ZAMIEJSCOWY WYDZIAŁ WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
W
BIAŁEJ PODLASKIEJ
PRACA SEMESTRALNA
TEMAT: POJĘCIE WYCHOWANIA ORAZ WSPÓŁCZESNE KONCEPCJE WYCHOWANIA.
SZANIAWSKI MAREK
III MB
Ze względu na słowotwórczą budowę wyrazu, „wychowanie” w języku polskim pierwotnie znaczyło tyle, co „żywienie, utrzymanie”. Dopiero w XIX w. wychowanie nabiera przenośnego znaczenia, zastępując łacińską „edukację”, łacińskie słowo „edukacja” znaczy zaś w swoim rdzeniu (educare - wychowywać od ex - duco wyprowadzam) i to z jakiegoś stanu gorszego do lepszego i wyższego. Stąd też realne znaczenie wychowania dziś polega na przekształcaniu człowieka, na wyprowadzaniu rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszeniu jej do stanu kulturalnego człowieczeństwa. W związku zaś z tym termin wychowanie w języku potocznym jest wieloznaczny i zawiera w sobie, co najmniej poczwórne znaczenie. W ten sposób przy użyciu słowa „wychowanie” myślimy o:
- Działaniu wychowawczym, czyli czynnościach wychowawców,
- O warunkach, okolicznościach i bodźcach, czyli sytuacjach wychowawczych,
- O wyniku, czyli wytworze wszystkich działań i warunków,
- O zachodzących zmianach, a więc o całkowitym procesie wychowawczego rozwoju człowieka.
Wszystkie wymienione elementy składają się na wychowanie jako długotrwały ciąg zmian, zachodzących w procesie wszechstronnego rozwijania człowieka, w czym biorą świadomy udział przez swą działalność wychowawcy, współdziałają przy tym różne okoliczności i warunki jako sytuacje wychowawcze oraz dążności samego wychowanka do osiągnięcia coraz większej pełni samodzielności umysłowej, moralnej i życiowej jako najdalszego wytworu wychowania. Właśnie wieloznaczność wyrazu „wychowanie” uniemożliwia definitywne powiązania tego pojęcia z rodzajem tylko czynności, czy tylko wytworu, czy samego rozwoju, bądź też sytuacyjnych warunków. Dlatego też sformułowano masę propozycji definiujących, które zwykle na pierwszy plan wysuwają jakiś element całości.
Najstarsze definicje podkreślają jako istotne dla wychowania przede wszystkim działanie wychowawców, wpływanie na wychowanków i urabianie ich. Pomimo różnicy celów, definicje wysuwające działanie wychowawców, dotyczą problemu metody, jak działać, by wychowywać, mają więc charakter prakseologiczny i wiążą się z socjologizmem, to znaczy ze społecznym działaniem dorosłych.
Przeciwstawna grupa definicji podkreśla nie celowe urabianie wychowanka przez wychowujące społeczeństwo, lecz swobodny wzrost dziecka, określając, więc wychowanie jako proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju doświadczenia nabywanego przez wychowanka.
Trzecia grupa określeń wychowania zwraca uwagę na warunki i bodźce przyczyniające się do rozwinięcia wychowanka. Wychowanie jest jako „szkoła wspólnoty”, zajmuje się organizowaniem przeżycia wspólnotowego poprzez zabawę, pracę, rozmowę itp. Takie definicje mają charakter sytuacyjny, jako problem stawiają sprawę, jak organizować środowisko wychowujące, zwracają uwagę na nieświadomie działające wpływy zajęć. Podnoszą zaś znaczenie środowiska wychowawczego dla wychowania, określenia te wiążą się z kierunkiem ekologizmu
Czwarta grupa definicji wychowania skupia uwagę na wytworach i osiąganych skutkach działania wychowawczego. W takim ujęciu proces wychowania polega na kształtowaniu się charakteru lub osobowości wychowanka. W ten sposób definicje czwartej grupy utożsamiają istotę wychowania z jego wynikiem, którym ma być dobre przystosowanie się wychowanka do społeczeństwa.
