ZYGMUNT KRASIŃSKI - PRZEDŚWIT
Opracowanie - Juliusz Kleiner
1. „Przedświt” - poemat szczęścia, wyśpiewywany przez jednego z najnieszczęśliwszych ludzi - radosny, triumfalny hymn narodowy stworzony na tle tragedii narodowego męczeństwa. Nie mógł przełamać nieszczęścia Polaków, więc przełamywał rozpacz duchową. Jest jednym z najciekawszych dokumentów psychiki jednostkowej i zbiorowej. Jak kiedyś chrześcijaństwo, tak teraz romantyzm ocala ducha narodowego. „Przedświt” jest skrajnym wyrazem romantyczno-chrześcijańskiego leczenia zbolałej duszy. W życiu i twórczości Krasińskiego ma jeszcze inne znaczenie.
„Prześwit” wyrósł z logiki faktów dziejowych (związek z chwilą, publicystyka aktualna), myśli filozoficznej (materiał konstrukcji myślowej wciśnięty w poemat) i logiki życia (świeżość i trwałość wielkiego dzieła sztuki i bezpośredniość lirycznego wyznania).
2. Geneza „Przedświtu” na tle życia i twórczości poety. Krasiński często chorował. W młodości był znieważany przez kolegów, w czasie powstania jego ojciec stał się zdrajcą, ojciec wysługiwał się nim by zaspokoić swoje ambicje. Radość znajdował tylko w twórczości, chociaż miał problemy z formą.
- zbliżenie Krasińskiego z Delfiną Potocką (poznał ją 24 grudnia 1838 r.). Pielęgnowała go w czasie ospy. Była jego muzą. Czerpał on też z filozofii niemieckiej. Jego wiersze mnożą się od 1839, pisane dla Delfiny Potockiej. Przede wszystkim poezja miała służyć miłości. Delfina stała się, zgodnie z romantyczną koncepcją miłości, kochanką-przewodniczką w drodze do ideału. Z myślą o „Fauście” i „Boskiej Komedii” Krasiński układał plan trylogii, której częścią środkową miała być „Nie-Boska Komedia”. Z dziejami hr. Henryka zespolić chciał dzieje Delfiny - III część utworu wielbić miała wyższy typ kobiety, natchnienie wcielone.
- jesień, 1841 - w Varennie (osada alpejska we Włoszech) Krasiński spędził upojne tygodnie. W grudniu napisał do ukochanej, że opisze wrażenia. Zaczynało się kształtowanie „Przedświtu”. Gdy pojawił się w Paryżu Towiański, Krasiński w niego nie uwierzył, ale czuł, że zbliżają się nowe czasy.
- pierwsze tygodnie 1842 r. spędził Krasiński w Monachium z Konstantynem Danielewiczem, wtedy tworzył. Pisał „Traktat o Trójcy” oraz „Przedświt”. Z listów wynika, że pracę prawie ukończył ok. 30 kwietnia. Ale nie mógł napisać końca. Wraz z Danielewiczem zachorowali. Danielewicz zmarł. Kochankę też Krasiński mógł utracić - ojciec narzucał jej małżeństwo.
- jesień 1842 - Nicea, Krasiński spędza czas z Delfiną. Kończy utwór i wysyła go do Gaszyńskiego, by ten wydał go pod swoim imieniem.
3. Przedświt jako poemat o wartościach życia. „Przedświt” jest poetyckim rozwinięciem wspomnienia ekstazy. Szczęście poety-Polaka nie może się pogodzić z nieszczęściem ojczyzny - a więc Polska widocznie już zmartwychwstała. Myśl o Polsce stawia przed oczy ludziom odpowiedzialnym za nieszczęścia narodu. Wśród romantycznej nocy księżycowej, w kraj pamięci pociąga towarzyszkę, w step zimowy, gdzie śpią przodkowie w grobach. Ukazuje w sennej wizji tłum zbrojny i słowa nauki o przeszłości i przyszłości wkłada w usta Czarneckiego. Słowom wizji towarzyszy harfa. Na umocnienie słów hetmana, olśniewa pochód polskich duchów pod przewodem Królowej Korony Polskiej dążąc ku nowej epoce świata. Dalsza treść, to rozwinięcie myśli.
