EDUKACJA JAKO WAŻNY ELEMENT LECZENIA NADCIŚNIENIA

EDUKACJA JAKO WAŻNY ELEMENT LECZENIA NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO

Epidemiologia i prewencja

Nadciśnienie tętnicze pozostaje najważniejszym czynnikiem ryzyka przedwczesnych zgonów na całym świecie. Dane z ostatnich 20 lat wskazują na wzrost rozpowszechnienia nadciśnienia tętniczego w Polsce.

Według badania NATPOL 2011 rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego wśród osób w wieku 18-79 lat wzrosło w ciągu 10 lat z, 30 do 32%, czyli do około 9 milionów osób. Do tej liczby należy dodać, na podstawie badania POLSENIOR, około miliona osób z nadciśnieniem tętniczym po 80. roku życia. Utrzymanie się obserwowanych tendencji może spowodować, że do roku 2035 liczba pacjentów z nadciśnieniem tętniczym zwiększy się o połowę.

Rozwojowi nadciśnienia tętniczego można zapobiegać przede wszystkim poprzez wpływ na uwarunkowania środowiskowe. Najskuteczniejszą metodą uniknięcia lub opóźnienia rozwoju nadciśnienia tętniczego (prewencja pierwotna) jest modyfikacja stylu życia, a zwłaszcza zapobieganie otyłości oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Prewencję pierwotną dzielimy na populacyjną, skierowaną do ogółu osób, oraz celowaną, dotyczącą osób zagrożonych nadciśnieniem tętniczym w stopniu większym niż ogół populacji.

Te intensywniejsze działania powinny być skoncentrowane na następujących grupach osób:

Pacjenci z rodzinnym obciążeniem chorobami układu krążenia (udar mózgu, zawał serca, niewydolność serca) — kobiety przed 65. roku życia, mężczyźni przed 55. rokiem życia.
Osoby z cukrzycą lub współistniejącą chorobą nerek.
Chorzy z przynajmniej dwoma klasycznymi czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
Osoby z BP wysokim prawidłowym ≥ 130/85 mm Hg.
Osoby z nadciśnieniem białego fartucha.

Rozpoznanie i klasyfikacja

Podstawą rozpoznania nadciśnienia tętniczego jest prawidłowo wykonany pośredni gabinetowy pomiar BP. Zaleca się pomiary na ramieniu, a listę aparatów posiadających certyfikat znajduje się na stronie Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego (PTNT) (www.nadcisnienietetnicze.

pl/dla_lekarzy/zalecenia_i_standardy/zalecenia_ptnt).

Zasady prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego w gabinecie lekarskim lub przychodni:

Wymagania dotyczące sprzętu

Aparat na ramię posiadający certyfikat dokładności (patrz www.nadcisnienietetnicze.pl/dla_lekarzy/zalecenia_i_standardy/zalecenia_ptnt Rozmiar mankietu dobrany do wielkości ramienia pacjenta (w „idealnym” mankiecie część gumowa powinna mieć długość 80%, a szerokość 40% obwodu ramienia)

Przygotowanie pacjenta

Zakaz picia kawy i palenia papierosów przez pacjenta co najmniej 30 minut przed pomiarem.
Kilkuminutowy odpoczynek w pozycji siedzącej z podpartymi plecami, w cichym pomieszczeniu, bezpośrednio przed pomiarem.
Pacjent w pozycji siedzącej, z podpartymi plecami, kończyna górna obnażona, bez uciskającej odzieży, luźno wsparta ze zgięciem łokciowym na poziomie 4. międzyżebrza.
Mankiet na wysokości serca niezależnie od pozycji ciała pacjenta

