Antoni Malczewski Maria
Biografia:
W XVII w. Jan Malczewski kupił sobie szefostwo pieszego regimentu wojsk koronnych (po śmierci ojca odziedziczył pokaźną fortunę). Jego towarzyszką życia była Konstancja, żona pułkownika Filipa Haumana, którą poślubił w 1792r. (ich syn Antoni Malczewski - znakomity romantyczny poeta) Malczewski przystąpił do Targowicy. Niebawem obdarzony został tytułem generała wojsk carskich i kilkoma orderami. 1800r.śmierć Konstancji. Po śmierci matki Antoni Malczewski dostał się pod opiekę Julianny z Błędowskich Skibickiej, która w Krzemieńcu prowadziła wystawny dom. Jej syn, Franciszek, z którym Malczewski pobierał pierwsze nauki, został potem jego najbliższym przyjacielem. A.M. był uczniem gimnazjum Wołyńskiego. Po otrzymaniu świadectwa wyjechał do Księstwa Warszawskiego i wszedł w służbę wojskową, w stopniu podporucznika Korpusu Inżynierów. A.M. został skierowany do Modlina, gdzie spędzał dzień w twierdzy bardzo pracowicie, wieczory zaś w Warszawie w salonach, wśród kobiet.(problemy z kostką nie pozwoliły A.M. uczestniczyć w wojnie) Powrócił do Warszawy, udał się w podróż po Europie z Franciszką Fryderykową Lubomirską. Podróż na Górę Białą (Mont blanc), opisana w liście do profesora Picteta, którą drukował w genewskiej <<Bibliotheque Universelle>> zdradziła, że pierwszy polski alpinista był poetą. Związał się z Rucińską, która chorowała na tle nerwowym, do tego stopnia, że musiał zrezygnować z pracy, gdyż ona nie mogła wytrzymać jego nieobecności w domu. W tym czasie właśnie wydał jedyne swe dzieło. Jednak ani sławy ani pieniędzy się nie doczekał. Był chory. Wszyscy przyjaciele go opuścili, żył przez ostatnie miesiące samotnie, utrzymywał się z upokarzających pożyczek. Zmarł 2 maja 1826 roku.
Wydanie Marii: między 7 a 9 sierpnia 1825 roku.
* Niektórzy historycy literatury, uważali że poemat Malczewskiego za dosłowne niemal naśladownictwo Byrona.
Z biegiem lat stworzono pogląd o "chrześcijańskim pesymizmie" Marii. Uczyniono z niej poemat o religijnym pocieszeniu człowieka. W końcu napisano, że była to poezja o wiecznym cierpieniu ludzi wygnanych z raju, i nawet postawiono Malczewskiemu zarzut, że nie dostrzegł, że najważniejszym owocem religii jest radość, a nie rozpacz.
- poemat historyczny, jego tematem są dzieje Polski.
Dwie najwybitniejsze prace krytyczne o poemacie, powstałe w okresie międzywojennego 20-lecia: monografia Ujejskiego i studium Brucknera. Dla Ujejskiego Maria stała się pretekstem do napisania świetnego, błyskotliwego eseju o chrześcijańskim egzystencjalizmie, Bruckner mówił zupełnie jednoznacznie o religijności poematu.
Przyczyną wadliwej interpretacji historycyzmu Malczewskiego był fakt przemilczenia takich zagadnień jak: rola Marii w procesie kształtowania się romantycznej epiki poetyckiej w Polsce, procesie rozwojowym naszego poematu historycznego.
Malczewski przez sam wybór tradycji literackiej opowiedział się za rewolucją moralno-filozoficzną, zaczętą przez Byrona.
· Ogromną zasługą Malczewskiego było przeniesienie do literatury polskiej bajronicznej formy epiki poetyckiej, tzw.powieści poetyckiej - romantycznego poematu filozoficzno-moralnego.