- „Przedświt” zamknął w jednolite przeżycie najwyższe wartości życia - piękno przyrody, miłość do kobiety, jasny i kojący pogląd na świat, odczucie i rozumienie Boga, miłość narodu i lidzkości i wiara w ich przyszłość, wiara w zwycięstwo dobra, myśl o nieskończonym rozwoju ducha. Wielka prawda tkwi w rodzaju przeżycia, głoszącego siłę ducha.
4. Filozofia mesjanistyczna Krasińskiego. Mesjanizm - wiara w epokę nową, którą z woli Bożej sprowadzić ma na ziemię narzędzie wybrane. Mesjanizm narodowy - wiara w charakter narodu wybranego, mającego posłannictwo. Budzi się szczególnie w chwili upadku państwa. Tak w okresie upadku i niewoli rodzi się mesjanizm polski. Łączył się z nastrojem ogólnoeuropejskim, więc to nie przypadek, że powstał na emigracji. Po rewolucjach i wojnach napoleońskich rodzi się przekonanie o zmianie porządku świata. Właściwym twórcą mesjanizmu polskiego był Mickiewicz („Księgi Narodu i Pielgrzymstwa Polskiego”, „Widzenie Ks. Piotra”). Formułuje to tak: Naród polski wartością przewyższa resztę Europy. Jego posłannictwo ma podstawę w charakterze przeszłości, ponieważ Polska czciła Boga, gdy reszta Europy cześć oddawała interesowi. Dawny ustrój Polski jest pierwowzorem przyszłego ustroju świata (wolność, unie). Pielgrzymi polscy mają być apostołami nowego porządku. Analogia istnieje między śmiercią i zmartwychwstaniem Polski, a śmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa.
- z chwilą gdy całkowicie określona zostaje rola Polski, rozwój poglądu na świat Krasińskiego jest zakończony. Ostatecznie formułuje traktaty: „O stanowisku polski” i „Psalmy przyszłości”. Najbardziej odpowiada mu heglowskie pojmowanie świata (rozwój ducha, który zdobywa sobie coraz pełniejszą świadomość). Trójca dialektyczna Hegla - byt (teza), niebyt (antyteza) oraz stawanie się (synteza). Jeśli trójca rozwojowa jest prawem świata, to stosuję się też do przyszłości - przyszłość jest poznawalna. Wg. Cieszkowskiego trójca pojęć to byt, myśl i czyn. Tak więc były 3 epoki: 1 - byt, starożytność; 2 - epoka chrześcijaństwa, przewaga pierwiastka idealnego, myśli. 3 - epoka przyszła, u której progu wszyscy stoją. Stanie się ona, jeśli ludzkość będzie potrafiła w czyn zamienić swą myśl. Trzecia epoka osiągnąć ma dobro. Poznawalność przyszłości jest podstawą filozofii, którą głosi autor „Przedświtu”. Ludzkość jest harmonijnym zespołem narodów - jeśli chce się wznieść do najwyższego, bezśmiertnego rozwoju, muszą ten rozwój uzyskać jej członki - narodowości. By to się stało, musiał dać Bóg ludzkości drogowskaz - Syna Bożego, wzór świętości i dowód nieśmiertelności. Teraz potrzeba wzoru narodu - Chrystusowa rola Polski.
- Krasiński doprowadza do skrajności analogię między Polską a Chrystusem. Polska ma być objawicielską nowej prawdy, ma rozszerzyć chrześcijaństwo, które będzie religią narodów. Naród, na którym dokonano najgorszej zbrodni, którego zabicie było najohydniejszym dowodem niechrześcijańskiej polityki, jest powołany do przemienienia stosunków, których padł ofiarą. On będzie twórcą i przewodnikiem trzeciej epoki. Polska ma być dla ludzkości objawicielską prawdy nowej nie przez jej głoszenie, ale przez jej wcielenie. Nie apostołką, a wzorem. Polska jako święta i niewinna ofiara jest Chrystusem narodów. Krasiński chciał wmówić narodowi, że Polska jest aniołem… yhhhhh
„PRZEDŚWIT” - poeta wskazuje na moment dziejowy. W „Nie-Boskiej komedii” uważał epokę współczesną za przeddzień straszliwej katastrofy i potem dopiero daleki świat zapowiadał. Teraz sądził, że nadchodzi świtanie nowej epoki.
