Przemiany gospodarcze w Polsce Ludowej (1944 - 1989), oprac. RM
1. Przemiany gospodarcze w Polsce w latach 1944 - 1949
straty materialne Polski w okresie II wojny światowej (o wartości ok. 50 mld. dol., w przeliczeniu
na głowę 1 mieszkańca 1428 mld. dol.)
dekret PKWN o reformie rolnej (6 IX 1944)
przymusowe, bez odszkodowania wywłaszczenie oraz parcelacja majątków ziemskich powyżej 100 ha
powierzchni ogólnej lub 50 ha użytków rolnych oraz powyżej 100 ha powierzchni ogólnej w
województwach poznańskim, pomorskim i śląskim, a także konfiskata majątków Niemców, kolaborantów i
osób uchylających się od służby wojskowej, chłopi mieli spłacić otrzymaną ziemię w postaci jednorocznych
zbiorów
skutki gospodarcze i społeczne reformy rolnej:
zanik ziemiaństwa jako warstwy społecznej („władza ludowa” traktowała ziemiaństwo jako przeciwnika
ideologicznego)
wzrost liczebności małych, słabych ekonomicznie, nierentownych gospodarstw chłopskich (czyli wzrost
liczebności tzw. chłopów małorolnych)
reforma rolna była próbą pozyskania chłopów dla „władzy ludowej” (na ile udaną?)
eksploatacja gospodarcza kraju przez Armię Czerwoną, szczególnie tzw. ziem odzyskanych w pierwszych miesiącach po zajęciu, zob. umowa PKWN z rządem ZSRR z 26 VII 1944 r. (list W. Gomułki do s.287)
zagospodarowywanie tzw. ziem odzyskanych (rola utworzonego w 1945 r. Ministerstwa Ziem Odzyskanych, z ministrem W. Gomułką)
ustawa KRN o nacjonalizacji przemysłu (3 I 1946)
▪ upaństwowienie przedsiębiorstw zatrudniających więcej niż 50 pracowników na jedną zmianę,
za odszkodowaniem (w rzeczywistości odszkodowanie przeważnie nie zostało wypłacone)
▪ upaństwowienie przedsiębiorstw bez względu na liczbę zatrudnianych pracowników,
zaliczonych do takich kategorii jak np. kopalnie, huty, rafinerie, elektrownie, gazownie,
cukrownie, gorzelnie, browary, koksownie, drukarnie, „wielki i średni przemysł włókienniczy”
za odszkodowaniem (w rzeczywistości odszkodowanie przeważnie nie zostało wypłacone)
▪ upaństwowienie wszystkich przedsiębiorstw należących do Niemców (bez odszkodowania)
pomoc dla Polski w ramach UNRRA w l. 1945 - 1946 (United Nations Relief and Rehabilitation Administration - Agencja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy) - funkcjonujący pod patronatem ONZ program pomocy dla krajów odbudowujących się ze zniszczeń po II wojnie światowej (np. żywność, lekarstwa, inwentarz - zwierzęta dla rolników, sprzęt rolniczy, Polska uzyskała w ramach UNRRA pomoc o wartości 476 mln. dol.)
odrzucenie przez Polskę „Planu Marshalla” w 1947 r.
upaństwowienie handlu w wyniku tzw. „bitwy o handel” w 1947 r. (zarówno hurtowego jak i detalicznego)
realizacja tzw. planu trzyletniego (Plan Odbudowy Gospodarczej Kraju) w latach 1947 - 1949, założenia planu trzyletniego zostały opracowane przez powołany w 1947 r. Centralny Urząd Planowania (CUP), kierowany przez ekonomistę (przed wojną związanego z PPS) prof. Czesława Bobrowskiego, CUP miał także nadzorować realizację planu trzyletniego
cele plan trzyletniego: likwidacja skutków wojny i odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych
integracja gospodarcza tzw. ziem odzyskanych z resztą kraju
podniesienie stopy życiowej ludności
rezultaty planu trzyletniego: upaństwowienie handlu (w ramach tzw. bitwy o handel), wzrost dochodu narodowego w 1949 r. o 24 % w porównaniu do 1938 r., i o 53 % w porównaniu do 1947 r., odbudowa przemysłu stoczniowego („Sołdek” - pierwszy zwodowany po wojnie statek), początek tzw. socjalistycznego współzawodnictwa pracy, najważniejsze inwestycje „planu trzyletniego” fabryka traktorów w Ursusie, samochodów ciężarowych w Starachowicach
plan trzyletni był najlepiej realizowanym planem gospodarczym w Polsce Ludowej (w większym stopniu był oparty na założeniach socjalizmu - reformizmu, reprezentowanych przed wojną przez PPS, niż na komunistycznych i stalinowskich wzorcach gospodarki ZSRR)
2. Przemiany gospodarcze w Polsce w okresie stalinowskim - realizacja planu 6-letniego w
latach 1950 - 1955.
