1l.

Primum non nocere (z łac. - po pierwsze nie szkodzić), jedna z naczelnych zasad etycznych w medycynie. Autorstwo tej zasady nie jest znane, lecz zgodnie z tradycją przypisywane Hipokratesowi, choć wielu za jej twórcę uznaje też Imhotepa.

primum non nocere, a więc przede wszystkim nie szkodzić, nie karać za to, co nie jest winą dziecka, nie pogłębiać istniejących zaburzeń i nie przyczyniać się do powstawania nowych, nie ośmieszać i nie dyskwalifikować.

12.Przedstaw klasyfikację metod badań pedagogicznych w ujęciu Tadeusza Pilcha,

Mieczysława Łobockiego lub Andrzeja Góralskiego.

Wybrane metody badań w pedagogice według T.Pilcha, to:

• Eksperyment pedagogiczny.

• Monografia pedagogiczna.

• Metoda indywidualnych przypadków.

• Metoda sondażu diagnostycznego.

Według M. Łobockiego to:

• Obserwacja.

• Eksperyment pedagogiczny.

• Testy osiągnięć szkolnych.

• Techniki socjometryczne.

• Analiza dokumentów.

• Skale ocen.

• Ankiety i kwestionariusze.

• Rozmowa i wywiad

Wg A.Górskiego

13. Jaka jest wartość poznawcza poszczególnych metod badań pedagogicznych

wyróżnionych przez Władysława Zaczyńskiego

14. Zdefiniuj pojęcia: metoda badań pedagogicznych, technika badań i narzędzie badań

METODA BADAŃ

W. Okoń metoda to: "systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku. Na dany sposób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrane i realizowane w ustalonej kolejności".

M. Łobocki "pewien, ogólny system reguł, dotyczących organizowania określonej działalności badawczej, tj. szeregu operacji poznawczych i praktycznych, kolejności ich zastosowania, jak również specjalnych środków i działań skierowanych z góry na założony cel badawczy."

A. Kamińskim, " zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważenia określonego problemu naukowego; określony powtarzalny sposób rozwiązania problemu naukowego".

S. Nowak pisze, że: "metoda to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących całość postępowania badacza, zmierzających do rozważenia określonego problemu naukowego; określony powtarzalny sposób rozwiązania problemu naukowego".

J. Sztumskim, który definiuje metodę jako: "system założeń i reguł pozwalający na takie uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do jakiego się świadomie zmierza".

TECHNIKI BADAŃ

A.Kamiński „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinni, faktów”

T. Pilch "czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów". To co w tej definicji wymaga uwagi to pojęcie "czynność". Wiele bowiem nieporozumień powstaje wokół technik, które posługują się różnymi narzędziami.

M. Łobocki pisze, że "techniki badawcze są bliżej skonkretyzowanymi sposobami postępowania badawczego. Podporządkowane są metodom badawczym, pełniąc niejako wobec nich służebną rolę. Stanowią jakby "ostatni akord" danej metody badań, który jest dla nich istotnym punktem odniesienia i obejmuje kilka ich odmian".

„Technika badań to czynności praktyczne, regulowane wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na otrzymanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.”

                                                                                    Łobocki (2000:76)

Technika badań to czynność, która angażuje badacza, osobę przeprowadzającą badanie, a także innych ludzi, które są związane z przeprowadzanym badaniem. Narzędziem badawczym nazywamy zaś każdy przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badań. Takim przedmiotem może być kwestionariusz do ankietowania, robienia wywiadów, skale do testowania, arkusz do opisu, dyktafon, a nawet długopis czy ołówek.

NARZĘDZIA BADAWCZE

Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.

15. Co należy rozumieć pod pojęciem „pytanie badawcze”, a co pod pojęciem problem

Badawczy

PYTANIE BADAWCZE

M. Łobocki „(...) pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”

PROBLEM BADAWCZY

Według M. Łobockiego, "problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych."

Wincentego Okonia jest pojęciem wymagającym jakiejś trudności o charakterze praktycznym lub teoretycznym przez udział aktywności badawczej podmiotu.

Stefan Nowak przyjmuje iż " problem badawczy to tyle , co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie."

