HISTORIA UJ cz. III - > W ODRODZONEJ POLSCE, JULIAN DYBIEC

OKRES MIĘDZYWOJENNY:
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA EPOKI I PRZEMIAN UCZELNI:
- podcięte materialne podstawy uczelni
- rozgoryczenie grona pracowniczego, spowodowane tym, że państwo nie ma odpowiednich środków na zaspokojenie potrzeb starych wszechnic, a powstają nowe
- 1919 r. - chciano zalegalizować ustawowy model uniwersytetu autonomicznego -> rozpoczęto prace nad ogólnopolskim ustawodawstwem Adamieckim - > 1920 r. - uchwalenie „Ustawy o szkołach akademickich” - ustawa powstała w okresie walk z Rosją bolszewicką, w okresie liberalnym. Zapewniała:
*na uczelniach ciałom kolegialnym, tzn. senatom i radom wydziałów, szerokie uprawnienia
*rektorzy i dziekani byli jedynie reprezentantami uczelni oraz wykonawcami uchwał ciał kolegialnych
*zapewniała całym uczelniom szerokie uprawnienia
*minister stawał się jedynie nadzorcom uczelni lub koordynatorem
UJ chciał uzyskać liberalny i częściowo niezbyt zależny od ministerstwa model szkolnictwa. Umacniające się państwa oraz partie polityczne pragnęły podporządkować sobie całość życia społecznego. Po przewrocie majowym Józefa Piłsudskiego zainicjowano państwo autorytarne, starano się również ograniczyć autonomię UJ - > UJ zorganizował ogólnopolską opozycję i wydał zbiorową pracę pt. „W obronie wolności szkół akademickich” - walkę jednak przegrano. - > 1933 - sejm uchwala nową „Ustawę o Szkołach Akademickich”
*ograniczała ona uprawnienia ciał kolegialnych - senatów i rad wydziałowych wyższych uczelni
*wyposażała rektorów w rozległe kompetencje i całkowicie podporządkowywała ich ministrowi Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
mógł on likwidować katedry i wydział, a tym samym przenosić profesorów w stan spoczynku
Swoją postawę UJ przypłacił likwidacją kilku katedr i przeniesieniem paru profesorów na emeryturę.
1937 rok - ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego został Wojciech Świętosławski - nowelizacja ustawy, łagodząca konflikty między uczelniami, a władzą.
- uczelnia starała się służyć narodowi na wszystkich możliwych polach
PODSTAWY MATERIALNE:
- UJ dzierżawił od prywatnych właścicieli wiele lokali, w których mieściły się laboratoria i odbywały zajęcia dydaktyczne
- właściciele wypowiadali umowy i odbierali lokale, ze względu na zaległości z opłatami
- uniwersytet posiadał jedynie parę nowoczesnych gmachów (m.in. Instytut Weterynarii i Medycyny Doświadczalnej, gmach Katedry i Kliniki Neurologiczno-Psychiatrycznej)
- w niektórych budynkach brakowało światła elektrycznego, w niektórych pracowniach były kłopoty w wodą
- 1922-1923 - dzięki staraniom rektora Władysława Natansona i poparciu prof. Juliana Nowaka (ówczesny premier) udało się zdobyć potrzebne dla Wydziału Lekarskiego grunty
- 1920 r - rozpoczęcie budowy Kliniki Ginekologiczno-Położniczej
- 1924-1925 - wzniesiono dzięki fundacji rockefellera nowoczesny gmach Uniwersyteckiej Szkoły Pielęgniarek i Higienistek
- zakupiono prywatny gmach, który przeznaczono na Instytut Botaniki, w 1920 r otrzymano budynek, który przyznano Instytutowi Geografii
