Unia polsko-litewska w Krewię z 1385 r.
Cyt. za: Cz. Nanke, Wypisy do nauki historii średniowiecznej, Lwów-Warszawa 1923.
My Jagiełło, z Bożej łaski Wielki Książę Litwy i Rusi pan i dziedzic przyrodzony, podajemy do wiadomości wszystkim, których to dotyczy, treść niniejszego mającym chęć przeglądać; zapis ku pamięci tego, co ma nam być powiedziane od najjaśniejszej księżnej z Bożej łaski królowej Węgier, Polski, Dalmacji itd. przez czcigodnych i szlachetnych mężów panów Stefana proboszcza chanadyeńskiego, Władysława syna Kakasa de Każą, kasztelana z Potok, Włodka cześnika krakowskiego, Mikołaja kasztelana zawichojskiego i Krystyna rządcę Kazimierza.
A najpierw powiedzieli, jako dostojny książę Jagiełło, Wielki Książę Litewski itd. wyprawił uroczyste poselstwo do panów ziemian Polski, a potem też do jej królewskiej wysokości. Ci zaś, którzy byli wysłani do najjaśniejszej królowej, wzięli z sobą listy wierzytelne od posła dostojniejszego, większego i znakomitszego, mianowicie od jego wysokości księcia Skirgiełły, księcia — brata pana Jagiełły Wielkiego Księcia, który dla pewnych przyczyn nie mógł przybyć osobiście do tejże najjaśniejszej królowej.
Posłowie zaś jego, kniaź Borys i starosta wileński Hanko tejże pani królowej Węgier w taki sposób sprawę wyłuszczyli i mówili: Jako liczni cesarze, królowie i książęta rozmaici pragnęli z tymże Wielkim Księciem litewskim, życzyli sobie i radzili byli wejść w związki wieczyste powinowactwa, a co Bóg wszechmocny zachował dla osoby tejże najjaśniejszej królowej. Toteż, najjaśniejsza pani, niechaj Wysokość wasza przyjmie do tak wielce zbawiennego związku tegoż pana Jagiełłę, Wielkiego Księcia, na syna, a najjaśniejszą księżnę Jadwigę, córę waszą najdroższą, królowę Polski, niechaj poślubi na prawą swą małżonkę. A sądzimy, że z tego wyniknęłaby chwała Boża, dusz zbawienie, ludziom zaszczyt i wzmożenie państwa.
Skoro zaś to, co przyrzeczone, dojdzie do przewidzianego końca, natenczas pan Jagiełło, Wielki Książę, z wszystkimi braćmi swymi jeszcze nie chrzczonymi1, krewniakami, szlachcicami, ziemianami, z wyższymi i najniższymi w swoich krajach zamieszkałymi, wiarę świętego rzymskiego Kościoła przyjąć zamierza, pragnie i życzy sobie. A ponieważ zabiegało około tego wielu cesarzy i różnych książąt, a nie zdołali aż dotychczas zgoła od niego tego otrzymać, zaprawdę tedy zaszczyt ten Bóg wszechmogący zachował dla samej że Jej królewskiej Wysokości.
Dla sprawy tej utwierdzenia, dla pewności i ubezpieczenia tenże Jagiełło Wielki Książę przyrzeka wszystkie skarby swe złożyć i wydać na odzyskanie strat państw obojga, tak Polski, jako też Litwy. A to tylko, jeżeli taż pani Węgier córkę swą Jadwigę, królowę polską przyrzeczoną, odda mu w małżeństwo. Także obiecuje tenże Jagiełło Wielki Książę, że da i gotówką załatwi układ pieniężny, zawarty tytułem rękojmi pomiędzy tą panią królową Węgier z jednej a księciem Austrii z drugiej strony, mianowicie dwieście tysięcy florenów. Również tenże Wielki Książę Jagiełło przyrzeka i zobowiązuje się wszelkie ziemie zagrabione i straty królestwa polskiego, oderwane przez czyje bądź ręce i zajęte, odzyskać własnymi zachodami i kosztami. Również tenże Jagiełło Wielki Książę obiecuje wszystkich chrześcijan, a zwłaszcza ludzi obojga płci pojmanych w kraju polskim i zwyczajem wojennym uprowadzonych, przywrócić do pierwotnej wolności, tak, iż każdy z nich bez względu na płeć odejdzie, dokąd mu się sposoba według woli jego.
