Czym się różni uznanie zdania od uzasadnienia zdania?
Na czym polega klasyfikatoryczny charakter pojęcia uzasadniania w naukach dedukcyjnych?
Na czym polega komparatywny sposób uzasadniania zdań i gdzie z takim sposobem się spotykamy?
Wymień rodzaje uzasadniania bezpośredniego?
Uzasadnianie bezpośrednie:
• Doświadczenie
• Intuicja intelektualna
Czym różni się obserwacja od spostrzegania?
Czym różni się eksperyment od obserwacji?
Jeśli doświadczenie przebiega w warunkach zastanych - jest to obserwacja. Jeśli warunki nie są naturalne, doświadczenie nazywamy eksperymentem.
Na czym polega różnica postrzegania obserwacji i eksperymentu w ujęciu Z. Cackowskiego? (przedstawione w: Z. Cackowski, Obserwacja, w: Filozofia a nauka, red. Z. Cackowski, J. Kmita, K. Szaniawski)
Obserwacja - zmysłowe zdobywanie informacji o czysto poznawczym nastawieniu, w którym zmysłowy obraz zawiera pełną i wystarczającą informację, rozstrzygającą problem.
Eksperyment - taka procedura poznawcza, w której informacja zmysłowa jest elementem koniecznym, ale samodzielnie nie rozstrzyga problemu, stanowiąc wyłącznie jedną z przesłanek takiego rozstrzygnięcia.
Określ wyrażenie 1 gram zależnie od konwencji terminologicznej.
Jak możemy scharakteryzować postawę konwencjonalistyczną?
Postawę konwencjonalistyczną charakteryzujemy w następujący sposób:
• Aksjomaty teorii przyrodniczych (zasady mechaniki Newtona, i takie tam inne) pełnią rolę definicji arbitralnych, definiujących aksjomatycznie podstawowe pojęcia teorii (no jak babcię kocham, to kręcenie się w kółko).
• Dla tych samych faktów istnieje więcej niż jedna teoria wyjaśniająca. O wyborze takiej, a nie innej teorii, decyduje wzgląd na elegancję i prostotę.
• W przypadku niezgodności teorii z doświadczeniem, można dokonać uzgodnienia przez:
1. Zmianę definicji
2. Przyjęcie dodatkowych hipotez.
Oba rozwiązania, 1 i 2, są poprawne teoretycznie, ale pierwszy jest praktycznie uciążliwy, a drugi - wolny od niedogodności.
Kto wprowadził do filozofii pojęcie intuicji intelektualnej?
Wilhelm z Moerbecke
Jak rozumiał pojęcie intuicji intelektualnej H. Bergson?
Bergson - Intuicja jest nieaktowym współprzeżywaniem rzeczywistości w jej dynamizmie, mocą którego przenosimy się do wnętrza przedmiotu, aby spotkać się, obcować z tym, co niewyrażalne i wyjątkowe.
Omów cechy wspólne intuicji intelektualnej z poznaniem zmysłowym.
Co to jest intuicjonizm?
Intuicjonizm - prąd epistemologiczny w filozofii współczesnej przyjmujący intuicję za podstawę poznania.
Jego głównym twórcą jest Henri Bergson. W jego pojęciu intuicja ma naturę organiczną, równą rzeczom poznawanym, a jej przedmiotem jest rzeczywistość wewnętrzna. Rozważaniom na temat intuicji poświęcił m.in. książkę Wstęp do metafizyki, Intuicja filozoficzna. W tym zakresie poprzednikami Bergsona byli: Blaise Pascal, święty Augustyn, Plotyn, John Henry Newman.
Czym jest autorytet epistemiczny, a czym autorytet deontyczny?
• Epistemiczny - autorytet „wiedzącego”, lub „tego, który jest wiarygodny”.
• Deontyczny - autorytet „przełożonego”, lub „tego, który jest godzień zaufani”.
Dziedziną autorytetu epistemicznego są zdania. Dziedziną deontycznego - dyrektywy.
Co to znaczy, że ze zdania z1 wynika zdanie z2?
Co to jest wynikanie inferencyjne?
Wynikanie inferencyjne: „Z formuł (P1, P2, …, Pn-1) wynika inferencyjnie formuła Pn, gdy Pn można uzyskać z (P1, P2, …, Pn-1) przez jedno, lub wielokrotne zastosowanie jednej lub wielu reguł wnioskowania (przy czym wolno skorzystać ze skończonej ilości reguł i z każdej tylko skończoną ilość razy)”.
Co to jest wynikanie implikacyjne?