- bezcenne zbiory, starodruki, rękopisy średniowieczne i nowożytne narażone były na dewastację wskutek zaciekania dachu i złych warunków przechowywania
- batalia stoczona na łamach prasy doprowadziła ostatecznie do przydziału ministerialnych funduszów i rozpoczęcia w 1931 r budowy nowego gmachu Biblioteki Jagiellońskiej - ukończono jej budowę w 1939 r
- brak mieszkań studenckich starano się nadrobić nadbudowując dom akademicki i wznosząc wielki gmach domu studenckiego przy Błoniach, rozpoczęto budowę domu żeńskiego naprzeciw Parku Jordana
- w okresie chłodów, zajęcia odbywały się w nieopalonych salach
- 1924 i 1926 - redukcja pracowników
- po 1926 r ustabilizowała się gospodarka, ugruntowała reforma walutowa i wzrosły dotacje na szkoły wyższe = poprawa sytuacji finansowej
STRUKTURA ORGANIZACYJNA:

- ustawa z 1920 r.:
*rektor powoływany na rok, był wykonawcą postanowień senatu
- ustawa z 1933 r.:
*rektor - prawo do zawieszania uchwały senatu i niewykonanie jej mimo sprzeciwu projektodawców oraz przekazanie do rozpatrzenia ministrowi
*wprowadzenie instytucji zebrania ogólnego profesorów, która miała m.in. wypowiadać się na zapytania ministra lub rektora
*wewnętrzne sprawy regulował statut opracowany przez uczelnię i zatwierdzony przez ministerstwo w 1925 r.
*rektor do swojej dyspozycji miał kancelarię, w której skład wchodzili: sekretarz, kwestor, archiwista, kanceliści
wyodrębnienie kancelarii i kwestury -> kancelaria zajmowała się sprawami ogólnymi, a kwestura gospodarczymi
*do pomocy dziekanów byli sekretarze i urzędnik kontraktowy
*administracja centralna i wydziałowa była znikoma
*utrzymanie podziału na 4 wydziały: Teologiczny, Prawa, Lekarski i Filozoficzny, obok nich funkcjonowało Studium Rolnicze
- 1921 r. - reaktywowanie Szkoły Nauk Politycznych oraz otwarcie przy Wydziale Filozoficznym Studium Pedagogicznego
- 1923 r. - przekształcenie Studium Rolniczego w Wydział Rolniczy
- otwarcie Studium Słowiańskiego na Wydziale Filozoficznym
- 1927 r. - rozpoczęcie działalności Studium Wychowania Fizycznego przy Wydziale Lekarskim i utworzenie Zakładów Leczniczych dla Dzieci Gruźliczych i Jagliczych, Kursy Ogrodnicze i Spółdzielcze, wznowiono Powszechne Wykłady Uniwersyteckie
- wydziały składały się z katedr i zakładów oraz seminariów, katedry ściśle związane z os. Profesora
- wzrost liczby zakładów - 1918-1919 - 63, 1938-1939 - 135
- do rozwiązywania bieżących problemów różnorodne komisje i komitety
- komisja budżetowa ustalała coroczne potrzeby finansowe uczelni i pertraktowała z odpowiednimi ministerstwami
ORGANIZACJA NAUCZANIA:
- program kształcenia i system austriacki stopniowo zmieniany; wprowadzanie nowych przedmiotów, usuwanie niektórych,
- sprawą nowej organizacji nauczania zajęło się generalne Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego
- podzielono rok na trzy trymestry po 10 tygodni każdy
- 1921-1922 - nowy program nauczania wprowadzony w roku akademickim na wydziale teologicznym
- 1928 r. - kolejna zmiana programowa
- 1919 r. - częściowa zmiana programu na Wydziale Prawa
- 1920 r. - całkowicie nowa organizacja studiów:
