie na wskutek dokonanych inwestycji zmieniają się procesy technologiczne a zatem niemal organizacja produkcji, wzrastają (najczęściej) rozmiary produkcji stąd w długim okresie wszystkie koszty są zmienne.

Wyróżnia się następujące rodzaje kosztów w krótkim okresie:

 koszty stałe całkowite

 koszty zmienne całkowite

 koszty całkowite

 koszty przeciętne

 koszty stałe

 koszty zmienne

 koszty całkowite

 koszty marginalne

a) koszty stałe całkowite. Są ponoszone przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości, koszty te występują na tych punktach kiedy produkcja wynosi zero (ochrona majątku, konserwacja, dzierżawa lokal i gruntów).

b) koszty zmienne całkowite związane z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od rozmiarów produkcji. Tempo wzrostu jest nierównomierne, początkowo rośnie wolniej następnie po przekroczeniu pewnego poziomu zaczyna rosnąć szybciej

c) koszty całkowite - suma kosztów stałych całkowitych i kosztów zmiennych całkowitych krzywa kosztów całkowitych zaczyna się w początku krzywej kosztów stałych kosztów całkowitych.

d) koszty stałe przeciętne - (koszt stały jednostkowy) podzielenie kosztów: stałego całkowitego przez wielkość produkcji koszt stały przeciętny zmniejsza się nieustannie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji, oznacza to, że na każdy produkt przypada coraz mniej całkowitych kosztów stałych.

e) koszty zmienne przeciętne - podzielenie kosztu zmiennego całkowitego przez wielkość produkcji. koszt zmienny przeciętny zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji, a następnie po przekroczeniu pewnej wielkości zaczyna rosnąć.

f) koszty całkowite przeciętne - podzielenie kosztu całkowitego przez jednostkę produkcji (wykres w stosunku do ostatniego jest przesunięty w górę)

g) koszt marginalny (pozwala ocenić rentowność decyzji dotyczącej powiększania produkcji o kolejną dodatkową jednostkę) zmiana kosztu całkowitego wynikająca ze zmiany wielkości produkcji na jedną jednostkę,

h) powiązania produkcji i kosztów. Są rezultatem stosowania techniki produkcji oraz zależne od cen surowców. Przedsiębiorca osiąga techniczne optimum produkcji w punkcie w którym krzywa kosztów krańcowych przecina krzywą przeciętnych kosztów całkowitych

Każde zwiększenie lub zmniejszenie rozmiarów produkcji w porównaniu z wielkością optimum produkcji oznacza zwiększenie kosztów wytwarzania na jednostkę produktu.

4 Krzywe kosztów w długim okresie

Krótki okres czasu - czynniki produkcji uznaje się za zmienne.

Długi okres czasu - czas potrzebny do dostosowania produkcji do nowych warunków ekonomicznych

 mogą zmieniać się rozmiary przedsiębiorstwa

 mogą zmieniać się metody produkcji

 nowi pracownicy

 wynegocjowane nowe umowy z dostawcami surowców

Nowe kombinacje czynników produkcji (nowy zestaw) może minimalizować koszty, a w szczególności wielkość wyposażenia produkcyjnego zależnie od przewidywanego rozmiaru produkcji.

Planowaną wielkość produkcji można oszacować. Krótkookresowe krzywe kosztów odpowiadają poszczególnym projektom, mniejsze jednostki o niższym poziomie wyposażenia będą miały nieco wyższe koszty przeciętne, a większe jednostki będą miały niższe koszty przeciętne.

Przekroczenie pewnej wielkości jednostki produkcyjnej powoduje, że przeciętne koszty produkcji zaczynają wzrastać.

Zbiór przewidywanych krótkookresowych kosztów przeciętnych odpowiadających rozmiarom zakładów przedstawia rysunek:

LAC envelope curve - obwiednia I krzywa opasująca

ACn krótkookresowe przeciętne koszty całkowite dla n - tego wariantu.

Na podstawie poniższych punktów ACn tworzymy LAC

dla q0 następuje wariant najkorzystniejszy

Koszty: osiągalne (leżą na LAC i poniżej) I nieosiągalne (leżą poniżej LAC)

W przedziale (0,q0) malejące koszty całkowite.

Przy q > q0 - rosnące długookresowe przeciętne koszty całkowite.

Krzywa marginalna przecina LAC w najniższym punkcie.

---