izolacja gospodarcza Polski od wysokorozwiniętych państw kapitalistycznych
uzależnienie gospodarcze Polski od ZSRR
reforma walutowa w 1950 r. - wymiana pieniędzy (bardzo niekorzystna dla ludności, jej celem było ściągnięcie przez państwo od obywateli środków kapitałowych przeznaczonych na industrializację kraju)
„28 października władze ogłosiły wymianę pieniędzy. Wprowadzono nowy złoty oparty na parytecie złota (...) o kursie
1: 1 w stosunku do rubla i 1 : 4 w stosunku do dolara. I parytet, i kursy dewizowe były dla obywatela czystą abstrakcją,
bo złotówka była niewymienialna. Natomiast o właśnie szary obywatel boleśnie odczuł wymianę pieniędzy. Stara
złotówka miała bowiem kurs 100 do 3, ale tak wymieniano jedynie wkłady oszczędnościowe do 100 tys. zł i nie
pobrane pensje. Tak też przeliczano ceny. Natomiast gotówkę i wyższe od 100 tys. wkłady oszczędnościowe
wymieniano według kursu 100 do 1. W ten sposób ci, którzy nie trzymali pieniędzy w PKO lub mieli ich tam więcej
niż 100 tys. tracili 2/3 swych zasobów finansowych. Oblicza się, że państwo zabrało obywatelom 3 miliardy nowych
złotych, co było sumą na owe czasy olbrzymią. Według propagandy celem wymiany pieniędzy było uderzenie w
kapitalistów, ale niewielu w to wierzyło. Władze nie mogły i nie chciały ujawnić rzeczywistych przyczyn swych
działań. Rozbudowany ponad wszelką miarę, szczególnie po wybuchu wojny koreańskiej, program inwestycyjny planu
6-letniego wymagał wyciagnięcia dodatkowych środków z kieszeni obywateli.”, A. Garlicki, s.42
tzw. socjalistyczne współzawodnictwo pracy (np. górnik Wincenty Pstrowski, zm. 1949 - „kto wyrąbie więcej węgla niż ja?”)
rozwiązanie CUP (kierowanego przez prof. Cz. Bobrowskiego) i powołanie na jego miejsce PKPG (Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego), kierował nią wicepremier Hilary Minc, PKPG opracowała założenia planu 6 - letniego, jego najważniejsze założenia przedstawił H. Minc na kongresie zjednoczeniowym PZPR w XII 1948 r.