*zmniejszenie liczby godzin nauczania niektórych przedmiotów
*wprowadzenie egzaminów rocznych
*na Wydziale Lekarskim wprowadzono sześcioletni okres nauki i roczne promocyjne egzaminy
*1924-1925 - wprowadzenie 27 kierunków studiów na Wydziale Filozoficznym: matematyka, fizyka, chemia, botanika, zoologia, anatomia porównawcza, biologia ogólna, krystalografia z mineralogią i petrografią, geografia, filologia polska, filologia niemiecka, filologia angielska, filologia słowiańska, filologia francuska, filologia klasyczna, historia, pedagogika, filozofia, antropologia z etnografią, etnologia z prehistorią, astronomia, historia sztuki, językoznawstwo indoeuropejskie, orientalistyka, geologia z paleontologią, muzykologia, archeologia klasyczna, socjologia, wychowanie fizyczne
*Studium Rolnicze - czteroletni okres studiów, wprowadzono również 6 specjalizacji: ogólnorolniczą, ogrodniczą, hodowli roślin, doświadczalnictwa, produkcji zwierzęcej, ekonomiczno-spółdzielczą, rybacką i produkcji roślin
*UJ uruchamia w okresie międzywojennym studia na 39 kierunkach
*studia typu wolnego - niektóre zajęcia były obowiązkowe, wszystkie wykłady nieobowiązkowe
*wprowadzono egzaminy promocyjne na niektórych kierunkach
MŁODZIEŻ:
- wzrost aspiracji oświatowych
- na studia w roku akademickim 1931-1932 wpisało się 7653 studentów
- społeczność studencka pod względem wyznaniowym stanowiła barwna mozaikę: młodzież wyznania rzymsko-katolickiego 60-80%, na drugim miejscu młodzież wyznania mojżeszowego,
- rozkwit organizacji studenckich, lata 1938-1939 - 104 organizacje, zakotwiczona potrzeba działania, silnego zróżnicowania politycznego i ideowego, a także autentyczne zainteresowanie naukowe i regionalne (największa organizacja Bratnia Pomoc Studentów UJ)
- organizacje polityczne - lewicowe: Niezależny Związek Akademickiej Młodzieży Socjalistycznej „Życie”, nacjonalistyczne: Młodzież Wszechpolska
ZESPÓŁ NAUCZAJĄCY I PRACOWNICZY:
- znaczny wzrost liczebny zespołu nauczającego i pracowniczego - > wyróżnienie urzędowych kategorii pracowników (1920 i 1933) : grona nauczycielskiego i pomocniczych sił naukowych, urzędników i służby
*grono nauczycielskie - profesorowie zwyczajni, nadzwyczajni, tytularni, honorowi oraz docenci
docenci nie mieli etatów i nie byli opłacani, mimo iż mieli prawo, a nawet obowiązek wykładania
*pomocniczy pracownicy to byli adiunkci, starsi i młodsi asystenci oraz lektorzy
*urzędnicy- kwestor, księgowi, kanceliści
*służba - woźni, pracownicy obsługi, salowe i pielęgniarki
- wzrost liczby profesorów 1938-1939 - 110, sił naukowych - 304, duży wzrost pozostałych pracowników: laborantów, demonstratorów, urzędników i służby
- profesorowie na wysokim poziomie naukowym, zatrudniano najlepszych uczonych (np.: Stanisław Pigoń, Wacław Lednicki, Roman Prawocheński, Tadeusz Estreicher, Bronisław Malinowski, Stanisław Kutrzeba, Kazimierz Morawski, Tadeusz Sink, Ignacy Chrzanowski, Roman Dyboski, Władysław Konopczyński, Jan Dąbrowski, Stanisław Kot, Stanisław Zaremba, Władysław Natanson, Tadeusz Banachiewicz, Michał Siedlecki, Władysław Szafer)
(pogrubieni historycy o_O)