Podział definicji wychowania na cztery grupy:
a) prakseologiczną - oddziaływań wychowawców,
b) ewolucyjną - procesu rozwojowego jednostki,
c) sytuacyjną - bodźców środowiska wychowawczego,
d) adaptacyjną - dotyczącą skutków i wytworów wychowania.
Dwie pierwsze grupy definicji mogą obejmować także definicji dwóch pozostałych, pozostałych to dlatego, że wychowanie sytuacyjne i adaptacyjne może się odbywać przez urabianie ze strony działań wychowawczych, jak również przez swobodny rozwój dziecka.
Współczesne systemy wychowania dążą do jakieś syntezy w swoich poglądach, dlatego też przeważają w nich definicje ramowe wychowania, które starają się zawrzeć w sobie tak działalność wychowawców, jak sytuacje wychowawcze, tak rozwój wszechstronny wychowanka, jak też i cel, do którego jako wytwór proces rozwojowy i działanie wychowawcze zmierza.
Definicja ramowa wychowania jako określenie syntetyczne, łączące w sobie elementy definicji działaniowych (prakseologicznych), rozwojowych (ewolucyjnych), warunkujących (sytuacyjnych) i wytworowych (adaptacyjnych) całkuje w sobie poznane formy ujęcia:
a) wychowania jako czynności urabiania
b) wychowania jako swobodnego rozwoju
c) wychowania jako oddziaływania sytuacji wychowawczych
d) wychowania jako wytworu
Na skutek tego połączenia zawiera ono także podstawowe składniki wychowania, które są dynamicznymi siłami, działającymi we wszechstronnym rozwijaniu człowieka.
Najbardziej podstawową siłą, działającą w wychowaniu, jest pęd życiowy do naturalnego, psychologicznego rozwoju organizmu. Pęd ten nazywamy biosem (gr. bios - życie). Na siłę biosu, więc danej jednostki składają się dane wyposażenia dziedzicznego, działa także w biosie dziedziczenie dyspozycji psychicznych. Z biosem, więc wiążą się wszelkie stany somatyczne i psychiczne w zakresie normalnych reakcji i ich zaburzeń oraz utrzymywania równowagi zdrowia tak fizjologicznego, jak i psychicznego.
Pomimo swej żywiołości siła popędu życiowego od początku istnienia człowieka zależy od pomocy i opieki wychowawców, czyli od społecznego działania wychowawców, które jest unormowane zwyczajami i obyczajami życia określonego społeczeństwa. Tę właśnie siłę społeczną obyczajowości i moralności zbiorowej nazywamy etosem (gr. ethos - obyczaj, przyzwyczajenie). Moc etosu polega na poziomie moralności grup rodzinnych, szkolnych czy szerszych organizacji - narodowej i państwowej. Etos działa na bios przede wszystkim przez stwarzanie sytuacji wychowawczych w środowiskach społecznych. Etos jako społeczne działanie pokoleń dojrzałych na młodociane tworzy łożysko dla naturalnego rozwoju jednostek, stanowi proces uspołecznienia jednostki, czyli socjalizację.
Oddziaływanie wychowawcze zależnie od swojej wielkości może skutecznie przyczynić się do tego, że wychowanek wzniesie się ponad swoje popędy biosu i ponad popędy etosu grupowego, a to przez samoopanowanie siebie i kulturę duchową. Kierujący rozwojem wychowanka, stanowi trzecią siłę wychowania, podnoszącą i uszlachetniającą młode pokolenia, rozwijając je osobowo jako dojrzałe osobowości w procesie personalizacji.
Doskonalenie wychowawcze rozwijającego się człowieka wiąże się z ukształtowaniem prawidłowej postawy wychowanka wobec przyszłego życia, czyli tego wszystkiego co nosi nazwę Logosu (gr logos - słowo, nauka), jako powszechna prawidłowość rozwój świata.
