Rola gier i zabaw w nauczaniu zintegrowanym
Aktywizację działalności poznawczej przez zabawy i gry dydaktyczne uznać możemy jako ważny czynnik optymalizujący proces wychowania i nauczania wczesnoszkolnego. Uruchamiane w ten sposób mechanizmy orientacyjno - poznawcze, motywacyjne i społeczno - wychowawcze w zachowaniu dzieci przyczyniają się do minimalizowania trudności i niepowodzeń w nauce szkolnej klas początkowych.
Najważniejsza rola zabaw poznawczych polega na wzbudzaniu w dzieciach entuzjazmu i pozytywnych postaw do wykonywania zadań szkolnych. Zadania realizowane w formie gier i zabaw dydaktycznych mogą stać się dla dzieci źródłem osiągania sukcesów i pożądanych wyników. W zabawie dydaktycznej występuje określona forma realizowania podanej informacji lub ćwiczenia w celu osiągnięcia odpowiedniego wyniku. Tym wynikiem, które dziecko pragnie osiągnąć może być na przykład rozwiązanie eliminatki matematycznej, kwadratu magicznego, rebusu, zagadki itp.
Od momentu zrozumienia przez dziecko zadania i podjęcia jego realizacji zabawa staje się środkiem aktywizującym sferę poznawczą i społeczno-emocjonalną oraz środkiem zaspokajającym “ potrzebę” osiągania dobrych wyników. W okresie wczesnoszkolnym dzieci chętnie wykonują wszelkie zadania, akceptują je jako własne o ile zastosowane formy działań są urozmaicone i atrakcyjne.
Gra i zabawa dydaktyczna staje się rozrywką umysłową, a jej wynik naturalną i bezbolesną oceną jego wysiłków, porównywalną z wynikami innych uczestników zabawy. Formą oceny wysiłków poszczególnych graczy może być punktowanie całej grupy na podstawie indywidualnych osiągnięć. Zespołowe gry i zabawy dydaktyczne sprzyjają takiej formie oceny.
Aby być dobrym partnerem w zabawie, dziecko musi kierować swą uwagę na prawidłowe wykonywanie różnych zadań, musi kontrolować działania własne i partnerów. Zabawowe formy uczenia przyczyniają się do złagodzenia wysiłków woli, do podtrzymywania zainteresowań i ciekawości poznawczej, koncentracji uwagi, pamięci spostrzeżeniowo - wzrokowej i słuchowej.
Przy pomocy zabaw aktywizują się różne funkcje poznawcze takie jak odbiór i interpretacja danych zmysłowych, procesy myślenia oraz kształtowanie się operacji logicznych, wyjaśniania i oceny. Aktywność dziecka w formie zabawy jest pomocna w rozwijaniu zdolności dostrzegania aktów i zdarzeń, wskazywaniu różnych zależności i związków przyczynowo-skutkowych. Podczas gier i zabaw dzieci przyswajają sobie różne reguły, zapamiętują je i stosują w odpowiednim momencie. Dotyczy to zwłaszcza zapamiętywania trudnych i nielubianych przez dzieci reguł gramatycznych, ortograficznych i matematycznych. Dzięki zabawie reguły te są przez dzieci lepiej zapamiętywane zgodnie z zasadą, że szybciej zapamiętuje się to, co interesujące i przyjemne. W uczeniu się przy pomocy zabaw wyzwalają się takie czynniki motywacyjne jak: pozytywne nastawienie na zapamiętywanie, zainteresowanie, pragnienia i emocje.
W zabawie mamy do czynienia zarówno z aktywnością percepcyjną jak i asymilacyjną oraz eksploracyjną związaną z odkrywaniem nowych elementów wiedzy. Przy pomocy zabawy możemy kształtować trudno dostępne w okresie wczesnoszkolnym elementy rzeczywistości tj. właściwości i stosunki przestrzenne, czasowe, wielkościowe, liczenie pamięciowe oraz zjawiska społeczne.
W związku z niniejszą pracą zapoznałam się z następującymi pozycjami poruszającymi ten temat.