- założenia i realizacja planu 6-letniego
• cele: szybka industrializacja - uprzemysłowienie kraju
• rozbudowa przemysłu ciężkiego (hutnictwo, górnictwo, przemysł zbrojeniowy)
• zaniedbanie rozwoju przemysłu lekkiego (m.in. przetwórczo - spożywczego) produkującego
artykuły konsumpcyjne
• inwestycje planu 6 -letniego, m.in.: budowa Nowej Huty (huty i miasta), MDM w Warszawie,
FSO na Żeraniu, Pałacu Kultury i Nauki im. J. Stalina, Stadionu 10-lecia,
• kolektywizacja rolnictwa (tworzenie spółdzielczych i państwowych gospodarstw rolnych)
• negatywny wpływ na realizację planu 6 -letniego miało natężenie „zimnej wojny”, wojna
koreańska, uzależnienie gospodarcze Polski od ZSRR
• plan 6 -letni został przekroczony w zakresie produkcji przemysłowej, nie został jednak
zrealizowany w takich kategoriach jak wzrost dochodu narodowego, produkcji rolnej (nie
osiągnęła poziomu z 1938 r.), płac realnych
Wskaźniki wykonania planu sześcioletniego
|
Poziom 1949 |
Plan 1955 |
Wykonanie |
Różnica |
Dochód narodowy |
100 |
212 |
173 |
- 38 |
Produkcja przemysłowa |
100 |
258 |
271 |
+13 |
Produkcja rolna |
100 |
150 |
113 |
-37 |
Płace realne |
100 |
140 |
104 - 119 |
-36, -27 |
A. Czubiński, Historia Polski 1944 - 1989, s. 271
Teksty źródłowe:
• Referat Hilarego Minca na temat założeń planu 6 -letniego jako przykład stalinowskiej retoryki
(Polska i świat w XX w., nr 45, s. 224)
• Negatywna ocena planu 6 -letniego przez W. Gomułkę w przemówieniu z 20 X 1956 r.:
np. współzawodnictwo pracy prowadziło robotników do utraty zdrowia, przekroczenie planu w danym dziale
przemysłu, mogło powodować chaos w innych sektorach gospodarki, w FSO od samego początku
produkowano samochody o przestarzałej technologii, itp. (Polska i świat w XX w., nr 47, s. 235)
3. Poznański Czerwiec 1956 roku (28 - 30 VI) - jako pierwszy w historii PRL bunt
społeczeństwa wobec władzy komunistycznej.
• Przyczyny strajku i demonstracji ulicznych robotników w Poznaniu: niskie płace, wysokie ceny
żywności, wyzysk robotników w zakładach pracy (wysokie normy produkcyjne, „praca na akord”)
• Przebieg wydarzeń: strajk w Zakładach Cegielskiego (zakłady im. J. Stalina), demonstracje uliczne
ok. 100 tys. osób, „czarny czwartek” 28 VI: ostrzelanie demonstrantów z gmachu UB, stłumienie
demonstracji przez wojsko (gen. S. Popławski), zginęły 74 osoby (66 cywilów), w tym 13 -letni
Romek Strzałkowski
• Początkowo władze uznały, że wystąpienia robotników zostały spowodowane przez „agenturę
imperialistyczną”, „reakcyjne podziemie”, „zbrodniczych prowokatorów”, którzy pojawili się w
związku z Międzynarodowymi Targami Poznańskimi
przemówienie premiera J. Cyrankiewicza 29 VI: „(...) Krew przelana w Poznaniu obciążyła wrogie Polsce ośrodki imperialistyczne i reakcyjne podziemie, które są bezpośrednimi sprawcami zajść. (...) Każdy prowokator czy szaleniec, który odważy się podnieść rękę przeciw władzy ludowej, niech będzie pewny, że mu tę rękę władza ludowa odrąbie w interesie klasy robotniczej, w interesie chłopstwa pracującego i inteligencji, w interesie walki o podnoszenie stopy życiowej ludności, w interesie dalszej demokratyzacji naszego życia, w interesie naszej Ojczyzny”.