Poznane cztery składniki wychowania jako dynamizmy wewnętrzne działają na siebie równocześnie, stąd zapoczątkowany proces wychowawczego rozwoju jednostki tworzy się jako „wypadkowa” ścierania się i „gry” olbrzymich sił określonego biosu, etosu i agosu.
Po zakończeniu II wojny światowej UNESCO ustanowiło jakby pięć drogowskazów dla wychowania współczesnych ludzi.
Pierwszy z nich brzmi: „Ponieważ wojny biorą początek w umysłach ludzi, więc i ochrona pokoju w umysłach ludzi musi być zbudowana”, stąd też naczelny kierunek nowej orientacji w wychowaniu wskazuje idea pokoju międzynarodowego jako konieczność wychowania w ideologii pacyfizmu lub irenizmu, która w zagadnieniach religijnych staje się ideologią ekumenizmu.
Drugi kierunek dotyczy wzajemnej znajomości dążeń i życia narodów celem usunięcia różnic między nimi jako źródła podejrzliwości i nieufności. Jest to kierunek wychowania moralnego ludzkości w „duchu sprawiedliwości, miłości i pokoju”
Trzeci kierunek wskazań to obalenie doktryny rasizmu, głoszącej nierówność ludzi i ras, a przywrócenie zasad godności, równości i wzajemnego szacunku ludzi”. Tworzy to postulat wychowania w poczuciu poszanowania praw należnych człowiekowi jako osobie, co współcześnie nazywa się personalizmem.
Czwarty kierunek nakazuje „szerokie rozpowszechnienie kultury i wychowania ludzkości”, jako „święty obowiązek, które wszystkie narody muszą wypełnić w duchu wzajemnej pomocy i troski”.
Piąty kierunek wychowania zaleca, by pokój nie opierał się wyłącznie na politycznych i ekonomicznych układach rządów, lecz „musi opierać się o intelektualną i moralną solidarność ludzkości”.
Współczesne systemy oświatowe bardzo się skomplikowały, stając się systemami szkolno - oświatowymi, które z jednej strony obejmują wychowanie instytucjonalne zawarte w całokształcie organizacji szkolnictwa ogólnokształcącego, zawodowego i szkolnictwa specjalnego wraz z instytucjami wychowującymi.
W całości biorąc współczesne systemy wychowania w określonym światopoglądzie jest ono złożone. W jego budowie należy wyróżnić trzy układy elementów: ideowych, teoretycznych i praktycznych. Układ ideowy tworzy pierwszy system wychowawczy idei i celów wychowania wraz z zasadami polityki oświatowo - wychowawczej, który to system uruchamia jak gdyby drugi system oświatowy wszelkich instytucji wychowujących dzieci, młodzież i dorosłych danego społeczeństwa, a więc zespół danego szkolnictwa i instytucji społeczno - wychowawczych. Trzeci układ teoretyczny tworzy pedagogika światopoglądowa całego systemu wychowania, która naukowo bada i opisuje całość systemu. Przy tym miernikiem oceny są założenia ideologii pedagogicznej danego systemu wychowawczego, których pedagogika światopoglądowa zmienić nie może. Z tego ostatniego stwierdzenia wynika, że głowicą wyróżniającą dla określonego systemu współczesnego wychowania jest jego system wychowawczy idei i celów. Taka decydująca funkcja systemu wychowawczego idei i celów powoduje to, że celem charakterystyki poznawczej współczesnych systemów wychowania można się ograniczyć do analizy głównie zespołu idei wychowawczych nie wchodząc głębiej w system oświatowy czy też pedagogiki światopoglądowej.
Tak właśnie poznany statut UNESCO zawiera w sobie ogólny model problemów współczesnego wychowania, składający się z pięciu postulatów, ukierunkowujących działanie pedagogiczne. Jednakże realizacja systemów wychowania obecnie na świecie nie jest jednolita, lecz rozbija światopoglądowo na trzy zasadnicze systemy wychowania: chrześcijański, liberalny i socjalistyczny. Każdy z tych systemów tworzy odrębny model wychowania „nowego człowieka”.
4