T: Ogólne problemy polityki społecznej. Podstawowe pojęcia, cele i zadania.
Rola polityki społecznej systematycznie roœnie i to w skali ujawniania Ÿródeł kryzysu, obszaru biedy, głodu itd. Można powiedzieć, że współczesne społecz. nie mogłoby istnieć bez aktywnej poli.społ. Sš kraje, które o ten zakres działalnoœci bardzo dbajš (USA< UE i in.). Sš też kraje, które zaniedbały lub całkowicie zaniedbały ten obszar działalnoœci. W zwišzku z tym targane sš klęskami głodu, walk bratobójczych (Ameryka Płd., Afryka i in.). Rola celowej poli.społ. stale roœnie. Ujawnia ona cały obszar obiektywnych potrzeb.
Termin pol. społ. może być pojmowany w dwojaki sposób:
- jest to sfera działalnoœci państwa i in. podmiotów publicznych oraz społ. organizacji pozarzšdowych, majšca na celu kształtowanie godnych warunków życia ludnoœci i poprawnych stosunków międzyludzkich. Krótko okreœla się jš czasem jako organizowanie postępu społ. W jej zakres wchodzš:
polityka ludnoœciowa i rodzinna,
polityka zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia,
polityka dochodów i struktury wydatków,
polityka wyżywienia,
polityka mieszkaniowa,
polityka kultury,
polityka bezpieczeństwa i ochrony pracy,
polityka zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia,
polityka organizacji wypoczynku i turystyki,
polityka walki z patologiš społecznš,
zagadnienia prognozowania społecznego,
- jest to sfera nauki i kierunek studiów- zajmuje się ona:
definiowaniem pojęć, np. definicja ubóstwa, bezrobocia, uzależnienia,
opisywaniem rzeczywistoœci społ. i zachodzšcych zmian,
mierzeniem zachodzšcych zjawisk społ. ich dynamiki i kierunkiem studiów.
Główny przedmiot zainteresowań polityki społ.- potrzeby społ. w trzech płaszczyznach:
w płaszczyŸnie bytu- wyżywienie, mieszkanie, pomoc w przypadku zdarzeń losowych, niezdolnoœci do pracy, bezrobocia itp.,
w płaszczyŸnie pozamaterialnej- ochrona zdrowia, edukacja, usługi i działalnoœć kulturalna, rekreacja, poczucie godnoœci,
w potrzebach o char. psychospołecznym- aktywnoœć społ., satysfakcja z pracy, poczucie bezpieczeństwa.
Narzędzia realizacji polit. społ- to praktyczne sposoby i czynnoœci regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami (np. dyrektywami prawnymi, administracyjnymi itp.), pozwalajšcymi na uzyskanie w sposób optymalny założonych celów polit. społ. oraz okreœlajšcych kierunki działań.
Do narzędzi polit. społ. zaliczamy:
1. prawo i œrodki prawne- konstytucja, ustawy, umowy, konwencje międzynarodowe, zarzšdzenia, regulaminy itp.,
2. instytucje polit. społ.- ministerstwo pracy i polit. społ., GOPS-y, MOPS-y, Domy Dziecka, noclegownie, Domy Pomocy Społecznej,
3. organizacje krajowe i międzynarodowe- realizujšce cele pomocy i opieki,
4. indywidualne aktywne formy pomocy, opieki i polit. socjalnej- rodzinne domy dziecka, adopcje itp.,
5. działalnoœć charytatywna wzmacniajšca realizację celów polit. społ.- darowizny, stypendia, fundacje charytatywne, koœcioły i zakony, itp
6. informacje i poradnictwo dot. pomocy i opieki, upowszechnianie celów polit. społ., praw obywatelskich i pracowniczych i in. realizowanych przez mass media, tj. radio, tv, internet, publikacje, prasa,
7. działalnoœć badawcza problemów pomocy, opieki i realizowanych kierunków opieki polityki społ. państwa,
8. kształcenie kadr dla potrzeb polit. społ., organizacji pozarzšdowych, działalnoœci charytatywnej zakonów i koœciołów oraz polityki informacyjnej.