4. Polska gospodarka w okresie rządów W. Gomułki.
krytyka przez W. Gomułkę założeń planu 6 -letniego
zaprzestanie kolektywizacji rolnictwa
polityka gospodarcza rządu premiera Józefa Cyrankiewicza (1954 - 1970)
realizacja kolejnych planów 5 - letnich
odrzucenie przez władze programu reform zmierzających do urynkowienia gospodarki, opracowanego przez Radę Ekonomiczną (ekonomiści - prof. Oskar Lange, prof. Edward Lipiński) przy Radzie Ministrów
tzw. gospodarka nakazowo - rozdzielcza (centralnie planowana) i „księżycowa ekonomia” (nieliczenie się przez władze z prawami ekonomii, dogmatyzm władz w podejmowaniu decyzji dotyczących gospodarki, autor sformułowania - prof. Edward Lipiński)
niedoinwestowanie przemysłu lekkiego (produkującego tzw. artykuły pierwszej potrzeby) i spożywczego
unikanie przez ekipę W. Gomułki zadłużenia wobec państw kapitalistycznych
niskie tempo rozwoju gospodarczego, niewielki wzrost dochodu narodowego, niewielki wzrost stopy życiowej społeczeństwa (odczuwany jako stagnacja - „świat idzie do przodu, a my stoimy w miejscu”), mówiono więc w odniesieniu do epoki Gomułki o „siermiężnym socjalizmie” i „naszej małej stabilizacji”
samochody produkowane w Polsce w „epoce Gomułki”: „Warszawa” (już w okresie stalinowskim), „Syrena”, początek produkcji „Fiata 125 p”
najważniejsze inwestycje: kopalnia węgla brunatnego i elektrownia w Turoszowie,
petrochemia w Płocku, zakup u schyłku rządów Gomułki licencji na produkcję „Fiata 125 p”,
„tysiąc szkół na tysiąclecie” (budowa „tysiąclatek”)
5. Gospodarka polska lat 70 - tych (w okresie rządów Edwarda Gierka)
- realizacja kolejnych planów 5- letnich
bardzo szeroki zakres inwestycji zmierzających do szybkiego rozwoju gospodarczego (tzw. „polskie przyśpieszenie”) i wzrostu stopy życiowej społeczeństwa (skutki : tzw.„przeinwestowanie gospodarki” - zbyt wielki nakłady inwestycyjne, rosnące zadłużenie Polski, spadek dochodu narodowego w 1979 r. o 2 %)
najbardziej znane inwestycje gospodarcze „epoki Gierka” np. budowa huty „Katowice”, elektrownia w Kozienicach, Trasa Łazienkowska, Dworzec Centralny w Warszawie, odbudowa Zamku Królewskiego w Warszawie
zakup licencji w krajach zachodnich (np. fiat 126 p, autobus „Berliet”)
rosnące zadłużenie kraju („życie na kredyt”), 1974 - 5 mld $, 1980 - 24 mld. $, w 1979 r. 75% wpływów z polskiego eksportu było wykorzystywanych na obsługę zadłużenia
dążenie do stałego wzrostu wydobycia węgla kamiennego (zwł. na eksport), skutki społeczne: np. wymuszanie na górnikach pracy w niedziele
6. Propagandowe oddziaływanie władzy na społeczeństwo w „epoce Edwarda Gierka” -
m.in. „propaganda sukcesu”.
najbardziej charakterystyczne hasła propagandy sukcesu lat 70 - tych: „Budowa drugiej Polski”,„Aby Polska rosła w siłę, a ludziom żyło się dostatniej”, „Polak potrafi”, „wielki skok”, „budowa rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego”, rozpowszechnianie przez propagandę poglądu, że Polska zajmuje 10 miejsce wśród najlepiej rozwiniętych gospodarczo państw świata
rola telewizji w tworzeniu „propagandy sukcesu” • „czarno - biała” telewizja epoki Gomułki została zastąpiona programami w kolorze, • wprowadzenie II programu TV, • rola Macieja Szczepańskiego w tworzeniu propagandy sukcesu, jeden z twórców propagandy
sukcesu, szef telewizji (prezes tzw. Radiokomtetu), Maciej Szczepański jako jedna z najbardziej wpływowych
osób w państwie w latach 70-tych
propagandowe funkcje lotu Polaka w kosmos w 1978 r. (mjr Mirosław Hermaszewski, w ramach radzieckiego programu „Interkosmos”), np. w kontekście utrwalania „ przyjaźni polsko - radzieckiej”
wykorzystywanie w propagandzie sukcesów polskich sportowców (np. piłka nożna: MŚ w RFN w 1974 r., MŚ w Argentynie w 1978 r., „wyścigi pokoju”, specyfika olimpiady w Moskwie w 1980 r., polityczna wymowa „gestu Kozakiewicza”)
starannie wykreowany wizerunek medialny Edwarda Gierka i rola telewizji w jego kształtowaniu (np. „Pomożecie ?”, tzw. gospodarskie wizyty w różnych częściach kraju, dożynki)
„propaganda sukcesu” na kolejnych zjazdach PZPR (zwł. VII Zjazd PZPR w 1975 r., VIII Zjazd PZPR w lutym 1980 r.)
