Socjologia jako nauka pozytywna
Według Comte'a nauka zaczyna się wtedy, gdy poznajemy prawa, które umożliwiają przewidywanie zjawisk, a z kolei przewidywanie zjawisk jest podstawą skutecznego działania. Formuła nauki pozytywnej brzmi: nauka tam, gdzie przewidywanie, a przewidywanie tam, gdzie działanie.
Elementy składowe współczesnej teorii socjologii
• Orientacja teoretyczno-metodologiczna (tezy ontologiczne, epistemologiczne i metodologiczna) - ZAŁOŻENIA;
• Model pojęciowy (zespół kategorii analitycznych określających budowę, mechanizmy funkcjonowania i zmiany świata społecznego) - POJĘCIA;
• Teoria empiryczna (twierdzenia określające zależności między cechami obserwowalnymi) – PRAWA
Spory metodologiczne w socjologii (jak badać społeczeństwo)
- stanowisko pozytywistyczne (socjologia winna stosować identyczne nauki badawcze jak nauki przyrodnicze: obserwacje, eksperymenty, pomiary, formalizacje matematyczne)
- stanowisko humanistyczne (stosowanie nieznanych przyrodoznawstwu sposobów poznania jak introspekcja, analiza własnych przeżyć i stanów psychicznych, empatii – to znaczy wczuwania się w sytuacje innego człowieka po to, aby zrozumieć motywy, racje, intencje jego działania)
- stanowisko redukcjonistyczne (wiedzy społecznej nie można sprowadzić do wiedzy o jednostkach i ich działaniach)
- stanowisko antyredukcjonistyczne, emergentyzmem (uznaje istnienie specyficznych cech i zależności pojawiających się dopiero na poziomie zjawisk społecznych i niesprawdzalnych do najbardziej nawet pełnej wiedzy o jednostkach)
Podstawowe założenia funkcjonalizmu
Teoria ta opiera się na następujących założeniach:
społeczeństwo jest systemem składającym się z wzajemnie powiązanych części, z których każda pełni określoną funkcję w tym systemie (stąd nazwa "funkcjonalizm")
system społeczny jest w stanie dynamicznej równowagi
istniejące wewnątrz systemu napięcia mogą się utrzymywać nawet przez dłuższy czas, ale są one rozwiązywane
system ten ulega zmianom, ale w sposób stopniowy i ewolucyjny, największym zmianom ulegają społeczne makrostruktury, podczas gdy mikrostruktury społeczne i kulturowe pozostają zasadniczo niezmienione
cechą charakterystyczną tego systemu jest występowanie zróżnicowanych ról i pozycji społecznych, związanych ze zróżnicowanymi prawami i obowiązkami, oraz istnienie wspólnych norm i wartości. Aby system ten mógł trwać, muszą być spełnione następujące warunki: musi być zdolny do adaptacji, osiągnięcia celów, integracji i utrzymywania wzorców działania
system społeczny dąży do zachowania ładu, czyli prawidłowego funkcjonowania, tworzy więc pewną hierarchię.
Teoria funkcjonalna zawiera trzy problematyczne tezy:
tezę o funkcjonalnej jedności systemów społecznych,
tezę o funkcjonalnej uniwersalności elementów sytemu,
tezę o niezbędności funkcjonalnej elementów dla systemów społecznych
JEDNOŚĆ – Wszystkie części systemu społecznego współdziałają wystarczająco harmonijnie, czyli zgodnie wewnętrznie, nie powodują trwałych konfliktów, których nie można rozwiązać ani uregulować.
UNIWERSALNOŚĆ – Wszystkie unormowane formy społeczne i kulturowe maja funkcje pozytywne. „W każdym typie społeczeństwa, każdy obyczaj, obiekt materialny, idea i wierzenia spełniają jakąś żywotna funkcje, maja do spełnienia jakiś cel, stanowią niezbędną cześć ...” – B. Malinowski
NIEZBĘDNOŚĆ – Postulat niezbędności składa się z dwóch założeń:
Istnieją pewne funkcje, które są niezbędne w tym sensie, ze bez nich społeczeństwo, grupa czy jednostka nie przetrwa.
Pewne formy kulturowe czy społeczne są konieczne do wypełniania owych funkcji.