Wanda Hemmerling w książce “ Zabawy w nauczaniu początkowym” opisuje dość obszernie wychowawcze i kształcące funkcje zabaw. Polegają one na doskonaleniu i rozwijaniu procesów i zdolności orientacyjno-poznawczych uczniów, zwłaszcza ich mowy i myślenia. W uczeniu się przy pomocy zabaw poznawczych rozwijają się procesy percepcyjno-motoryczne, spostrzegawczość i wyobraźnia, uwaga, pamięć i procesy umysłowe, takie jak: analiza i synteza, porównywanie, klasyfikowanie, abstrahowanie, rozumowanie, uogólnianie. W zabawach ujawniają się wiadomości i twórcza fantazja, istnieją możliwości zdobywania umiejętności i nawyków niezbędnych do uczenia się w szkole, a w przyszłości także w pracy. Główna rola zabaw tkwi w ich funkcjach poznawczych i polega na wzbudzaniu i wzmaganiu wewnętrznej chęci do wykonywania zadań szkolnych. Podczas uruchamiania określonych procesów i czynności poznawczych następuje u dzieci wzmożenie napięcia umysłowego. Napięcie to ze względu na małą jeszcze w okresie wczesnoszkolnym odporność psychofizyczną powoduje u dzieci szybkie znużenie i zmęczenie. Zabawa czyni zawarte w niej zadania bardziej interesujące i tym samym zapobiega znużeniu, oraz motywuje do pokonywania trudności. Dzięki zespołowemu charakterowi zabawy służą też kształtowaniu poczucia odpowiedzialności za wykonanie zadania, sprzyjają rozwijaniu takich cech charakteru, jak: wola, wytrwałość w osiąganiu celu, umiejętność pracy, współpracy i współdziałania w zespole i dla zespołu. Wzajemne interakcje między członkami grupy biorącymi udział w zabawie powodują wzrost aktywności indywidualnej i zespołowej. Element współdziałania i współpracy w zespole wyraża się w odpowiednim zaangażowaniu u poszczególnych dzieci ich zasobu wiadomości, uwagi i pamięci, zdolności orientacyjno-poznawczych, wynalazczości i fantazji twórczej. Biorąc pod uwagę wymienione funkcje możemy stwierdzić, że zabawy stanowią ważny środek wiodący do ukształtowania odpowiednich postaw nastawień wobec nauki, wobec pracy innych osób oraz wobec otaczającej rzeczywistości. Składnikami tych postaw i nastawień są takie cechy kierunkowe, jak: wrażliwość, uczucia koleżeńskie, altruizm, dyscyplina, realizowanie społecznie wartościowych zadań, wiedza i doświadczenie. Wychowanie i nauczanie za pomocą zabaw powinno być, zatem wychowaniem do nauki i pracy. Nauczyciel powinien wybierać takie zabawy, które najbardziej odpowiadają zainteresowaniom dzieci oraz specyfice przedmiotu nauczania.
Pozycja G. Kapicy pt. “ Rozrywki umysłowe w nauczaniu początkowym” sugeruje, iż dziecko powinno być pobudzane czymś niezwykłym, nieoczekiwanym i nieznanym. W związku z powyższym na każdej lekcji powinny być organizowane takie sytuacje dydaktyczne, w trakcie, których potrafimy dziecko zaintrygować i zmusić do wysiłku intelektualnego.
W artykule Ryszarda Więckowskiego pt. “ Gry i zabawy ogólnorozwojowe” przedstawione są różne ważne funkcje zabaw dydaktycznych. Zauważa on, że są ważnym czynnikiem rozwoju psychicznego, pierwszą formą uczenia się i poznawania rzeczywistości. Dziecko uczestniczące w zabawie rozwija u siebie wiele ważnych dyspozycji i umiejętności, a zwłaszcza dyspozycje emocjonalne i społeczne. Przyczynia się ona do stopniowego harmonijnego wszechstronnego rozwoju osobowości dziecka.
Problem ten poruszyła także Janina Jankowska w artykule “Gry dydaktyczne w rozwoju osobowości pierwszaka”. Zauważa, że jedną z wielu form sprzyjających organizowaniu wielostronnej i wieloczynnościowej aktywności uczenia są zabawy oraz gry dydaktyczne. Mogą one uczyć, poszerzać wiadomości, syntetyzować je, utrwalać, kontrolować. Sięgając po gry dydaktyczne nauczyciel równolegle z uczeniem zamierzonym realizuje uczenie niezamierzone.
Zagadnienie to poruszyła Martyna Morga w artykule pt. “ Twórcza aktywność uczniów ”.Pisze, że kształtowanie postawy twórczej zaczyna się wówczas, gdy dorosły umożliwi dziecku ekspresję jego myśli i uczuć. Możliwe jest to w toku różnorodnych zabaw, gier, a nawet podczas wykonywania codziennych czynności. Ważne jest, aby uszanować spontaniczność, unikać wszystkiego, co mogłoby zahamować ekspresję.
Henryk Moroz w książce pt. “Zabawy i gry dydaktyczne ” sugeruje, że na lekcjach matematyki można aranżować takie sytuacje dydaktyczne, w czasie, których uczniowie mogą ćwiczyć umiejętność przyswajania sobie dużego zasobu informacji, przechowywania ich w pamięci i w sposób skuteczny wykorzystywania ich w procesie rozwiązywania nowych, coraz bardziej złożonych problemów. Każde dziecko odczuwa potrzebę odkrywania i chce poznać tak szybko, jak tylko to jest możliwe. Proponuje założyć teczki z przeźroczystej folii z umieszczonymi w nich kartonikami, na których są narysowane lub odbite różnorodne tabelki, grafy strzałkowe, oś liczbowa, kwadraty logiczne itp. Uczniowie wybierają odpowiednie kartoniki, wkładają je pod folię, na której kolorowymi mazakami wpisują podane liczby i indywidualnie uzupełniają brakujące dane. Po sprawdzeniu wycierają folię i napisy, a kartoniki mogą służyć do wielokrotnego użycia.
Uczniowie bardzo lubią tego typu pracę. Ćwiczą nie tylko technikę rachunkową, ale równocześnie rozwijają logiczne myślenie. Ćwiczenia stają się atrakcyjne, uczniowie znajdują się w coraz to nowych sytuacjach, a nauczyciel pozbywa się szablonowości.