- 60% profesorów wywodziło się z inteligencji, 11% z ziemiaństwa i dzierżawców, 3% z burżuazji, 3% z rodzin rzemieślniczych, 6% z rodzin chłopskich, 2% z rodzin robotniczych
- dominował konserwatyzm i liberalizm, krytyczny stosunek do hitleryzmu, obóz narodowy: Władysław Konopczyński, Ignacy Chrzanowski, Wacław Sobieski, Emilia Godlewska, Adam Heydl, Władysław Szafer, ruch ludowy: Stanisław Kot, Leon Marchlewski, Julian Nowak, Stanisław Pigoń, zwolennicy Chrześcijańskiej Demokracji: Stanisław Kutrzeba, zwolennicy PPS - ruchu socjalistycznego - Maksymilian Rutkowski i docent Oskar Lange
BADANIA NAUKOWE:
- wzrost prac badawczych i rozszerzenie zakresu ich tematyki: osoby: ks. Konstanty Michalski i ks. Jan Salamucha - filozofia średniowieczna, badania nad dziejami kościoła: ks. Jan Fijałek, ks. Władysław Wicher, ks. Tadeusz Glemm, biblistyka ks. Józef Archutowski, teologia dogmatyczna ks. Maciej Sieniatycki
Wydział Prawa: Rafał Taubenschlag - dzieje prawa antycznego, Stanisław Kutrzeba - dzieje prawa w Polsce, Adam Krzyżanowski - ekonomia polityczna o charakterze liberalnym
nauki lekarskie: Leon Wachholz i Jan Olbrycht, historia medycyny - Władysław Szumowski
Wydział Filozoficzny: Władysław Konopczyński - znawca archiwów światowych, Stanisław Kot, historia literatury polskiej - Ignacy Chrzanowski, Stanisław Pigoń, nowoczesna anglistyka - Roman Dyboski, grecystyka - Tadeusz Sinko, orientalistyka - Tadeusz Kowalski, studia nad sztuką bizantyńską i bizantyńsko-słowiańską - Wojsław Mole, matematycy - Stanisław Zaremba, astronomia - Tadeusz Banachiewicz, fizyka teoretyczna - Władysław Natanson, botanika - Władysław Szafer, hodowla zwierząt (pozdro 600) - Roman Prawocheński,
- duża liczba publikacji - ponad tysiąc w roku akademickim 1937-1938
- wpływ na naukę światową: Konstanty Michalski, Rafał Taubenschlag, Tadeusz Kowalewski, Wojsław Mole, Tadeusz Sink, Tadeusz Banachiewicz
- wielka kodyfikacja prawa - na czele Komisji Kodyfikacyjnej stał profesor krakowskiej wszechnicy - Ksawery Fierlich
DRUGA WOJNA ŚWIATOWA:
- rozpoczęcie działalności Tymczasowej Komisji Szkolnej, która doprowadziła do otwarcia szkół elementarnych i średnich na terenie Krakowa i województwa krakowskiego
- 19 września 1939 - Senat Akademicki uchwala rozpoczęcie nowego roku akademickiego, bez uzgodnienia tej decyzji z władzami niemieckimi
- 4 listopada - inauguracja, 6 listopada - pierwsze zajęcia
- reakcja na inauguracje - Sturmbannfuehrer SS Braun Mueller, komendant policji bezpieczeństwa w dystrykcie krakowskim nakazuje zwołanie przez rektora zebrania profesorów i wykładowców uczelni 6 listopada w celu przedstawienia niemieckiego pkt. widzenia w sprawie nauki i polski szkół akademickich - > postanawia zamknąć uczelnie, a wszyscy zebrani zostają uwięzieni i przewiezieni do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie wielu zmarło w nieludzkich warunkach
- 25. listopada - rozpoczyna się fala protestów w Europie i Ameryce- nacisk wywierany na Niemcy z całego świata, doprowadza do zwolnienia 8-ego lutego 1940 r. 101 osób i dalsze stopniowe zwolnienia, aż do października 1941 r.