Władysław Zaczyński problem badawczy traktuje jako: "pytania stające się słownym sformułowaniem dostrzeżonych trudności i są jednocześnie dobrowolnie obranymi zadaniami poznawczymi. Owe pytania przechodzą od ogólnych do bardziej szczegółowych".

16. Jaką rolę pełnią hipotezy robocze w badaniu naukowym? Dokonaj ich klasyfikacji.

Dzięki prawidłowo postawionemu pytaniu badawczemu powinna wyniknąć hipoteza, będąca przypuszczalną odpowiedzią na pytanie  problemowe.

J. Pietera „naukowe przypuszczenie o obecności danego zjawiska bądź jego wielkości, o jego stosunku do zjawisk innych lub o związku pojęć bądź wielkości pojęciowych o znaczeniu ustalonym”.

T. Kotarbiński „Hipoteza nazywa się wszelkie twierdzenie częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego na podstawie danych wyjściowych”

„Hipoteza w dalszym toku postępowania badawczego może być udowodniona przez zebranie danych popierających wysuwaną zależność lub obalona przez brak takich danych, czy uzyskanie danych świadczących fałszywości  założenia".

J. C. Tousend słowami „hipoteza to stwierdzenie, co do którego istnieje podobieństwo,  że stanowić będzie ono prawdziwe rozwiązanie postawionego  problemu”

Rozumieć to można jako próbę sformułowania wielu odpowiedzi, obejmujących znaczące cech badanego środowiska, na podstawie przyjętej wiedzy naukowej.

Klasyfikacja hipotez:

• hipotezy dotyczące wartości zmiennych

• hipotezy dotyczące zależności między zmiennymi - gdy zmienne niezależne są istotne dla zmiennej zależnej, gdy zmienne niezależne wchodzą w interakcję ze zmienną zależną, gdy zachodzi związek funkcyjny między zmienną zależną i niezależną

RODZAJE HIPOTEZ BADAWCZYCH:

hipoteza wyjściowa- formułowana w postaci zdania ogólnego

-określa zasadnicze tendencje dot. przejawiania się badanego zjawiska

przykład : twierdzenia zakładające, że im większą sympatią uczniów jakiejś klasy cieszy się nauczyciel, tym łatwiej jest mu utrzymać dyscyplinę w klasie

twierdzenia takie badacz może wysuwać , opierając się na literaturze przedmiotu lub odwołując się do innych badań nad stosunkami międzyludzkimi i mechanizmami kształtowania się relacji między jedn. a gr. społ.

z powodu swojej ogólności muszą zostać poddane weryfikacji za pośrednictwem hipotez roboczych

-hipoteza robocza - jest przypuszczeniem , które przyjmuje badacz   w celach realizacyjnych

wysunięte w niej przypuszczenie podlega sprawdzeniu        w toku badań empirycznych (różnica wobec hipotezy wejściowej)

formułując hipotezę zakładamy, że badania empiryczne ją potwierdzą, że jest ona prawdziwa

należy zatem przekształcić sformułowane pyt. badawcze dot. związków między zmiennymi w zbiór hipotez (proponowanych odp.), aby możliwe było zweryfikowanie prawdziwości lub fałszywości przyjętej hipotezy roboczej

istota problemu formułowania : jakie przyjąć wskaźniki zjawisk wchodzących w skład przedmiotu badań, aby możliwe było użycie ich w hipotezie roboczej i były tożsame z hipotezą wyjściową

warunek poprawności: zakres problemów , jakie ona pokrywa i ich stopień były takie same jak w hipotezie wyjściowej

hipoteza konkurencyjna - tzw. hipoteza zerowa

używana w przypadku, gdy istnieją trudności w określeniu stopnia prawdopodobieństwa prawdziwości wysuniętej hipotezy roboczej

zadanie badacza : ustalenie, która z pośród sformułowanych hipotez (robocza czy zerowa) jest prawdziwa, a która fałszywa

17. Zdefiniuj pojęcie zmienne i przedstaw ich klasyfikacje

Wincenty Okoń: "czynnik przybierający różne wartości w danym zbiorze".

