• SOCJOLOGICZNY POZYTYWIZM A. COMTE

POJĘCIE POZYTYWIZMU

ANTYKRYTYCYZM

• Pozytywne = realne, pożyteczne, ścisłe, pewne, konstruktywne

• pozytywizm sprzeciwiał się złej filozofii, która jest źródłem zastoju, skostnienia, niepokoju, anarchii

• podejmował aktualną tematykę kryzysu społecznego w XIX wieku

• dążył do uzyskania wiedzy, użytecznej w organizowaniu społeczeństwa, które wyłoniło się z rewolucji i wciąż nie mogło odzyskać równowagi

• użyteczna może być tylko wiedza o faktach

KRYTYKA METAFIZYKI I FENOMENALIZM

• wszelka zasługująca na zaufanie wiedza stanowi rezultat wolnej od metafizycznych uprzedzeń obserwacji zjawisk

• pozytywizm sprzeciwiał się szukaniu praw naturalnych, gdy poruszał temat natury ludzkiej to tylko w sensie empirycznych danych właściwości jednostek ludzkich

• pozytywistyczny fenomenalizm był przeciwko religii, która odwoływałaby się do bytów nadprzyrodzonych

NATURALIZM: PRZYRODOZNASTWO JAKO NAUKA WZORCOWA

• metody stosowane w naukach społecznych nie powinny się różnic od metod nauk przyrodniczych

• trzy powody pozytywistycznego naturalizmu:

• metody nauk przyrodniczych wykazywały dużą skuteczność i uchodziły za jedyne metody naukowe

• miały być podstawa efektywnej inżynierii społecznej

• tylko nauka pełni godną poparcia rolę wychowawczą, wytwarzając pożądane postawy: rzeczowość, podatność na racjonalne argumenty, odporność na pokusy metafizyki, niechęć do angażowania się w nierozstrzygalne spory

FAKTY SPOŁECZNE JAKO RZECZY

• podział między podmiotem a przedmiotem poznania społecznego

• świat społeczny jest całkowicie niezależny od obserwatora, jest oglądany przez niego z zewnątrz

BADANIE FAKTÓW BEZ ICH WARTOŚCIOWANIA

• do zadań uczonego nie należy wartościowanie badanych zjawisk

• działalność poznawcza jest neutralna w stosunku do toczących się w społeczeństwie sporów o wartości

• wiedza rzeczywiście naukowa może być wykorzystywana przez każdego, nie może być własnością żadnej określonej partii

NAUKA JAKO PODSTAWA INŻYNIERII SPOŁECZNEJ

• nauka miała umożliwić przewidywanie, a co za tym idzie, kontrolę procesów społecznych

• celem pozytywistów było rozwiązywanie najpilniejszych problemów, za pomocą dostępnych w danej chwili środków - „inżynieria cząstkowa” (w przeciwieństwie do „inżynierii utopijnej” gdzie celem było szybkie osiągnięcie najwyższego ideału)

• dążenie do usprawnienia istniejącego systemu, zamiast zastąpienia go przez inny

SOCJOLOGIA A. COMTE'A

KRYZYS SPOŁECZNY A NAUKA

• Comte podzielał wiarę w moc ludzkiego rozumu i był przekonany, że głównym czynnikiem zmiany społecznej jest świadomość

• społeczeństwo porewolucyjne, walka między dwoma partiami: konserwatywną i rewolucyjną

• jedynym wyjściem ze stanu kryzysu jest stworzenie nowego systemu wierzeń, opartego na dogmatach nauki, który wykluczy spory rozkładające społeczną jedność

• ten system wierzeń miałby pełnić role dawnej religii

• aby to stało się możliwe, nauka musi stać się jednolitym systemem, w którym znajdą się odpowiedzi na wszystkie zasadnicze pytania, dotyczące spraw społecznych, politycznych i moralnych

• wyższość nauki nad teologią i metafizyką:

