Kontrola i mozliwości modyfikowania emocji.
1. Definicja
Emocje można definiować na kilka sposobów: czy to odwołując się do zjawisk neurobiologicznych, czy opisując je poprzez zachowanie, czyli behawioralnie, czy też - opierając się na kryteriach funkcjonalnych - uwzględniając ich rolę w naszym procesie myślowym. Można też oprzeć definicję na naszych subiektywnych odczuciach, co wydaje się najszerzej spopularyzowane. Wszystkie wymienione elementy są składowymi procesów emocjonalnych. Jak widać, w sumie jest ich dość sporo. Współcześni filozofowie i psychologowie skłaniają się więc ku stanowisku, że nie da się opisać emocji uwzględniając tylko jedno kryterium. Sugerują, że należałoby stworzyć definicję złożoną, traktującą funkcje emocjonalne jako wynik całego szeregu procesów zachodzących w naszym organizmie. Odczucia stają się w ten sposób jednym z ich równoprawnych składników, tak samo wyraz twarzy czy zaburzenia uwagi. Co więcej, nawet gdy któregoś z tych elementów zabraknie w jednostkowym przeżyciu (np. ktoś jest smutny, ale nie oddaje tego mimiką), nie jeszcze podstaw, by twierdzić, że nie doznaje emocji. (Emocje, Dylan Evans)
Tak ja w przypadku większości pojęć psychologicznych, nie istnieje jedna definicja emocji; psychologowie opisują je w różny sposób. Najczęściej opisy te obejmują cztery podstawowe komponenty emocji:
a) czynnik lub wydarzenie wzbudzające albo przyspieszające reakcję
b) fizjologiczne procesy związane z działaniem mózgu i pozostałych części układu nerwowego
c) pozytywne lub negatywne doświadczenie związane np. z tendencją do działania, motywacją, uczuciem
d) reakcje behawioralne wraz z ekspresją mimiczną.
W niektórych podejściach wyróżniany jest również piąty komponent - poznawczy. (Psychologia rozwoju człowieka t. 3)
2. Zakłócenia kontroli
Człowiek nie kontroluje swych zachowań gdy doznaje silnych emocji. Potwierdzają to obserwacje i badania nad zachowaniem się ludzi w sytuacjach szczególnie niebezpiecznych. 70% przejawia różne stopnie dezorganizacji, jednakże znalazł się wśród nich osoby potrafiące przeciwdziałać panice i doprowadzić do pobudzenia emocjonalnego u ludzi zachowujących się nieadekwatnie do sytuacji.
3. Kontrola emocji przez człowieka dorosłego
Na podstawie obserwacji małp i ich zachowań badacze porównali je z zachowaniami ludzi. Wszystko to co nowe, nieznane, może wywołać niepokój i strach, tym mocniej im zwierze jest starsze. Podobnie u ludzi, którzy odbierają otaczający świat w kategorii zagrożenia. Jedni reagują lekiem, inni agresją. Dorosły człowiek ma możność kontrolowania emocji w rozmaitych trudnych sytuacjach. Uzewnętrznia on wtedy emocje w sposób społecznie akceptowany.
4. Koncepcja Adama Frączka
Zdaniem Frączka „kontrola emocjonalna staje się możliwa w warunkach socjalizacji procesów emocjonalnych jednostki polegającej na przechodzeniu od prymitywnych do dojrzałych form wyrażania emocji.” Dorosły człowiek powinien znać granice, w których mieszczą się sposoby wyrażania emocji mające akceptację społeczną. Są ludzie nadmiernie kontrolujący swoje emocje, stosujący sztuczne metody kontroli, są też tacy, którzy nie kontrolują swych zachowań w wystarczający sposób.
5. Emocje kontrolne
Emocjami kontrolnymi nazywamy procesy emocjonalne przyczyniające się do kontroli zachowania. Są nimi wstyd i poczucie winy. Człowiek przeżywający wstyd w związku z jakimś swym zachowaniem, pragnie nie dopuścić aby się ono powtórzyło. Obserwacje . Są nimi wstyd i poczucie winy. Człowiek przeżywający wstyd w związku z jakimś swym zachowaniem, pragnie nie dopuścić aby się ono powtórzyło. Obserwacje psychologów klinicznych wskazują jednak, że w wielu wypadkach doznanie wstydu lub poczucia winy nie wpływa na zmianę postępowania, np. na zmniejszenie się nasilenia reakcji agresywnych czy też nadużywanie alkoholu. Emocje te zatem nie zawsze spełniają swe funkcje kontrolne.