Wynikanie implikacyjne: materialne. Ze zdań (A1, A2, …An-1) wynika implikacyjnie zdanie An, gdy nieprawdą jest, że „zdania (A1, A2, …An-1) są prawdziwe, a zdanie An jest fałszywe”.
Omów pojęcie wynikania logicznego z zespołu zdań.
Co to jest wynikanie pragmatyczne?
Wynikanie pragmatyczne: ze zdań (A1…An-1) wynika pragmatycznie dla grupy osób X zdanie A, gdy zdanie o postaci… taka sama implikacja, jak w powyższym akapicie… jest uznawane w obrębie tej grupy X za prawdę.
Co to jest wynikanie semantyczne?
Wynikanie semantyczne: z formuł (P1… Pn-1) (zamiast P powinna być sigma albo ro, ale nie mam greckich symboli…) wynika semantycznie formuła Pn, gdy dla każdego modelu nie istnieje taka interpretacja, żeby formuły (P1… Pn-1) były spełnione, a formuła Pn nie była spełniona w tej interpretacji.
Co to znaczy, że ze zdania z1 wynika analitycznie zdanie z2?
Wynikanie analityczne: ze zdania A1 wynika analitycznie zdanie A2, gdy z uwagi na samą tylko strukturę tych zdań (oraz znaczenie wyrażeń w nich występujących), nie może być tak, aby zdanie A1 było prawdziwe, a A2 fałszywe.
Omów 5 kanonów J. S. Milla.
Pierwszy - kanon jednej/jedynej zgodności. Najbardziej popularny. Jeżeli jakaś okoliczność stale towarzyszy występowaniu określonego zjawiska, to jest ona jego przyczyną lub skutkiem (lepiej oduczyć się grać na PSP, siedząc na sedesie…). Jeśli mamy zjawiska A, B, C, D, E jako przypuszczalne przyczyny zjawiska F, i uwzględnimy że brak któregokolwiek (oprócz A) z nich nie wyklucza pojawienia się zjawiska F, możemy powiedzieć, że z całą pewnością A jest przyczyną F.
Ale uwaga, to rozumowanie jest zawodne: jeśli każdego dnia piję różny alkohol, zawsze mieszając go z wodą sodową, mogę dojść do wniosku, że sama woda sodowa wystarczy, abym się upił…
Dlatego trzeba dodać konkluzję - możemy powiedzieć, że Prawdopodobnie/przynajmniej A jest przyczyną F (lub częścią jego przyczyny). Teraz będzie bardziej wiarygodne. Podobnie można zrobić ze skutkami - zobaczyć, że przynajmniej jedno zjawisko, D, występuje po A - więc przynajmniej/prawdopodobnie D jest skutkiem A.
Odnośnie kanonu jedynej zgodności można popełnić błędy. Przy ustalaniu tego jakie zjawiska mają się znaleźć w sferze przyczynowej, można popełnić błąd nieuwzględnienia wśród nich pewnego zjawiska, które również stale występuje w sferze przyczynowej, i było rzeczywistą przyczyną powstania skutku F.
Drugi - kanon jedynej różnicy. Jeżeli jakaś okoliczność zachodzi, gdy określone zjawiska występują, a nie zachodzi, gdy dane zjawisko nie występuje, a wszystkie pozostałe okoliczności są takie same, to okoliczność ta jest przyczyną lub skutkiem badanego zjawiska.
Schemat: A, B, C D _, B, C _ zatem A jest przyczyną D.
Przez Milla ten kanon był uważany za najbardziej użyteczny - w oparciu o nim szybciej możemy dojść do wniosku o przyczynie i skutku, niż przy zastosowaniu kanonu jednej zgodności. Tak, ale ten kanon, tak jak reszta, to rozumowanie zawodne.
Trzeci - połączony kanon jedynej zgodności i jedynej różnicy. Najpierw ustala się przy pomocy kanonu jedynej zgodności, że określone zjawisko A jest przyczyną zjawiska D, a następnie stosuje się kanon jedynej różnicy w celu weryfikacji tego twierdzenia. Kanon ten pozwala na wysunięcie wniosku z dużo większym stopniem pewności. Wnioskowanie oparte na tym kanonie jest również zawodne.
Schemat: A, B, _ D A, _, C D _, B, _ _ _, _, C _ Zatem A jest przyczyną D.
Czwarty - kanon reszt. Kanon ten wyraża przeświadczenie, że to, co pozostaje niewyjaśnione w sferze skutkowej jest wynikiem oddziaływania tego, co pozostaje niewyjaśnione w sferze przyczynowej.