Malczewski zasadniczo poszedł drogą Byrona i potraktował historię w swym poemacie w bardzo poważnej mierze jako umowną konwencję, maskę, lecz odniósł się do poetyckiego obrazu historii z dużo większą niż Byron uwagą. Przeprowadził nawet pewne studia nad obyczajowymi drobnostkami, których nie wahał się wpleść w fabułę, starał się w ogóle dać dość ścisłą wizję siedemnastowiecznej Polski. Podjął on bowiem równocześnie "przeklęte zagadnienie" polskiej literatury: dramat człowieka uwikłanego w zdarzenia historyczne. Zmusiło go to do bardziej realistycznego potraktowania swej fantazji historycznej. Poemat jego miał co prawda dać nie tyle obraz samej historii, ile jej syntezę. Ale Malczewski nie uważał za stosowne zrezygnować zupełnie z realizmu szczegółów, aby po prostu budowana przezeń synteza oparta była o materiał rzeczywisty, konkretny, dzięki prawdziwym realiom artystycznie żywy i przekonujący. W Marii pomieszane są prawdziwe, szczegółowe, a nawet drobiazgowe dane historyczne z pobłażliwością dla prawdopodobieństwa.
MARIA JAKO ROMANTYCZNY POEMAT FILOZOFICZNY:
Maria jest opowieścią o ludziach broniących swych ostatecznych przekonań o "sensowności ludzkiego bytu". Każda z dwóch pieśni Marii otwiera uporczywie motyw przemijania ludzkiego istnienia. Stwierdzenie tego faktu, jak wiadomo, zmuszało zawsze poetów wszystkich czasów do podjęcia rozmyślań nad "sensem człowieczego losu" i nad wartościami życia. Jedynie samo postawienie zagadnienia łączyło Marię z sentymentalizmem. Pocieszenie boskie- tak ważne dla polskich sentymentalistów - niewiele się w Marii liczyło, gdyż nie broniło ono człowieka przed rozpaczą i nie zmieniało postaci świata. Maria powstała w czasie kiedy człowiek stanął wobec konieczności wypracowania sobie nowej etyki, nowych poglądów o szczęściu, o stosunkach między jednostką a światem. Na problemy te odpowiedział poeta opowieścią o losach Wacława i Miecznika.
Z wielkim rozmachem nakreślona postać Wacława to jeden z naszych pierwszych manifestów romantycznej rozpaczy. Postać ta została stworzona dla udowodnienia, że przeznaczeniem człowieka jest odczucie utraty wszelkich dóbr i wszelkich prawd. Malczewski uważał, że ludzie, zanim dokonają swego smutnego losu, usiłują bronić się przed pustką. Dlatego kazał Wacławowi wierzyć, że przynajmniej jedna jedyna wartość - wielka miłość - pozwala człowiekowi trwać z przeświadczeniem o "sensowności życia".
Miłość Wacława jest bardzo różna, bardzo odmienna od miłości Marii. Wacław i jego żona nie są bowiem "klasyczną" parą romantycznych kochanków. (Maria- kobieta sentymentalna)
Postać Marii wywodzi się z tradycyjnych, szeroko u nas rozpowszechnionych sentymentalnych motywów. W końcu w pieśni pierwszej widzimy Marię w sytuacji w jakiej z lubością zostawiali swe bohaterki poeci dum: jej ukochany jedzie na bój za ojczyznę. Postać rycerza, ból rozstania, podziw dla kochanka, który nie splamił swego patriotycznego honoru, złe myśli przeczucia, pociecha religii - oto wynikające z tej sytuacji wątki, wspólne dla dum i Marii. Maria kochała jak bohaterki sentymentalnych dum i powieści. Można przewidzieć jej zachowanie, gdyby zbrodnicze okrucieństwo Wojewody skupiło się na Wacławie. Religijne serce Marii nie odważyłoby się przekląć i znienawidzić ojca jej męża. Wiara w Boga ochroniłaby ją przed samobójstwem. Maria nie została postawiona w obliczu ostatecznej decyzji, nie musiała wybierać między pokorą i buntem. Nie było jednak w duszy Marii nic, co kazałoby jej w chwili rozpaczy przekląć porządek świata. Miłość Marii jest miłością sentymentalną, miłość Wacława jest w pełni romantyczna, wiodąca nie do pokory, lecz do buntu.