- Rola wygnańca. Obraz kata. Podmiot jak Dante przechodzi przez piekło, ale ma swoją Beatrycze, o której pięknie chce opowiedzieć. Połączyli się w jedną duszę i ciało.
- Opis Alp (miejscowości, w której znajdował się Krasiński). Tam pojawia się ukochana grając na harfie, z którą przeżył nieprawdopodobne szczęście. Czuje już początek nowego świata.
- Krasiński wierzy, że w Polsce narodzi się nowe chrześcijaństwo. Mówi o ruchu planet i śpiewie sfer - gra na harfie. W muzyce tej brakuje czegoś - prosi kochankę by wypowiedziała imię Polski: „Wskaż tę gwiazdę, która drzymie,/ Lecz nie zgasła w dniu rozbicia!/ Wymów, wymów Polski imię”. Trzeba się modlić, by Bóg wskrzesił Polskę. Gdy poeta mówi, kochanka upada i wzdycha - westchnienie to imię Ojczyzny.
- „My umarli pośród świata” - świat to brat, którego trzeba zbawić. Polska wzięła na siebie kary i nieszczęścia, ale umrze i po 3 dniach zmartwychwstanie. Mickiewicz o 3 dniach: „Przeszło już dni dwa: jeden dzień zaszedł z pierwszym wzięciem Warszawy, a drugi dzień zaszedł z drugim wzięciem Warszawy, a trzeci dzień wnidzie, ale nie zajdzie”.
- „Udzielanie wzajemne” - „Kto w poświęceń zmarł godzinie,/ Ten się przelał w drugich tylko” - Bóg ciągle się udziela, stworzył i stwarza świat. Najdoskonalej uwidocznił to Chrystus.
- oprawcy chcieli napaść na nieśmiertelnych, ale zabili tylko ciało - jest jeszcze dusza i miłość. Człowiek tak się może spodlić, że straci nieśmiertelność, no ale nie anielska Polska. Krasiński oprawców nazywa zwierzętami. Jednocześnie mówi, że najgorzej nie można ich nazwać, bo ludzka mowa pochodzi od Boga, jest święta i nie można jej użyć do takiego celu.
- Polskę najbardziej kocha ktoś związany ze wspomnieniem jego przodków rodowych. Obraz grobów, z których powstają umarli przodkowie. Poeta chce ich spytać, jak mogli dopuścić do upadku kraju, dlaczego nie pomyśleli o potomkach? Wszyscy umarli się na niego rzucili. Poeta pyta ich jeszcze raz, o ich dzieje. Wtedy wstaje hetman Stefan Czarnecki i mu odpowiada. Mówi, że zmarły ma wiedzę, której nie może mieć człowiek żywy. Oni byli obywatelami przeszłości, inaczej dążyli do Boga. Teraz nowe pokolenie inaczej ma do tego dążyć. W Polsce zostały popełnione błędy, ale to ma swoje znaczenie - dzięki temu Polska może umrzeć i stać się narodem wybranym.
- Duchy przodków rozbiegli się. Kochanka gra na harfie by ich przywołać. Wtedy wracają, a na ich czele idzie Królowa Polski, Matka Boska. Zstępuje z nimi do otchłani. Narodzi się teraz nowy Chrystus - Polska.
- Z Krasińskiego i Kochanki narodził się Duch Trzeci: „Na jednego anioła dwóch dusz ziemskich trzeba” (Słowacki). Inne narody będą korzystały z dóbr epoki trzeciej tylko dzięki łasce Bożej - Polska zdobywa przyszłość zasługą własną. Głos Boży świadczy o boskości Polski, jak w czasie chrzty Chrystusa w Jordanie świadczył o boskości Chrystusa. Męka Polski to czyściec.
- Przyjdzie nowy naród, który usunie zło na świecie. Polska wybiła się w kraj idei i nigdy już nie zginie. Początek nowego świata jest utożsamiany ze stworzeniem świata. Polska jest dobrą nowiną - nową Ewangelią.
- „Tak śród przedświtów lepszego poranka/ Marzył wygnaniec - marzyła wygnanka”.