Schemat: A, B, C D, E A, B, _ _, E Zatem C jest przyczyną D.
Schemat: A, B, C D, E Wiemy, że A, B są przyczyną E Zatem C jest przyczyną D.
Piąty - kanon zmian współtowarzyszących. Jeżeli jedno zjawisko zmienia się wraz ze zmianą drugiego zjawiska, podczas gdy towarzyszące im okoliczności nie ulegają zmianie, to pomiędzy tymi zjawiskami zachodzi związek przyczynowy.
Schemat: A, B, C, D E A, zmienia się B, C, D E zmA, B, C, D zmE A, B, zmC, D E A, B, C, zmD E Zmiany BCD nie mają wpływu na E, ale zmiana A ma wpływ na E, zatem A jest przyczyną E.
Nie dochodzi w nim do eliminowania zjawiska w sferze przyczynowej, ale jedynie zmieniamy siły stopnia ich oddziaływania.
Wnioskowania oparte na kanonach są wnioskowaniami zawodnymi, z różnych powodów. Najczęściej jest to uznawanie za przyczynę jedynie części faktycznej przyczyny. Z drugiej jednak strony, stosując kanon jedynej różnicy Ludwik Pasteur odrzucił koncepcję samorództwa (a jednak się przydaje…). Zastosowanie kanonu reszt doprowadziło Leverriera do odkrycia Neptuna.
Omów rodzaje związków logicznych i analitycznych zachodzących między zdaniami.
Co to jest wynikanie entymematyczne?
A- Pada deszcz.
B- Ulice są mokre.
Na gruncie KRZ jedno zdanie nie wynika logicznie z drugiego, w powyższym przykładzie. Dziwna sytuacja. Trzeba jednak zauważyć, że jest pewna przemilczana przesłanka, zawierająca się poniekąd w zdaniu A: „Jeżeli pada deszcz, to ulice są mokre”. Z takim dopisaniem można już spokojnie uznać, że zdanie B wynika logicznie ze zdania A. Po prostu druga przesłanka była zbyt „oczywista”, żeby ją zapisywać…
Ze zdania A wynika entymematycznie zdanie B wtedy i tylko wtedy, gdy ze zdania A nie wynika logicznie zdanie B, oraz z pewnego zdania A' (uznanego za oczywiste) wynika logicznie zdanie B.
Co to znaczy, że układ zdań jest sprzeczny?
Układ zdań {A1, …, An} jest sprzeczny wtedy i tylko wtedy, gdy wynika z niego dowolne zdanie. A to dowolne zdanie może być nawet prawdziwe.
Co to jest kontrakcja i ekspansja w relacji do pojęcia wynikania logicznego?
Kontrakcja to eliminacja założeń, ekspansja to uzupełnienie zredukowanych aksjomatów/
Co to jest rozumowanie dedukcyjne?
Dedukcyjne - to rozumowanie, w którym z przesłanek wynika logicznie wniosek. Kierunek wynikania logicznego jest zgodny z kierunkiem inferencji (Gdy mamy wynikanie logiczne, to mamy racje i następstwo. Gdy mamy rozumowanie, spójnik inferencji łączy nam przesłanki i wnioski (albo konkluzję)).
Co to jest rozumowanie redukcyjne?
Redukcyjne - takie rozumowanie, w którym z wniosku wynikają logicznie przesłanki, choć z przesłanek nie wynika logicznie wniosek. Czemu takie zastrzeżenie? Bo może być tak, że wynikanie zachodzi w dwie strony - a nie nazwiemy już takiego wynikania/rozumowania redukcyjnym.
Co łączy ze sobą relacja wynikania?
Co łączy ze sobą relacja inferencji?
Jaki jest cel stosowania rozumowań, w których brak konkluzji?
Omów rozumowania regresywne i rozumowania progresywne.
Rozumowanie progresywne - podział ze względu na kierunku poszukiwania. Rozumowanie, w którym do przesłanek dobiera się wniosek. Spójnikiem inferencyjnym jest tu najczęściej „więc, zatem, dlatego”. Przesłanka jest czymś danym, wniosek jest szukany. Rozumowanie to ma postać „P(rzesłanka)1…Pn, zatem W(niosek)”.
Rozumowania regresywne - do wniosku dobierane są przesłanki. Spójniki: „bo, ponieważ, dlatego że, gdyż”. Przesłanki są szukane, a to wniosek jest dany. Schemat: „W, ponieważ P1…Pn”.
Co rozumiemy przez błąd formalny?
Błąd formalny - Non Sequitur - dotyczy jedynie rozumowań o charakterze dedukcyjnym. Polega na oparciu się w rozumowaniu na schemacie, niebędącym prawem logicznym.