Następnie wymieniany tu książę Jagiełło przyrzeka także kraje swoje Litwy i Rusi wieczyście wcielić do korony królestwa polskiego.
A my. Jagiełło, przyrzeczony Wielki Książę Litwinów, poselstwa, o których była mowa, z naszej strony przez wymienionego Skirgiełłę, brata naszego najdroższego, przedstawione wymienionym baronom królestwa polskiego i zdeklarowane w sposób, jak opowiedziano, i ponownie przez posłów tegoż brata naszego najjaśniejszej księżnej, pani Elżbiecie, przyrzeczonej królowej Węgier, podobnież i w sposób powyższy wyłuszczone w obecności wymienionych ambasadorów, czyli posłów samejże pani królowej, tak Węgrów, jako też Polaków do naszej Wysokości wyznaczonych, wraz z braćmi naszymi tu wypisanymi, mianowicie z panem Skirgiełłą, Korybutem, Witoldem, Lingwenem, książętami litewskimi i w imieniu innych braci naszych obecnych i nieobecnych, iżeśmy [owe poselstwa] wyprawiali i podawali do wiadomości tak przyrzeczonej pani królowej, jako też przyrzeczonym baronom królestwa polskiego [stwierdzamy]. Które to poselstwa uważaliśmy za stosowne ratyfikować i we wszystkim, co wyż wspomniano, potwierdzić pieczęciami naszą i braci naszych wymienionych obecnych. Dań w Krewię, we wtorek, w wigilię Wniebowzięcia N. Marii P. chwalebnej, roku Pańskiego 1385.
105. Akt unii horodelskiej z 2 X 1413 r.
Cyt. za: Cz. Nanke, Wypisy do nauki historii średniowiecznej, Lwów-Warszawa 1923.
W imię Pańskie. Amen! Na wieczną rzeczy pamiątkę. My Władysław, z Bożej łaski król Polski itd., tudzież my Aleksander, czyli Witold, w. książę litewski, ziem ruskich pan i dziedzic, oznajmiamy niniejszym pismem, komu o tym wiedzieć należy, ku świadectwu spółczesnych i wiadomości potomnych: jako zawsze troskliwie staraliśmy się o dobro ziem litewskich i mieszkańców ich, Litwinów, naszemu panowaniu podległych, tak i obecnie, chcąc utwierdzić ich i umocnić w przyjętej wierze, pragniemy jak najmocniej zasilić duchownymi dary tych, którym nieraz użyczaliśmy naszej łaski królewskiej. Aby więc tym swobodniej stać mogli przy swej wierze i z cnoty w cnotę urastać, powodowani wrodzoną nam łaską i przychylnością, zdejmujemy z ich karków jarzmo niewoli, którym dotychczas byli uciskani, i nadajemy im niniejszym pismem wszystkie swobody, wolności, prawa osobiste i przywileje, jakich prawowierni chrześcijanie używali zwykli, a to według treści i osnowy następującego opisu. Przede wszystkim, lubo już wówczas, gdyśmy, z łaski i natchnienia Ducha Św. przyjąwszy światło wiary chrześcijańskiej, zarazem koronę polską przyjęli, dla wzrostu i pomnożenia tejże chrześcijańskiej wiary, tudzież dobra i pożytku naszych krajów litewskich, rzeczone kraje przyłączyliśmy i wcielili do naszego Królestwa Polskiego, a to za zgodą i jednomyślną wolą naszych braci, tudzież wszystkich panów, szlachty, starszyzny i bojarów litewskiej ziemi — pragnąc atoli rzeczony kraj litewski od zdrady i napaści Krzyżaków, jako też ich stronników i sprzymierzeńców, i wszelkich zgoła nieprzyjaciół, czyhających na zgubę Litwy i Polski, lepiej ubezpieczyć, a razem obdarzyć trwałych i wieczystych korzyści udziałem — ziemię tę, którą jako pan i dziedzic prawy posiadamy, za radą i wspólną zgodą panów, szlachty i bojarów, do naszego Królestwa Polskiego powtórnie przyłączamy, i z koroną tegoż Królestwa Polskiego na wieczne czasy trwale i niezmiennie jednoczymy. Nadto, wszystkim kościołom na Litwie fundowanym, albo w przyszłości powstać mogącym, potwierdzamy niniejszym pismem wszystkie ich wolności, swobody, przywileje i prawa zwyczajowe, według praw i obyczaju zachowywanego w Królestwie Polskim.
