Uczeń zdolny

Uczniem zdolnym nazywamy ucznia , który nie tylko posiada wysoki iloraz inteligencji, ale posiada szczególną zdolność w jakiejś dziedzinie (zdolności specjalne) i charakteryzuje się zespołem cech wyróżniających go spośród innych uczniów.

• Poziom inteligencji mierzą testy - skala inteligencji Wechslera dla dzieci (WISC-R) i dorosłych (WAIS-R(PL)). Ogólnie inteligencję określa się jako zdolność gromadzenia informacji i wykorzystania ich w różnych sytuacjach. Uczniowie zdolni w badaniach testowych uzyskują iloraz inteligencji IQ =120 i więcej czyli pod względem intelektu mają bardzo dobrą :

• pamięć - szybko w sposób wierny i trwały zapamiętują treści i informacje

• zdolność logicznego i krytycznego myślenia, ujmowania związków przyczynowo-skutkowych

• duży zakres i rozpiętość uwagi ,co umożliwia skoncentrowanie się na problemie

i wytrwanie w jego rozwiązaniu

• uzdolnienia w zakresie rozumowania, abstrahowania i uogólnianiania

• szybkość rozumowania - na wysokim poziomie złożoności i trudności

• uzdolnienia w zakresie rozumienia treści

• zasób słownictwa i pojęć a także rozległą wiedzę ogólnej lub wiedzę w danej dziedzinie

Charakteryzuje ich również

• duża ciekawość intelektualna

• szerokie i wielorakie zainteresowania

• uzdolnienia w zakresie obserwacji i spostrzegania

• inicjatywa , oryginalność w pracy umysłowej, kreatywność

opracowała psycholog : Barbara Łakomy

• Szczególne zdolności wg Z. Pietrasińskiego, to takie różnice indywidualne , które

sprawiają, że przy jednakowej motywacji i uprzednim przygotowaniu poszczególni

uczniowie osiągają w porównywalnych warunkach zewnętrznych niejednakowe

rezultaty

Zdolności specjalne to zespół wewnętrznych warunków jednostki decydujących o

poziomie i jakości osiągnięć w wyspecjalizowanej działalności .*

Dotyczą różnych dziedzin np. matematyki, plastyki, sportu itp. i wiążą się z pojęciem

talentu tj. najwyższego stopnia rozwoju uzdolnień specjalnych.

Uczniowie zdolni zazwyczaj mają dobrze rozwinięte zdolności twórcze, są kreatywni w

swoim działaniu oraz:

• posiadają niezwykłą wyobraźnię

• mają ciekawe własne pomysły, oryginalne rozwiązania problemu

• posiadają zdolność do modyfikowania poznanych reguł i tworzenia nowych

założeń

• potrafią tworzyć oryginalne syntezy poprzez łączenie wielu pomysłów, w sposób

oryginalny kojarzyć, łączyć i interpretować fakty

Uczeń zdolny posiada nie tylko inny styl uczenia się, wiele umiejętności i wiele cech charakteru i osobowości odróżniających go od innych uczniów w klasie,

• Uczniów zdolnych charakteryzuje :

• pęd do wiedzy, duża motywacja do nauki

• bardzo duża samodzielność w myśleniu

• poczucie obowiązku i pracowitości

• bardzo szybkie tempo pracy

• duża wytrwałość w dążeniu do celu i skuteczność pracy umysłowej

• skłonność do szukania wielu dodatkowych informacji poza obowiązującym

materiałem i porównywanie , wartościowanie informacji z wielu źródeł

• wykorzystanie różnych metod w rozwiązaniu problemu

• umiejętność skupienia się przez długi czas na problemie - podejmowanie

trudnych, złożonych zadań

• zmysł organizacyjny i samodzielne inicjowanie pracy, stawianie sobie nowych zadań