propaganda sukcesu jako istotny element stylu rządzenia państwem przez ekipę E. Gierka
rozdźwięk między propagandą sukcesu a rzeczywistą sytuacją gospodarczą kraju i oczekiwaniami społeczeństwa
opozycja wobec „propagandy sukcesu” (np. nowy nurt w polskiej kinematografii od II połowy lat 70-tych, zwany „kinem moralnego niepokoju”, ukazujący negatywne zjawiska w życiu społecznym Polski lat 70-tych: m .in. „Człowiek z marmuru”, „Bez znieczulenia”, reż. A. Wajda, „Barwy ochronne”, reż. K. Zanussi, „Amator” reż. K. Kieślowski, „Wodzirej” reż. F. Falk)
7. Styl rządzenia państwem w latach 70-tych.
propaganda sukcesu
lansowanie przez władzę haseł „partia kieruje, rząd rządzi”, „jedność moralno - polityczna narodu”, „program partii programem narodu”
korupcja elit władzy i jej podatność na pomnażanie majątku osobistego (czasem nieuczciwymi metodami)
zasada nomenklatury („wszystko dla partyjnych”) przy obsadzie stanowisk kierowniczych, np. w zakładach pracy
8. Wystąpienia robotników w Radomiu i w Ursusie 24 - 25 VI 1976 r.
przyczyny: ogłoszenie przez władze podwyżki cen żywności 24 VI (m.in. mięso o 69%, cukier o 100%)
przebieg wydarzeń: strajki i demonstracje uliczne 25 VI, zwł. w Radomiu, gdzie demonstranci zdobyli gmach KW PZPR (demolując i podpalając budynek), represje wobec uczestników demonstracji: pobicia, aresztowania, wyroki sądowe, władza nie odważyła się wyposażyć służby tłumiące demonstracje (MO) w broń palną
skutki wydarzeń w Radomiu i Ursusie
• represje wobec najaktywniejszych uczestników demonstracji (aresztowania, pobicia na komisariatach MO,
wyroki sądowe)
• odwołanie przez władze podwyżek cen żywności jeszcze tego samego dnia wieczorem 25 VI
(w telewizyjnym przemówieniu premiera Piotra Jaroszewicza)
• organizowanie przez władze w zakładach pracy wieców poparcia dla ekipy E. Gierka, potępiających
uczestników demonstracji
• narodziny jeszcze w 1976 r. zorganizowanej opozycji politycznej - w myśl zasady sformułowanej przez J.
Kuronia: „nie palmy komitetów, twórzmy własne” - w postaci KOR, którego zadaniem było m.in.
wspieranie przez intelektualistów środowisk robotniczych, opozycyjnie nastawionych wobec władzy.
9. Przyczyny i pierwsze przejawy kryzysu ekonomicznego w Polsce u schyłku lat 70 - tych.
tzw.„przeinwestowanie gospodarki” - zbyt wielki nakłady inwestycyjne, rosnące zadłużenie Polski,
rosnące zadłużenie kraju („życie na kredyt”), 1974 - 5 mld $, 1980 - 24 mld. $, w 1979 r. 75% wpływów z polskiego eksportu było wykorzystywanych na obsługę zadłużenia
spadek dochodu narodowego w 1979 r. o 2 %)
negatywny wpływ tzw. kryzysu energetycznego w świecie w latach 70-tych
- wprowadzenie kartek (bonów) na cukier
- zmiana na stanowisku premiera w lutym 1980 r. (Piotra Jaroszewicza zastąpił Edward Babiuch)
strajki w zakładach pracy w różnych częściach kraju od lipca 1980
10. Sierpień 1980 roku - istota przemian: narodziny „Solidarności”, koniec „epoki E.
Gierka”.
