HISTORIA UNII POLSKI - LITEWSKIEJ
Realne zagrożenie ze strony zakonu krzyżackiego doprowadziło do zbliżenia Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Związek z Polską, a w szczególności przyjęcie katolicyzmu miało odebrać Krzyżakom pretekst do najazdów na Litwę. Nazwą unii polski-litewskiej zwykło się obejmować szereg aktów prawnych, które były zawierane między rokiem 1385 a 1795. Podstawą tej unii był akt spisany 14 sierpnia 1385 roku w Krewie. W akcie tym Jagiełło w zamian za oddanie mu ręki Jadwigi i tronu polskiego, zobowiązywał się do przyjęcia wraz ze swoimi poddanymi chrztu w obrządku łacińskim i przyłączenia ziem Litwy i Rusi do Korony. Małżeństwo Jadwigi i Jagiełły zostało zawarte 18 lutego 1386 roku, w trzy dni po chrzcie Władysława Jagiełły, a 4 marca arcybiskup gnieźnieński Bodzanta włożył mu koronę królewską na głowę. Dążąc do realizacji postanowień układu w Krewie Jagiełło już 17 lutego 1387 roki założył w Wilnie biskupstwo.
Akt w Krewie w zamyśle Jagiełły i jego otoczenia, miał być patrymonialnym połączeniem państw, zaś panowie małopolscy rościli sobie pretensje do całkowitej inkorporacji Litwy do Korony. W zawartej w 1392 roku ugodzie ostrowskiej przyjęto kompromisowe rozwiązanie polegające na tym , że Witold z ramienia Wł. Jagiełły objął rządy w wielkim Księstwie Litewskim. W wyniku postanowień unii wileńsko-radomskiej ( 1401r) Witold uzyskał bezpośrednią władzę nad całą Litwą ( pozostając do Jagiełły w stosunku zbliżonym do lenna) , która po jego śmierci miała powrócić do Jagiełły i jego następców.
Wkrótce Witold przybrał tytuł Wielkiego Księcia a Wł. Jagiełło Najwyższego Księcia , co podkreślało jego zwierzchnictwo. Po zwycięstwie pod Grunwaldem doszło do dalszego zacieśnienia związków między państwami. Potwierdza to jeden z najważniejszych aktów w dziejach unii polsko-litewskiej wystawiony 2 października 1413 roku w Horodle.
Zgodnie z nim:
Wielki Książę Witold sprawuje władzę na Litwie z nadania Wł. Jagiełły,
unia horodelska przewidywała, że w przypadku bezpotomnej śmierci Witolda, następca zostanie wybrany za zgodą króla Polski i radą prałatów i panów polskich i litewskich (to samo dotyczy tronu polskiego),
zapowiedziano zwoływania wspólnych sejmów i zjazdów,
wprowadzono na wzór polski urzędy ziemskie ( wojewodów i kasztelanów).Nominacje na te urzędy mogli otrzymywać tylko katolicy.
adoptowano do herbów rodów polskich 47 katolickich rodów bojarów litewskich,
akt unii horodelskiej potwierdzał przywilej dziedziczenia dóbr i dysponowania nimi oraz prawo wydawania córek za mąż bez uprzedniej zgody Wielkiego Księcia.
Przywileje nadane w akcie unii horodelskiej dotyczyły tylko katolików.
Po śmierci Witolda w 1430 roku doszło do ponownego rozluźnienia postanowień unii. Wewnętrzne tarcia, które miały miejsce na Litwie doprowadziły do czasowego zerwania związku między państwami. Dopiero poprzez elekcję Kazimierza Jagiellończyka na tron polski zawiązała się między Koroną a Litwą unia personalna (1447 - 1492).
Kolejnym wyrazem zbliżenia Polski z Wielkim Księstwem Litewskim był akt unii mielnickiej z 1501 roku , jej postanowienia nie weszły jednak w życie ze względu na brak potwierdzenia ze strony rady wielkoksiążęcej ( litewskiej).
Od połowy XVI wieku nastąpiła aktywizacja szlachty - bojarów zmierzających do uzyskania praw politycznych na wzór szlachty polskiej. Z czasem na czoło postulatów szlachty litewskiej formułowanych na sejmikach obozowych wysunięto postulat zawarcia unii z Koroną.
Równocześnie Zygmunt August , zwolennik unii przeprowadził w latach 1564 - 1566 wiele reform , w wyniku których nastąpiło upodobnienie ustroju politycznego Litwy do stosunków w Koronie. W nowo utworzonych powiatach powstały sądy ziemskie, grodzkie i podkomorskie. Ogół szlachty powiatu zbierał się w jego stolicy na obradach sejmiku. Senatorowie i posłowie obradujący od stycznia 1569 roku w Lublinie musieli rozstrzygnąć, czy mogą być zachowane odrębne urzędy centralne, za czym opowiadali się Litwini.
Ostatecznie 1 lipca 1569 roku tekst unii został wystawiony przez sejm koronny i litewski ( unia lubelska).
W wyniku tej unii nastąpiło połączenie Korony z Litwą unią realną.
Jej postanowienia przewidywały:
wspólną osobę monarchy, wybieranego na wspólnej elekcji i koronowanego jednocześnie na króla Polski i Wielkiego księcia Litewskiego,
wspólną politykę zagraniczną,
wspólny sejm,- obradujący w Warszawie,
Wyrazem odrębności Litwy było:
zachowanie urzędów centralnych,
zachowanie osobnego wojska i skarbu,
własny system sądowy.
Zapewniono swobodne przesiedlanie się jak i nabywanie dóbr zarówno przez Polaków jak i przez Litwinów w granicach państwa.
Powstała w wyniku unii Rzeczpospolita Obojga Narodów, za zewnątrz była jednolitym tworem , wewnątrz zaś istniał podział na Koronę obejmującą również ziemie ukraińskie i Litwę - obejmującą Białoruś.
Wielkie Księstwo Litewskie zachowało szereg odrębności min. własne sądownictwo - oparte od 1588 roku o III Statut Litewski, odrębny Trybunał Litewski, który funkcjonował od 1581 roku.
Ze zmiennymi kolejami losu unia polsko -litewska przetrwała do roku 1795 - czyli do rozbioru Polski.
Joasia