Zmienną nazywa się dowolną właściwość, czynnik, cechę, która przybiera różne wartości w danym zbiorze. Wyłanianie zmiennych polega na wyodrębnianiu tych właściwości, które określają dany przedmiot.

Tadeusz Pilch definiuje zmienne jako: ".to co daje się zaobserwować w każdym zdarzeniu lub zjawisku - to kilka podstawowych cech konstytutywnych dla danego zdarzenia.

KLASYFIKACJA

Jeśli chodzi o klasyfikacje zmiennych to najbardziej użyteczna w badaniach pedagogicznych jest klasyfikacja z uwagi na związane z nimi przyczyny i skutki. Obejmuje ona tak zwane zmienne zależne i niezależne oraz pośredniczące i kontrolne.

        Zmienna niezależna

Zmienną niezależną określa W. Okoń jako zmienną, której zmiany nie zależą od zespołu innych zmiennych występujących w badanym zbiorze, np. wiek ucznia jako zmienna niezależna warunkuje jego osiągnięcia, ale on sam od niej nie zależy.

Zmienne niezależne to sposoby oddziaływania wychowawczego i działalności dydaktycznej. Są nimi te działania natury pedagogicznej, których celem jest spowodowanie określonych skutków w rozwoju umysłowym, społecznym, moralnym, fizycznym dzieci i młodzieży. Określają one charakter bliższych oddziaływań, w których upatruje się przyczyny określonych zmian w procesie wychowania, uczenia się czy kształcenia.

        Zmienna zależna

Zmienna zależna, jest zmienną której zmiany są skutkiem oddziaływania jednej lub więcej jakichś zmiennych (zmiennych niezależnych lub zmiennych pośredniczących).

Jak pisze M. Łobocki, zmienne zależne to rzeczywiste lub domniemane skutki uwzględnionych w badaniach zmiennych niezależnych, czyli spodziewane przez badacza wyniki zastosowanych oddziaływań pedagogicznych. Można powiedzieć, że zmienne zależna są bezpośrednim skutkiem lub przynajmniej pośrednim następstwem zmiennych niezależnych.

        Zmienne pośredniczące

Bywają nazywane również zmiennymi interwe­niującymi lub zmiennymi niezależnymi - zakłócającymi.

Jak stwierdza H. Komorowska są nimi "czynniki działające na obszarze badawczym między przyczyną, jaką stano­wi zmienna niezależna, a skutkiem, jaki stanowi zmienna zależna"

M. Łobocki pisze, że są to najczęściej zmienne nie objęte planowaną kontrolą podczas przeprowa­dzanych badań. Zazwyczaj umożliwiają dodatkowe wyjaśnienie współ­zależności między zmiennymi niezależnymi i zależnymi czy też wręcz zachodzącego między nimi jednokierunkowego związku przyczynowo - skutkowego. W każdym razie zwracają uwagę na inne ważne przyczy­ny nie uwzględnione w schemacie (planie) badawczym zmiennych zależ­nych. Zmienne pośredniczące przybierają na ogół postać bądź to zmiennych kontekstowych (uniwersalnych), tj. oddziaływających w sposób niemal równoległy do objętych kontrolą zmiennych niezależnych bądź zmiennych interferujących (okazjonalnych), czyli sporadycznie lub tylko jednorazowo pojawiających się w trakcie badań

        Zmienne kontrolne

Zadaniem tych zmiennych jest sprawdzenie, czy przyjęta poprzednio zmienna interweniująca lub kilka tego rodzaju zmien­nych wystarczająco tłumaczą związek przyczynowo - skutkowy między ba­daną zmienną niezależną i zależną (lub pomiędzy kilkoma z nich).

Potrzeba odwoływania się do tego rodzaju zmiennych zachodzi wtedy, gdy nie tylko zmienne zależne i niezależne, lecz także interweniujące nie tłumaczą do końca zachodzących między nimi zależności. Po prostu nasuwają wątpliwości co do ich słusz­ności.

