TEZA 1

Reformacja, pojęcie, rodzaje, zasięg geograficzny

Reformacja jest to szesnastowieczny ruch społeczno - kościelny, potem polityczny, kojarzony z Lutrem i Zwinglim. Przybrał on formę walki o prawdziwą postać chrześcijaństwa (czy ówczesny Kościół katolicki jest Kościołem Chrystusowym, autentycznym, czy może jest jego karykaturą?). Ta walka miała charakter antykatolicki i antypapieski. Reformacja zaowocowała rozłamem dogmatycznym w Kościele zachodnim, który jest obecny do dziś.

Rodzaje

1. Luteranizm - niemiecki ruch reformacyjny zapoczątkowany przez Marcina Lutra. Dzieła Lutra znalazły oddźwięk zarówno wśród duchownych, szlachty, intelektualistów, jak i wśród prostego ludu. Zasięg: Polska i Europa środkowa (przygotowane wcześniej przez ideologię husycką), Prusy, Pomorze.

2. Anabaptyzm - ruch ludowy w Niemczech. Przewodzili nim skrajni reformatorzy, którzy podzielali radykalne poglądy społeczno - religijne Tomasza Munzera i głosili, że są natchnieni bezpośrednio przez Boga. Ten ekstremistyczny ruch szybko rozprzestrzenił się w Niemczech i stał się zaczątkiem tradycji protestantyzmu ludowego, wielkiego ruchu anabaptystów. Zasięg: Szwajcaria, północne prowincje Niderlandów (Holandia, Fryzja), Śląsk (w pierwszej połowie XVII w.). Nazwa anabaptyzm (od grec. anabaptizen - powtórnie chrzcić) tłumaczy się odrzuceniem chrztu niemowląt na rzecz chrztu dzieci.

3. Zwinglianizm - wyodrębniony z luteranizmu miejski ruch reformacyjny. Tego wyodrębnienia dokonał Ulrich Zwingli. Ten ruch zorganizuje się w autonomiczną miejską formę kościelnej organizacji, która stanie się charakterystyczna dla szwajcarskiej reformy protestanckiej.

4. Kalwinizm - francuski ruch reformacyjny zapoczątkowany przez Jana Kalwina. Ośrodkiem kalwinizmu była Genewa. Z punktu widzenia doktrynalnego różnice między Kalwinem i Lutrem są nieznaczne. Krańcowe różnice występują między nimi w praktycznej realizacji ich systemów doktrynalnych przede wszystkim w dziedzinie organizacji i dyscypliny Kościoła. Luter zwrócił się przeciw organizacji kościelnej i prawu kanonicznemu, podporządkowując w rezultacie Kościół władzy świeckiej. Kalwin to surowy reformator w zakresie dyscypliny kościelnej i moralności. Autorytet kościelny i prawo podkreślał mocniej niż Kościół katolicki. Zasięg: Niderlandy, Szkocja.

5. Anglikanizm - ruch reformacyjny w Anglii, który utwierdził tamtejszą władzę królewską, i stał się kościołem narodowym. W 1531 r. król angielski Henryk VIII ogłosił się jedynym protektorem Kościoła angielskiego.

6. Purytanizm - purytanie to anglikanie, którzy przeszli na kalwinizm; purytanizm był ideologią burżuazji.

TEZA 2

Rzesza niemiecka przed reformacją: ustrój, cesarz i książęta. Niemcy a inne kraje.

Sytuacja polityczna w rzeszy.

Książęta nie stronili od zajmowania majątków kościelnych i powiększania swych uprawnień w Kościele ale widzieli w reformacji przede wszystkim dodatkową szansę rozszerzenia i umocnienia swej władzy terytorialnej, kosztem cesarstwa i Kościoła.

Cesarstwo było osłabione wielu przyczynami i na wielu płaszczyznach Maksymilian I (1508 -1519) na próżno starał się wzmocnić dentalną władzę państwową. Opór książąt sprawił, że zdołał zorganizować jedynie najwyższy sąd Rzeszy. Władza cesarza jest symboliczna. Władza w księstwach elektorskich. Cesarz pojmował swoją władze jako coś jednoczącego. Jego siła opierała się na dobrach rodowych. Fryderyk III (zm. 1493) potężny feudał, wiele nie mógł zrobić. Był ograniczony, z wykształcenia ogrodnik, mało inteligentny, zależny od rodów.

