WYKŁAD 1

1. Istota systemu politycznego. 26.02.2014

Definicja: na system polityczny składają się 3 elementy:

1. idei, wartości polityczne

2. organizacje, instytucje polityczne

3. normy polityczne

1. Są uznawane w życiu politycznym. Opiera się na uznaniu pewnych wartości, takich jak:

• idea demokracji

• idea państwa prawa

• idea podziału władzy ( ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza)

• idea społeczeństwa ( obywatelstwa)

• idea samorządności

• pluralizm polityczny

• idea rozdziału kościoła od państwa

• idea cywilnej kontroli nad armią - w państwach niedemokratycznych np.PRL

• idea władzy ludu, pracującego w miastach i na wsi

• idea sojuszu robotniczo-chłopskiego

• idea przyjaźni z ZSRR

05.03.2014r.

2. Instytucje polityczne państw współczesnych

WYKŁAD 2

2. Organizacje polityczne są to instytucje które mają polityczny charakter, które organizują społeczeństwo do udziału w takim życiu, za pośrednictwem których społeczeństwo w życiu politycznym może uczestniczyć.

Do organizacji i instytucji politycznych :

• partie polityczne

• organizacje, wywierające wpływ na władzę państw ( związki zawodowe)

• organizacje samorządowe i inne ( formalne, nieformalne)

• mafia (pod warunkiem że opłaca polityków)

• państwo (jest to organizacja społeczna która ma charakter polityczny, ma charakter najbardziej

powszechny do której należymy z przymusu)

• kościół

3. Normy polityczne są to normy które mają charakter polityczny, które regulują życie polityczne i które są w tym życiu uznawane. Mają charakter polityczny, uznawane w życiu politycznym

Do norm politycznych zaliczamy:

• część normy prawnych ( stanowionych przez państwo)

• normy, którymi kierują się organizacje i instytucje polityczne (statuty, regulaminy, wyłaniania

kandydatów na posłów określa warunki)

• normy zwyczajowe, jeżeli regulują życie polityczne

Normy polityczne mogą mieć charakter pisany np. konstytucje, statuty. Normy polityczne regulują również normy zwyczajowe.

Na system polityczny składa się wszystko, co składa się na życie polityczne społeczeństwa.

05.03.2014r.

2 Temat: Istota i rodzaje konstytucji

Ustrój prawie każdego państwa jest opisany w konstytucji.

Które państwa nie mają konstytucji:

- w państwach o monarchii absolutnej ustrój monarchii absolutnej należy do panującego tak więc nie można uznać konstytucji ponieważ by ograniczała władzę panującego, monarchia byłaby ograniczona

(Arabia Saudyjska, Oman, Brunei, Suazi, Watykan)

- w państwach rządzonych przez reżimy które zdobyły władzę w wyniku zamachu stanu (Libia, Egipt, Republika Środkowo Afrykańskiej, Madagaskar, Sudan, Czad, Fidżi)

Konstytucja - (od łac. constituo i constituer - ustanawiać, urządzać) - akt prawny, który mówi o ustanowieniu i urządzeniu państwa. Ma szczególny rodzaj, różni się od innych ustaw, innych norm prawnych.

Czym konstytucja różni się od pozostałych ustaw:

1. Szczególnym tryb stanowienia

a) Polega na tym, że konstytucje stanowi się przy szczególnym kworum i szczególną większością

b) Zmiana konstytucji może nastąpić poprzez:

- referendum

- posiedzenie parlamentu

- poprzez posiedzenie parlamentu z kworum ?

c) Przy zmianie konstytucji uznaje się większość kwalifikowaną (np. 2/3, 3/4, 4/5 itp.)

2. Szczególną treścią

a) sprowadza się do tego, że konstytucję pisze się w sposób podniosły, uroczysty, doniosły, przy

pomocy słów który mają podkreślić charakter tego wyjątkowego aktu.

b) konstytucję pisze się w sposób ogólnikowy

- żeby konstytucja mogła obowiązywać najlepiej w niezmienionym kształcie przez długi okres

czasu. Konstytucja powinna być fundamentem na którym opiera się państwo.