W Marii ukazano zbrodniczość feudalnych uprzedzeń, bo tylko romantyzm odważył się pokazać społeczne przesądy w świetle ich ostatecznych konsekwencji. W poemacie Malczewskiego ojciec zamordował żonę swego syna. Wacław został w ten sposób wystawiony na wielką próbę: jego nienawiść mogła się obrócić tylko przeciw własnemu ojcu. Czas nieszczęścia stał się dla tego człowieka czasem moralnych decyzji.
W imię zemsty Wacław potarga wielkie, nietykalne prawo natury: zostanie ojcobójcą. Przez zabójstwo to zohydzi własne sumienie, zniszczy jego czystość.
Nieszczęśliwa miłość nie mogła się w poemacie Malczewskiego skończyć melancholią i rezygnacją, Jej tragiczny koniec, pełen patetycznej zbrodni i udręki, ukazywał romantycznemu bohaterowi świat jako obiekt godny jedynie buntowniczej pogardy i nienawiści, a myślom ludzkim zostawiał okrutna pustkę bezsensu.
Poemat Malczewskiego jest jedna z najbardziej zastanawiających przygód moralnych w literaturze polskiej. Stał się on manifestem skrajnego indywidualizmu. Człowiek otrzymywał w nim "pozwolenia" na wymierzenie sobie sprawiedliwości ponad zwyczajami ludzi, a nawet ponad odwiecznymi zasadami sumienia. Dzieło to również należało do tych utworów romantycznych, które wyrosły z ostrej krytyki etyki społecznej, panującej w europejskiej kulturze duchowej. W krytyce tej chodziło o zburzenie oświeceniowej utopii o zgodności interesów między społeczeństwem a jednostką.
Miecznik miał głębokie przekonanie, że tylko miłość ojczyzny. Tylko poświęcenie się dla jej dobra czyniło jego smutne bytowanie w tym ponurym świecie potrzebnym i radosnym. Patriotyzm był w mniemaniu Malczewskiego drugą obok miłości wartością, która zdolna była stworzyć człowiekowi szczęście.
Wartość Wacława była zbyt jawnie skazana na zagładę w obliczu czasu, przypadku czy podłości ludzkiej. Malczewski nie usiłował jednak bronić wielkiej prawdy Miecznika kosztem klęski Wacława. Poemat skończył się patetycznym obrazem starca, któremu pozostało już tylko przeżycie ohydy świata, ukorzenie się przed jego sarkazmem i ironią. Wtedy gdy Miecznik narażał swe życie dla ojczyzny, Wojewoda dokonał krzywdzącego go mordu. Szlachetność Miecznika została zbezczeszczona cynizmem zbrodniarza.
Malczewski postawił nad wszystkimi usiłowaniami ludzkimi znak zapytania. Nawet najuczciwsze trudy i wysiłki przestały cokolwiek znaczyć, wszystko, co ludzkie, zaczęło tracić sens. Ta bezsilność wobec niesprawiedliwych praw świata została utożsamiona z losem człowieka, z jego nieodwracalnym przeznaczeniem.
U Malczewskiego istnieje podwójna motywacja losów ludzkich. Bohaterowie Marii żyją w realnym świecie i podlegają prawom, które nim rządzą. Dramat ich ma konkretne społeczne motywy: ból i radość zadają im ludzie. Podlegają również prawom, które w przekonaniu poety rządzą dolą ludzką niezmiennie i bezwzględnie, ciążą na człowieku fatalnie, doprowadzając wszelkie ludzkie dążenia do nieuniknionego tragicznego finału. Postępowanie, losy bohaterów Marii tłumaczą się nie tylko poprzez stosunki między postaciami rzeczywistymi, takimi jak Wojewoda, Miecznik, Wacław i Maria, lecz również przez ich związki z postaciami fantastycznymi, takimi jak Pacholę i Maski. Te ostatnie są właśnie wykładnikiem pojęć poety o fatalistycznym tragizmie bytu człowieka.
Pacholę "personifikacja zgryzoty i niedoli w duchu poezji gminnej", upostaciowany symbol doli ludzkiej.
