18. Geneza, zasady i funkcjonowanie unii polsko-litewskiej w XIV-XVI w.

Przesłanki (geneza)

Polskę i Litwę dzieliły w przeszłości pewne sprawy jak Ruś Halicka czy łupieżcze wyprawy w głąb naszego kraju oraz, niestety, udział niektórych polskich feudałów w pseudomisyjnych "kmcjatach" organizowauych przez Krzyżaków na ostatni pogański kraj nad Bałtykiem. Pienvszą próbę zbliżenia podjął Łokietek żeniąc swego Kazunierza z księżniczką Aldoną, ale nie dało to trwałych rezultatócv. Kolejna próba już po wygaśnięciu piastowskiego rodu i śmierci następcy ostatniego z Piastów - Ludwika Węgierskieg9, przyniosła jednak wymierne skutki. W 1385 r. zawarta została unia polsko-litewska w, Krewie. U genezy tkwiły: wspólne zagrożenie ze strony Krzyżaków, poszukiwanie męża dla młodziqtkiej polskiej monarchini węgierskiego pokolenia - Jadwigi, dążenie Litwy do wejścia w orbitę kultury zachodniej w postaci pełnoprawnego człouka międzynarodowej rodziny poprzez chrzest za polskim pośrednictwem.

Postauowienia, zasady, ich realizacja były uieco na wyrost. Polscy możnowładcy liczyli na przyłączeuie Litwy, co nawet znalazło się w tekście, ale słowo to mogło być interpretowane wieloznacznie. Raczej wówczas, pehe zjednoczenie 2 ochniennych tradycji prawno-ustrojowych, czyli państw, było niemożliwe. Zrealizowano zaś inne postanowienia: małżeństwo Jagietty z Jadwigą, chrzest litevVskiego księcia, a później jego ludu (1386 r.). Unia miała charakter hersonal

no-dynastyczny. Zakon starał się unię rozerwać (co zrozumiałe, ponieważ zagrażało jego egzystencji), popierając ua Litwie konkurentów Jagiełły, głbwnie księcia Witolda (stryjecznego brata).

Ostatecznie kuzyni pogodzili się zawierając kompromis: Władysław (ód chrztu...j Jagiełło miał rządzić w Polsce, a Witold dożyvotnio na Litwie; król polski zadowolił się też ogólnym tytułem litewskiego księcia zwierzchniego.

Unia przetrwała więc pienvszy okres próbny, sprawdziła się też praktycznie podczas tzw. wielkiej wojny z Zakonem ( 1409-11 ) i choć jej efekty były niewspólmierne do skali sukcesu, to nastąpił przełom w konflikcie z Krzyżakami.

Potwierdzeniem w°zajemnych związków stała się tzw. unia horodelska z 1413 r., gdżie pogodzono się z faktem wspfiłistnienia dwóch odmiennych acz przyjaznych sobie paISstw. Unia zeszła również na nieco niższy szczebel - kilkadziesiąt szlacheckich rodzin przyjęło do owych herbów odpowiednią ilość litewskich katolickich bojarów, co było jakby zapowiedzią integrowania się narodów.

Unia przez samo swoje funkcjonowanie (trwanie!) przez następne dziesiątki lat zbliża dwa pal5stwa i narody, wiążąc przeróżnymi interesami. Dokonuje się stopuiowa polonizacja Litwy, bojarowie tęsknią do polskich, szlacheckich przy°wilejów i ograniczenia przewagi swoich magnatów; wreszcie Litwa zostaje śnuertelnie zagrożona przez Moskwę, uważającą się, za spadkobierczynię Rusi Kijowskiej i gro.dzącej pod "skrzydłami" divugłowego arła dawne ruskie ziemie, z których niemało znalazło się pod litewskim panowaniem. Sojusznikiem mogła zostać tylko Polska. Naglił też czas. Problemy z następstwem tronu po bezdzietnym ostatnim Jagiellonie (Zygmuncie Auguście) zmuszały do nowych_ nieszablonowych rozwiązań. ezcz. .-bezfnwrnś bu.

W tvch faktach tkwiły korzenie unii lubelskiej w 1569, tym razem realrej, czyli pai5stwowej w miejsce personalno-dynastycznej. Pozostawiono co prawda odrębności: amiię, skarb, pewne urzędy, ale powstawała Rzeczypospolita Obojga Narod6w. Dla zachęty do Polski przyłączono Podlasie wraz z Ukrainą, co uczyniło nas bezpośrednim sąsiadem Moskwy (Rosji).