Co rozumiemy przez błąd materialny?
Błąd materialny/merytoryczny. Może występować we wszystkich rozumowaniach. Polega na przyjęciu fałszywej przesłanki. Ma pozalogiczny charakter, a jego wykazanie jest sprawą odpowiedniej dziedziny wiedzy, której twierdzeń dotyczy przesłanka.
Jaki jest schemat błędu zanegowania poprzednika?
[(p->q)i -p] ->-q
Jaki jest schemat błędu czterech terminów?
Błąd czterech terminów = quaternio terminorum - użycie M jako nazwy wieloznacznej w różnych znaczeniach lub różnych supozycjach. Np.:
Każdy zamek jest budowlą.
Niektóre zamki są urządzeniami blokującymi drzwi.
Niektóre urządzenia blokujące drzwi są budowlami.
Powiedz czym jest błąd petitio principii.
Petitio Principi: żądanie podstawy? Bez należytego uzasadnienia stopnia pewności ich uznania, nie możesz przyjmować dowolne przesłanki. Inne rozumienie tego błędu - błąd, polegający na przyjęciu za przesłankę tego, co ma być dopiero wnioskiem w danym rozumowaniu. Przy drugim rozumieniu, petitio principia utożsamia się z błędnym kołem w rozumowaniu.
Na czym polega błędne koło w rozumowaniu?
Circulus vitiosus - błędne koło. Błąd, polegający na tym, że przy wyprowadzeniu jakiegoś wniosku W oparto się na przesłance P, a następnie przy uzasadnieniu przesłanki P powołano się na wniosku W.
Na czym polega błąd fałszywego połączenia?
Błąd Fałszywego połączenia - Fallacium a sensu divisi ad sensum compositum. Na podstawie przesłanki, stwierdzającej, że każda część przedmiotu X ma własność W wnioskujemy, że cały przedmiot X ma własność W (skoro mam tylko pieniądze o małych nominałach, to mam małe pieniądze?).
Na czym polega błąd fałszywego podziału?
Błąd fałszywego podziału - Fallacium a sensu compositio ad sensum divisium. Odwrócenie błędu fałszywego połączenia - polega na tym, że na podstawie przesłanki, stwierdzającej, że pewien zbiór ma określoną własność W wnioskujemy, że każdy element zbioru ma tę własność W.
Czym się charakteryzują rozumowania indukcyjne?
Rozumowania indukcyjne
Podstawowymi organami rozumowań indukcyjnych są:
• Indukcja enumeracyjna
• Indukcja eliminacyjna
• Indukcja matematyczna
Cecha wspólna tych trzech rozumowań - z przesłanek mających charakter zdań szczegółowych (przynajmniej niektóre przesłanki) wyprowadza się wniosek, mający postać zdania ogólnego. Konkluzja stanowi w nich uogólnienie, które polega na swoistym przeniesieniu własności wyrażonych w jednostkowych opisach odpowiednio na wszystkie obiekty przynależące do rozpatrywanej klasy obiektów (przedmioty, zjawiska, sytuacja). Podstawą do uznania konkluzji jest tu przede wszystkim zgodność opisów zrealizowanych dla poszczególnych jednostkowych obiektów.
Mimo że indukcja eliminacyjna jest młodsza, to ją nazywa się „właściwą”.
Indukcja enumeracyjna zupełna. Zachodzi, gdy uznaje się coś o całym zbiorze na podstawie uznania o wszystkich elementach tego zbioru. Schemat tego rozumowania jest taki: Jeśli S1 jest P; S2 jest P; Sn jest P, oraz „dla każdego x, jeśli x należy do S, to x=S1, lub x=S2, lub x=Sn”, zatem każde S jest P(SaP).Ostatnią przesłankę w rozumowaniu możemy odczytać w następujący sposób: nie istnieją takie jednostkowe obiekty, będące S, dla których prawdziwe byłoby stwierdzenie, że nie należą one do klasy obiektów S.
Tak rozumiana indukcja enumeracyjna zupełna jest niezawodna. Czekają na nas jednak dwie pułapki, związane z przesłanką „dla każdego x…”. Można ją zastąpić nieco innymi przesłankami, które mogą sprawić kłopot: „Nie stwierdzono istnienia innych obiektów danej klasy, poza obiektami x1…xn” albo „Brak jest danych, które świadczyłyby o tym, że istnieją inne obiekty, poza obiektami x1…xn”.