Panowie, szlachta, bojarowie naszego Księstwa Litewskiego, ale ci tylko, którzy są wyznawcami rzymskiego katolickiego Kościoła i którym udzielone są klejnoty szlachectwa, mają nadanych sobie wolności i przywilejów swobodnie używać, tak jako ich używają panowie i szlachta Królestwa Polskiego. Niemniej rzeczeni panowie i szlachta mogą dziedziczyć dobra swoje ojczyste, podobnie jak panowie i szlachta w Królestwie Polskim. Nadania także i posiadłości, na które od nas otrzymają pisma urzędowe, wolno im będzie sprzedawać, zamieniać lub darowywać, za szczególnym jednak pozwoleniem naszym, tak iż tego rodzaju sprzedaż, zamiana lub darowizna powinna być zeznaną przed nami lub naszymi urzędnikami według zwyczaju zachowywanego w Królestwie Polskim. Toż i po śmierci rodziców dzieci nie mogą być pozbawione swoich dóbr dziedzicznych. Podobnież żonom posagi na dobrach i wsiach, które jako dziedzictwo po ojcach lub z nadania naszego posiadają, wolno im będzie zapisywać, tak jak w Królestwie Polskim zapisują. Córki zaś, siostry i krewne będą mogli rzeczeni panowie i szlachta ziemi litewskiej wydawać jedynie za katolików, lecz małżeństwa te kojarzyć mogą według swej woli obyczajem, w Królestwie Polskim od dawna zachowywanym. Krom takich atoli swobód i wolności, panowie obowiązani będą do budowy zamków i składania podatków według dawnego zwyczaju. Przy czym kładzie się to szczególne zastrzeżenie, że wszyscy panowie i szlachta ziemi litewskiej winni będą należną okazywać wierność i chrześcijańską przychylność nam, Władysławowi, królowi, i Aleksandrowi, wielkiemu księciu litewskiemu, tudzież naszym następcom tak, jak ją okazują panowie i szlachta Królestwa Polskiego. Podobnież pod przysięgą i karą utraty majątków, nie wolno im będzie żadnym książętom i jakiegokolwiek bądź stanu ludziom, którzy by działać chcieli na szkodę Królestwa Polskiego, udzielać rady, przyjaźni i pomocy, ale raczej jako nieprzyjaciół kraju i państwa litewskiego wszelkimi siłami tłumić i tępić. Będą także ustanowione w Litwie takież same godności i urzędy, jakie są w Królestwie Polskim, a mianowicie w Wilnie wojewoda i kasztelan wileński, toż w Trokach i po innych miejscach, gdzie je uznamy za potrzebne, i te utrzymywać się mają stale i wieczyście. Wszelkie także urzędy dożywotnie i dostojeństwa, jakimi są urzędy kasztelańskie itp., samym tylko katolickim wyznawcom mogą być udzielane: oni tylko przypuszczeni będą do naszej rady i w niej umieszczeni, gdy rzecz toczyć się będzie o dobro publiczne; albowiem często osoby różnego wyznania zwykły się różnić co do chęci i zdradzać uchwały, które pozostać winne w tajemnicy.