- Konstytucja musi być ogólnikowa aby można było ją uchwalić

3. Szczególną systematyką

Konstytucję pisze się wobec pewnego schematu, poszczególne kwestie omawia się w pewnej

kolejności:

a) większość konstytucji rozpoczyna się od preambuły (to nie jest normatywna część konstytucji)

b) zasadnicza część konstytucji jest podzielona na rozdziały, rozdziały na artykułu, artykuły na

ustępy, ustępy dzielą się na punkty.

c) kwestie które w konstytucji się określa

- Roz.1 - ustrój polityczny,

- Roz. 2 ustrój społeczno gospodarczy,

- Roz.3 Prawa, wolności i obowiązki obywatelskie,

- Kolejne rozdziały: organizacje i zasady funkcjonowania władz państwowych,

- ostatni Rozdział sposób zmiany konstytucji

4. Szczególną mocą

Konstytucja jest aktem o najwyższej mocy, pozostałe akty muszą być podporządkowane konstytucji,

muszą wynikać z konstytucji. Wszystkie pozostały akty muszą być zgodne z konstytucją,

podporządkowane jej i z niej wynikać. W państwach demokratycznych, gdzie jest rozdział kościoła od

państwa, konstytucja jest najważniejsza.

5. Tym, że podlega szczególnej ochronie

Żeby chronić konstytucję, powołuje się do tego organ państwowy (sąd, trybunał), np. Polska - Trybunał konstytucyjny, Francja - Rada Konstytucyjna, USA - Sąd Najwyższy, Wielka Brytania - 20 lordów apelacji. Orzeczenia mają zawsze moc ustawy, ważniejszej od ustaw zwykłych ostateczne, nie przysługują prawo apelacji.

WYKŁAD 3

12.03.2014r.

3. Instytucje polityczne państw współczesnych - wykład

Typologia konstytucji

Ze względu na czas obowiązywania i treść (zawartość):

1. konstytucje małe:

a) stanowi się po pierwsze na czas określony, z reguły na czas do uchwalenia konstytucji pełnej, ma tymczasowy przejściowy charakter. Stanowi się ją po odzyskaniu niepodległości, po zwrocie, przewrocie, po uzyskaniu niepodległości. Wtedy kiedy nie ma czasu na ustanowienie konstytucji pełnej.

b) Taką konstytucję wyróżnia treść, konstytucja jest bardzo krótka, określa zasady organizacji i zasady funkcjonowania najwyższych władz państwowych.

2. konstytucje pełne:

2.1 wyróżnia ją to że jest stanowiona na czas nieokreślony, nieoznaczony w domyśle na zawsze.

2.2 konstytucje pełną wyróżnia treść, konstytucja pełna musi określać:

a) ustrój polityczny

b) ustrój społeczno-gospodarczy - wartości ustroju społeczno-gospodarczego, wymienia się tu

wartości na jakich ma opierać się życie społeczno-gospodarcze. Pisze się o tym, że własność

w danym państwie jest nienaruszalna, własność podlega szczególnej ochronie państwa.

c) prawa wolności i obowiązki obywatelskie - Prawa obywatelskie wynikają zawsze z prawa

stanowionego przez państwo, oznacza to, że państwo nadaje obywatelom ich prawa. W przypadku

praw obywatel ma możliwość wyboru sposobu postępowania. W sytuacji konfliktowej to obywatel

musi wskazać normę prawną na mocy której, dane prawo obywatelskie wynika, dane prawo mu

przysługuje oznacza to, że przy prawach obywatelskich stroną inicjującą jest obywatel, obywatel

musi wskazać normę prawną. Wolności nie wynikają z prawa stanowionego, ale mogą być przez to

prawo ograniczone. Wolności są to pewne predyspozycje do życia w społeczeństwie z którymi się

rodzimy. W przypadku wolności obywatel także ma możliwość sposobu postępowania, nie ma

przymusu korzystania z wolności. W sytuacji konfliktowej to urzędnik musi wskazać normę prawną

na mocy której dana wolność została ograniczona. Obowiązku wynikają zawsze z prawa

stanowionego przez państwo.