Oprócz zmiennych zależnych, niezależnych, kontrolnych i pośredniczących wyróżnia się również:

        Zmienne ilościowe

Zmienne ilościowe mogą przybierać następujące postacie:

- zmienne porządkowe - umożliwiają ich pomiar wedle skali porządkowej

- zmienne interwałowe - pozwala na pomiar w skali interwałowej, pod warunkiem, że dane stanowiące podstawę takiego pomiaru gromadzone są za pomocą odpowiednio wystandaryzowanych metod i technik badawczych.

- zmienne ilorazowe - pozwala na pomiar w skali ilorazowej

        Zmienne jakościowe

Jak pisze S. Nowak, zmien­ne te "pozwalają ustalić relacje równości bądź różności dla badanej pary przedmiotów porządkowanych za ich pomocą, nie pozwalają natomiast stwierdzić, że któryś przedmiot ma daną cechę w wyższym stopniu niż inny".

18. Czemu służą wskaźniki w badaniach pedagogicznych i jakie są ich rodzaje?

T. Pilch opisuje wskaźnik jako "pewną cechę, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem, bądź wreszcie z prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, które nas interesuje".

Jak pisze S. Nowak: "wskaźnikiem jakiegoś zjawiska "Z" nazywać będziemy takie zjawisko "W", którego zaobserwowanie pozwoli nam (w sposób bezwyjątkowy lub z określonym czy choćby z większym prawdopodobieństwem) stwierdzić, że zaszło zjawisko "Z"".

Wskaźniki, na podstawie których wnosimy o zajściu jakiegoś zjawiska, mogą być różne. Zależy to od charakteru wskazywanego przez wskaźniki zjawiska oraz od rodzaju związku, jaki łączy te wskaźniki z danym zja­wiskiem. Wyróżnienie kilku ich typów pozwala na uświadomienie sobie, co stanowi podstawę przechodzenia od zaobserwowanego wskaź­nika do stwierdzenia wskazywanego przez nich zjawiska.

S. Nowak wy­różnia trzy typy wskaźników. Są nimi wskaźniki: empiryczne, definicyjne i inferencyjne.

     Wskaźniki empiryczne - występują wtedy, gdy wskazywane przez nie zja­wisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować. Stąd też zachodząca relacja między nimi a danym zjawiskiem ma charakter związku empirycz­nego. To znaczy, o powiązaniu danego wskaźnika (lub wskaźników) ze zjawiskiem wskazywanym możemy przekonać się niejako "naocznie" za pomocą bezpośredniej obserwacji.

Stroną dodatnią wskaźników empirycznych jest zazwyczaj duża łatwość wykazania ich słuszności, czyli stwierdzenia, że są rzeczywiście symptomem badanego zjawiska.

Wskaźnikowi empirycznemu nie wolno zaufać mu bez­względnie, gdyż stwierdzony związek empiryczny między danym wskaźnikiem a zjawiskiem przezeń wskazanym może się niekiedy okazać mało ścisły i wręcz błędny.

     Wskaźniki definicyjne - mają miejsce wówczas, gdy wynikają z definicji badanego zjawiska lub faktu. "W takim przypadku nadajemy sens dane­mu terminowi za pomocą badania jego pełnej bądź cząstkowej definicji, w której wskaźnik (bądź zespół wskaźników) jest członem definiującym".

Wskaźnik definicyjny spełnia swą funkcję tym lepiej, im bardziej sta­ranna i dostatecznie pogłębiona jest definicja wskazywanego przez niego zjawiska. W wielu wypadkach nie jest jednak dostatecznie jasne, czy dana definicja rzeczywiście w pełni oddaje znaczenie definiowanego terminu. Niemniej badając określone zjawisko łatwo sprawdzić, czy badacz mieści się w zakresie badanego zjawiska, czy nie zawęża go lub też czy nie wybiega poza jego zakres.

     Wskaźniki inferencyjne - odnoszą się do zjawisk bezpośrednio nieobserwowalnych i nie wchodzą do definicji badanych zjawisk. Pod pierwszym względem różnią się istotnie od wskaźników empirycznych, a pod drugim od wskaź­ników definicyjnych. Wskaźniki inferencyjne dotyczą ukrytych hipote­tycznych zmiennych, które wprawdzie są nieobserwowalne, ale posiadają osobliwą "realność" i szereg obserwowalnych następstw.

