Joanna Kossewska Trening w zakresie teorii umysłu
Rozwój dziecięcej teorii umysłu
Wiedza dziecka o funkcjonowaniu umysłu powstaje stopniowo i mam charakter ciągły. Rozwój reprezentacji umysłowych nie jest jednak zależny bezpośrednio od wieku, lecz pośrednio przez sprawność komunikacyjną, która rozsądza o rozumieniu stanów umysłowych.
U prawidłowo rozwijającego się dziecka teoria umysłu zaczyna rozwijać się około 2 roku życia kiedy to dziecko zaczyna się dzielić z innymi swoim spostrzeżeniami, doznaniami oraz przeżyciami. Dzieci w wieku 2-3lata rozumieją, że umysł zawiera niewidzialne stany mentalne- myśli; potrafią przewidywać odpowiedź osoby dorosłej na ich zachowanie np. płacz, uśmiech czy złe zachowanie. Nie rozumieją jeszcze jednak różnic pomiędzy światem realnym a umysłowym oraz nie rozróżniają stopnia posiadanej wiedzy, znają tylko dwa skrajne stany- wiedza lub jej brak.
Przełomowy jest wiek 4lat kiedy to dziecko odróżnia już przekonania o rzeczywistości od samej rzeczywistości. Między 4 a 5 rokiem życia dziecko potrafi odróżnić realne zdarzenia od przekonań własnych lub innych osób na temat tych zdarzeń. Dowodem na to jest rozumienie żartów, metafor czy kłamstw.
Trening umiejętności rozumienia fałszywych przekonań
W badaniu z udziałem dzieci autystycznych wykorzystano program komputerowy „Sally - Annie”. Program udziela informacji zwrotnych na temat przekonań Sally odnośnie położenia piłki. Po udzieleniu odpowiedzi ukazywał się komunikat informujący o podaniu zlej lub poprawnej odpowiedzi a dalszej części komunikatu pojawiała się informacja gdzie znajduje się piłka. Po wielokrotnym powtarzaniu sesji większość badanych dzieci z autyzmem uczyła się poprawnie rozwiązywać zadanie. Dzieci potrafiły również wykonać analogiczne zadania z udziałem lalek Annie i Sally ale nie potrafiły dokonać transferu i rozwiązać nieco odmiennych zadań. Wyniki poczynionych badan stały się początkiem opracowania nowej, innej procedury treningowej pozwalającej na przezwyciężenie mechanicznego zapamiętywania i niementalistyczny strategii. Jakościowa analizy zebranych danych wykazała że osoby z ZA ograniczają swoje opisy wewnętrznych doświadczeń tylko do „obrazów w głowie”. Osoby z grupy kontrolnej mówiły jeszcze o : dialogach wewnętrznych, reakcjach emocjonalnych, obrazach umysłowych oraz „czystych myślach”.
PROCEDURA „obraz w głowie”
Procedura opiera się na zdolnościach poznawczych i ma na celu pozwolenie na lepsze rozumienie znaczenia stanu umysłowego w celu przewidywania zachowań innych ludzi. W ćwiczeniu wykorzystano lalki oraz instrukcje słowne: „Kiedy ktoś na coś patrzy, tworzy w swojej głowie obraz tej rzeczy”. Dzięki temu fałszywe przekonania można było przedstawić w formie rzeczywistych obrazów w głowie lalki. Wyniki tak prowadzonego treningu wydają się obiecujące.
STYMULACJA Z WYKORZYSTANIEM CHMUREK/DYMKÓW
Etapy pracy:
Wprowadzenie chmurek
II - myśli na temat przedmiotów, które znajdują się poza polem widzenia w niezmienionym stanie
III - myśli na temat przedmiotów, które znajdują się poza polem widzenia w zmienionym stanie
IV - przewidywanie położenia ukrytych przedmiotów, których nie przenoszono
V - przewidywanie położenia przedmiotów, które przeniesiono
VI - zadanie „ Sally - Anne” bez chmurek
Wyniki po przeprowadzonym treningu wzrosły z 30% poprawnych odpowiedzi do 80% po treningu. Efektywność treningu była różna w zależności od poziomu wyjściowego.