A. Przyczyny wydarzeń sierpnia 1980 r. (polityczne, społeczne, gospodarcze): • zawiedzione nadzieje społeczeństwa co do ekipy Gierka, arogancja elit władzy, jej korupcja oraz
podatność na pomnażanie majątku osobistego (czasem nieuczciwymi metodami), • rozdźwięk między propagandą sukcesu a rzeczywistą sytuacją gospodarczą kraju i oczekiwaniami
społeczeństwa, • polityka ograniczonego „otwarcia na Zachód” ekipy Gierka spowodowała wzrost potrzeb
konsumpcyjnych społeczeństwa (czyli oczekiwania na dorównanie w pod względem zamożności
wysokorozwiniętym państwom kapitalistycznym), • oczekiwania społeczne w zakresie przestrzegania przez władzę praw człowieka (np. podmiotowego
traktowania robotników z zakładach pracy, swobody zrzeszania się - np. tworzenia wolnych
związków zawodowych, swobody wyznania, niedyskryminowania ludzi wierzących w życiu
społecznym i politycznym państwa, zniesienia zasady nomenklatury przy obsadzie kierowniczych
stanowisk, wolności słowa) • wpływ wyboru papieża - Polaka i jego pielgrzymki do Ojczyzny w czerwcu 1979 r. na świadomość
społeczną (nastąpił wzrost oczekiwań społeczeństwa w zakresie przestrzegania przez władzę praw
człowieka, społeczeństwo nabrało większej odwagi, aby formułować postulaty pod adresem władzy)
• działalność opozycji politycznej i jej rosnące znaczenie po 1976 r., skuteczności działania opozycji
politycznej sprzyjało zjawisko jej integracji po marcu 1968 r. (nurtu katolickiego z nurtem tzw. lewicy laickiej,
czyli dawnymi rewizjonistami) oraz po wydarzeniach radomskich 1976 r. (wspieranie przez intelektualistów środowisk
robotniczych, opozycyjnie nastawionych wobec władzy). • niechęć E. Gierka do tłumienia siłą wystąpień robotniczych (wynikało to z m.in. z doświadczeń
grudnia 1970 r. oraz przekonania władzy o własnej słabości)
• pogorszenie sytuacji gospodarczej kraju w l. 1979 - 1980 (m .in. z powodu rosnącego zadłużenia
państwa, nadmiernych inwestycji), podwyżki cen żywności, pogorszenie zaopatrzenia w sklepach
• bezpośrednie przyczyny rozpoczęcia strajku w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 r., m. in.,
powstanie na Wybrzeżu Komitetu Założycielskiego Wolnych Związków Zawodowych (Andrzej
Gwiazda, Anna Walentynowicz, Lech Wałęsa), żądanie przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz,
B. Przebieg strajku w Stoczni Gdańskiej 14 VIII - 31 VIII: - trafna decyzja przywódców strajku o nadaniu mu charakteru strajku okupacyjnego (czyli nie
wychodzenia strajkujących poza bramę stoczni, w celu uniknięcia możliwości użycia przez władze
sił porządkowych na ulicach miasta)
- rozszerzenie się strajku na całe Wybrzeże i resztę kraju
- utworzenie MKS-u (Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, m.in. Lech Wałęsa, Andrzej Gwiazda),
utworzenie przy MKS komisji ekspertów (np. B. Geremek, T. Mazowiecki, A. Wielowieyski, J.
Staniszkis)
- rozmowy MKS z przedstawicielami rządu (w stoczni gdańskiej wicepremier Mieczysława Jagielski,
w Szczecinie wicepremier Kazimierz Barcikowski)
C. Podpisanie w Stoczni Gdańskiej tzw. porozumień sierpniowych 31 VIII między MKS a
wicepremierem M. Jagielskim („dogadaliśmy się jak Polak z Polakiem”, „nie ma przegranych, ani
zwyciężonych”) - zgoda władz na realizację 21 postulatów, m.in.: powstanie wolnych związków
zawodowych (powstały jako NSZZ „Solidarność”, zarejestrowane 17 IX), prawo do strajku,
przestrzeganie przez władzę konstytucji PRL (chodziło opozycji o zapisy dotyczące praw człowieka),
jawność życia politycznego, wolne soboty, wzrost płac, transmisja przez radio w każdą niedzielę
Mszy Św.