• stawianie wysokich wymagań sobie i innym

• perfekcjonizm, idealizm

• zdolności przywódcze

• krytyczna postawa względem szkoły np. do metod i treści nauczania, zadawanie wielu sodujących problem pytań i absorbowanie całej uwagi nauczyciela, uparte dowodzenie swoich racji, kwestionowanie zdania nauczyciela i polemizowanie z nim,

• często niedojrzałość emocjonalna dlatego mają problemy z uczuciami i komunikacją z rówieśnikami, są niecierpliwi i nietolerancyjni w stosunku do innych, niechętnie współpracują i biorą udział w grach zespołowych, instrumentalnie traktują kolegów lub izolują się

Opracowała psycholog : Barbara Łakomy

Uczniowie zdolni nie muszą przejawiać wszystkich z wymienionych cech w zakresie intelektu, zdolności i osobowości. Są one pomocne dla identyfikowania uczniów zdolnych w klasie przez nauczyciela, co nie jest rzeczą łatwą. Łatwo jest zdiagnozować ucznia którego zdolności zostały już ujawnione, trudniej samemu to dostrzec, gdyż nie zawsze uczeń osiągający bardzo dobre wyniki w nauce jest uczniem zdolnym, i nie zawsze posiadanie wysokiego ilorazu inteligencji i dobrych ocen determinuje osiągnięcia w nauce.

Uczeń zdolny to również ten, który osiąga sukcesy sportowe, muzyczne, plastyczne a nie zawsze osiąga dobre wyniki w nauce.

D. Nakonieczna wyróżnia 4 grupy uczniów zdolnych*

1. Uczniowie o wysokich zdolnościach intelektualnych i wysokich osiągnięciach w

zakresie większości przedmiotów wykładanych w szkole

2. Uczniowie o dość dużych zdolnościach intelektualnych, którzy osiągają wysokie

wyniki w zakresie niektórych, wybranych przedmiotów

3. Uczniowie, którzy nie są ponadprzeciętnie zdolni, a dobre wyniki w nauce

zawdzięczają pracowitości i opiece ze strony środowiska

4. Uczniowie o dużych możliwościach intelektualnych, którzy nie osiągają zadawalających wyników w nauce

5 . Uczniowie z ukrytymi talentami, które ujawniają się na skutek silnych bodźców

mobilizujących do pracy oraz zapewniania uczniom odpowiednich warunków do

tworzenia

Szkoła powinna podjąć takie działania aby nauczyciele potrafili rozpoznać ucznia zdolnego klasie, stwarzać mu optymalne warunki do rozwoju i pielęgnowania uzdolnień i talentów oraz zindywidualizować pracę z uczniem zdolnym ponieważ nie zawsze radzi sobie on z emocjami, popada w konflikty z rówieśnikami bądź izoluje się, co wymaga wsparcia wychowawcy.

opracowała psycholog Barbara Łakomy

• Techniki rozpoznawania ucznia zdolnego

Każda z metoda jest opatrzona pewną dozą błędu .

1. Analiza wytworów jest techniką polegającą na opisie i interpretacji konkretnych

dokonań w procesie uczenia się , pracy produkcyjnej, zabawy zakończoną gotowym

produktem *, która mówi o wyniku działalności ucznia ale nie informuje o przebiegu

działalności i procesie tworzenia .Produktem są wytwory pisane, prace plastyczne, własna

reżyseria , choreografia.

W tym przypadku stosuje się takie kryteria jak: oryginalność rozwiązań, myślenie

twórcze, poziom sprawności wykonawczej

2. Testy Uzdolnień Specjalnych skonstruowane przez nauczyciela danego przedmiotu

w oparciu o własna wiedzę i doświadczenie np. testy matematyczne, specjalne

zadania. Nie są to testy inteligencji ani testy osiągnięć szkolnych

3. Skale szacunkowe służą do oszacowania wielkości cechy lub właściwości badanego

obiektu. Są to skale numeryczne, graficzne, skale z wymuszonym wyborem, skale

skumulowanych ocen

4. Osiągnięcia w konkursach, olimpiadach, konkursach

5. Testy osiągnięć szkolnych i testy inteligencji

6. Wywiad od rodziców , innych uczniów, ekspertów i innych nauczycieli

7. Obserwacja, która powinna być obiektywna, wierna, wnikliwa i wyczerpująca celowa

i planowa oraz udokumentowana w formie notatek . Pozwala ona śledzić ucznia w

procesie działania i powstawania wytworów . Obserwację taką przeprowadza nauczyciel