Technika pomiaru

Pompowanie powietrza w mankiecie do ciśnienia o 30 mm Hg wyższego od słyszalnych tonów (wyczuwalnego tętna)
Wypuszczanie powietrza z prędkością 2 mm Hg/s
Pierwszy pomiar na obu kończynach górnych, kolejne pomiary należy wykonywać na ręce, na której zmierzono wyższą wartość BP
Za ciśnienie skurczowe (SBP) uznaje się moment pojawienia się pierwszego tonu przy opróżnianiu mankietu — I faza Korotkowa
Za ciśnienie rozkurczowe (DBP) uznaje się moment zaniku słyszalności ostatniego tonu przy opróżnianiu mankietu — V faza Korotkowa
Dla ustalenia wartości BP należy obliczyć średnią z 2 pomiarów, przeprowadzonych w czasie tej samej wizyty w odstępach 1-2 minut
Pomiar tętna powinien być dokonany po drugim pomiarze BP

Sytuacje szczególne

Trzeci pomiar przeprowadza się (i uwzględnia w wyliczeniu średniej), jeśli różnica między 1. a 2. pomiarem przekracza 10 mm Hg
Przy różnicy wartości między kończynami jako właściwą należy przyjąć wartość wyższą
U osób w starszym wieku, chorych na cukrzycę oraz na inne choroby mogące powodować hipotonię ortostatyczną należy dokonywać też pomiaru w 1. i 3. minucie od przyjęcia pozycji stojącej

Zalecenia dotyczące prowadzenia domowych pomiarów ciśnienia tętniczego

Zaleca się używanie w pełni automatycznych aparatów posiadających walidację z mankietem zakładanym na ramię (patrz: http://www.nadcisnienietetnicze.pl/dla_lekarzy/zalecenia_i_standardy/zalecenia_ptnt)
Pomiary należy wykonywać przez 7 kolejnych dni
Należy wykonywać po 2 pomiary w kilkuminutowych odstępach, rano i wieczorem, o stałych porach, w równych odstępach czasu (np. 6.00-18.00, 7.00-19.00 itp.). Pomiary powinny być wykonywane bezpośrednio przed przyjęciem leków, a w godzinach porannych przed jedzeniem
Pacjent powinien zapisywać uzyskane wartości BP w poszczególnych pomiarach w kolejnych dniach w dzienniczku samokontroli. Istnieje możliwość stosowania aparatów z pamięcią lub drukarką

Nadciśnienie tętnicze można rozpoznać, jeśli średnie wartości BP (wyliczone co najmniej z dwóch pomiarów dokonanych podczas co najmniej dwóch różnych wizyt u lekarza), są równe lub wyższe niż 140 mm Hg dla SBP i/lub 90 mm Hg dla DBP.

Rozpoznanie nadciśnienia tętniczego na podstawie wyniku pomiarów w gabinecie lekarskim i poza nim

Kategoria	Skurczowe BP [mm Hg]		Rozkurczowe BP [mm Hg]
BP w gabinecie lub w przychodni	≥ 140	i/lub	≥ 90
BP w pomiarze ambulatoryjnym:
w ciągu dnia (lub czuwania)	≥ 135	i/lub	≥ 85
w nocy (lub w czasie snu)	≥ 120	i/lub	≥ 70
średnia w ciągu doby	≥ 130	i/lub	≥ 80
BP w pomiarach domowych	≥ 135	i/lub	≥ 85

Definicje i klasyfikacja ciśnienia tętniczego w pomiarach gabinetowych

Kategoria	Skurczowe BP [mm Hg]		Rozkurczowe BP [mm Hg]
Optymalne BP	< 120	i	< 80
Prawidłowe BP	120-129	i/lub	80-84
Wysokie prawidłowe BP	130-139	i/lub	85-89
Nadciśnienie tętnicze 1. stopnia	140-159	i/lub	90-99
Nadciśnienie tętnicze 2. stopnia	160-179	i/lub	100-109
Nadciśnienie tętnicze 3. stopnia	≥ 180	i/lub	≥ 110
Izolowane nadciśnienie skurczowe	≥ 140	i	< 90