d) organizacje i zasady władz państwowych

- do kogo należy władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza,

- jak tę władzę się powołuje,

- jakie mają kompetencje,

- jakie relacje zachodzą między nimi a obywatelami.

e) przepisy o zmianie konstytucji - sposób w jaki konstytucję można zmienić, poprawić, uzupełnić,

zwykle ostatni rozdział (możliwość zmiany ustroju państwa)

Elastyczna - tryb zmiany nie różni się od trybu stanowienia ustaw zwykłych w państwach w których nie ma podziału na ustawy zwykłe i konstytucyjne ( Wielka Brytania, Izrael)

Sposób zmiany konstytucji

1. Sztywna

• Tryb jej zmiany jest bardzo czasochłonny, trudny do przeprowadzenia

• Nie można jej szybko zmienić, nowelizować

• Konstytucje sztywne są te, które stanowione w drodze referendum:

- inicjatywa ustawodawcza

- parlament musi zaopiniować wniosek i rozpisać referendum

- referendum może odbyć się po kilku tygodniach

- sąd najwyższy wydaje akt o prawomocności referendum

- projekt zmiany trafia do głowy państwa, który ją podpisuje i ogłasza ustawę o zmianie kont.

• Bardzo kosztowny tryb

• Szwajcaria, Dania, Norwegia, Szwecja, Japonia, Irlandia, Islandia ( Japonia - 1947 - do tej pory niezmieniona konst. - napisali amerykanie)

• Portugalia- zmieniona przez parlament. Poprawka zostaje uchwalona, jeśli parlament przyjmie ją w 2 głosowaniach większością 4/5, i jeżeli głosowania są podzielone wyborami parlamentarnymi

2. Elastyczna - taka której tryb zmiany nie różni się od trybu stanowienia ustaw zwykłych :

• W państwach, w których obowiązującej procedurze legislacyjnej nie ma podziału na ustawy zwykłe i konstytucyjne

• Wielka Brytania, Izrael

• Polska konstytucja - wypośrodkowana. Poprawki uchwala sejm większością 2/3

WYKŁAD 4

Instytucje państw współczesnych

Istota i formy demokracji 19.03.2014

Demokracja - władza ludu (z gr. Demos - lud i kratos - władza

W ustroju demokratycznym społeczeństwo ma wpływ na skład państwowy, ten wpływ następuje przez wybory, ale także przez możliwość krytyki rządzących partii. Ma także wpływ na treść podejmowanych decyzji. Ten wpływ może być bezpośredni np. referendum lub pośredni za pośrednictwem posłów, senatorów, radnych, wpływ również poprzez krytykę lub dyskusję.

Mierniki przy pomocy których potrafimy odróżnić demograficzny system od systemu nie demograficznym:

1. skonsolidowane systemy demokratyczne

• duże tradycje demokratyczne oznacza to, że instytucje wykształciły się dawno temu, instytucje działają w sposób sprawny, ludzie umieją korzystać z tych instytucji

• urzeczywistniona idea państwa prawa - oznacza to, że życie społeczne jest oparte na prawie, prawo jest stanowione zgodnie z prawem, nie stanowi się norm które nie działają wstecz

• rozwinięte społeczeństwo obywatelskie - duża liczba stowarzyszeń, organizacji

• duża frekwencja wyborcza - ludzie czują się współgospodarzami państwa

• rozwinięta samorządność - działa samorząd gospodarczy, studencki, uczniowski

• brak problemów z rotacją u władzy - oznacza to, że wybory przeprowadzane są systematycznie, wyniki wyborów są uznawane, po wyborach następuje w sposób sprawny wymiany elity

• brak sił politycznych które mogą zagrozić demokracji - nie ma partii, siły polityczne są izolowane

• urzeczywistniona idea cywilnej kontroli nad służbami mundurowymi - służby te są neutralne, nie biorą udziału w życiu politycznym, nie są wykorzystywane do zbierania haków na przeciwników

• ustabilizowany system partyjny - w walce o władzę biorą udział istniejące już dłużej partie, ludzie wiedzą na kogo głosują, znają już te partie.

