Repertuar jako kategoria badawcza w polskiej nauce o książce - prof. Dr hab. Irena Socha
Informacja o autorce
Prof. Dr hab. Irena Socha pracuje w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach.
Zainteresowania naukowe, tematyka badań
Dzieje prasy i książki polskiej - zwłaszcza problematyka wpływu słowa drukowanego, różnorodnych repertuarów lektury w środowisku dzieci i młodzieży od połowy XIX wieku po rok 1939 oraz zagadnienia polskiego czytelnictwa i polityki wydawniczej na Śląsku Górnym i Cieszyńskim; współczesne aspekty pedagogiki bibliotecznej i edukacji czytelniczej. Badania łączą narzędzia, konteksty i punkty widzenia bibliologii oraz literaturoznawstwa, prasoznawstwa, pedagogiki i nauk o kulturze.
Przynależność do organizacji, towarzystw
Komisja Prasoznawcza PAN Oddział w Krakowie - od 1994, członek Komisji
Polskie Towarzystwo Bibliologiczne - od 1996-1999 roku członek Zarządu Główne-go PTB w Warszawie; 1995-1998 roku prezes Katowickiego Oddziału PTB, obecnie członek Koła przy Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej;
Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Koło przy IBIN
Sprawowane funkcje
wicedyrektor do spraw dydaktycznych Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŚ (1993-1994);
dyrektor Instytutu Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŚ (od 1994 do 2005);
kierownik Zakładu Nauk Pomocniczych Bibliotekoznawstwa w Instytucie Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UŚ (1994 - 1996);
kierownik Zakładu Czytelnictwa w IBIN (1996-2006);
członek Zespołu Redakcyjnego "Rocznika Historii Prasy Polskiej" wydawanego przez Komisję Prasoznawczą PAN Oddział w Krakowie (od roku 2000);
członek Rady Programowej Książnicy Cieszyńskiej
Najważniejsze publikacje
Czasopisma młodzieży szkolnej w Polsce 1918-1930.
Czasopisma dla młodzieży - literatura piękna - wychowanie literackie (1918-1939).
Przykładne , użyteczne i zabawne. O polskich książkach dla młodego odbiorcy na Śląsku w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku.
Prasa Związku Towarzystw Tomasza Zana.
Repertuar jako kategoria badawcza w polskiej nauce o książce. W: Nauka o książce, bibliotece i informacji we współczesnym świecie.
Informacje o publikacji
Książka „ Nauka o książce, bibliotece i informacji naukowej” jest zbiorem materiałów, które zostały przedstawione w formie referatów na jubileuszowej sesji naukowej z okazji 50-lecia Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego, która odbyła się w dniach 26-28 maja 2003 r. Nie jest to jednak pełna dokumentacja sesji naukowej, lecz wybór materiałów dokonany pod kątem problematyki współczesnego bibliotekoznawstwa i informacji naukowej dla potrzeb dydaktyki uniwersyteckiej. Publikacja została wydana przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich i Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych Uniwersytetu Warszawskiego dzięki wsparciu Fundacji INFO XXI. W serii Nauka - Dydaktyka - Praktyka (tom 67). Redaktorem jest Marianna Banacka.
Streszczenie artykułu:
Najnowszy „Słownik terminów teatralnych” P. Pavis określa „repertuar” jako zbiór sztuk granych w teatrze podczas jednego sezonu lub w określonym czasie. Natomiast J. Copeau określa ten termin jako zbiór utworów wybranych przez twórców teatru do inscenizacji jako wartościowe i reprezentatywne dla jego programu artystycznego.
W swoich rozważaniach Lalewicz, określił różnice w definiowaniu pojęcia. W pierwszym przypadku określił ujęcie dystrybutywne, natomiast w drugim ujęcie integratywne. Wg Lalewicza pojęcie repertuaru przywołuje pojęcie publiczności- jako zbiorowości aktywnej i opiniotwórczej, realizującej się w rozmaitych instytucjach- ponieważ zawsze to do niej (a nie indywidualnego odbiorcy) jest kierowany. Pojęciu służy także określenie oznaczające sytuację komunikacyjną, którą repertuar współtworzy (filmowy, teatralny, radiowy, wydawniczy) a zarazem pośrednio wskazuje na gatunkowe cechy tekstów, które spaja w całość.
W badaniach bibliologicznych (z zakresu dziejów książki i bibliotek oraz czytelnictwa) pojecie repertuaru pojawiło się, w zależności od ich ukierunkowania w obu znaczeniach. W nurcie badań historyczno-kulturalnym, używane jest w sensie dystrybutywnym ( chodzi tu o repertuar księgarski, biblioteczny, wydawniczy uobecniany przez katalogi, inwentarze czy rejestry bibliograficzne). W badaniach socjologicznych przedmiotem badań jest repertuar czytelniczy w ujęciu integratywnym ( listy bestsellerów- repertuar rynku).
