Faszyzm - geneza i istota zjawiska historycznego. (oprac.RM)
1. Trzy koncepcje genezy i istoty faszyzmu ( wg. R. de Felice)
- faszyzm jako „choroba moralna Europy” - skutek kryzysu wartości po I wojnie światowej,
upadku autorytetów, kryzysu demokracji parlamentarnej itd., (kryzys cywilizacji europejskiej
dostrzegał już w latach dwudziestych O. Spengler, Zmierzch Zachodu)
- faszyzm jako konsekwencja kryzysu ekonomicznego
- faszyzm jako skutek „ucieczki człowieka od wolności” (wg. E. Fromma): Fromm sformułował
pogląd, że Hitler odebrał Niemcom wolność ale zapewnił na jakiś czas wysoką samoocenę, co zaakceptowali
2. Faszyzm - dwa znaczenia
faszyzm jako doktryna ideowo-polityczna (zbiór poglądów)
faszyzm jako ruch polityczny
3. Etymologia (pochodzenie) terminu faszyzm (od rzecz. fascio - 1. wiązka, pęk;
2. związek, organizacja)
Symbol włoskiego faszyzmu - wiązka rózg z toporem w środku (od 1926 r. godło
państwowe faszystowskich Włoch).
4. Poglądy Hegla (kult państwa) i Nietschego (kult „nadczłowieka”) a ideowe podstawy faszyzmu
5. Cechy faszyzmu włoskiego i niemieckiego (podobieństwa)
- faszyzm jako ideologia i ruch negacji (występuje zatem przeciw wolności jednostki,
indywidualizmowi, prawom i swobodom obywatelskim, liberalizmowi, demokracji,
pacyfizmowi, socjalizmowi, komunizmowi)
- skrajny nacjonalizm i szowinizm
- kult silnego państwa, prowadzący do wprowadzenia modelu państwa totalitarnego („ państwo
jest absolutem, wobec którego jednostki i ugrupowania są relatywne” - Hegel,
„wszystko w ramach państwa, nic poza państwem, nic przeciw państwu” - Mussolini)
- militaryzm i dążenie do ekspansji terytorialnej
- kult Wodza (Duce, Fuhrer)
- system monopartyjny (jednopartyjny)
- ścisły związek struktur państwa z partią faszystowską (specyfika i istota Wielkiej Rady
Faszystowskiej, przywódca partii jest przywódcą państwa)
terror wobec przeciwników politycznych
wykorzystywanie przez propagandę faszystowska najnowszych zdobyczy techniki (np. film, radio)
6. Faszyzm czy faszyzmy ? (faszyzm włoski a nazizm hitlerowski - wzajemne relacje między dwoma
zjawiskami, różnice)
Różnice między faszyzmem włoskim a nazizmem niemieckim: stopień represyjności obu dyktatur,
odmienne typy świadomości politycznej Niemców i Włochów w okresie obu dyktatur np. w zakresie stopnia
militaryzacji społeczeństwa i jego mentalnego przygotowania do udziału w wojnie, kwestia antysemityzmu,
inne wizerunki medialne obu dyktatorów, obie dyktatury odwołują się do innych tradycji historycznych, inne
kierunki ekspansji polityczno - militarnej, akceptacja monarchii przez faszyzm włoski, kompromis włoskiego
faszyzmu z Kościołem
7. Faszyzm na tle modelów państwa totalitarnego i autorytarnego (trzy totalitaryzmy w
dwudziestoleciu międzywojennym - czerwony, czarny, brunatny) 8. Czy Włochy w okresie dyktatury Mussoliniego były państwem totalitarnym ? (temat: F. we Wł. , 4 pkt)
9. Kościół wobec faszyzmu
- traktaty laterańskie z 1929 r. (konkordat Stolicy Apostolskiej z państwem włoskim)
- encyklika Piusa XI z 1937 r. „Mit brennender Sorge”(„Z wielką troską”): potępienie przez papieża
nazizmu niemieckiego za to, że wzywa do przemocy i jest neopoganizmem
Faszyzm we Włoszech. (oprac RM)