• poglądy naukowe są intersubiektywnie sprawdzalne

• konieczność historyczna - prawem rozwoju świadomości jest przechodzenie przez kolejne fazy: teologiczną, metafizyczną i pozytywną (naukową)

• miejsce każdej nauki w systemie jest wyznaczone historycznie i logicznie

• nauki tworzą hierarchię: matematyka, astronomia, fizyka, chemia, biologia i socjologia

• społeczeństwo jest złożoną nieredukowalną do swoich części składowych całością

• badanie tych części jest dla socjologa bezużyteczne

• Comte miał negatywny stosunek do psychologii i ekonomii politycznej, ponieważ rozkładały społeczne całości na części

• metody nauki społecznej oprócz obserwacji, eksperymentu i metody porównawczej muszą również uwzględniać analizę historyczną

• socjologia jest nauką pozytywną dlatego, że:

• przezwycięża pozostałości myślenia teologicznego i metafizycznego

• gromadzi empirycznie sprawdzalną wiedzę

• odkrywa prawa, pozwalające przewidywać badane procesy i na nie oddziaływać

PRZEDMIOT I ZADANIA SOCJOLOGII

• każda idea Comte'a była już wcześniej obecna w europejskiej filozofii i myśli społecznej, nowe było stworzenie z tych idei jednej całości

• dziełem Comte'a była synteza i rozbudowanie tej syntezy do rozmiarów systemu

• Comte dążył do skojarzenia pojęć postępu i porządku w nierozerwalną parę

• chciał aby socjologia była jedyna nauką społeczną

• traktował każdy stan społeczny za nierozerwalnie związany z określonym stanem wcześniejszym i późniejszym

• przedmiotem badań nie miało być żadne konkretne społeczeństwo lecz po prostu Ludzkość

STATYKA SPOŁECZNA

• statyka społeczna zajmuje się badaniem porządku społecznego, czyli wzajemnymi związkami między różnymi częściami społecznego organizmu

• na pierwszym planie problematyka rodziny, własności, podziału pracy, państwa, języka i religii, rozpatrywane pod kątem wpływu każdej z tych instytucji na utrzymywanie się wewnętrznego ładu całego systemu

• rodzina jest najważniejszym składnikiem społeczeństwa:

• powstaje samorzutnie i niezależnie od jakiegokolwiek racjonalnego rachunku

• w niej odbywa się socjalizacja jednostki ludzkiej

• jest najtrwalszym elementem społeczeństwa

• podział pracy powoduje złożoność systemu społecznego i zróżnicowanie wewnętrzne na grupy zawodowe i klasy

• rząd wprowadza do społeczeństwa pewien rodzaj przymusu, który ma na celu zagwarantowanie współpracy między jego różnymi odłamami

• religia pełni ważne funkcje społeczne, wiara jest potrzebna ponieważ bez niej społeczeństwo ulega rozkładowi

• założenia psychologiczne - społeczna natura człowieka, przewaga uczuć nad intelektem, uczuć egoistycznych nad altruistycznymi

DYNAMIKA SPOŁECZNA

• dynamika społeczna, czyli teoria postępu

• ewolucja społeczeństw ma charakter prawidłowy i ukierunkowany

• najważniejsze jest prawo trzech stadiów rozwoju świadomości: teologicznego, metafizycznego i pozytywnego (naukowego)

• przemiany świadomości są skorelowane z odpowiednimi przemianami we wszystkich dziedzinach życia społecznego

• historia jako realizacja ładu społecznego

• podmiotem dziejów jest Ludzkość jako całość

• korelacja pomiędzy przemianami świadomości a przeobrażeniami systemu społecznego:

• świadomość teologiczna - organizacja sztywna

• świadomość metafizyczna - społeczna dezorganizacja

• świadomość naukowa - reorganizacja, mająca zapewnić trwały porządek społeczny, nie wykluczająca możliwości zmian

• ewolucja teologii do nauki to zarazem ewolucja od społeczeństwa militarnego do przemysłowego

HISTORIA MYSLI SOCJOLOGICZNEJ - ĆWICZENIA

3

---