Instytucje polityczne państw starożytnych-Instytucja Rady
W większości państw antycznych mamy do czynienia z radami przy królu. W innych przypadkach istniały rady rodowe itp. Miało to miejsce w czasach przedpisemnych ale przetrwała długo.
Rady istniały również w polis demokratycznych i decydowały w wielu sprawach bez konsultacji ze zgromadzeniem.
Ustrój polityczny Aten pokazuje nam role rady w Atenach IV w. p. n. e. (rada w demokracji była wymieniana co roku).
Radę najczęściej nazywano bullą. W każdym z państw rady były różnie zorganizowane. Rady były liczniejsze zazwyczaj w ustrojach demokratycznych. Nie zależne od ustroju o wielkości rady decydowała też demografia.
Sparta
Geruzja wraz z królami organizowała zgromadzenie przewodniczyła mu i przerywała je. Geruzja była powoływana przez zgromadzenie na dożywotnia kadencję i była uzupełniana (Arystoteles pisze, że uzupełnianie rady występowało przy oligarchii, bo tam najczęściej kadencja w radzie była dożywotnia). Geruzja pojawia się nie tylko w Sparcie ale w jej dawnych koloniach i nie tylko. W Sparcie w epoce klasycznej gerontem można było zostać po 60 (bo do 60 musiał być żołnierzem). Dopiero po ukończeniu 60 lat mógł kandydować. Nie wiadomo jednak jak dokładnie liczono lata życia człowieka ( np. W starożytnym Rzymie na nagrobkach jest dokładnie napisane ile kto żył w dniach i miesiącach, ale nie dokładnie w latach). Więc to nie musiało być dokładnie 60 lat (ale generalnie jak się już do walki nie na dawał)- prawdopodobnie równe 60 wprowadzono około V w. p . n. n. e.
Arystoteles pisze tez, że w państwach oligarchicznych rady nie były uzupełniane przez glosowanie ludu, tylko członkowie sobie kogoś dobierali, lub była dziedziczność miejsca w radzie ( nie wiemy do końca czy w IV w. p. n. e. to jeszcze miało miejsce- ale na pewno tak było pierwotnie).
W późnych oligarchiach mamy do czynienia ze wkupywaniem się do rady.
Prawdopodobnie za cesarza Hadriana pojawiła się nowa Geruzja, której członkami nie byli już klasyczni geronci. Nowa geruzja działa obok dawnych rad. Jej członkowie nazywali się Geruzjaści. Zadania nowej Geruzji nie są nam znane, ale wiemy że jednym z nich był kult cesarza.
Ateny
Do 59 roku życia ateńczyk też mógł być zmobilizowany do wojska.
Jeszce w czasach mitycznych miał istnieć aeropag. Według Arystotelesa miała być to rada arystokratyczna – rada eupatrydów. Nie wiemy jednak kiedy powstał, jak powoływano członków, nie wiadomo nic o zakresie zajęć.
Gdzieś w epoce archaicznej aeropag stał się rada byłych urzędników ( po rocznej kadencji wchodzi w skład rady) i przestaje być geruzją (bo od 30 roku można objąć urząd). Nie było uzupełniania rady po śmierci radnego.
Po wojnach perskich według Arystotelesa to aeropag przeją władzę ( bo podobno miał się sprawdzić w trakcie wojen).
Konkurencja dla aeropagu miała być reforma Solona i wprowadzenie rady 400. ( pisze tez coś o radzie 401 z czasów Drakona, ale uważa się, że pisząc to opierał się na tekście propagandowym napisanym dawno po Drakonie). Dalej Arystoteles pisał, że Drakon nie zmienił nic w ustroju. Z tym , że część historyków twierdzi, że Solon nie miał po co tworzyć rady 400 więc nie wiadomo czy to też nie jest legenda.
Natomiast nie ma wątpliwości, ze w wyniku reform Klejstenesa powstała rada 500. Rada ta miała ważną role. Była powoływana na gruncie istniejących fyll. Każda fyla miała swoich 50 przedstawicieli (prytanów). Przez 1/10 roku działała jedna 50 z tond zmieniono kalendarz ( z kultowego kalendarza lunarnego). Nowe miesiące nazywały się prytaniami, ale nie były sobie równe. CO jakiś czas zwoływane są zebrania 500 ale co miesiąc inna 50 zarządza. Zawsze w miejscu spotkań byli przedstawiciele prytanii rządzącej. Wimy też że z aktualnej prytanii wieczorem losowano na jeden dzień jej przywódcę)- dotyczy to wieku IV. Wiemy trochę o wieku V ale o reszcie nic.
462/1 r .p . n. e. Od tego momentu datuje się realna demokracje w Atenach. Wtedy na terenie Sparty po trzęsieniu ziemi w Sparcie dochodzi do powstania helotów i Meseńczyków. Powstanie nie powiodło się ale długo się opierali oblężeniu. Wówczas ateńczycy na czele z Kimonem (synem Miltiadesa) pomogli Spartanom w tłumieniu powstania(ale odesłano go przed końcem wojny bo bali się, że zdemokratyzują społeczeństwo). Gdy Kimon wyjechał do Sparty inne stronnictwo na Czele z Efialtesem – zwolennicy demokracji zaczęli działać. Powołali do sądów procesy przeciwko członkom aeropagu o nadużycia i wygrywa kilka procesów (upadł autorytet aeropagu).