- spośród 512 pracowników naukowych ofiarami wojny i obozów padło 168 osób
- wiele urządzeń i zbiorów wywieziono do Niemiec, m.in. bibliotekę Szkoły Nauk Politycznych, demontowana aparaturę, palono ławki, opieczętowano zakłady i nie pozwalano z nich korzystać
- UJ nie poddaje się, w 1942 r. rozpoczyna tajne nauczanie, rektorem zostaje Władysław Szafer, w lata 1942-1945 tajne nauczanie obejmuje 800 studentów, wzięło w nim udział 136 pracowników dydaktycznych z różnych ośrodków naukowych
- grono prawnicze UJ dalej rozwijało swoją działalność badawczą, ułatwiali ją polscy pracownicy Biblioteki Jagiellońskiej, dostarczający uczonym nielegalne książki
- wiele prac z humanistyki ukazało się po wojnie, np.: Władysław Konopczyński „Fryderyk Wielki a Polska”, „Kwestia bałtycka”, Władysław Semkowski - podręczniki paleografii łacińskiej, „Sto lat literatury angielskiej” - Roman Dyboski
- emigranci: Adam Vetulani - prawnik, Tadeusz Keller - medyk, wykładali w Paryżu: prof. Rafał Taubenschlag, Władysław Folkierski, Jerzy Langrod, Bronisław Pełczyński, Marian Heitzman, Edynburg: prof. Tadeusz Rogalski, doc. Henryk Reiss, doc. Bolesław Ślizyński
OKRES POWOJENNY:
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA:
- zniszczone, zdewastowane budynki, sale wykładowe nieprzystosowane do zajęć
- urządzenia zrabowane lub zniszczone przez Niemców
- ogromne braki w czasopismach, działach naukowych
- zespół pracowników uszczuplony, zgnębionych fizycznie i moralnie, żyjący na granicy nędzy i rozproszony w kraju i za granicą
- przebywali w tym czasie skoncentrowali w Krakowie wybitni uczeni z różnych ośrodków uniwersyteckich - m.in. Władysław Tatarkiewicz, Stefan Kieniewicz- historycy. Dla UJ była to niepowtarzalna okazja do pozyskania wybitnych uczonych
- władze atakują uniwersytet poprzez kłamliwe zarzuty kolaboracji z Niemcami (prof. Mieczysława Małeckiego, Ludwika Piotrowicza, Władysława Semkowicza, Władysława Woltera)
- prasa krakowska kilkakrotnie poddaje wątpliwości oświadczenia uniwersytetu
- podnoszono konserwatyzm profesorów, oczekiwano od nich zmiany postawy, tak jakby służba nauce i społeczeństwu nie była wystarczająca
- aresztowano kilku profesorów, interwencje władz nie w każdym przypadku były skuteczne
- uniwersytet musiał walczyć o swoje lokale
- rozporządzenia władz zmierzały do centralizacji i całkowitego podporządkowania sobie nauki i szkolnictwa wyższego
- październik 1945 - powołanie ministerialnego delegata ds. młodzieży - > ograniczenie kompetencji uczelni
- listopad tego samego roku - dekret Krajowej Rady Narodowej przyznaje ministrowi prawo przenoszenia profesorów do innej uczelni
- 3 maj 1946 r. - obchody rocznicy uchwalenia konstytucji, manifestowane przez studentów, kończą się strzałami, funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego i Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego otaczają gmach II Domu Studenckiego UJ i aresztują 800 osób i osadzają w wojskowych koszarach na Zakrzówku
- uczelni rezygnuje (w broszurce pt. UJ w służbie społecznej. Okres powojenny 1945-1946) z odegrania roli wyznaczonej uczelni przez historię, a także z wartości jakie sama tworzył i reprezentowała
- uczelnia została nastawiona na tworzenie inteligencji socjalistycznej - z tego względu wprowadzono nowy system przyjęć na uczelnie:
*preferowano młodzież pochodzenia chłopskiego oraz robotniczego, działaczy organizacji politycznych
*1950 ustawy o socjalistycznej dyscyplinie