• brak sporów kompetencyjnych pomiędzy najważniejszymi organami - nie ma czegoś takiego jak było u nas pomiędzy ówczesnym prezydentem a premierem kto ma jechać do Brukseli.

Jakie państwa należą do tej grupy: Państwa Europy zachodniej, północnej (Finlandia, Norwegia), USA, Kanada, Japonia, Izrael, Australia, Nowa Zelandia

2. Systemy demokratyczne nieskonsolidowane

• brak tradycji demokratycznych lub niewielkie tradycje demokratyczne - społeczeństwo nie potrafi jeszcze korzystać z demokracji

• nieurzeczywistniona idea państwa prawa - w takiej młodej demokracji prawo nie zawsze jest przestrzegane, trybunał konstytucyjny ma dużo pracy,

• rozwijające się społeczeństwo obywatelskie - mała liczba stowarzyszeń, organizacji, fundacji

• niska frekwencja wyborcza - ludzie nie identyfikują się z rządzącymi, z państwem

• nie rozwinięta samorządność

• nie ustabilizowany system partyjny, nie wykształcony system partyjny - partie które rządziły, znikają, społeczeństwo tych ugrupowań nie zna

• istnienie sił, które mogą zagrozić porządkowi demokracji

• nieurzeczywistnuina idea cywilnej kontroli nad służbami mundurowymi - nadzór na służbami sprawuje komisja parlamentarna (byli funkcjonariusze, którzy mają siebie kontrolować)

• spory kompetencyjne

Jakie państwa należą do tej grupy: Polska, Państwa Europy środkowej, południowa, państwa Ameryki Łacińskiej z wyłączeniem Haiti i Kuby, RPA, Angola, Botswana, Wyspy Zielonego Przylądka, Indie, Turcja, Mongolia, Korea południowa, Tajwan, Bangladesz, Singapur, Filipiny

Państwa oceanii za wyjątkiem Fidżi

Ustroje demokratyczne:

• Społeczeństwo ma wpływ na skład władz państwowych - trzeba liczyć się z wyborami

• Społeczeństwo ma wpływ na treść podejmowanych decyzji (np. poprzez referendum)

• Obywatele mogą w sposób skuteczny kontrolować działalność władz państwowych ( sądy trybunału, krytyka)

Instytucje demokratycznego państwa

1. Instytucje demokracji bezpośredniej - jej istotą jest to, że każdy obywatel ma taki sam wpływ na losy państwa. Ta forma demokracji urzeczywistnia się w 3 najważniejszych instytucjach:

Referendum - najczęściej spotykana forma, coraz częściej stosowana, łac. refero, referendare - odwołanie - odwołać się

• forma odwołania się organu państwowego do opinii i woli obywateli

• poprzez referendum organizacja która je rozpisała chce poznac opinię społeczeństwa lub chce by

podjęło decyzję w określonej sprawie

Inicjatywa obywatelska - polega na tym, że określona w konstytucji liczba obywateli może zgłosić pod referendum lub pod głosowanie parlamentu projekt ustawy. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje głowie państwa, posłom, senatorom oraz w niektórych państwach grupie obywateli

Projekt musi przejść przez wszystkie etapy procesu legislacyjnego

Polska - 100 tys. Szwajcaria - 100 tys. - projekt zmiany konst. częściowo lub całkowicie

Włochy - 500 tys. Hiszpania - 500 tys.

Z inicjatywy obywateli wchodzą najczęściej projekty kontrowersyjne

Włochy - ustawa legalizacyjna - 1972 r.