FUNKCJONALISTYCZNA WIZJA SYSTEMÓW SPOŁECZNYCH
A – adaptacja
G - osiąganie celów
L - kultywowanie wzorów
I – integracja
Koncepcja konfliktu Cosera
Konflikt należy postrzegać nie jako dysfunkcje, ale jako czynnik pozytywny,
Źródeł sytuacji konfliktowej dopatruje się w aspiracjach i ambicjach jednostek,
Trwanie konfliktu:,Im mniejsza jest zgoda co do celów konfliktu, tym bardziej długotrwały będzie ten konflikt. L.Coser podkreśla fakt, ze długotrwale będą takie konflikty, w których dążyć się będzie do osiągnięcia szerokiej gamy celów, lub tez w których cele te są nieokreślone. Gdy cele są ograniczone i starannie wyartykułowane, możliwe jest rozpoznanie, kiedy zostaną osiągnięte, dysponując zaś wiedza o warunkach osiągnięcia celu można łatwiej położyć kres konfliktowi.
Interakcjonizm symboliczny GOFFMANNA
Teoria dramaturgiczna Ervinga Goffmana – Jednostki uczestniczące w interakcji Goffman nazywa aktorami, a sytuację, w jakiej ona zachodzi sceną. Każdy aktor występując przed publicznością ukazuje się w taki sposób, aby wywrzeć pozytywny wpływ na będące z nim w interakcji jednostki składające się na tę zbiorowość. Jednostki przyjmują w życiu różne role starając się w ten sposób dostosować do istniejącej sytuacji. Np. w rodzinie kobieta będzie wczuwać się w rolę matki i żony i będzie podejmować działania zgodne z tą rolą.
PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA STRUKTURLIZMU
W swoim najbardziej ogólnym znaczeniu termin ten jest używany przede wszystkim do określenia każdego podejścia, w którym uznaje się, że struktura społeczna (społeczeństwo rozumiane jako system komunikacji), jest istotniejsza (pierwotna) niż działanie społeczne jednostek. Takie podejście zakłada istnienie nie uświadamianych, ukrytych układów i struktur, które przejawiają się w wielu zjawiskach kulturowych, społecznych i językowych stanowiących fundament społeczeństwa.
Właściwym przedmiotem badań strukturalnych są szczególne modele stosunków społecznych, zwanych właśnie strukturami.
Socjobiologia
Socjobiologia (sociobiology) powstała niedawno dyscyplina akademicka, szczególnie popularna w Stanach Zjednoczonych, oparta na założeniu, że zachowanie zwierząt i człowieka w ostateczności zależy od ich wyposażenia genetycznego, kształtowanego w ciągu historii ewolucyjnej przez procesy selekcji.
W połowie lat sześćdziesiątych niechęć przedstawicieli nauk społecznych do korzystania ze zdobyczy biologii zaczęła słabnąć. Przyczyniły się do tego zmiany w samej biologii: rozwój biologii ewolucyjnej, genetyki populacji, ekologii i etologii. Zaczęto doceniać wartość Darwinowskiej teorii ewolucji i dostrzegać znaczenie danych o zachowaniach zwierząt i mechanizmach tych zachowań dla odszyfrowania zagadki natury ludzkiej. Początkowo nauki społeczne zwróciły się ku etologii - dyscyplinie zajmującej się zachowaniem zwierząt.
1. Organistyczna (Platon, Spencer) – społeczeństwo jest pierwotne w stosunku do człowieka, jest organizmem i decyduje o naturze, o istocie swej części, jaką jest człowieka. Społeczeństwo uznali za rzeczywistość pierwotną, a jednostkę ludzką za część i wytwór społeczeństwa. Osoba ludzka spełnia jedynie funkcje względem organizmu. Prowadziło do totalitarnych teorii.
Charakterystyka Gesellschaft w ujęciu Tönniesa
Jednostki społeczne powiązane są więziami wynikającymi z umów, wyrachowania, bazują one na stosunkach rzeczowych, wynikających z wymiany dóbr materialnych.
Jednostki uczestniczą we wzajemnych stosunkach jako osoby odgrywające dane role społeczne.
Państwo dominuje jako instytucja kontroli społecznej.
Grupy społeczne traktowane są przez jednostki do nich należące w sposób instrumentalny.
Zrzeszenia są zbiorowościami charakterystycznymi i typowymi dla społeczeństwa nowoczesnego
W ujęciu F. Tönniesa wspólnota (Gemeinschaft) jest przeciwstawnym typem zbiorowości wobec zrzeszenia (Gesellschaft) i charakteryzuje się tym, że więzi wytwarzane są w oparciu o pokrewieństwo lub braterstwo, kontrola społeczna sprawowana jest dzięki tradycji, natomiast podstawą gospodarki we wspólnotach jest własność zbiorowa.