Czynniki ryzyka

Płeć męska
Wiek (mężczyźni: ≥ 55 lat, kobiety: ≥ 65 lat)
Palenie tytoniu
Zaburzenia lipidowe

cholesterol całkowity > 4,9 mmol/l (190 mg/dl) i/lub
cholesterol frakcji LDL > 3,0 mmol/l (115 mg/dl) i/lub
cholesterol frakcji HDL < 1,0 mmol/l (40 mg/dl) u mężczyzn, < 1,2 mmol/l (46 mg/dl) u kobiet i/lub
triglicerydy > 1,7 mmol/l (150 mg/dl)

Glukoza w osoczu na czczo 5,6-6,9 mmol/l (102-125 mg/dl)
Nieprawidłowy wynik próby tolerancji glukozy
Otyłość (BMI ≥ 30 kg/m2)
Otyłość brzuszna (obwód talii: mężczyźni ≥ 102 cm, kobiety ≥ 88 cm — u osób rasy białej)
Przedwczesna CVD w wywiadzie rodzinnym (u mężczyzn w wieku < 55 lat, u kobiet w wieku < 65 lat)

Edukacja

Edukacja pacjenta z nadciśnieniem tętniczym opiera się przede wszystkim na ocenie jego samoświadomości na temat choroby, własnego zdrowia oraz edukowaniu i szkoleniu, poprzez informowanie w odpowiednio dobranej formie. Działanie to ma na celu uzyskanie przez pacjenta wiedzy o tym, jak leczyć się samodzielnie, a także podejmowania przez niego świadomych decyzji związanych z chorobą.

I Należy udzielić choremu podstawowych informacji:

1. Co to jest nadciśnienie tętnicze?

To choroba układu krążenia, w której w naczyniach tętniczych panuje zwiększone ciśnienie krwi. Nadciśnienie tętnicze jest chorobą przewlekłą. Mówimy o nim wówczas, gdy podczas kilkakrotnych pomiarów, dokonywanych w spoczynku ciśnienie przekracza wartości prawidłowe, powyżej 140/90 mmHg.

2. Jakie są przyczyny nadciśnienia tętniczego?

Najczęściej występuje nadciśnienie tętnicze pierwotne (samoistne), którego przyczyna nie jest dokładnie znana, u około 95% pacjentów z podwyższonym ciśnieniem krwi. Często występuje ono u ludzi z nadwagą, gdy ktoś z rodziny cierpi na to schorzenie. Nadużywanie soli kuchennej w diecie, regularne spożywanie alkoholu, przyjmowanie niektórych leków np.: sterydów, „pigułek” antykoncepcyjnych, może również wpływać na wystąpienie nadciśnienia.

Tylko u około 5% pacjentów nadciśnienie spowodowane jest chorobami organicznymi, takimi jak: niektóre choroby nerek i nadnerczy, mówimy wówczas o nadciśnieniu wtórnym. Wykrycie przyczyn nadciśnienia wtórnego ma istotny wpływ na dalsze postępowanie, które ma na celu usunięcie lub leczenie przyczyn nadciśnienia tętniczego.

3. Jakie są objawy nadciśnienia tętniczego?

Często wysokie ciśnienie nie jest odczuwalne i wiele osób czuje się dobrze przez dłuższy czas, mimo podwyższonego ciśnienia.

Do objawów zaliczamy:

uczucie kołatania
ból w okolicy serca
duszność
bóle i zawroty głowy
pobudzenie lub zmęczenie i senność

II Zachęcanie pacjenta do podjęcia niefarmakologicznego leczenia poprzez:

walkę z otyłością i nadwagą
dietę z obniżoną zawartością soli
aktywność fizyczną
zaprzestanie palenia tytoniu
walkę ze stresem
zmniejszenie spożycia alkoholu

1. Utrzymanie prawidłowej wagi ciała:

Do zadań pielęgnacji należy:

pomóc choremu w ustaleniu celów odchudzania
motywowanie pacjenta do odchudzania
poinformować rodzinę i najbliższych, aby wspierała chorego

Aby pacjent schudł posiłki powinny być o mniejszej zawartości kalorycznej, należy zwiększyć aktywność fizyczną.

