w państwie prawa wszelkie działanie organów państwowych wynika wyłącznie z przepisów prawa i ściśle wg prawa; do cech państwa prawa należy: zabezpieczenie wolności, równość wobec prawa, pewność prawa i trójpodział władz
W krajach europejskiego kręgu kulturowego katalog wartości jest w zasadzie jednolity i obejmuje takie wartości jak wolność i godność człowieka, równość wobec prawa, prawo do życia i osobistego bezpieczeństwa, wolność sumienia, poglądów i wyznania, wolność działania w granicach gwarantujących nieszkodzenie innym czy prawo do własności
genezy praw człowieka można szukać przede wszystkim w Dekalogu, i w wierze chrześcijańskiej w ogóle, która zakłada równość wszystkich ludzi wobec Boga; ale już wcześniej, w filozofii greckiej, np. stoicy głosili, że cnotę może posiąść każdy, bez względu na swoje urodzenie, nie jest ona właściwa jedynie arystokracji, ale może się jej nauczyć każdy człowiek; również w kwestii poglądów, stoicy zakładali, że każdy człowiek powinien być krytyczny wobec tradycji, w której żyje, i mieć o niej wyrobiony własny pogląd;
jednym z pierwszych głosicieli idei tolerancji był Paweł Włodkowic, który na soborze w Konstancji twierdził, iż narody pogańskie mają prawo do zachowania swych wierzeń. Jednak początek ogólnych rozważań nad tolerancją nie zaczął się aż do XVI i XVII w., co należy wiązać z Reformacją i podziałem zachodniego chrześcijaństwa i odłączeniem się nowych wyznań protestanckich. Konflikty między wyznawcami różnych odłamów doprowadziły do coraz większego poparcia dla idei tolerancji - gdyż tylko ta gwarantowała pokój
jednak największą rolę w rozwoju historycznym praw człowieka odegrało oświecenie; filozofowie podkreślali wówczas, że człowiek rodzi się wolny, ma prawo do życia, własności, a państwo ma zapewnić praworządność
Monteskiusz uważał, że o jakości państwa stanowi gwarantowanie przez nie wolności obywateli. Filozof wysunął myśl, że sprzyja temu ograniczenie władzy, a zwłaszcza jej podział. Należy oddzielić władzę zajmującą się ustanawianiem praw od władzy wprowadzającej w życie jej postanowienia; sądy zaś powinny być całkowicie niezależne od władz państwowych. Dzięki temu sędziowie, nie obawiając się nacisków ze strony władzy, mogliby wydawać sprawiedliwe wyroki. Do sądu mógłby wówczas odwołać się obywatel, który czułby się pokrzywdzony decyzją któregoś z urzędów. Monteskiusz postulował również powołanie dwuizbowego parlamentu jako władzy ustawodawczej, z prawem weta dla rządu. Spopularyzował w ten sposób klasyczną definicję trójpodziału władzy
J.J. Rousseau i jego koncepcja umowy społecznej, opartej na koncepcji powszechnej suwerenności, która jednak zakłada, że człowiek, jako część społeczeństwa, dla dobra ogółu wyzbędzie się własnego egoizmu
1789 r. - sformułowanie Deklaracji Praw Człowieka - źródło władzy tkwi w narodzie; zabezpieczenie praw człowieka i obywatela stwarza potrzebę istnienia władzy publicznej; własność prywatna prawem nietykalnym i świętym; wolność - wolno każdemu czynić wszystko, co nie jest szkodą dla drugiego; wszyscy obywatele równi wobec prawa; deklaracja miała położyć kres ciemiężeniu przez arystokrację narodu francuskiego, ale też skupić Francuzów wokół nowej wizji społeczeństwa
konstytucja 3 maja 1791 r., - z monteskiuszowskim podziałem władzy oraz wzmianką o swobodzie wyznania i tolerancji religijnej