Juliusz Słowacki - „Genezis z Ducha”
Poemat prozą Juliusza Słowackiego. powstały w 1844, a powtórnie zredagowany w 1846 roku, wydany pośmiertnie w Lwowie w 1871 roku. Utwór jest wg J. Kleinera "autobiografią kosmiczną" w formie modlitewnego monologu, skierowanego do Boga jako świadka. Utwór pełni także funkcję analogiczną do "Księgi Rodzaju". Zgodnie z podstawową dla genezyjskiej myśli poety, spirytualityczną koncepcję wszechświata, Słowacki pojmuje jako proces wyłaniania się z absolutu duchów odwiecznie w nim przedistniejących: od biblijnej wersji różni „Genezis z Ducha" pogląd, że stworzenie materii dokonało się ni z woli Boga, lecz z woli samych duchów: zażądały one kształtów, gdyż pragnęły miłować Boga przez aktywność i własną zasługę - tworzyć własną swoją boskość, nie tylko statycznie być w niej. Wyłonione tak duchy dążą do doskonałości poprzez niszczenie kolejnych form i tworzenie, nowych i doskonalszych - siłą twórczą jest wyobraźnia kreacyjna i wola. W progresywnym procesie indywidualne duchy zachowują osobową tożsamość, przechodząc od form niższych do wyższych poprzez metempsychozę, a widzialnym świadectwem reinkarnacji jest ewolucja przyrody - drabina gatunków i rodzajów biologicznych.
„Genezis z Ducha" jest poetyckim wykładem pierwszego etapu "rewolucji ducha", do powstania gatunku ludzkiego. Słowacki wykorzystuje w poemacie wiedzę paleologiczną i transformizm J. B. Lamarcka. Utwór różnie przyjmowany w różnych epokach - odrzucany jako "absurd" przez pozytywistów, wysoko ceniony przez przedstawicieli Młodej Polski.
Utwór stanowi esencję i ostateczną postać tworzonej i przez lata kształtowanej przez poetę filozofii genezyjskiej. Jest manifestacją "wiary widzącej" - połączenia rozumu i intuicji. Stanowi modlitewny monolog. Narrator poematu jest jednocześnie duchem opowiadającym o swojej przeszłości i duchem przedstawiającym historię świata. Słowacki przedstawia swoją spirytualistyczną koncepcję wszechświata.
Po wystąpieniu z Koła Towiańczyków w r. 1843 Słowacki stworzył własny system filozoficzny, który porządkował poglądy poety na temat istoty wszechświata i sensu istnienia. Wyłożył swoją teorię w dziele Genezis z Ducha, stąd też jest to filozofia zwana genezyjską. Zakładała ona, że wszystko co istnieje posiada duchową istotę, podczas gdy materia to tylko owoc aktywności ducha, przemijalna forma, którą duch wciąż zmienia w procesie stałego doskonalenia się. Świat jest zespołem duchowych łańcuchów - duchową istotę posiadają narody i jednostki ludzkie. Duch aby osiągnąć wyższy stopień doskonałości musi rozbić starą formę, złożyć z niej ofiarę - stąd odwieczny konflikt między duchem a jego zewnętrzną materialną formą. Ofiara jest bolesna, lecz konieczna - im bardziej bolesna tym większy postęp ducha.
W myśl filozofii genezyjskiej:
- śmierć jest zmianą formy, odrzuceniem ciała przez ducha,
- rewolucja jest zmianą formy (systemu) i osiągnięciem wyższego stopnia rozwoju,
- historia jest areną przemian ducha i tak są interpretowane dzieje narodów, państw i ludzi.
W duchu filozofii genezyjskiej stworzył Słowacki szereg liryków, m. in. Uspokojenie. Jest to wiersz o rewolucji, prezentujący właśnie genezyjską definicję. Słowacki nie przywołuje żadnej konkretnej rewolucji, wydarzenia.
Uspokojenie - utwór jest właśnie uspokojeniem dla tych, którzy się rewolucji boją, przestrzegają przed nią i nazywają zdradą. Dzieło rewolucji rozegra się w Warszawie. Nie będzie to dzieło ludzkie. Zapowiedź rewolucji brzmi apokaliptycznie, przyniosą ją zorze i niebiosa, wyjący wicher aniołów. Miasto staje się sceną bitwy ciemnych mocy - rozprzestrzenianie się nowej idei. Dlaczego straszna wizja rewolucji, przewrotu sprowadza na teren walki ciemne moce, ma być uspokojeniem? Uspokojenie to genezyjska definicja rewolucji, rewolucji przyszłej, nieokreślonej.