W praktyce pedagogicznej posługujemy się często wskaźnikami mieszanymi. Dobór odpowiednich obserwowalnych wskaźników dla badanego zjawiska łączy się z koniecznością ustalenia rzadziej tylko jednego wskaźnika, częściej wielu wskaźników. W poprawnym doborze wskaźników dopomóc może uświadomienie sobie różnych więzi przyczynowych, jakie łączą wskaźniki ze zmiennymi przez nie wskazywanymi.

19. Dokonaj klasyfikacji metod wychowania i scharakteryzuj wybraną metodę. -kilka klasyfikacji

Metoda wychowania - ogół regularnie stosowanych sposobów postępowania wychowawczego lub powtarzalnych czynności, zmierzających do osiągnięcia założonych przez wychowawcę celów (Okoń, Konarzewski); podstawowe sposoby konsekwentnego i jak najbardziej skutecznego postępowania, zmierzające do osiągnięcia ustalonego celu (Kamiński).
Metody wychowania - „świadomie i konsekwentnie stosowane sposoby oddziaływania pedagogicznego na jednostkę, grupę lub zbiorowość, aby osiągnąć zamierzony cel wychowawczy” (Pedagogika). H.Muszyński za cechę konstytutywną metod wychowania uważa „wywieranie określonego wpływu na aktywność wychowanka”.

Grupy metod wychowania - klasyfikacje
Znane są różne klasyfikacje metod wychowania, poniżej przedstawiam niektóre z nich:
- Konarzewski wyróżnia:

Metody indywidualne:

-metoda modelowania (metoda przykładu, naśladownictwo);

-metoda zadaniowa (polega na powierzaniu dzieciom i młodzieży zadań do wykonania, które mają prowadzić do zmian w ich zachowaniu, wzbogacania wiedzy i doświadczenia - np. nauka pływania, jazdy na rowerze);

-metoda perswazyjna (uświadamianie dzieciom i młodzieży różnych obowiązków i powinności jakie mają nie tylko wobec siebie, ale także wobec innych ludzi, a także społeczeństwa oraz pokazywaniu im jakie mają prawa; jest to więc wyjaśnienie komuś czegoś, bądź przekonywanie kogoś o czymś);

-metoda nagradzania i karania: (metoda nagradzania - wzmacniania pozytywnego, polega na promowaniu zachowań pozytywnych, pożądanych w wychowaniu, metoda karania - wzmocnień negatywnych, jest sposobem oddziaływania wychowawczego polegającym na świadomym stosowaniu kar w celu zapobiegnięcia niepożądanym, niezgodnym z zasadami i normami społecznymi zachowaniom dzieci i młodzieży).

Metody grupowe:

- metoda organizowania działalności zespołowej (polega na organizowaniu kilkuosobowych zespołów w celu przedyskutowania, omówienia jakiegoś ważnego dla nich problemu lub wykonanie przez nich jakichś zadań) i samorządnej (polega na umożliwianiu dzieciom i młodzieży współuczestnictwa w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu działań zgodnych z wcześniejszymi ustaleniami, np. samorząd szkolny); metoda współudziału uczniów w organizowaniu lekcji (uczniowie biorą udział w planowaniu, przygotowaniu, prowadzeniu oraz ocenianiu lekcji).
- Konarzewski wyróżnia też: metody strukturalne (nauczanie obyczajów) i sytuacyjne (karanie i nagradzanie).
- wg Górniewicz, Krawczyk:

-metody bezpośrednia (polegają na tym, że wychowawca w postępowaniu wychowawczym działa sam, natychmiast w zaistniałej sytuacji, jest to bezpośrednia interakcja zachodząca między wychowawcą a wychowankiem; do metod wpływu bezpośredniego zalicza się: nagradzanie i karanie, modelowanie, kształtowanie zachowań wychowanka według przykładu osobistego lub innego wzoru wychowawczego, metodę stawiania zadań do wykonania oraz perswadowanie) i pośredniego (oddziaływania w swoim zamierzeniu dotyczą wychowanka, ale docierają do niego drogą okrężną, nie bezpośrednio, do tych metod można zaliczyć: kształtowanie norm i wartości grupowych w klasie szkolnej lub innej grupie wychowawczej, przekształcanie powiązań interpersonalnych w grupie, kreowanie przywództwa w klasie lub innej grupie wychowawczej) oddziaływania wychowawczego.