1. Przyczyny narodzin faszyzmu we Włoszech.
- kryzys wartości i upadek autorytetów w okresie I wojny światowej i bezpośrednio po jej
zakończeniu
- kryzys demokracji parlamentarnej (system wielopartyjny rozproszony, trudności w stworzeniu koalicji rządowej)
- niezadowolenie spowodowane kryzysem gospodarczym po I wojnie światowej
- frustracja kombatantów pozbawionych po wojnie środków do życia
- wzrost nastrojów nacjonalistycznych i szowinistycznych we Włoszech po I wojnie światowej
(problem nabytków terytorialnych Włoch - traktat londyński z 1915 r. a postanowienia konferencji
pokojowej w 1919 r.)
- obawa włoskiej prawicy (konserwatystów i burżuazji ) przed rewolucją komunistyczną
(część prawicy postrzega zatem faszyzm i Mussoliniego jako mniejsze zło)
- osobowość Mussoliniego (osobowość charyzmatyczna czy groteskowa?)
2. Droga Benito Mussoliniego do władzy
- Mussolini jako żołnierz w pierwszej wojnie światowej
utworzenie w Mediolanie w 1919 r. Fasci Italiani di Combattimento („Włoskie Związki Bojowe”. „Związek Włoskich Kombatantów”) - związku kombatantów a zarazem organizacji paramilitarnej
utworzenie Narodowej Partii Faszystowskiej ( Rzym 1921 r.)
„marsz czarnych koszul na Rzym” 28 X 1922 r. (demonstracja siły kilkudziesięciu tysięcy faszystów w celu przejęcia władzy przez Mussoliniego), w wyniku marszu czarnych koszul na Rzym król powierzył Mussoliniemu funkcję premiera - 30 X 1922 r.
„Albo dostaniemy władzę, albo pójdziemy do Rzymu i sami ją sobie weźmiemy”
etapy przejmowania przez Mussoliniego pełnego zakresu władzy i likwidacji systemu demokracji parlamentarnej
• wybory parlamentarne w 1924 wg. ordynacji przewidującej, że zwycięska partia (po uzyskaniu w
wyborach co najmniej 25 % głosów) uzyskuje w parlamencie dwie trzecie miejsc
• zabójstwo przez faszystów socjalisty G. Matteottiego (1924)
• rozwiązanie partii politycznych poza faszystowską, rozwiązanie związków zawodowych oraz
zawieszenie swobód obywatelskich (1925 - 1926).
3. Cechy faszyzmu włoskiego
- faszyzm jako ideologia i ruch negacji (występował zatem przeciw wolności jednostki,
indywidualizmowi, prawom i swobodom obywatelskim, liberalizmowi, demokracji, pacyfizmowi,
socjalizmowi, komunizmowi)
- skrajny nacjonalizm i szowinizm
- kult silnego państwa, prowadzący do wprowadzenia modelu państwa totalitarnego („ państwo
jest absolutem, wobec którego jednostki i ugrupowania są relatywne” - Hegel,
„wszystko w ramach państwa, nic poza państwem, nic przeciw państwu” - Mussolini)
- militaryzm i dążenie do ekspansji terytorialnej
- kult Wodza (Mussolini jako „Duce”)
- system monopartyjny (jednopartyjny)
- ścisły związek struktur państwa z partią faszystowską (specyfika i istota Wielkiej Rady
Faszystowskiej)
- terror wobec przeciwników politycznych
- korporacjonizm (system korporacyjny) jako sposób organizacji społeczeństwa
- propagandowe nawiązania do tradycji Imperium Romanum
- próba kompromisu włoskiego państwa faszystowskiego z Kościołem
- kreowanie Mussoliniego na „wodza” (duce) nie wykluczało istnienia monarchii