Narzędzia te tworzš zespół tych wszystkich zakresów działania, których bezpoœrednim celem jest zaspokajanie aktualnych i przyszłych potrzeb społeczeństwa w dziedzinie polityki społ.
T: "Kwesta społeczna" jako przedmiot nauki o polityce społecznej.
Pojęcie kwesta społ. wišże się z takimi okreœleniami jak: asymetria, dezorganizacja, dysfunkcja, niewydolnoœć, zagrożenie. Te okreœlenia odzwierciedlajš stan chaosu, stan nierównowagi społ., przy czym ten stan nie ma charakteru przejœciowego, lecz istnieje stale zmieniajšc jedynie swoje cechy i natężenie.
Każdš kwestię społ. można rozpatrywać: *w wymiarze lokalnym, * w wymiarze narodowym, *w wymiarze międzynarodowym.
Kiedy analizujemy kwestie społ. musimy brać pod uwagę 4 wymiary: 1) gospodarka- stan ekonomiczny, 2) rozwój duchowy społecz.- postawy filozoficzne- œwiatopoglšd, religie, itp, 3) stan i aktywnoœć państwa w dziedzinie polit. społ., 4) kultura.
Pojęcie kwestia społ. nie jest jednoznacznie definiowane. Polski leksykon polityki społ. okreœla, że kwestia społeczna to proces społ. blokujšcy w szerokiej skali zaspokajanie podstawowych potrzeb społ.
J. Danecki- kwestia społ- problem o najwyższym stopniu dotkliwoœci, który generuje sytuacje krytyczne w życiu jedn. i zbiorowoœci, powodujšc zarazem trwałe zakłócenia w funkcjonowaniu społeczeństwa.
Do podst. kwestii społ. w polit. społ. zalicza się: bezrobocie ubóstwo (nędza), bezdomnoœć, wykluczenie, niepełnosprawnoœć, bezradnoœć, obecnie też terroryzm.
Stopnie dotkliwoœci kwestii społecznej wg 3 stopni:
I- umiarkowany II- intensywny III- krytyczny
- niedostatek - bieda - nędza
- dyskomfort mieszkaniowy - brak samodzielnego mieszkania - bezdomnoœć
- bezrobocie czasowe, - bezrobocie długotrwałe - bezrobocie chroniczne
- stygnatyzacja - marginalizacja - wykluczenie
- niepewnoœć - uzależnienie od pomocy - bezradnoœć
Teorie analizaujšce kwestie społ.
W polityce społ. funkcjonujš różne teorie, które wyjaœniajš przyczyny powstawania kwestii społecznej. Teorie te to:
- teoria asymetrii- kwestia społ. to nic innego jak asymetria stosunków społ., która wyraża się asymetriš interesów i sił, które chcš wyrównywać nieakceptowane różnice. Asymetria interesów rodzi nowe podziały, będšce pochodnš interesów w sferze ekon., społ i in. Powstaje sytuacja, gdy silniejsi potrafiš wyegzekwować swoje żšdania kosztem słabszych, uzyskujšc odp. zapisu, np. w ustawach i in. prawnych rozwišzaniach. W efekcie rodzi to poczštek powstawania kwestii społ.
- teoria nierównoœci- jest pokrewna teorii asymetrii; głosi, że w społeczeństwach zawsze sš odchylenia w położeniu społ. ludzi, jako wynik braku wykształcenia, braku œrodków finansowych, braku akceptacji społ.- to wszystko powoduje, że ludzie w swym położeniu sš w sytuacji nierównoœci. Najczęœciej sa to grupy niezorganizowane. Do nich zalicza się: analfabetów, ubogich, wykluczonych, bezdomnych, które to grupy spychane sš poza oficjalne ramy życia społe. (prof. Z. Bauman napisał na ten temat ksišżkę pt. "Życie na przemiał"), a mocniejsi przechwycajš korzyœci społ. kosztem ludzi upoœledzonych.