Wg Muszyńskiego: metody wpływu osobistego (modelowanie, perswazja), sytuacyjnego (karanie, nagradzanie) i społecznego (grupowe, zmiana przywództwa, struktury grupy) oraz metody kierowania samowychowaniem.
Na to jakie metody wybierzemy mają wpływ składowe procesu wychowawczego, czyli to, kto jest wychowawcą, jakiego ma wychowanka i jaki cel chcemy osiągnąć.

Klasyfikacja metod wychowania:

1. Metody bezpośrednie polegają na takim oddziaływaniu wychowawczym, którym wychowawca posługuje się osobiście, bezpośrednio oraz natychmiast w zaistniałej sytuacji. Do tej grupy metod należy karanie i nagradzanie, których zadaniem jest przeciwdziałanie zachowaniom negatywnym dzięki sterowaniu całokształtem zachowań wychowanka poprzez odpowiednio dobrane wzmocnienia. Mechanizm działania nagradzania i karania jest zbliżony, ale ich cele zmierzają w odwrotnych kierunkach.

Nagradzanie to rodzaj sterowania pozytywnego. Polega na pobudzaniu, utrwalaniu oraz zmienianiu zachowania za pomocą odpowiednio dobranych bodźców. Karanie jest postrzegane przez wychowanka jako niepożądany skutek jego działania. Jest to sterowanie negatywne, polegające na stosowaniu wzmocnień ujemnych. Podłożem skutecznego posługiwania się tymi metodami są stany emocjonalne wychowanków. Pozytywne - przy nagradzaniu - mają większe znaczenie od negatywnych - przy karaniu.

2. Metody pośrednie to działania, które w swym zamierzeniu dotyczą wychowanka, ale docierają do niego w sposób uogólniony - okrężną drogą.

Są to działania skierowane na grupę społeczną czy zespół wychowawczy. Zadaniem tych metod jest takie kształtowanie dynamiki zespołu, aby dziecko włączone do grupy automatycznie podporządkowywało się wszelkim narzuconym działaniom. Punktem odniesienia dla jednostki staje się grupa. Jednostka steruje swoim zachowaniem na skutek narzuconych wpływów grupy. Wśród metod tych można wyróżnić:

• metody informacyjno - perswazyjne - zadaniem działania jest zmiana postępowania wychowanka za pośrednictwem treści komunikatów językowych pochodzących od wychowawcy; są metody, które wymagają od wychowawcy szczególnych umiejętności, a zarazem intuicji i doświadczenia pedagogicznego; efektywne informowanie - perswazja musi spełniać określone warunki: nie może być wyłącznie werbalizmem, nie może posiadać cech moralizatorstwa, nie może być następstwem impulsu;

• metody modelowania - wzorowania - ich istotą jest specyficzny rodzaj stosunków między podmiotami wychowania, którym towarzyszą procesy naśladownictwa; modelem może zostać każda osoba odpowiadająca oczekiwaniom wychowawcy; dziecko poprzez kontakty z właściwie przez wychowawcę dobranym modelem - wzorem, w drodze obserwacji powiększa umiejętności radzenia sobie z rzeczywistością społeczną.

Wyżej wymienione metody mają jedną wspólną wadę - za pomocą nich można kształtować oprócz pozytywnych również negatywne postawy, niezgodne z przyjętymi przez społeczeństwo normami.

3. Metody prowokacyjno - motywujące (zadaniowe) - działania zamierzają do samodzielnego rozwiązywania problemów wynikających z określonej sytuacji. Metody tego rodzaju zawsze będą polegały na odwołaniu się do procesów myślowych poprzez motywowanie do określonej aktywności. O powodzeniu zabiegów wychowawczych decydują m.in. takie czynniki, jak:

- merytoryczne przygotowanie nauczyciela;

- psychiczne predyspozycje wychowawcze;

- życzliwe kontakty emocjonalne nauczyciela i ucznia;

- bezpośrednia motywacja do działania;

- prawidłowe rozpoznawanie potrzeb dziecka;

- trafność doboru metod do aktualnej sytuacji.