*obowiązkowa obecność na wszystkich zajęciach
*obłożenie kontrolą
*likwidacja zjawiska nieukończenia studiów
*wprowadzenie przedmiotu - marksizm-leninizm, powierzenie ich młodym pracownikom opowiadającym się za nowym systemem, nie zawsze posiadającym odpowiednie kompetencje
- 1949 - likwidacja Studium Spółdzielczego, rok później wyłączono Wydział Lekarski i Farmaceutyczny, utworzenie z nich Akademii Lekarskiej, przemianowanej później na Akademię Medyczną
- 1952 - przeniesienie katedry geologicznej do AGH
- 1953 - odłączenie Wydziału Rolniczego i Leśnego = > stworzenie Wyższej Szkoły Rolniczej
- 1954 - przeniesienie Wydziału Teologicznego do Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie
- założenie konkurencyjnej Wyższej Szkoły Pedagogicznej - > cel; osłabienie i podważenie roli UJ
- narzucone prowadzenie polityki izolacjonizmu i zerwanie od lat 50tych kontaktu z ośrodkami nauki za granicą, ograniczono zakup dzieł i czasopism zagranicznych
- wprowadzono indeks dzieł zakazany w Bibliotece Jagiellońskiej
- Konserwatorium Naukoznawcze - zainicjowane przez Mieczysława Choynowskiego - w trakcie jego posiedzeń omawiano i dyskutowano podstawowe problemy nauki oraz najnowsze publikacje zagraniczne, wydawano czasopismo „Życie Nauki”
- od 1949 - szczególna kontrola nad pracownikami naukowymi UJ - młodzi pracownicy musieli obowiązkowo odbyć szkolenie ideologiczne z podstaw marksizmu-leninizmu, które kończyło się egzaminem w Warszawie
- zakazano wykładać Romanowi Ingardenowi
- 1949 - powstanie na Uniwersytecie Klubu Profesury Demokratycznej, w 1951 r. - Zespołu Humanistów Marksistów oraz Koła Marksistów Przyrodników, kierowanych przez prof. Teodora Marchlewskiego - > forum dyskusji i kształcenia ideologicznego, upowszechniania metodologii marksistowskiej
- 1956 - 1989 - okres stopniowej liberalizacji - gwałtowny odwrót od tego, co narzucano;
*ponowienie autonomicznego wyboru rektora
*przywrócenie dawnej rangi ciałom kolegialnym - senatorom i radom wydziałów
*uruchomienie zlikwidowanych kierunków (filozofia, psychologia, socjologia - dzięki wprowadzeniu nowej ustawy o szkolnictwie wyższym z 1956 (nowelizacja 1958))
*zlikwidowano komisje dyscyplinarne
*skasowano przedmioty ideologiczne
- wprowadzenie ekonomii politycznej
- usunięto z uczelni prof. Izydorę Dąmbską i przeniesiono do PAN, aby odciąć jej wpływ na studentów
- wprowadzenie niedzielnych prac porządkowych na uczelni
- zwracano się do studentów per „obywatel”, a nie „pan”
- wykorzystanie 600leci uczelni jako szansę na rozbudowę, poprzez uzyskanie uchwały sejmowej, przyznającej odpowiednie fundusze inwestycyjne
- marzec 1968 - rozpoczęcie nagonki na uniwersytet - władze uczelni zajęły postawę zmierzającą do uspokojenia wzbudzenia, pomimo, że organy milicyjne wdarły się do gmachu Collegium Novum i użyły gazów łzawiących
- porozumienie okrągłego stołu przynosi przemiany, które kończą się wydaniem w pełni demokratycznej ustawy o szkolnictwie akademickim:
*swoboda wewnętrzna
*gruntowna reforma w dziedzinie administracji
*zorganizowano wiele jednostek naukowych, uruchomiono nowe wydziały oraz kierunki studiów
*ponowne włączenie Wydziału Lekarskiego i Farmaceutycznego pod nazwą Collegium Medium do UJ
*finalizacja trzeciego skrzydła Biblioteki Jagiellońskiej
*radykalna zmiana sposobu finansowania uczelni
*wejście w ścisłe kontakty z uczelniami europejskimi
*liczba studentów - 28 730 na studiach dziennych, zaocznych, wieczorowych i eksternistycznych

---