Po tych przemianach aeropag został już tylko sądem nad zabójcami. Jeśli przynajmniej 50% głosów uniewinniała morderca był niewinny. Efialtes odebrał więc kompetencje(nie wiemy jakie) i przekazał je zgromadzeniu 500 . Efialtesowi udało się obalić autorytet Aeropagu bo Archonci (urzędnicy) pochodzili z losowania więc byli w trochę z przypadku.
Jednak czasem Aeropagowiepowierzaon jeszcze rozmaite zadania.
Efialtes został zamordowany w rok po reformie.
Następcą Efialtesa został Perykles. Perykles wprowadził diety dla członków rady- płacono za czas kiedy prytanin działał w służbie państwa a nie w trakcie całej kadencji). Ale nie wiadomo czy teci mogli wówczas zasiąść w radzie ( nie wiemy nic o cenzusie w tym okresie).
Diety za udział w posiedzeniu rady wprowadzono później dopiero w trakcie wojny peloponeskiej.
W ramach rady wszelkie wybory do komisji odbywały się na zasadzie losowania.
Rada zajmowały się różnymi rzeczami najmowaniem własności państwa, kontrolą urzędników, wypłacaniem zasiłków dla kalekich.
Według nazw fyli, które prowadziły prytanie, opisywano kiedy coś przegłosowano
Obywatele mieli inicjatywę ustawodawczą , ale projekt współtworzyli z radą i rada mogła projekt odrzucić. Radę można było pozwać do sądu, a właściwie jej członka ( bo w Atenach nie było odpowiedzialności zbiorowej).
Rada mogła przyjąć wniosek otwarty- pokazać problem i zebrać projekty od zgromadzenia. Były tez teksy zamknięte gdzie głosowano za albo przeciw.
W IV w. p . n. e pojawiła się komisja nowotetów, częściowo sadownicza, a bez jej opinii nie można było zmienić ustroju.
Rzym
W Rzymie przez cały okres republiki rola senatu wzrastała.
Początki senatu to legenda(a prawdopodobnie przeleli ja od greków i Etrusków, dla których rady były normą). Według Liwiusza Romulus miał powołać radę składającą się ze 100 patres. Rada ta miała doradzać królowi.
Cały okres królewski (przez niektórych historyków jest odrzucany), jeżeli przyjmiemy, że w początkach Rzymu królowie byli wybierani, senat byłby elementem stabilizującym , który miał łączyć wspólnotę z bogami. Senat miał też powoływać interrexa. Senat był organem patrycjuszowskim.
Pierwsza zmiana ustroju miała być za Brutusa. Miał on powiększyć senat do 300 (ale to tez legenda nie wiadomo czy wierzyć), tezę tą obala wzmianka z innego autora, że gdzieś w IV wieku pojawiła się lex apinia- ustawa mówiąca, ze to konsulowie co roku wybierali sobie 300 członków rady i od wtedy 300. Wcześniejsza ustawa regulowała rolę senatu. Według tej ustawy najpierw senat musiał wykluczyć, ze ustawa nie jest przeciw bogom( ba patrycjusze mieli mieć jeszcze z nimi kontakt) i dopiero potem ją przedstawiano ludowi (ustawa wyszła 339r. p. n. e.)- podobno ta ustawa miała dać cenzorom obowiązek wpisywania senatorów do listy senatorów. Co 4 lata wpisywano byłych urzędników. Mgli kogoś nie wpisać na lite, za to że był niegodny, ale musiał to uzasadnić w tak zwanej nocie cenzorskiej. Lista ta był ustawiana hierarchicznie, 1 był princeps senatu i w kolejności hierarchicznej przemawiano – o hierarchii decydował cenzor (ale liczyły się sprawowane w przeszłości urzędy).
Początkowo senat nie miał żadnej inicjatywy tylko doradzał to urzędnik zwoływał senat, gdy uznał, że potrzebuje jego pomocy i to urzędnik wybierał czym będzie debata. Jeśli jakiemuś senatorowi udzielono głosu trzeba było poczekać aż skończyć, mógł sobie zmieniać temat itp. Jak wszyscy senatorowie przemówili to urzędnik mógł poprosić o głosowanie, ale nie musiał. Nie wiadomo w jaki sposób przebiegało głosowanie. Nawet jeśli zagłosowali to i tak wynik głosowania urzędnik mógł olać.
Senat miał jednak władzę:
w trakcie wojny. Przedłużająca się wojnę Samnicka dała wzrost roli senatu bo trzeba było rozstrzygać szybko i nie było czasu na zwoływanie ludu. Poza tym kadencja konsula i jego armii trwała jeden rok, a woja dłużej. Pojawiły się więc prorogacje czyli przedłużenie kadencji wodza walczącego poza granicami Rzymu. Prorogacje przyznawał lud.
Senat miał prawo postawić przed sądem tego kto olał jego rady.
Senat decydował o wojnie i pokoju i przyjmował posłów zagranicznych.
W czasie wojen Punnickich pojawił się pieniądz i to senat organizował mennice i decydował o budżecie. Senat też pełnił funkcje sądownicze w najcięższych zbrodniach.