Podstawą klasyfikacji metod wychowawczych w ujęciu H. Muszyńskiego jest właśnie sposób wywierania wpływu na wychowanka poprzez stosowanie w danej sytuacji nagród i kar. Sposób wywierania wpływu zależy od czterech elementów:

• wychowawcy, jego autorytetu, działania i stosunku do wychowanków;

• aktualnego stanu rzeczy, od którego zależy możliwość zaspokajania potrzeb dziecka;

• otoczenia społecznego (grupa rówieśnicza i jej opinie);

• wychowanek i jego potrzeby, poglądy, przekonania, postawy i ideały.

Wyróżnia się:

1. Metodę wpływu osobistego - wynika z naturalnej skłonności człowieka do naśladowania innych osób mających uznanie i autorytet, np. wysuwanie propozycji, wyrażanie aprobaty, sugestie, oddziaływanie przykładem osobistym.

2. Metodę wpływu sytuacyjnego - oddziaływanie pośrednie za pomocą sytuacji, które wychowawca może tworzyć, aby organizować doświadczenia wychowanków, np. nagradzanie, karanie, instruowanie, przydzielanie funkcji i ról społecznych.

3. Metody wpływu społecznego - stosowanie tych metod opiera się na tym, że wszelkie stosunki jednostki z grupą społeczną mogą być źródłem nagród i kar. Jest to poparte względami psychologicznymi. Wychowawca może wpływać na wychowanka pośrednio poprzez grupę społeczną wykorzystując do swoich celów wszelkie zjawiska grupowe.

4. Metodę kierowania samowychowaniem - mają one charakter wtórny w stosunku do wcześniej omawianych. Ich skuteczność zależy od przedstawionych trzech pierwszych metod oraz od dojrzałości uczniów, ich właściwości psychicznych i konkretnych sytuacji.

Konarzewski wyróżnia dwa rodzaje metod:

1. Indywidualne - nagradzanie i karanie, modelowanie, perswazja, technika zadaniowa.

2. Grupowe - metody kształtowania odniesienia porównawczego, metody nacisku grupowego, metody kształtowania systemu ról i norm społecznych, metody kształtowania grupowych wzorów życia.

METODY NAUCZANIA ► - to sposób postępowania nauczyciela z uczniami, w celu osiągnięcia zamierzonego celu.

Wg Okonia - systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zainteresowań umysłowych i zdolności.

Wg Zaczyńskiego - celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania.

► Metody oparte na słowie:

1. Opowiadanie - polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.

2. Wykład - służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych. Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.

1. Wykład konwencjonalny - treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamiętania.

2. Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego

3. Wykład konwersatoryjny - polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.

3. Pogadanka - jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.

4. Dyskusja - polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.

5. Praca z książką - jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, - sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.

►Metody oglądowe - oparte na obserwacji

Pokaz - demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.

►Metody oparte na działalności praktycznej:

1. Metoda laboratoryjna - polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment (np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:

1. tradycyjna - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela

2. problemowa - uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc, z jakim skutkiem

2. Metoda zajęć praktycznych - stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy, gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)

►Metody problemowe - inaczej gry dydaktyczne.

Gry dydaktyczne pierwszy uporządkował i przeniósł z zachodniej dydaktyki Kraszewski. Są to metody z grupy aktywizującej np. gry komputerowe.

Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania - należących do grupy metod problemowych, które organizują treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.

Podział gier dydaktycznych:

1. Burza mózgów - ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.

2. Metoda sytuacyjna - zwana metodą przypadków - polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy, często wykorzystujemy w szkolnictwie medycznym, wojskowym.

3. Metoda symulacyjna - inaczej inscenizacja - to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak jakby się nim było. Uczeń jest aktywny.

20. Przedstaw wybraną przez siebie klasyfikację zasad dydaktycznych za Czesławem

Kupisiewiczem, Krzysztofem Kruszewskim lub Józefem Półturzyckim.