- teoria sprzecznoœci społecznych- stwierdza, że kwestie społ. wynikajš z istnienia zmieniajšcych się jakoœciowo problemów rozwoju społ. w wymiarze indyw. i grupowym. Wówczas powstajš sprzecznoœci dot. odbioru wzrastajšcego dobrobytu społecz., sprzecznoœci między wkładem pracy a uzysknym efektem społ., sprzecznoœci między zamierzeniami a działaniami polit. społ. Obecnie nie status proletariusza jest dominujšcy, dominujšce jest istnienie całej rzeszy ludzi ubogich, ludzi starych i bezradnych, niedołężnych i niepełnosprawnych, uzaleznionych, zmarginalizowanych i wykluczonych. W tej sytuacji państwo staje się podstawowym adresatem roszczeń i pretensji, ale też i oczekiwań społ. Jeœli te oczekiwania nie sš zaspokojone po prostu powstajš sprzecznoœci. W zwišzku z tym rodzi się pyt. o model państwa- czy ma być to państwo liberalne czy ma być to państwo opiekuńcze (i w jakim zakresie?).
T: Rola rynku pracy w polityce społecznej.
rynek- pojęcie wieloznaczne, które można okreœlić przez nast. zbiór: 1. proces, 2. zbiór producentów, kupców i konsumentów, 3. wyodrębniony przedm. transakcji i wymiany, 4. miejsce dokonywania kupna i sprzedaży, 5. formy i mechanizm bezpoœr. uzgadniania tego, co, w jakiej iloœci, po jakiej cenie i in. indyw. preferencjach kupujemy (np. usługi i towar tego, co jest "jedynego").
Rynek jest weryfikatorem trafnoœci produkcji i oferowanych do sprzedaży towarów i usług. działa za pomocš "głosowania pieniędzy".
W amarykańskich podręcznikach ekonomii rynek to proces, w ramach którego kupujšcy i sprzedajšcy okreœlajš ceny i iloœci dóbr, które majš być kupione i sprzedane. W ramach tego procesu poszcz. uczestnicy rynku poszukujš informacji majšcych znaczenie dla ich interesów. Ten proces rynkowy ma char. samokorygujšcy. Kupujšcy i sprzedajšcy poddajš swoje zachowania modyfikacjom na podstawie zdobywanych doœw.
Rynek jest zbiorem aktualnych i potencjalnych klientów. Jego wielkoœć zależy od liczby nabywców, jego zasięgu, popytu i podaży oraz cen, jako jego podst. elem.
Funkcje rynku:
- wyrównywanie poziomów i struktury podaży za pomocš cen równowagi- jesli ktoœ zawyży cenę tzn. że tego towaru nie sprzeda; jeœli ktoœ zaniży cenę- to upadnie;
- informowanie dostawców i nabywców o oferowanych towarach i usługach, o jego chłonnoœci;
- alokacja- przemieszczanie zasobów pracy, œrodków i kapitałów do dziedzin potrzebnych i zyskownych,
- pobudzanie przedsiębiorczoœci i innowacyjnoœci jako czynnika konkurencyjnoœci,
- weryfikowanie prawidłowych decyzji gospodarczych, usługowych i handlowych,
- motywacja pracy i wykorzystanie kapitału do działalnoœci przedsiębiorczej i Ÿródła uzyskania dochodów,
- stymulowanie powišzań lokalnych, krajowych i międzynarodowych (globalnych) do działalnoœci na wyższym poziomie.
rynek pracy- mówi się o nim jako o procesie dynamicznym w 3 wymiarach: 1. w swym stanie, 2. w przebiegu, 3. w perspektywie. Wyznaczajš go uwarunkowania popytu na okr. rodzaj pracy zw. z wytwarzaniem produktów i usług, ich iloœciš i jakoœciš, skalš i perspektywš. To rynek pracy warunkuje prawidłowe kierunki kształcenia zawodowego, procesy przekwalifikowania w rozumieniu społ.