Bibliologia, mówiąc o książce jako przedmiocie swoich badań, przyjmuje, że jest ona faktem społecznym, tak więc czytelnik (publiczność), ma do czynienia z repertuarem książek. Książka rozumiana jako zbiór znaczących repertuarów realizuje społeczne funkcje.
Pojęcie repertuaru pojawiło się w rozważaniach Karola Głombiowskiego. W swojej rozprawie: „Problemy historii czytelnictwa”, wyznaczył historyczno-kulturową perspektywę badania repertuary wydawniczego książki. Analizę struktury tematycznej badał w relacji do twórczości piśmienniczej epoki i kontekstów społecznych epoce tej właściwych, określających oczekiwania grup odbiorców (publiczności). Repertuar wydawniczy pojmował jako strukturę odzwierciedlającą społeczną i kulturową świadomość publiczności, jako jeden z głównych obiektów badania recepcji dzieł piśmienniczych.
Repertuar jako jeden z kategorii bibliologicznych, może stać się pretekstem, aby podjąć próbę cząstkowej odpowiedzi na pytania: jak kategoria repertuaru jest obecnie postrzegana; w jakim zakresie była stosowana w ostatnim 10-leciu; a także czy istnieje jeszcze pole dla nowych pomysłów. Do lat 80-siątych XX wieku nauka o książce posługiwała się kategorią repertuaru z perspektywy nadawcy (wydawcy - twórcy repertuaru). Mówiono głównie o repertuarze wydawniczym (wiązano tę kategorię tylko z produkcją książki i ewentualnie z procesami rozpowszechniania). Nie łączono repertuaru wydawniczego z badaniami odbioru, przyjmując założenie, że repertuary nadawcy odzwierciedlają zarazem zainteresowania grup publiczności czytającej.
Kostecki wyznaczył komunikacyjną perspektywę opisu procesów bibliologicznych dla historii czytelnictwa, wprowadzając aparat pojęciowy socjologii literatury i socjologii kultury. Wg Kosteckiego książka to element zbioru (a więc repertuaru), jako fakt występujący zawsze w sąsiedztwie.
W ostatnim 10-leciu, analiza repertuaru była nurtem badań bibliologicznych. Rejestrowano przede wszystkim repertuar wydawniczy poszczególnych regionów (Wielkopolska, Pomorze, Śląsk); opisywano repertuary instytucji, książek, serii wydawniczych. Podejmowano także statystyczne i typologizujące analizy, porządkując repertuar tytułów prasowych epoki lub regionu. Wyodrębniono repertuary lektury poszczególnych grup społecznych, a także wybitnych postaci. Z perspektywy badań wynika, że bibliologiczne pojęcie repertuaru, przez długi czas traktowano zbyt wąsko. Na gruncie bibliologii, ale definiowany szerzej i głębiej jest jednym z głównych kategorii opisu. Można by zatem określić repertuar książki jako zbiór znaczący, uporządkowany i zhierarchizowany wg jakiejś zasady, a więc integrujący składające się przekazy w pewną całość, stanowiącą nowy komunikat.
Na gruncie bibliologii można zatem mówić o trzech klasycznych płaszczyznach repertuaru:
- o repertuarze nadawcy (wydawniczym);
- repertuarze dystrybucji (instytucji upowszechniania książki pełniących wobec pierwotnego repertuaru rolę selekcjonującą i hierarchizującą);
- repertuarze odbiorców.
Podstawowym zadaniem badawczym jest ujawnienie jak repertuar „wyjściowy” w procesach komunikacji bibliologicznej ulega podziałom i przekształceniom, jak w określonych instytucjach książki i dla różnych celów tworzą się repertuary pochodne, a także jakie repertuary tworzy publiczność. Ważna wydaje się odpowiedź nie tylko na pytanie jakie teksty i jakich autorów czytali Polacy, ale przede wszystkim jakie w określonych zbiorowościach funkcjonują i funkcjonowały repertuary, jakie były ich kryteria hierarchizowania oraz sytuacje użytkowania. W perspektywie bibliologicznej przede wszystkim w kategorii repertuaru, a nie jak w socjologii postrzegana jest komunikacja czytelnicza, literacka. Czytelnictwo na gruncie bibliologii jawi się jako proces przyswajania i tworzenia funkcjonujących w kulturze repertuarów lektury, repertuaru prymarnego (wydawniczego) lecz także repertuarów tworzonych dla określonych sytuacji, środowisk, instytucji, repertuarów publiczności. Książka zatem nie jest tutaj tylko nośnikiem czy narzędziem, ani też tylko odbiciem, źródłem czy dokumentem zjawisk społecznych, ale procesem tworzenia, przetwarzania i komunikowania kultury, tekstów kultury, jakimi są jej wielorakie repertuary.
Repertuar jako kategoria badawcza otwarta na różnorodne sensy i kierunki interpretacji, łącząca procesy nadawania, rozpowszechniania i odbioru jest nadal, także dla analizy i opisu współczesnych zachowań kulturalnych, zwłaszcza czytelniczych, kategorią porządkującą i poznawczo owocną.