6. Poczucie zagrożenia a kontrola emocji
XXI wiek, w którym żyjemy daje nam pewne poczucie bezpieczeństwa. Człowiek przystosowuje się do warunków, potrafi adekwatnie odbierać bodźce ze świata zewnętrznego i kontrolować własne emocje. Sytuacja ulega zmianie, gdy pojawiają się przeszkody, zagrożenia, którym człowiek nie potrafi przeciwdziałać (np. zagrożenia ekologiczne), a bezradność sprzyja występowaniu poczucia zagrożenia. Poczucie kontroli emocjonalnej ulega wówczas osłabieniu, może wręcz zanikać w sytuacji klęsk żywiołowych czy katastrof. Wielu ludzi traci wtedy całkowicie panowanie nad sobą i cofa się do prymitywnych zachowań emocjonalnych, mogących pomóc w ratowaniu własnego życia niekiedy kosztem życia innych ludzi.
7. Kształtowanie uczuć
W toku nabywania doświadczenia indywidualnego człowiek jest w stanie modyfikować swe nastawianie emocjonalne. To, co znane przestaje być groźne. Pod wpływem ludzi, których cenimy i szanujemy, rozwijamy w sobie uczucia, które niegdyś nam okazywane przez innych, wydawały nam się obojętne, bądź wrogie.
Modyfikacja procesów emocjonalnych jest bardzo trudna w stosunku do tych ludzi, którzy przeżywają różnego rodzaju zaburzenia emocjonalne. Tylko długotrwałe oddziaływanie terapeutyczne może spowodować zmniejszenie poczucia wrogości w stosunku do ludzi czy też wzrost poczucia wartości i odzyskania wiary w możliwość sukcesu. (M. Przetacznik-Gierowska)
8. Różnice w budowie mózgu
Intensywność przeżywania jest u różnych ludzi bardzo odmienna. Dziś wiadomo, że kobiety przeżywają pozytywne i negatywne uczucia silniej i szybciej niż mężczyźni.Na podstawie badań Sandry Witleson mogę stwierdzić, że u kobiet reakcje emocjonalne obecne są w obu półkulach mózgowych natomiast u mężczyzn funkcje emocjonalne skoncentrowane są w półkuli prawej. Bardzo ważne są również różnice w rozmieszczeniu w mózgu obszarów kontrolujących emocje. Różnice te dotyczą ciała modzelowatego, wiązki włókien
łączących lewą i prawą półkulę mózgu. Te właśnie włókna zapewniają wymianę informacji między obiema półkulami mózgowymi.Badania dowodzą, że u kobiet lewa i prawa półkula są ze sobą lepiej połączone. Podczas gdy lewa półkula odpowiedzialna jest za racjonalne, logiczne myślenie, prawa zajmuje się kontrolą emocji. Ponadto kobiety są w procesie wychowania zachęcane do wyrażania uczuć. Prowadzi to do wykształcenia "inteligentniejszego" emocjonalnie zachowania, niż mają to w zwyczaju bądź potrafią mężczyźni. Ponieważ męska kontrola emocji funkcjonuje gorzej ze względu na słabsze połączenie pomiędzy półkulami, mężczyźni są bardziej skłonni do wybuchów emocji, zwłaszcza agresywnej natury.Niektórzy naukowcy sugerują, że różnice w reakcjach emocjonalnych kobiet i mężczyzn można wytłumaczyć różnicami w strukturze organizacji ich mózgu. Emocje u mężczyzn przechowywane są w prawej półkuli natomiast zdolność wyrażania ich w mowie znajduje się w lewej półkuli. Ponieważ obie półkule połączone są mniejszą liczbą włókien nerwowych niż u kobiet, przepływ informacji między nimi jest bardziej ograniczony.Tak też mężczyźnie trudniej wyrazić uczucia ponieważ informacje przepływają u niego do werbalnej, lewej półkuli znacznie wolniej.U kobiety funkcje emocjonalne umieszczone są w obu półkulach oraz przepływ informacji między półkulami jest szybszy ze względu na większą ilość połączeń nerwowych. Strona emocjonalna mózgu jest lepiej połączona ze stroną werbalną. Kobieta może lepiej od mężczyzny wyrazić swoje uczucia słowami ponieważ to, co czuje, jest efektywniej przekazywane do werbalnej strony mózgu.Ze względu na sposób w jaki zorganizowany jest mózg kobiety trudniej jej jest oddzielić emocje od rozumowania.