Praca czł. jest niezwykłej wagi elementem dla całoœci jego egzystencji, bo:
1. pełni rolę ekonomicznš (wytwarzanie dóbr, zapewnienie dochodu z pracy),
2. pełni rolę psychicznš (dowartoœciowuje czł., okreœla jego osobowoœć, okreœla perspektywy rozwoju i życia),
3. pełni rolę społ. (zapewnia postęp i dobrobyt społ. tworzy bezpieczeństwo, wyznacza pola wspólnego działania),
4. jest wartoœciš uniwersalnš, autotelicznš, tj. tš wartoœciš, dzięki której powstajš inne wartoœci,
5. stanowi podstawowy miernik wartoœci czł.,
6. jeżeli czł. wybiera swojš drogę życiowš i perspektywy poza pracš i twórczoœciš w pracy, ogranicza swojš osobowoœć i godnoœć osobistš, nie jest w stanie ujawnić swojej niepowtarzalnej wartoœci.
Cechy dobrej pracy wg wszystkich nauk i dyscyplin
Dobra praca powinna:
- byc potrzebna- powinno istnieć zapotrzebowanie na niš, gdyż rynek potrzeb tworzy de facto rynek pracy,
- byc dokładna- jakoœć czynnoœci tworzy jakoœć produktu i usług,
- być oszczędna- chodzi o oszczędnoœć surowców, energii, urzšdzeń, a zwł. pracy czł.,
- być wydajna- dobra organizacja procesu pracy, właœciwe kwalifikacje na stanowisko pracy,
- być odpowiednio wynagradzana- zgodnie z jakoœciš pracy, kwalifikacjami, twórczym podejœciem do pracy, zapewniajšca egzystencę i chęć do dalszej pracy,
- być szanowana- właœciwe stosunku międzyludzkie w miejscu pracy, właœciwe zach. do pracownika i pracodawcy,
- być wykonywana w warunkach godnych czł.- bezpieczeństwo i higiena pracy,
- rozwijać pracownika i dowartoœciowywać go- szkolenia, kompetencje, studia, staże, itp.,
- uszlachetniać naturę i społeczeństwo- ochrona œrodowiska, zachowanie norm społ.- mor., postęp cywilizacyjny.
Nowe problemy dot. pracy w okresie transformacji ustrojowej w Polsce (1989- 2005). Zmiany:
1. gospodarka rynkowa likwiduje szybko cały szereg prac niepotrzebnych, np. ukryte bezrobocie, nakładanie się zakresów obowišzków, nieuzasadnione ekon. przerosty zaludnienia itp. Gospodarka kapitalistyczno- rynkowa żyje ze stymulowania i orientowania potrzeb, a nawet ich stwarzania (rola reklamy). Produkcji towarów musi w kapitalizmie towarzyszyć "produkcja" konsumentów. Wg danych GUS w Polsce w 2005r. największe możliwoœci zatrudnienia tkwiły w usługach: hotelarstwo, gastronomia, turystyka i rekreacja, sporty rekreacyjne, handel, usługi wychowawcze, usługi socjalne wobec różnych grup wiekowych i zadań, usługi wobec osób niepełnosprawnych i inwalidów, usługi w zakresie zdrowia (w tym dział. profilaktyczna), usługi mieszkaniowe, usługi bytowe, usługi motoryzacyjne, usługi dot. kultury i estrady, produkcja półproduktów.
W wielu bogatych krajach (np. USA< stare kraje UE, Japonia) w usługach pracuje 40-80% ogółu zatrudnionych, w Polsce ten wskaŸnik roœnie: w 94r.- 12%, 95- 17%, 2004-38%.