Zgromadzenie ludowe - to zebranie ogółu prawomocnych obywateli, którego celem jest stanowienie prawa i wybór władzy wykonawczej, egzekutywy, wybór tych którzy to prawo wprowadzą w życie

• Najrzadziej spotykana instytucja w państwach nowożytnych

• Stosowana w Starożytnej Grecji

• I Rzeczypospolita - Demokracja Szlachecka - sejmik szlachecki

• Zachowała się w niektórych państwach - na poziomie lokalnym

2. Instytucje demokracji pośredniej

• Nie wszyscy mają taki sam wpływ na losy państwa np. politycy, senatorowie

• Posłowie, senatorowie, radni mają większe możliwości niż przeciętny obywatel

• Społeczeństwo sprawuje władzę za pomocą wybranych przez siebie i spośród siebie przedstawicieli

• Wymaga ona przeprowadzenia systematycznych i regulowanych wyborów

• Duża waga kadencji - wydłużenie nie wchodzi w grę (wyjątek wojna lub poważna klęska żywiołowa)

• Różne organy państwowe mają różne kadencje

• zachowanie ciągłości funkcjonowania państwa - by wszystkie organy w tym samym czasie nie konstytuowały się

• by cała władza państwowa nie należałaby do jednej partii, wzajemna kontrola organów państwowych

• Wybory muszą być rywalizacyjne - by partie mogły między sobą konkurować

WYKŁAD 5

Systemy wyborcze: 26.03.2014r., 02.04.2014r

1. System 4 - przymiotnikowy

a) zasada powszechności - określa krąg osób uprawnionych do udziału w wyborach (niekoniecznie

obywatele danego państwa - władze lokalne w Polsce)

b) zasada równości

• wybory muszą być równe w znaczeniu formalnym jeżeli każdy wyborca ma jeden głos lub taką samą liczbę głosów

• wybory muszą być równe w znaczeniu materialnym jeżeli ,,siła” głosu każdego wyborcy jest taka sama

c) zasada bezpośredniości lub pośredniości

• Wybory bezpośrednie - każdy przeciętny wyborca oddaje bezpośrednio swój głos na kandydata ubiegającego się o wybór,

• Wybory pośrednie - wyborcy wybierają elektorów a elektorzy dokonują wyboru właściwego na kandydata ubiegającego się o wybór

d) zasada tajności - Wybory są tajne jeżeli nie ma prawa ani możliwości sprawdzenia w jaki sposób

wyborca głosował. Lokal musi być wyposażony w „urządzenie do głosowania” w Polsce prawo do

tajności, w Wielkiej Brytanii obowiązkowo tajne.

5. zasada większości - określa sposób ustalenia wyników wyborów, wyłonienia zwycięzców.

Polega na tym, że wygrywa kandydat, który otrzymał większość głosów. 3 rodzaje większości:

• Względna - Najwięcej głosów, chociaż mniej niż połowa
  - zawsze kończą się ostatecznym wynikiem

- najczęściej wygrywa kandydaci, na którego głosowała mniej niż połowa wyborców

- senatorzy, rady gmin do 20 tys. mieszkańcy

• Bezwzględna zwykła - co najmniej 50%+1,

- wybierani są, prezydent, prezydenci miast, wójtowie, burmistrzowie

• Bezwzględna kwalifikowana - co najmniej 50%+1+n głosów (np. 2/3)

W wyborach powszechnych wymaga się zwykle większości zwykłej lub bezwzględnej zwykłej.

(kwalifikowana - papież 2/3; prezydent Włoch - kolegium)

Większość bezwzględna
- Francja - zawsze wygrywa kandydat na którego głosowała połowa wyborców

- wybory trzeba powtarzać, organizować 2 turę - dłużej trwają i więcej kosztują

Wybory większościowe prowadzą do wykształcenia systemu dwupartyjnego, systemu partii dominującej.