Kłopot jest wtedy, gdy wypowiadamy się nie tyle o zbiorze skończonym, ile o zbiorze nieskończonym. Sprawę możemy popsuć, mówiąc „nie stwierdzono innych obiektów” albo „brak jest danych”. Jak zbiór S jest nieskończony, lub naprawdę liczny, to sprawdzenie każdego S z osobna jest trudne…
Indukcja enumeracyjna niezupełna. Wnioskowanie przez wyliczenie. W jej poszczególnych przesłankach wylicza się obiekty, którym przysługują określone własności. Schemat tej indukcji jest taki: P(x1), P(x2)… P(xn), zatem dla każdego x-a jest P(x). Czasami formułuje się wymóg, by w tym schemacie występowała przesłanka, która w sposób jednoznaczny wskazuje na przynależność poszczególnych obiektów jednostkowych do pewnej klasy obiektów. Dokładamy dodatkową przesłankę, która mówi o tym skąd bierzemy dodatkowe elementy - nosi ona nazwę przesłanki „kwalifikującej”.
Konkluzja dotyczy wszystkich obiektów tej klasy. Zawodność takiego rozumowania - wystarczy znaleźć jeden obiekt, należący do S, który nie spełniałby warunek, i wszystko się wali.
Indukcja matematyczna. Ma postać dwóch przesłanek, w których jedna zawiera warunek przechodniości. P1: F(x1), P2: Dla każdego K, jeśli F(xk) to F(xk+1), Wn: Zatem dla każdego K większego/równego 1 mamy F(xk).
Rozumowanie to jest rozumowaniem niezawodnym; zachodzi w zbiorze dobrze uporządkowanym.
Indukcja eliminacyjna. Tym mianem określa się kilka różnych rzeczy - raz rozumowanie dedukcyjne, raz indukcyjne, raz zawodne, raz nie. Jest to rozumowanie uogólniające, w którym jedna z przesłanek jest (wielokrotną alternatywą w zdaniach ogólnych), a pozostałe przesłanki są zdaniami jednostkowymi obalającymi wszystkie człony tej alternatywy, z wyjątkiem jednego. Nieobalony człon jest tu zarazem wnioskiem.
Schemat: Przesłanka: SaP, lub S1aP, lub … SnaP. Przesłanka: Nieprawda, że S1aP; Nie, że S2aP;…;Nie, że SnaP; Wniosek: zatem SaP.
Czym charakteryzują się rozumowania przez analogię?
We wnioskowaniach tych, zarówno zdania, które są przesłankami, jak i zdanie, które stanowi ich konkluzję, są zdaniami szczegółowymi określonego rodzaju. Prezentowany jest w nich opis konkretnej sytuacji jednostkowej. Zazwyczaj stwierdza się w nich, że:
• Pewnemu obiektowi/przedmiotowi przysługuje pewna cecha/własność, lub właściwe są pewne cechy/własności.
• Między obiektami, przynależącymi do określonych klas przedmiotów/obiektów, zachodzi pewien stosunek/relacja/zależność, lub zachodzą pewne stosunki/relacje/zależności.
Wnioskowanie przez analogie charakteryzuje się poprzez podanie typowych dla niego schematów. Najprostszy: P(x1), P(x2)…P(xn), zatem P(xn+1) czyli dla każdego następnego przedmiotu obowiązuje jakaś zasada. Można się rypnąć bez trudu.
Czym się ono różni od rozumowań indukcyjnych? W rozumowaniu indukcyjnym mamy wniosek ogólny - tutaj zaś mamy szczegółowy.
Patrząc na przesłanki i wniosek, podstawą uznania konkluzji nie jest tu stosunek wynikania logicznego, lecz następująca zależność: jeżeli wszystkim dotychczas zbadanym przedmiotom danego rodzaju przysługuje pewna własność, to jeżeli kolejny przedmiot należy do tego rodzaju, jemu też powinna przysługiwać rozpatrywana własność.
Uwaga - ważne jest, by cecha/cechy na podstawie których wyodrębnia się określoną klasę obiektów, były cechami istotnymi.
Inne schematy wnioskowania przez analogię- Jeśli dwie własności występują zawsze obok siebie, ktoś by się spodziewał, że jak jedna się pojawi, to druga również musi się pojawić. Albo, że kolejne przedmioty posiadają obie własności, zatem każdy następny przedmiot będzie posiadał te dwie własności.
Ani z przesłanek nie wynika logicznie wniosek, ani przesłanki z wniosku - nie jest to więc rozumowanie ani dedukcyjne, ani redukcyjne. Niededukcyjno - nieredukcyjne. Wszystkie elementy tego rozumowania są szczegółowe.