2. konkurencja w gosdpodarce wolnorynkowej powoduje podwyższenie jakoœci pracy. Towar musi być na wysokim poziomie technicznym, starannie wykonany, niezawodny, kompatybilny (współdziałajšcy z in. urzšdzeniami), nieszkodzšcy zdrowiu i ekologiczny, odpowiadajšcy normom prawa konsumenckiego- jeœli ma być sprzedany. W tej sytuacji stale roœnie rola kwalifikacji pracowników.
3. gospodarka rynkowa stosunkowo najszybciej wymusza wydajnoœć pracy, która składa się z 4 elementów: a) wykorzystania czasu pracy na pracę, b) jej organizacji i sposobów zarzšdzania, c) komputeryzacji, gromadzenia i przetwarzania danych i ich wykorzystania w operacjach, d) automatyzacji i robotyzacji procesów pracy. Z wydajnoœciš pracy stale łšczy się zapotrzebowanie na badania i wynalazki dot. nowej generacji produktów.
4. urealnienie cen w gosp. rynkowej, musi zmniejszyć się marnotrawstwo. Dot. to surowców, energii, urzšdzeń i maszyn, a nade wszystko czasu pracy pracownika i warunków jego pracy,
5. wynagrodzenie za pracę w systemie godp. rynkowej jest bardziej zróżnicowane. Wpływajš na to: kwalifikacje, wydajnoœć pracy, dyspozycyjnoœć do pracy, inicjatywnoœć, twórczy stosunek do wykonywanej pracy. Głównym problemem w gosp. rynkowej nie sš zbyt wysokie zarobki, ale zbyt niskie. W przypadku najniższych zarobków muszš być one negocjowane między pracodawcami, pracownikami i zwišzkami zawodowymi. Temu służy w polit. społ. tzw. interwencjonizm socjalny (dot. to zasiłków, ulg, stypendiów socjalnych, dopłat do leków, mieszkań, sanatoriów, lecznictwa itp oraz pomoc i różne œwiadczenia socjlane).
6. szacunek dla pracy obejmuje pracownika i wynik jego pracy. Badania potwierdzajš, że wydajnoœć pracownika wzrasta wraz z zakresem jego wolnoœci, zaufania do pracownika, dobrych stosunków w miejscu pracy, możliwoœci rozwijania twórczoœci pracownika oraz rozumienia dobra ogółu, czyli godnoœci pracownika.
7. w systemie gosp. rynkowej warunki pracy, tj. bezpieczeństwo i higiena pracy (BHP) bezpoœrednio oddziaływujš na rynkowe efekty procesu prcy. Pracodawca bezpoœrednio ponosi odpowiedzialnoœć za losowe lub zawinione warunki pracy i BHP (sam płaci kary lub inne zobowišzania, np. rentowe).
8. w rynkowym systemie pracy może dojœć do różnych kolizji interesów na linii pracodawca- pracownik. Należy więc przeciwdziałać różnym sytuacjom frustrujšcym pracownika, bo pracownik sfrustrowany jest złym pracownikiem. Frustrację można przełamać tworzšc dobry klimat pracy, uznanie za solidnš i terminowš pracę, należy też wynagradzać solidnie i rzetelnie.
T: Promocja zatrudnienia i instytucje rynku pracy w Polsce.
Problematykę promocji zatrudnienia w Polsce reguluje Ustawa z dn. 20.04.2000r. "O promocji zatrudnienia i instytucjach pracy" (Dz. U. Nr 99, poz. 1001)
Ustawa jest zbudowana z następujšcych rozdziałów (problemów):
1. Przepisy ogólne.
2. Polityka rynku pracy.
3. Instytucje rynku pracy.
4. Publiczne służby zatrudnienia.
5. Ochotnicze Hufce Pracy (OHP).
6. Agencje zatrudnienia.
7. Instytucje szkoleniowe.
8. Dialog społeczny i partnerstwo na rynku pracy.
9. Rejestracja bezrobotnych i poszukujšcych pracy oraz formy udzielanego wsparcia.
10. Usługi rynku pracy.
11. Instrumenty rynku pracy.
12. Œwiadczenia przysługujšce rolnikom zwalnianym z pracy.