4. Organizacja i funkcjonowanie włoskiego państwa faszystowskiego w okresie dyktatury
Mussoliniego
- system monopartyjny (jednopartyjny)
- ścisły związek struktur państwa z partią faszystowską (rola Wielkiej Rady Faszystowskiej -
najwyższej władzy w państwie, a zarazem w partii faszystowskiej)
- kult Wodza (Duce)
- korporacjonizm (system korporacyjny) jako sposób organizacji społeczeństwa (w pewnym stopniu
nawiązuje do anarchosyndykalizmu G. Sorela) - wprowadzony w celu łagodzenia konfliktów
społecznych (istota korporacjonizmu: robotnicy i pracodawcy powinni należeć do wspólnych
organizacji - korporacji, celem nadrzędnym jest bowiem silne państwo, nie osłabiane przez
konflikty między robotnikami a właścicielami fabryk)
- terror wobec przeciwników politycznych (np. zabójstwo socjalisty Giacomo Matteottiego w 1924)
- propagandowe nawiązania do tradycji Imperium Romanum
- kompromis państwa faszystowskiego z Kościołem - konkordat (tzw. traktaty laterańskie z 1929 r.)
- utrzymanie monarchii (król Wiktor Emanuel III w latach 1901 - 1946)
- Czy Włochy w okresie dyktatury Mussoliniego były państwem totalitarnym ?
argumenty przemawiające za tą tezą (zob. punkt 3)
▪ faszyzm jako ideologia i ruch negacji (występował zatem przeciw wolności jednostki, indywidualizmowi,
prawom i swobodom obywatelskim, liberalizmowi, demokracji, pacyfizmowi, socjalizmowi, komunizmowi
▪ skrajny nacjonalizm i szowinizm
▪ kult silnego państwa, prowadzący do wprowadzenia modelu państwa totalitarnego („ państwo jest
absolutem, wobec którego jednostki i ugrupowania są relatywne” - Hegel,
„wszystko w ramach państwa, nic poza państwem, nic przeciw państwu” - Mussolini)
▪ militaryzm i dążenie do ekspansji terytorialnej
▪ kult Wodza (Mussolini jako „Duce”)
▪ system monopartyjny (jednopartyjny)
▪ ścisły związek struktur państwa z partią faszystowską (specyfika i istota Wielkiej Rady Faszystowskiej)
▪ terror wobec przeciwników politycznych
argumenty zaprzeczające tej tezie, np.:
• silna pozycja Kościoła we Włoszech w okresie dyktatury Mussoliniego (Kościół ukazuje wiernym
system wartości alternatywny wobec propagowanego przez państwo faszystowskie)
• stopień militaryzacji włoskiego społeczeństwa w okresie wojny był niższy niż w państwach
totalitarnych
• specyficzny wizerunek medialny Mussoliniego (swoista groteskowość kultu Mussoliniego jako
„wodza” - szczególnie na tle kultu dyktatorów w państwach jednoznacznie totalitarnych)
5. Polityka zagraniczna Włoch w okresie dyktatury Mussoliniego (do 1939 r.)
zajęcie greckiej wyspy Korfu (1923), inkorporacja Fiume (Rijeka) w 1924 r.
agresja na Abisynię (1935 - 1936)
wystąpienie Włoch z Ligi Narodów (1937)
wsparcie dla gen. F. Franco w wojnie domowej w Hiszpanii (1936 - 1939)
kształtowanie się osi Berlin - Rzym - Tokio (1936 - 1937)
• układ niemiecko - włoski dotyczący wspólnej pomocy dla gen. Franco (25 X 1936)
• przystąpienie Włoch do Paktu Antykominternowskiego (1937)
agresja faszystowskich Włoch na Albanię (IV 1939)
„pakt stalowy” 22 V 1939 r. („traktat berliński”, „ układ Ribbentrop - Ciano”)
1