Dieta obniżająca ciśnienie:

zaprzestanie dosalania pokarmów, należy zastąpić sól innymi przyprawami: pieprz, przyprawy korzenne
spożywanie dużych ilości warzyw i owoców, szczególnie świeżych i bogatych w potas (banany, pomidory, ziemniaki, fasola, groch, szpinak)
jedzenie zup warzywnych
spożywanie mięsa z drobiu, gotowanego, nie smażonego, ryb, gruboziarnistych kasz, ryżu
desery w postaci sałatek owocowych, budyniu na chudym mleku
śniadania, kolacje przygotowane z pieczywa pełnoziarnistego lub chrupkiego, chude sery, jogurty
jedzenie orzechów włoskich i migdałów
zaleca się picie soków z warzyw, mleka niskotłuszczowego, herbaty
unikanie jedzenia typu Fast-food, bogatego w sól kuchenną, oraz tłuszcze

2. Palenie tytoniu

Ważne jest, aby poinformować chorego o korzyściach wynikających z zaprzestania palenia:

po roku od rzucenia palenia zmniejsza się znacznie ryzyko zawału serca, niewydolności serca, udaru mózgu, po 5 latach poziom ryzyka jest taki jak u niepalących
zmniejsza się ryzyko zachorowania na nowotwory i inne choroby płuc, ale dopiero po 10-15 latach niepalenia jest porównywalne z ryzykiem wystąpienia u osób niepalących
ciśnienie tętnicze obniża się o kilka mmHg, tym samym zmniejszają się dolegliwości związane z nadciśnieniem
należy zaangażować rodzinę i bliskich chorego, aby mobilizowali pacjenta do rzucenia palenia
zastosować terapię antynikotynową np.: plastry antynikotynowe

3. Spożywanie alkoholu

Należy poinformować chorego o korzyściach wynikających z ograniczenia picia alkoholu:

obniżenie ciśnienia tętniczego
skuteczne działanie leków przeciw nadciśnieniowych
redukcja masy ciała

4. Aktywność fizyczna

Zwiększyć aktywność fizyczną można dopiero po konsultacji z lekarzem, ponieważ rodzaj uprawianego sportu zależy od ogólnej wydolności organizmu, towarzyszących chorób. Pacjent może spróbować prostych sposobów aktywności ruchowej, takich jak np.: spacery. Aby jednak spacer przyczynił się do przyspieszenia odchudzania powinien być intensywny. Wysiłek fizyczny, jeżeli ma być skuteczny powinien być uprawiany regularnie. Z ćwiczeń fizycznych polecamy: bieganie, gimnastykę, jazdę na rowerze, pływanie. Codzienne czynności takie jak: praca w ogrodzie, chodzenie po schodach, sprzątanie, również przyczyniają się do spalania kalorii.

5. Stres

Należy poinformować pacjenta, iż aby opanować niekorzystne działanie stresu ważne jest przeprowadzenie zmian w stylu życia, polegających na:

właściwej diecie
zapewnieniu sobie wystarczającej ilości snu
wprowadzeniu umiarkowanych ćwiczeń fizycznych
lepszej organizacji czasu

III Edukowanie chorego i jego rodziny w zakresie samodzielnego pomiaru i kontroli ciśnienia:

ciśnienie mierzymy po 5 minutowym odpoczynku, z mankietem założonym na ramieniu, na wysokości serca
maksymalna liczba pomiarów ciśnienia, w celach diagnostycznych - 2 pomiary rano i 2 wieczorem, przez co najmniej 3 dni. Ilość pomiarów powinno się rozpatrywać również indywidualnie mając na uwadze stan pacjenta, stopień nadciśnienia
chory powinien zapisywać pomiary ciśnienia w dzienniczku samokontroli
do domowego, samodzielnego pomiaru ciśnienia poleca się używanie aparatów automatycznych - spełniających określone kryteria dokładności, z mankietem zakładanym na ramię.