13. Wspieranie regionalnych i lokalnych rynków pracy.
14. Instrumenty dot. rozwoju zasobów ludzkich.
15. Œwiadczenia dla bezrobotnych.
16. Podejmowanie przez obywateli polskich pracy za granicš, u pracodowaców zagranicznych oraz wykonywania pracy przez cudzoziemców w RP.
17. Pracownicy publicznych służb zatrudnienia.
18. Fundusz pracy.
19. Nadzór i kontrola.
20. Odpowiedzialnoœć za wykroczenia przeciwko przepisom ustawy.
21-23. Zmiany w przepisach. Przepisy przejœciowe. Przepisy końcowe.
Ustawa zawiera 152 artykuły. Okreœla obowišzki państwa w zakresie zatrudnienia:
1) w celu pełnego i produktywnego zatrudnienia,
2) w celu rozwoju zasobów ludzkich,
3) w celu osiagnięcia wysokiej jakoœci pracy,
4) w celu wzmocnienia integracji i solidarnoœci społ. w miejscu pracy.
Ustawa ma zastosowanie:
1. do obywateli Polski poszukujšcych i podejmujšcych zatrudnienie w kraju i za granicš,
2. sš obywatelami państw członkowskich UE,
3. sš obywatelami państw, z którymi UE zawarła umowy o swobodzie przepływu osób (np. Turcja),
4. posiadajš status uchodŸcy nadany przez RP,
5. posiadajš zezwolenie na osiedlenie się w RP,
6. posiadajš zgodę na pobyt tolerowany w RP,
7. cudzoziemców poszukujšcych i podejmujšcych zatrudnienie lub inna pracę na terenie RP,
8. członków rodzin cudzoziemców,
9. członków rodzin obywateli polskich i cudzoziemców,
10. cudzoziemców, którym właœciwy organ udzielił zezwolenia na pracę na terytorium RP.
art. 2 pkt 2 ustawy- omawia kryteria klasyfikacji osób jako osób bezrobotnych
art. 2 pkt 2 ustawy- omawia kryteria kwalifikacji osób do grupy nielegalnie zatrudnionych lub nielegalnej innej pracy zarobkowej
art. 2 pkt 14, 15 ustawy- dot. cudzoziemców.
Instytucje rynku pracy w Polsce:
- publiczne służby zatrudnienia- organy zatrudnienia wraz z Powiatowym i Wojewódzkim Urzędem Pracy (PUP, WUP) oraz Urzšd Ministra ds. Pracy,
- ochotnicze hufce pracy- państwowe jednostki wyspecjalizowane na rzecz młodziezy zagrożonej wykluczeniem społ. oraz bezrobotnych w wieku do 25r.ż.,
- agencje zatrudnienia- niepubliczne jednostki œwiadczšce usługi w zakresie poœrednictwa pracy, poœrednictwa pracy za granicš, poradnictwa zawodowego, doradztwa personalnego i pracy tymczasowej,
- instytucje szkoleniowe- publiczne i niepubliczne podmioty, które prowadzš edukację pozaszkolnš,
- instytucje dialogu społ.- na rynku pracy sš to organizacje pracodawców i bezrobotnych zajmujšce się na rynku pracy zatrudnieniem i poszukiwaniem pracy w działalnoœci zwišzków zawodowych i organizacji pozarzšdowych,
- instytucje partnerstwa lokalnego- instytucje realizujšce inicjatywy partnerów rynku pracy wspierane przez organy samorzšdu lokalnego,
- jednostki naukowo- badawcze rynku pracy, reorganizacji zawodowej, kształcenia zawodowego i ustawicznego oraz mass media w zakresie potrzeb rynku pracy.