Pachole i Maski śpiewają w poemacie pieśń o przeznaczeniu człowieka. Zbrodniczy zamiar Wojewody zrealizują półrealne zwiastuny "tragedii przemijania", a Wacławowi o zbrodni opowie Pacholę, wszechwiedzący symbol "bólu istnienia". W ten sposób cała akcja, którą kierowała pycha magnata, nabrała innego jeszcze wymiaru, świat społeczny, przesąd stanowy stały się w poemacie narzędziem niepojętego i okrutnego losu, dzięki któremu dosięga ludzi ich ostateczne przeznaczenie: pustka i beznadziejność.
Z dziejów Wacława i Miecznika odczytujemy dziś dramat pokolenia, które uległo rezygnacji, zanim przystąpiło do rewolucyjnego działania, dramat ludzi, którzy zanim uwierzyli w skuteczność swych przedsięwzięć, skapitulowali wobec podłości świata.
SĄD NAD HISTORIĄ:
Bajroniczna myśl o człowieku jako wielkiej pomyłce natury, człowieku nie mieszczącym się w ogólnej harmonii wszechświata, rozwinął Malczewski w sposób niezwykle interesujący, własny i przejmujący. Poeta przywołał obraz dziejów narodu i ukazał je jako „wielki dom rozpaczy”. Zagadnienia historyczne znalazły tak obszerne miejsce w jego poemacie, ponieważ naszą kulturę ogarnęła już od roku 1805 wielka fala dyskusji nad historią stanowej Polski.
Malczewski wprowadził do historycyzmu literackiego nowatorskie spojrzenie na historię, ujął ją nie w politycznym, lecz w filozoficznym aspekcie. Interesował go tylko jeden problem: stosunki między królem i narodem.
Powszechnie wiadomo, że na kanwę poetycką posłużyły Malczewskiemu wypadki znane i komentowane na przełomie XVII i XIX wieku: tragiczna historia Gertrudy Komorowskiej. Poeta zostawił jedynie suche fakty, zmieniwszy poza tym wszystko: tło historyczne akcji i stanowiska społeczne bohaterów tragedii, a nawet ich charaktery. Nie było takiego przedziału stanowego między Gertrudą Komorowską a Stanisławem Potockim, jaki istnieje w poemacie pomiędzy Marią a Wacławem. Malczewski narzucił owym wydarzeniom z roku 1771 zupełnie inny sens, inną problematykę. Z opowieści o Komorowskiej został jedynie w Marii obraz ponurej i cynicznej zbrodni magnata feudalnego.
Przystępując do swej romantycznej syntezy historii, miarą dziejów uczynił Malczewski podstawowe wartości ludzkie: prawo do szczęścia. Szlachecka Polska okazała się krajem okrutnych praw i bezkarnych zbrodni.
W kolizji praw serca i zaślepionej pychy, w potępieniu okrucieństw feudalnego magnata tkwią właśnie narodowe treści Marii. Ta tragiczna opowieść o miłości. Mówiła że Polska nie była krajem patriotycznej sielanki i poczciwych ziemian. Malczewski nie poprzestał na oskarżeniu dziejów ojczystych o tolerowanie przestępstw przeciw naturze. Szukał w nich również wartości, które wydawały mu się jak najbardziej zgodne z humanistycznymi pojęciami o pięknie. Poszukiwania te zamknął w postaci Miecznika.
Malczewski uważał że najcenniejszą wartość, jaka została po dawnej szlachcie to patriotyzm.
Pppoemat Malczewskiego to wyraz poszukiwania tych wartości, które z przeszłości szlacheckiej współczesne pokolenie mogłoby przejąć i czynić wzorem swego postępowania. Mochnackiemu w obliczu narastającej rewolucji wydawało mu się że wartością godną kontynuowania był wielki patriotyzm Miecznika.
W mniemaniu Malczewskiego historia jest jednym z elementów, dzięki którym dosięga człowieka przeznaczenia. Według Malczewskiego człowiek nie otrzymuje od historii absolutnie nic, historia nawet wobec swych szlachetnych i oddanych budowniczych jest niewypłacalna.
JĘZYK, STYL, WIERSZ:
język nie jest zawsze klarowny; dla czytelnika miejscami niezrozumiały.
