ZYGMUNT KRASIŃSKI „PRZEDŚWIT” (BN I 18) - 1843
Poemat szczęścia - triumfalny hymn narodowy stworzony na tle tragedii narodowego męczeństwa.
Utwór utrwala promienne wspomnienia, by rozpraszać mrok osobistego bólu - dokument psychiki jednostki i zbiorowości.
Romantyzm polski spełnia rolę podobną do chrześcijaństwa - waloryzuje cierpienie, uczy cierpliwie czekać na wynagrodzenie krzywd.
Przedświt jako dokument przemiany Krasińskiego: przejście od pesymizmu do optymizmu, zwycięstwo nad własną rozpaczą.
Wyznanie liryczne mające charakter na poły publicystyczny (ścisły związek z ówczesnymi realiami), a także filozoficzny.
Odbicie zafascynowania Delfiną Potocką.
Krasiński chciał, by to Gaszyński oddał Przedświt do druku i aby on figurował jako autor poematu, co też się stało.
Zaniechanie połączenia Snu z Przedświtem.
Za życia Krasiński przeszedł przez piekło, zupełnie jak Dante - kreuje podmiot liryczny na Dantego, a jego towarzyszkę (jakby Delfinę) na Beatrycze.
Przedświt jako poemat o wartościach życia:
Poetyckie rozwinięcie wspomnienia ekstazy: piękno + miłość.
Harmonia alpejskich jezior i obecność ukochanej kobiety: w pięknie natury podmiot liryczny widzi przejaw Boga, w swojej ukochanej - wcielenie natchnienia.
Szczęście poety-Polaka nie daje się pogodzić z nieszczęściem ojczyzny: siła szczęśliwości to znak, że najwyraźniej Polska już zmartwychwstaje. Krasiński jako intelektualista stara się w ten właśnie sposób uzasadnić swój nastrój (rzeczywiście, bardzo intelektualnie :P); poczucie szczęścia, siły, dumy uzasadnia posiadaniem nowej prawdy.
Na chwilę myśl o Polsce stawia podmiotowi lirycznemu przed oczy winowajców nieszczęść narodu: drganie nienawiści, wzgardy, zachwiania harmonii. Aby odpędzić podły nastrój poeta wprowadza swą siostrę duchową (tak nazywa kobietę, w obecności której wyśpiewuje poemat szczęścia) w krainę wiary i nadziei: ukazuje przodków śpiących w grobach, w sennej wizji przedstawia tłum zbrojnych - przemowa Czarnieckiego na temat przeszłości i przyszłości: losy Polski musiały wyglądać tak, a nie inaczej, by mogła ona narodzić się na nowo. Na potwierdzenie słów hetmana pochód polskich duchów olśniewa oczy; przewodzi mu Królowa Korony Polskiej; razem idą ku nowej epoce świata.
Zamknięcie w jednolite przeżycie najwyższych wartości życia nacechowanych indywidualnym piętnem twórcy: piękno przyrody, miłość do kobiety, jasny i kojący pogląd na świat, odczucie i zrozumienie Boga, miłość narodu i ludzkości oraz wiara w ich przyszłość, wiara w zwycięstwo dobra, myśli o nieskończonym rozwoju ducha - wzniesienie się ponad ból.
Prawda Przedświtu tkwi nie w systemie filozoficznym, ale w przeżywaniu.
Mesjanizm Krasińskiego:
Przedświt - najjaśniejsze, najdobitniejsze i najskrajniejsze ujęcie nadziei mesjanistycznych. Dzięki temu właśnie zdobył tak wielką popularność, bo pod względem artystycznym raczej kuleje.
Mesjanizm - wiara w nową epokę, którą z woli Bożej sprowadzić ma na ziemię wybrane narzędzie - np. naród - wówczas mamy do czynienia z mesjanizmem narodowym. Idea mesjanizmu budzi się w ludziach zazwyczaj w przypadku trudnych doświadczeń.
Idee filozoficzne: hegelianizm, neoschellingianizm, kierunek historiozoficzno-mesjanistyczny Fitchego, Wrońskiego i Cieszkowskiego, Mickiewiczowska idea posłannictwa Polski, Lamennais, Boucher de Perthes, Stoffels.
Hegel: dzieje świata jako rozwój ducha myślącego, zdobywającego coraz większą świadomość. Trójca dialektyczna Hegla (dialektyka - tu: rozwój pojęć) - każde pojęcie ma swoje przeciwieństwo (np. byt i niebyt), oba zaś stanowią pewną całość. Teza, antyteza, synteza = trójca zawiera w sobie prawo rządzące światem: każde stadium rozwoju przechodzi w stadium przeciwne, aby się z nim zjednoczyć w trzecim, najwyższym stadium.
Cieszkowski: w oparciu o Hegla wysnuwa postulat poznawalności przyszłości. Wg niego Heglowska trójca to byt, myśl i czyn. W historii była najpierw przewaga materii, bytu - świat starożytny; potem nastąpiła przewaga pierwiastka idealnego, myśli - epoka chrześcijańska; trzecia, nadchodząca epoka musi byt i myśl połączyć w czynie.
Nowa epoka ma być czasem uświęcenia i unieśmiertelnienia narodów. Aby ludzie zrozumieli swą wartość i powołanie do nieśmiertelności, Bóg musiał dać im drogowskaz w postaci Jezusa Chrystusa - wzór świętości i nieśmiertelności. Teraz, gdy do podobnej świadomości mają się wznieść narody, podobny wzór musi dać im jeden naród - w tym tkwi właśnie Chrystusowa rola Polski - objawicielki nowej prawdy.
Polska jako święta i niewinna ofiara jest Chrystusem narodów.
Krasiński jako wychowawca społeczeństwa chciał wmówić narodowi, że Polska jest aniołem.
Tytuł: Przedświt - neologizm Krasińskiego - słowo objawiające świtanie nowej epoki.
Dedykacja: Cieniom Henryka Ligęzy, zmarłego w Morreale w 1840 r. poświęca Konstanty Gaszyński.
Motta: Wergiliusz - „Nadchodzi już kres wieszczby Kumejskiej, Na nowo rodzi się wielki szereg wieków.”; parafraza z Exodusu wyjęta z mszału na Wigilię Bożego Narodzenia - „Dziś poznacie, iż przyjdzie Pan i zbawi nas i ujrzycie chwałę jego.”