podczas zajęć dydaktycznych

Nauczyciel powinien ułożyć specjalny zestaw kategorii zachowania się ucznia zdolnego

tzw. scheduły obserwacyjnej , która powinna być konstruowana pod kątem materiały

treściowego (Cz. Nowaczyk). Inna będzie scheduła obserwacyjna nauczyciela języka

polskiego a inna nauczyciela matematyki ale będą w niej i elementy wspólne.

opracowała psycholog Barbara Łakomy

Przykład scheduły obserwacyjnej ogólnej wg. Cz.Nowaczyka *

Nauczyciel dokonuje zapisu wyników obserwacji oddzielnie dla każdego ucznia zaznaczając „+ „występowanie danej kategorii zachowania lub stopień jej nasilenia np. „+”, „++”, „+++”......

Następnie interpretuje zgromadzony materiał obserwacyjny.

l.p.	kategoriezachowaniauczniów	obser. nr 1	obser. nr 2	obser. nr 3	obser. nr 4	obser. nr ...n	Razem
1.	Pilnie śledzi tok myślenia nauczyciela
2.	Dostrzega istotne elementy obserwowanego obiektu
3.	Ujmuje trafnie złożoności np. przyczynowo-skutkowe
4.	Kontynuuje prace pomimo napotkanych trudności
5.	Wypowiedzi świadczą o korzystaniu z dodatkowych źródeł informacji
6.	Planuje tok pracy przy rozwiązywaniu zadania
7.	Dostrzega podobieństwa i różnice faktów, zdarzeń, przedmiotów, sytuacji
8.	Aktywnie włącza się do dyskusji i prezentuje własne oryginalne pomysły
9.	Wykorzystuje właściwe przesłanki do formowania pomysłów
10.	Podejmuje próbę samodzielnego wyjaśnienia sobie niezrozumiałego zagadnienia (faktu, zadania)
11.	Sprawdza podane „ na wiarę” informacje
12.	Łatwo formuje własne myśli (poprawność merytoryczna i językowa)
13.	Próbuje oryginalne rozwiązania problemów praktycznych i teoretycznych
14.	Wiernie odtwarza zapamiętane treści
15.	Łatwo i trafnie dokonuje uogólnień
16.	Przyjmuje krytyczne uwagi w przypadku dostrzeżenia własnych błędów
	RAZEM

Rozwój każdego uzdolnionego ucznia wymaga celowo dobranych metod ukierunkowanych na stymulację uzdolnień.

W tym celu w wielu szkołach tworzy się Szkolne Systemy Wspierania Uzdolnień

polegające na opracowaniu i zaplanowaniu systematycznych , uporządkowanych i celowych

działań, których celem jest rozwijanie zdolności uczniów.

• Szkolny System Wspierania Uzdolnień (SSWU) obejmuje 5 obszarów: *

1. nauczyciel - uczeń : - nauczyciel wskazuje

• dodatkowe źródła wiedzy i informacji ( np. listy wartościowych książek, stron internetowych, programów multimedialnych itp)

• motywuje i nagradza ucznia wykorzystując atrakcyjne i różnorodne metody i techniki pracy,(udział w konkursach, prowadzenie kronik, ksiąg, pamiętników, praca metodą projektu itp..)