Według dynamicznej teorii wspólnoty, jest to ekskluzywna zbiorowość ludzka, którą łączy jakaś trwała więź duchowa. Zbiorowość, w której dla każdego jej członka suma jego więzi „do wewnątrz” przewyższa sumę więzi „na zewnątrz”. Cechami charakterystycznymi dla wspólnoty są wówczas:
* trwałość - nieprzypadkowość, ciągłość więzi;
* duchowość - coś co przekracza sferę interesowności (przeciwnie do stowarzyszenia);
* ekskluzywność - podział na swoich i obcych (ojkofilia i ksenofobia), gdzie przynależność do wspólnoty jest samoistna (np. narodziny) i dożywotnia;
* tradycja - rozciągłość w czasie: pamięć o zmarłych, troska o żywych, jak i nienarodzonych, dążenie do przetrwania. Intensywność troski o wychowanie jest wyrazem żywotności wspólnoty;
* bezwarunkowość przynależności - możemy należeć tylko do jednej wspólnoty duchowej danego poziomu. Jeżeli wydaje się, że jesteśmy członkami dwóch, lub więcej wspólnot (na przykład mniejszości narodowe), o tym do której należymy dowiadujemy się w przypadku konfliktu (np. wojny).
Cechy wspólnot posiadają: grupy etniczne, rodziny, społeczności lokalne.
Społeczeństwo nowoczesne:
• zmiana staje się elementem systemu społecznego,
• silne tendencje progresywne,
• innowacyjność, dominacja pozarodzinnych więzi np. zawodowych,
• racjonalność w zachowaniu i w działaniu,
• podstawą tworzącego się społeczeństwa są statusy osiągane
Interakcja zogniskowana - jeden z typów interakcji społecznej występujący wówczas, gdy osoby wchodzące w interakcję zakładają, że dzięki niej będą mogły zrealizować własne cele. Pojęcie to wprowadzone zostało przez Ervinga Goffmana.
Interakcje tego typu zorientowane są na danym typie problemów i występują najczęściej wówczas, gdy obie strony interakcji występują w jasno określonych rolach społecznych. Tego typu interakcje najczęściej zachodzą między osobami znającymi się wcześniej lub oczekującymi dłuższej znajomości w wyniku realizacji wspólnych celów. Przykładami interakcji zogniskowanej mogą być: interakcja lekarza z pacjentem, gdzie interakcja odbywa się tylko wokół jednego zagadnienia, czyli choroby z jaką przybył pacjent w celu wyleczenia jej lub interakcja adwokata z jego klientem.
Makrostruktura (wielka struktura) - w najogólniejszym ujęciu definiowana jest jako część społeczeństwa globalnego i wielkich grup społecznych. Tworzona jest między innymi przez klasy, warstwy, grupy zawodowe, grupy wyznaniowe, naród, państwo i wzajemne relacje między nimi.
Poddawana jest wzajemnym relacjom z mikrostrukturami.
Makrosocjologia jest działem socjologii, obejmująca problematykę wielkich grup, systemów, struktur, składników także tych ukrytych, rzeczywistości społecznej. Dzięki niej możemy poznać ich naturę, konsekwencje rozwoju itd., identyfikować aktorów konfliktowych; pozwala na wykorzystanie potencjałów konfliktowych na rzecz konstruktywnych działań.
Zapotrzebowanie na makrosocjologię wiąże się z przemianą społeczeństwa postkomunistycznego w społeczeństwo obywatelskie. Tradycyjna socjologia narodowa nie poruszała tych zagadnień na które jest teraz zapotrzebowanie w ramach otwierania się grup, struktur, społeczeństw, granic, nie wystarczają teorie powstające na bazie społeczeństw narodowych, zamkniętych.
Pojęcie dyferencjacji społecznej
wyodrębnianie się składników jakiejś całości; różnicowanie się
socjol. dyferencjacja społeczna określa występowanie w danej zbiorowości różnic w układach społecznie ważnych cech, wyznaczających położenie społeczne klas, warstw, grup i jednostek w strukturze danej zbiorowości; zróżnicowanie społeczne
dyferencjację społeczną polegającą na uniezależnianiu się różnych sfer życia społecznego (rodzina, gospodarka, praca, kultura, nauka, polityka, religia, itp.), które wprawdzie oddziałują na siebie ale w sensie normatywnym i behawioralnym stają się od siebie niezależne,
Według Antoniny Kłoskowskiej:
Kultura jest to względnie zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzi przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory takich zachowań.