Gdy pisał Marię występowały pewne oboczności gramatyczne związane z istnieniem, z życiem pewnych form języka staropolskiego (np. trosków, liców, łzów, szlub, letko)
Archaizowanie- zabieg świadomy, gdyż to powieść historyczna.
Tendencja ku przesyceniu języka poematu mową potoczną, wywołała napływ niektórych forma używanych wtedy przez pseudoklasyków za wulgarne, „gminne” (np. „trza” zamiast „trzeba”)
Dzięki swobodzie językowej zjawiły się też liczne nowotwory, niektóre jako wynik żywej fantazji językowej 9np. tępotanie), inne pojawiły się dzięki trudnościom pisarskim: trzeba było wynaleźć wyraz, który zmieściłby się w szeregu fonicznym.
STYL:
Trzy techniki czy trzy style poetyckie( według Kubackiego):
styl pieśni ludowej (liryka jak i epika ludowa) - w partiach kozaka i Pacholęcia
styl retoryczny, który znamy z klasycystycznej epiki i tragedii- w partiach Miecznika i rycerstwo
styl sentymentalno - romantyczny. - partie odautorskie - refleksje, akcenty uczuciowe)
duża ilość epitetów, używanych w poezji sentymentalnej
sporo przymiotnikowych określeń
metafora w wielu wypadkach jest pseudoklasyczna
Maria w rozmowie z Miecznikiem przybiera ton bohaterki tragedii klasycystycznej, ale w dialogu z Wacławem rozmawia znów jak sentymentalna Julia.
WIERSZ:
Nie licząc trzech wyjątków, to cała Maria napisana jest wierszem mieszczącym w jednym szeregu fonicznym trzynaście zgłosek. Do tych wyjątków należą dwie pieśni Masek i ośmiozgłoskowa repryza w finałowym opowiadaniu Pacholęcia. Znakomita część wierszy Marii to szeregi (7+6) obejmujące dwa równorzędne człony zdania. Część wierszy zbudowana została na asymetrii syntaktyczno- rytmicznej. Średniówka nie przypada w miejscu znaczącym część zdania. Ulubionym chwytem Malczewskiego było napełnianie pierwszej, siedmiosylabowej części szeregu fonicznego dwiema albo nawet trzema pauzami. Pojawiają się również przerzutnie, które są narzucane przez mówiony tok języka.
Malczewski wybrał typ bohatera bajronicznego; postać- myśliciela. Bohater ten przejął funkcję autorskiej refleksji filozoficzno - moralnej.
Kompozycja powieści poetyckiej:
Narracja była rewelacją. Czytelnik poznaje fragment życia bohatera, że czasem znika on w najbardziej interesującym momencie.
Uwagą artystyczną w powieści poetyckiej zawsze kieruje historia idei, której bohater jest wyrazicielem, ona też zdeterminowała wszystkie główne cechy kompozycji. I była to jedna zasada organizująca narrację Marii.
U ByronaNarrator opisuje świat, akcję, zdarzenia i czasem relacjonuje myśli bohatera. Autora słyszymy rzadko, a jeśli, to we fragmentach luźno lub wcale nie związanych z akcją, z sytuacją. Jest tu wiec tendencja ku maksymalnej obiektywizacji wypowiedzi narratora. Obiektywny narrator epicki i bohaterowie eliminują niemal zupełnie autora.
Narrację w Marii można określić jako dyskusję między bohaterami poematu a światem, z której wnioski ostateczne wyprowadza autor.
Struktury językowe:
monologi, dialogi, relacje stanów stanów duchowych postaci, dokonane przez obiektywnego narratora.
opisy i normalny tok wypowiedzi obiektywnego narratora
rzadkie, ale wyraźne wstawki odautorskie
Charakterystyczne dla Marii są całe fragmenty, które nie wiemy, komu przypisać: narratorowi czy autorowi. Narrator nie tylko relacjonuje, lecz roztrząsa, osądza, prowadzi refleksję zupełnie samodzielną, choć zawsze uzupełniającą bohatera.
Bibliografia:
* Antoni Malczewski Maria, wstęp BN Ryszard Przybylski
Uff...chyba wystarczy..
Made by Dotka