2. System 5 - przymiotnikowy

a) zasada powszechności - określa krąg osób uprawnionych do udziału w wyborach (niekoniecznie

obywatele danego państwa - władze lokalne w Polsce)

b) zasada równości ma dwa znaczenia:
- wybory muszą być równe w znaczeniu formalnym jeżeli każdy wyborca ma jeden głos lub

taką samą liczbę głosów

- wybory muszą być równe w znaczeniu materialnym jeżeli ,,siła” głosu każdego wyborcy

jest taka sama

c) zasada bezpośredniości lub pośredniości

• Wybory bezpośrednie - każdy przeciętny wyborca oddaje bezpośrednio swój głos na kandydata ubiegającego się o wybór,

• Wybory pośrednie - wyborcy wybierają elektorów a elektorzy dokonują wyboru właściwego na kandydata ubiegającego się o wybór

4. zasada tajności głosowania - Wybory są tajne jeżeli nie ma prawa ani możliwości sprawdzenia w

jaki sposób wyborca głosował. Lokal musi być wyposażony w „urządzenie do głosowania” w Polsce prawo do tajności, w Wielkiej Brytanii obowiązkowo tajne.

e) zasada proporcjonalności

• wybory proporcjonalne pojawiły się jako efekt krytyki negatywnych skutków wyborów większościowych.

• np. po raz pierwszy pojawiły się we Francji

• ile głosów - tyle mandatów

• nie można takich wyborów przeprowadzić w jedno lub dwumandatowym, a w wielomandatowym

1. Wybory są całkowicie powszechne jeżeli jedynym warunkiem uzyskania prawa wyborczego jest ukończenie określonego wieku określonego w konstytucji

2. Nie powinno być różnicy między uzyskaniem prawa wyborczego a wiekiem uzyskania zdolności do czynności prawnych, jeżeli obywatel musi spełnić inne warunki/kryteria to rozpoczyna się proces ograniczenia powszechności wyborów

3. Jeżeli te kryteria mają charakter polityczny, ekonomiczny lub społeczny nazywa się je cenzusami - ograniczenia zasady powszechności wyborów spowodowane względami politycznymi, ekonomicznymi lub społecznymi

Prawa wyborczego nie mają:

- osoby skazane prawomocnym wyrokiem pozbawienia praw publicznych, lub praw wyborczych

- osoby uznane prawomocnym wyrokiem sądu za częściowo ubezwłasnowolnione

Do zniesienia cenzusów przyczyniły się zwłaszcza partie lewicowe.

Cenzusy:

1. Majątkowy - wyłączenie największej grupy z udziału wyborach; do poł. XIX w. prawo wyborcze mieli właściciele nieruchomości o określonej wartości; od II poł. XIX w. obywatele płacący podatek w określonej wysokości, prawo wyborcze powinno przysługiwać obywatelom, który na rzecz państwa płacąc podatki - władza zajmuje się wydawaniem pieniędzy zebranych w podatkach

Nebrasca (USA) do 1964 r. - tylko obywatele, którzy w ciągu roku zapłacą 1 $ podatku dochodowego

2. Płci - kobiety nie miały praw wyborczych, uważano, że polityka jest przeznaczona dla mężczyzn

Nowa Zelandia - 1893 r. Polska - 1919 r. Szwajcaria - 1971 r.

Finlandia - 1906 r. USA - 1920 r. Portugalia - 1974 r.

Niektóre kraje arabskie utrzymują cenzusy płci - Arabia Saudyjska, ZEA, Oman

Afganistan - talibowie po dojściu do władzy przywrócili cenzus płci - zakaz zatrudniania kobiet

3. Wykształcenia - prawo wyborcze przysługiwało tym, którzy umieli czytać i pisać lub podpisać się. Nebraska - USA - tym, którzy umieją przeczytać konstytucję USA i odpowiednio ją interpretować.

4. Materialne położenie - są równe jeżeli „ siła-waga” głosu każdego wyborcy jest taka sama, by każdy mandat obsadzony w wyborach odpowiadał mniej więcej / podobną równą liczbę wyborców.

W Wielkiej Brytanii wybory do Izby Gmin - wybory jednomandatowy różne pod względem liczby mieszkańców.

Polska - Sejm - okręgi jednomandatowy

Senat - nie są równe w znaczeniu materialnym (w konstytucji nie ma zasady równości w wyborach do Senatu, od 2001 r. - okręgi 2,3 lub 4 mandatowe. Wcześniej wszystkie byłe województwa wybierały po 2 senatorów, a Warszawa, Katowice po 3.

---