Wg Cz. Kupisiewicza:
Zasady nauczania - to normy postępowania dydaktycznego, których przestrzeganie pozwala nauczycielowi zaznajamiać uczniów z podstawami usystematyzowanej wiedzy, rozwijać ich zainteresowania i zdolności poznawcze, wpajać im określone poglądy i przekonania oraz wdrażać do samokształcenia:
• zasada poglądowości
• przystępności w nauczaniu
• świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania, uczenia się
• systematyczności
• trwałości wiedzy uczniów
• operatywności wiedzy uczniów
• wiązania teorii z praktyką

Wg K. Kruszewskiego:
Zasady dydaktyczne - to reguły organizowania i prezentowania wiadomości, ogólne normy postępowania nauczyciela w czasie przygotowania i prowadzenia lekcji umożliwiające uwzględnienie jednocześnie informacji z wielu źródeł i utrzymanie kierunku czynności uczenia się uczniów:
• Zasady dotyczące materiału nauczania ;
• Zasady dotyczące motywacji ;
• Zasady dotyczące pracy ucznia ;

Zasady kształcenia wg Półturzyckiego:

1. Zasada poglądowości - inaczej nazywana zasadą bezpośredniości. To najwcześniej sformułowana zasada. Wskazuje ona na konieczność zdobywania wiedzy poprzez bezpośrednie poznawanie rzeczy i zjawisk lub przez zetknięcie się z nimi przy pomocy środków dydaktycznych (tj. modele, obrazy, schematy, wykresy, tabele). Funkcją tej zasady jest ułatwienie zrozumienia i zapamiętywania.

2. Zasada przystępności - inaczej zwana zasadą stopniowania trudności. Wyraża ona konieczność dostosowania treści i metody nauczania do rozwoju i możliwości uczniów.

3. Zasada systematyczności - w dużej mierze odnosi się do ucznia. Mówi, że jeśli uczeń chce trwale i skutecznie coś zapamiętać to powinien systematycznie utrwalać wiedzę.

4. Zasada świadomego i aktywnego uczestnictwa - to jedna z nowych zasad. Polega ona na aktywnym stosunku ucznia do celów uczenia się. Nauczyciel powinien znać swojego ucznia, żeby wiedzieć, czym go zainteresować.

5. Zasada kształtowania umiejętności uczenia się - jest ważna z punktu widzenia przygotowania do samokształcenia. Wedle tej zasady nauczyciel ma doprowadzić do umiejętności organizowania pracy umysłowej, znajomości metod nabywania informacji, korzystania z komunikatów, wypowiedzi, umiejętność sporządzania notatek, schematów.

6. Zasada łączenia teorii z praktyką - zasada ta orientuje nauczyciela na konieczność harmonijnego wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia. Argumenty przemawiające za tym by łączyć teorię z praktyką:

1. Praktyka jest tak samo źródłem wiedzy o świecie jak teoria

2. Praktyka sprawdza prawdziwość przekazywanej wiedzy

3. Przygotowuje uczniów do działalności praktycznej

7. Zasada indywidualizacji i zespołowości - kieruje uwagę na indywidualne możliwości osób kształcących się - pojedynczych osób i tym samym grup.

8. Zasada trwałości wiedzy - wskazuje na konieczność podejmowania takich zabiegów, żeby uczeń trwale przyswoił sobie wiedzę. Lepiej i dłużej pamiętamy rzeczy, które mają prostą strukturę myśli, rzeczy przejrzyste, konkretne (podawać przykład). Należy często odnosić się do praktycznych doświadczeń uczniów i zapewniać aktywny udział w procesie kształcenia, systematycznie kontrolować.

9. Zasada ustawiczności kształcenia - każdemu człowiekowi powinna przyświecać idea kształcenia ustawicznego (ciągle od urodzenia do śmierci). Należy pamiętać, że wiedzę należy aktualizować, doskonalić się. Należy mieć to na myśli przy projektowaniu procesu kształcenia.

Zasad powinni przestrzegać przede wszystkim nauczyciel i uczniowie, decydenci (osoby, które projektują procesy kształcenia), autorzy podręczników, wszyscy, którzy są w jakiejkolwiek mierze związani z procesem kształcenia.

---