III rozbiór Polski
III rozbiór Polski (1795) - ostatni z trzech rozbiorów Polski, do których doszło pod koniec XVIII w.
Już w czasie trwania insurekcji kościuszkowskiej 11 lipca 1794 roku poseł pruski w Petersburgu Leopold Heinrich von Goltz pisał w swej depeszy, że cała Rosja domaga się rozbioru Polski i wymazania imienia polskiego[1].
Niecały rok po upadku insurekcji, 24 października 1795, monarchowie Rosji, Prus i Austrii (a właściwie Imperium Habsburgów[2]) uzgodnili wzajemnie traktat, zgodnie z którym przeprowadzili ostatni, pełny, III rozbiór Rzeczypospolitej.
III rozbiór był rezultatem m.in. kryzysu wewnętrznego i ekspansywnych działań mocarstw ościennych, bezpośrednio jednak wynikiem nieudanej insurekcji kościuszkowskiej i przegranej wojny Polski z Rosją i Prusami.
Ziemie polskie po III rozbiorze
Straty terytorialne
Rosji przypadły wszystkie ziemie na wschód od Niemna i Bugu (120 tys. km²). Na zabranych terenach utworzono gubernie: wołyńską ze stolicą w Izasławiu, grodzieńską, mińską oraz litewską z siedzibą w Wilnie. Otrzymała największy powierzchniowo obszar[3].
Austria jako główny inicjator III rozbioru, a także w ramach rekompensaty za straty w wojnie z rewolucyjną Francją, zajęła Lubelszczyznę. Zaanektowała także resztę Małopolski z Krakowem, część Podlasia i Mazowsza. Otrzymała tereny najliczniej zaludnione.
Prusom przypadła najmniejsza zdobycz. Musiały zadowolić się częścią Mazowsza z Warszawą, Podlasia i Litwy. Ponadto Prusy zajęły ponad 2300 km² województwa krakowskiego (m.in. teren dawniejszego księstwa siewierskiego) zwanego odtąd w Prusach Nowym Śląskiem (Neu Schlesien).
Polska przestała istnieć.
Następstwa
Król Stanisław August Poniatowski opuścił Warszawę i w asyście dragonów rosyjskich udał się do Grodna, pod opiekę i nadzór namiestnika rosyjskiego, po czym abdykował 25 listopada na rzecz Rosji. Z tej przyczyny Rosja de facto stała się depozytariuszką korony polskiej i bez jej zgody Napoleon nie chciał i nie mógł przywrócić później Królestwa Polskiego. (Uczynił to dopiero, powołując w 1812 Konfederację Generalną Królestwa Polskiego i wypowiadając wojnę Rosji). Stanisław August Poniatowski zmarł w Petersburgu 12 lutego 1798.
W latach 1807-1815 istniało Księstwo Warszawskie, namiastka niepodległego państwa polskiego zależna od Cesarstwa Francuskiego. W 1815, po kongresie wiedeńskim ostatecznie ustaliły się granice zaborów (z korektą w 1833) - aż do jesieni 1918. Podział Księstwa Warszawskiego dokonany podczas obrad wiedeńskich nazywany bywa błędnie IV rozbiorem Polski (czasem nazwę tę stosuje się jednak również wobec paktu Ribbentrop-Mołotow).
Po utracie państwowości wielu Polaków, zwłaszcza wojskowych, wyemigrowało z kraju, głównie do Saksonii, Włoch i Francji. Wielu z nich związało swe losy z gen. Napoleonem I Bonaparte. Z jego przyzwolenia utworzone zostały w Lombardii w styczniu 1797 dwa Legiony Polskie pod dowództwem generałów Henryka Dąbrowskiego i Karola Kniaziewicza, przy czym w ich skład weszli głównie polscy jeńcy z armii austriackiej. Już w maju 1797 legiony polskie wzięły udział w walkach przeciwko wojskom austriackim o Rzym. Zaś w lipcu jeden z jej twórców, Józef Wybicki, napisał tekst pieśni „Mazurek Dąbrowskiego”, która stała się później polskim hymnem państwowym.