• stwarza okazję do prezentacji własnych działań - (redagowanie tablic, gazetek, eksponowanie prac uczniów, promowanie na terenie szkoły twórczości uczniów)

• stosuje nowe metody nauczania - ćwiczenia aktywizujące, ćwiczenia rozwijające twórcze myślenie

• stosuje indywidualizację nauczania poprzez dostosowanie treści, form i metod i czasu pracy do możliwości i potrzeb każdego ucznia

- prowadzi zajęcia pozalekcyjne np. koła zainteresowań, zajęcia sportowe

2. nauczyciel - rodzice :

- polega na wymianie informacji i doświadczeń

- wspieraniu dążeń i działań dydaktyczno-wychowawczych przez rodziców

- dbaniu o zapewnienie akceptującej atmosfery w domu

- pomaganiu w procesie dydaktyczno -wychowawczym

3. uczeń - uczeń: - działania powinny być skierowane na wszystkich uczniów ze

szczególnym naciskiem na działania integrujące klasę , pracę w grupach

4. nauczyciel- nauczyciel :

• polega na wymianie informacji pomiędzy nauczycielami

• dzieleniu się wiedzą i doświadczeniem

• szkoleniu Rad Pedagogicznych i Zespołów Przedmiotowych

5. rodzic - rodzic

• tworzenie grup wsparcia i współpracy

• wykorzystanie doświadczeń i wiedzy rodzica

• angażowanie rodziców do różnorodnych zadań

opracowała psycholog Barbara Łakomy

• Uczeń zdolny wymaga od nauczyciela innej organizacji pracy tzn:

• stałej motywacji i stymulacji , stawiania nowych wyzwań

• nauczania przedmiotów w szerszym niż zakres programowy

• wskazywania dodatkowych źródeł wiedzy

• zaangażowania go do dodatkowych , ciekawych prac

• utrzymywania stałego, wysokiego poziomu wymagań wobec niego

• nagradzania jego osiągnięć

• uczenia konsultowania , konfrontowania pomysłów z innymi osobami

• uczenie poczucia własnej wartości

• wsparcia ze stronny nauczyciela nie tylko w przedsięwzięciach intelektualnych ale i w kontaktach między rówieśnikami

• Placówki działające na rzecz uczniów zdolnych

• Poradnie Psychologiczno-Pedaggogiczne

• Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci

• Centrum Informacyjno-Konsultacyjne ds. Dzieci Zdolnych

• Prymus inter Pares Fundacja na rzecz młodzieży wybitnie zdolnej i jej nauczycieli

• Stypendia dla uczniów zdolnych zdolnych:

1. Stypendium Prezesa Rady Ministrów - przez 10 miesięcy , średnia ocen 4,76 lub przejawianie zdolności w jednej dziedzinie i uzyskiwanie w niej celujących osiągnięć

2. Nagroda Ministra Edukacji Narodowej - jednorazowa, stypendium dla uczniów wybitnie zdolnych, laureata więcej niż jednej olimpiady, konkursu. Średnia ocen 4,75

3. Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci -oferuje nieodpłatny udział w warsztatach, obozach naukowych, seminariach, koncertach, uczniów o wybitnych zdolnościach poznawczych, technicznych, muzycznych, plastycznych, baletowych

4 . Nagroda Ministra Kultury i Sztuki - dla uczniów, którzy uzyskali bardzo dobrą

średnią ocen z przedmiotów artystycznych i laureatów konkursów.

Literatura : *(cyt)

1. Fechner Sędzicka Iwona - „Szkolny System Wspierania Zdolności - Jak rozpoznawać

i rozwija dziecięce uzdolnienia ?” Wyd. „AKEER” Toruń

2. Landau Erika - „Twoje dziecko jest zdolne” - wyd . PAX Warszawa 2003

3. Łubnicki Narcyz - „ Nauka poprawnego myślenia” - Wyd. PWN

4. Nowaczyk Czesław - „Rozpoznawanie zdolności i uzdolnień dzieci i młodzieży

- wyd. DODN Wrocław 2001 r

opracowała psycholog Barbara Łakomy

---