Teorie Alfreda Webera:
Społeczeństwo tworzy kulturę a kultura cywilizację
Społeczeństwo
Kultura to filozofia z religią a także ze sztuką
Cywilizacja to: nauka w połączeniu z technologią
Kulturowa hierarchia płci (R. Connella) (zasadą porządkującą jest zdominowanie kobiet przez mężczyzn;„męskość” można zrozumieć przez odniesienie do „kobiecości”; relacje są dynamiczne - w aspekcie jednostek i wspólnoty)
• „męskość hegemoniczna” - (wzór: Sylvester Stallone, Bruce Willis, Humphrey Bogart, Jean Claude Van Damme)
• „męskość wspólnicza” - (większość mężczyzn otrzymuje „patriarchalną dywidendę” od reprezentantów „męskości hegemonicznej”)
• „męskość homoseksualna” - (dół męskiej hierarchii – cechy odrzucone przez „męskość hegemoniczną”
• „kobiecość emfatyczna” - (dopełnienie idealnej męskości – uosabia uległość, opiekuńczość, empatię, sprzyja interesom i pragnieniom mężczyzn – wzór: Marilyn Monroe)
• „kobiecość buntownicza” (opiera się konwencjom więc nie jest dopuszczana do głosu – np. feministki)
Przebieg procesów modernizacyjnych w społeczeństwach nowoczesnych i zacofanych
Procesy modernizacji Nowoczesne Zacofane
Przebieg modernizacji Powolna ewolucja Przewrót w sposobie życia
Podmiot modernizacji Jednostki Elity
Metoda zmian Procedury demokratyczne Dyktatura
Uzasadnienie System wierzeń;
Racjonalność Ideologia narzucona
Kultura duchowa
wierzenia, wiedza, literatura (wszelkiego rodzaju piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, a także wszystko co należy do wytworów umysłu)
Kultura społeczna normy moralne, ideologie, sposoby uczestnictwa w życiu kulturalnym
kultura języka sposoby porozumiewania się zgodnie z obowiązującą (w danym społeczeństwie) normami językowymi
Kultura polityczna systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii) biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli
Kultura fizyczna system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój fizyczny człowieka
wychowanie fizyczne aktywność na rzecz sportu, rekreacji fizycznej, rehabilitacji ruchowej oraz turystyki
Kapitał intelektualny i jego wiodąca rola w dyferencjacji społecznej doby globalizacji
• Kapitał intelektualny (wysokie kwalifikacje, umiejętności, mobilność, szybka adaptacja do nowych wyzwań, identyfikowanie problemów, ich projektowanie i rozwiązywanie, szybkie wykorzystywanie, podejmowanie optymalnych działań maksymalizujących powodzenie)
• Współczesna wizja człowieka: homo creator, homo eligens, homo explorens, homo communicans.
• Nowa struktura społeczna oparta na kapitale intelektualnym:
• (1) cognitariusze - ludzie myślący, dysponujący wysokim kapitałem intelektualnym umożliwiającym swobodne i aktywne korzystanie z dobrodziejstw globalizacji (nowe elity społeczne);
• (2) digitariusze - grupa pośrednia, dysponująca potencjałem pozwalającym na przejście do grupy cognitariuszy, którzy raczej biernie (jako odbiorcy) i z pewnymi ograniczeniami uczestniczą w korzystaniu z dobrodziejstw globalizacji;
• (3) plebejusze (grupy przegrane, które są skazane na atrofię z racji niskich kwalifikacji i możliwości zaistnienia na rynku i w tworzących się strukturach społecznych)
• Zmiana współdziałania i współpracy pracowników wysokokwalifikowanych ( wywodzących się z Centrum) z niskokwalifikowanymi (wywodzących się z Półperyferii lub Peryferii) ;
• Identyfikowanie, projektowanie i rozwiązywanie problemów dokonuje się w Centrum, realizacja w Półperyferiach lub Peryferiach);
• Wzrost dochodów ekspertów i realny spadek pracowników niskokwalifikowanych;
• W procesie produkcji następuje ograniczanie udziału pracy niskonakładowej w wartości globalnej, a jednocześnie rośnie udział w podziale właścicieli i kapitału intelektualnego;
• W grupach niskowykwalifikowanych następuje wzrost zagrożeń utraty pracy i systematyczny spadek dotychczasowych przywilejów - wyrównywanie cen i płac;
• Następuje wyraźna polaryzacja na gałęzie i zawody „rozwojowe” i „schyłkowe” (następują procesy deindustrializacji i rozwoju sektora III - usługowego);
• Grupy dysponujące wysokim kapitałem intelektualnym szybko adaptują się do nowych wyzwań, zaś z niskim mają problemy i opory przed zmianami.