Wszyscy zaś, którym te swobody i przywileje nadajemy, przy nas, Władysławie, królu polskim, i Aleksandrze Witoldzie, w. księciu litewskim, niemniej przy naszych następcach wiernie stać mają i nigdy nas nie odstępować, owszem z całą przychylnością nam i następcom naszym udzielać zawsze rady i pomocy. Ku czemu i to się jeszcze dodaje, że pomienieni panowie i szlachta ziemi litewskiej, po śmierci Aleksandra, czyli Witolda, nie przyjmą ani obiorą kogo innego za pana i księcia Litwy, jak tylko tego. którego król polski lub jego następcy, za radą prałatów i panów tak Królestwa Polskiego, jako i Litwy, wybiorą i postanowią. Podobnież prałaci, panowie i szlachta Królestwa Polskiego w przypadku, gdyby król polski zszedł bezpotomnie i bez prawego po sobie następcy, nie powinni sobie obierać nowego króla i pana bez wiedzy i porady naszej, tj. Aleksandra, w. księcia, tudzież panów i szlachty ziemi litewskiej. Wszystkie nadto przywileje, które Królestwu Polskiemu i Litwie przed siedmiu i ośmiu laty, czasu koronacji naszej albo po jej dokonaniu, nadaliśmy i przyznali, niniejszym potwierdzamy, uznajemy i nadajemy im moc trwałą i obowiązującą, tak jakoby w tym piśmie były objęte. To także dodajemy, że pomienieni panowie i szlachta tak Królestwa Polskiego, jako
1 Litwy, zjazdy publiczne i sejmy (parlamenta), ile razy potrzeba tego będzie, w Lublinie, w Parczewie, albo w innych miejscach sposobnych za naszą uchwałą i wolą odbywać mają, a to dla dobra Królestwa Polskiego i ku pożytkowi Litwy.
Nadto my, Aleksander czyli Witold, za zezwoleniem najjaśniejszego monarchy i pana, Władysława, króla polskiego, brata naszego miłościwego, wybieramy na uczestników herbów i klejnotów Królestwa Polskiego niżej wymienione osoby spomiędzy naszej szlachty litewskiej, których szlachta Królestwa Polskiego wraz z wszystkimi ich rodzinami do braterstwa i rodu swego przyjęła: [Tu wymienieni są panowie litewscy, przyjęci do herbów polskich].
Aby zaś wszystkie wyżej opisane ustawy miały tym większą moc i pewność, pismo niniejsze rozkazaliśmy pieczęciami naszymi utwierdzić.
Działo się w Horodle nad rzeką Bugiem, na sejmie, czyli zjeździe powszechnym, dnia 2 października, roku Pańskiego 1413.
Kto był wystawcą, a kto odbiorcą dokumentów Unii w Krewie i w Horodle? Jak nazywa się taki rodzaj źródła?
Na jakich warunkach Władysław Jagiełło został powołany na tron polski? Czy warunki te zostały spełnione?
Kim byli świadkowie tego wydarzenia? Dlaczego zostali ustanowieni? Jaką rolę spełniali?
Na jakich zasadach został zbudowany związek Polski i Litwy?
Co świadczyło o odrębności państwowej Wielkiego Księstwa Litewskiego?
O czym świadczy symboliczny akt zbratania szlachty polskiej i litewskiej przez przyjęcie do herbów szlacheckich rodów bojarskich?
Dostojnicy węgierscy.
Nie tyczyło to chrzczonych już w prawosławiu członków dynastii.
Płatnych Wilhelmowi rakuskiemu w razie niedojścia do skutku jego małżeństwa z Jadwigą. Sprawa ta nie została jednoznacznie wyjaśniona do tej pory przez historyków.
W oryginale łacińskim występuje słowu „applicare”, oznaczające wcielenie lub przyłączenie.
Imię chrzestne Witolda.
Tj. dostojnicy kościelni.