D. Skutki i znaczenie wydarzeń sierpnia 1980 r.
powstanie NSZZ „Solidarność” (ok. mln członków) zapoczątkowało kształtowanie się w Polsce w 1980 r. - wbrew woli władzy - pluralistycznego modelu społeczeństwa, Solidarność swoim znaczeniem wykroczyła poza ramy związku zawodowego, stając się ruchem społecznym i politycznym, i w zasadzie, aż do wprowadzenia stanu wojennego 13 XII 1981 r., jedną z trzech sił w państwie - tzw. „układ trójkowy”)
powstanie „Solidarności” było próbą podważenia monopolu PZPR na sprawowanie władzy w Polsce, osłabiło wpływ PZPR na społeczeństwo (m in. z powodu masowego zrzekania się członkostwa w tej partii, od sierpnia 1980 r.- tzw. oddawanie legitymacji partyjnych)
zmiany we władzach państwowych i PZPR: odwołanie przez KC PZPR E. Gierka z funkcji 1 sekretarza i ludzi z nim powiązanych z kierowniczych stanowisk w państwie (np. premiera E. Babiucha, szefa „Radiokomitetu” M. Szczepańskiego, 1 sekretarza KW PZPR w Katowicach Zdzisława Grudnia)
władza komunistyczna od samego początku podpisania „porozumień sierpniowych” wychodziła z założenia, że części postulatów nie będzie przestrzegać, oraz że należy doprowadzić do likwidacji „Solidarności”, wynikało to zarówno z nacisków Kremla (doktryny Breżniewa zakładającej ograniczoną suwerenność państw socjalistycznych), jak i przekonania znacznej części ówczesnego kierownictwa PZPR, zwł. tzw. grupy „twardogłowych”, czyli „betonu partyjnego”; przygotowania do wprowadzenia stanu wojennego rozpoczęły się już w 1980 r.
11. Gospodarka polska w latach 80-tych - kryzys gospodarczy.
przyczyny kryzysu: m.in. błędy ekipy E. Gierka (np. rosnące zadłużenie kraju, nadmierne inwestycje), skutki stanu wojennego (np. osłabienie więzi ekonomicznych z Zachodem w pierwszych latach od wprowadzenia stanu wojennego, niekompetentna polityka gospodarcza, m.in. tzw. komisaryczny zarząd wojskowy nad zakładami pracy w okresie stanu wojennego - militaryzacja zakładów pracy)
wzrost zadłużenia zagranicznego: 1980 - 24 mld.$, 1988 - 40 mld. $
dalszy spadek dochodu narodowego:1979 o 2%, 1980 o 4%, 1981 o 13% (do poziomu z 1974 r.), 1982 o dalsze 8%
braki towarów w sklepach („ puste półki”)
wprowadzenie reglamentacji żywności (kartki na żywność), zwł. mięsa, wyrobów cukierniczych
narastanie inflacji
częściowa izolacja polskiej gospodarki od Zachodu (przez kilka lat od wprowadzenia stanu wojennego)
sankcje gospodarcze USA (administracji prezydenta R. Reagana) wprowadzone po ogłoszeniu stanu wojennego, zniesione w 1987 r.
przyjęcie Polski do MFW w 1986 r. (Międzynarodowy Fundusz Walutowy)
objęcie funkcji premiera w 1985 r. przez partyjnego ekonomistę, prof. Zbigniewa Messnera i ogłoszenie przez władze realizacji tzw. II etapu reformy gospodarczej w 1986 (X Zjazd PZPR)
rozpoczęcie realizacji przez rząd T. Mazowieckiego „planu Balcerowicza” (reforma, restrukturyzacja polskiej gospodarki, zakładająca przejście od gospodarki socjalistycznej do kapitalistycznej, jej urynkowienie, prywatyzację, ograniczenie inflacji, wprowadzenie wymienialności złotówki)
1