Wniosek: tam gdzie była silna władza - władca dbał o jedność, jednolitość. W Niemczech tego nie było, stąd pojawiła się reformacja.

Wcześniejsza walka cesarzy z papiestwem o panowanie w Italii rozbiła średniowieczny uniwersalizm i osłabiła władzę cesarską. Walka Francji z Hiszpanią o hegemonie w Europie zach. pogłębiła kryzys cesarstwa. Po wybuchu reformacji rywalizujący z cesarzem książęta będą znajdować sojusznika w królu francuskim. Połączenie tronu cesarskiego z hiszpańskim w osobie Karola V powiększyło jego konflikt z papiestwem, które lękało się osaczenia państwa kościelnego przez Habsburgów, rządzących także w Neapolu i na Sycylii. Cesarz uwikłany w wojnę Hiszpanii z Francją, zagrożony turecką ekspansją na Bałkanach zmuszony do ustępstw na korzyść książąt nie potrafił we współpracy z papiestwem rozwiązać problemów kościelnych w Niemczech przed reformacją i po jej wybuchu. Tej współpracy nie było także z winy papiestwa.

Italia - tu jest Państwo Kościelne. Polityczną sytuację kształtuje walka pomiędzy miastami - republikami (nie ma centralizacji). Rody decydują o polityce. Rody mają monopol w mieście na politykę.

Anglia - koniec XV w. jest to czas walki o wpływy dynastyczne („walka dwóch róż” - kończy się w 1485) władzę przejmuję Henryk VIII - następuje centralizacja władzy.

Francja - Ludwik XV (zm. 1483) doprowadził do utworzenia monarchii. Karol VIII rządzi nie podzielnie.

TEZA 3

Przyczyny niezadowolenia społecznego przed reformacją; jakie istniały stany i jaka była ich sytuacja społeczna i gospodarcza.

Stany:

rycerstwo → szlachta

duchowieństwo → duchowieństwo

mieszczaństwo → mieszczaństwo

chłopi → chłopi

Na nowinki reformacyjne podatne były masy ludowe, szlachta, książęta ( interes gospodarczy zwłaszcza po 1526 r.) ze względów materialnych.

Najgorsza w tym czasie była sytuacja chłopstwa i rycerstwa. Ruchy chłopskie pod przewodnictwem rycerzy lub księży husyckich. Kościół w Niemczech jest w posiadaniu 1/3 ziem, dlatego jest w dużej mierze podmiotem wyzyskiwania chłopów, stąd bunty chłopskie. Chłopi oczekiwali od reformacji uzyskania dla siebie pełnej wolności ekonomicznej i społecznej, choć Luter mówił o niej przede wszystkim w znaczeniu religijnym.

Sytuacja miast:

Rozkwit i rozwój dzięki gospodarce pieniężnej (przejście z gospodarki towarowej na pieniężną)

Banki

Burżuazja zyskuje coraz to nowe przywileje od szlachty potrzebującej pieniędzy

Kultura oparta na pieniądzu odbiega znacznie od wzorców średniowiecznych. Na tym tle dochodzi do konfliktów między Żydami a chłopami

Miasta bogacące się na handlu i rzemiośle przeżywały napięcia społeczne w skutek narastającego zróżnicowania stanu mieszczańskiego. Plebs miejski, choć także należał do bractw kościelnych, odczuwał nieraz wrogość do bogatego kleru i zasobnych - w jego mniemaniu - klasztorów. Bogaci mieszczanie byli hojni dla Kościoła, uposażając altarie i szpitale przyparafialne, lecz pragnęli zmniejszenia przywilejów kleru, zwłaszcza jego wolności od podatków i sądownictwa miejskiego, zwiększania zaś swoich uprawnień w Kościele. Wiele miast często z tych powodów dołączało się do ruchu reformacyjnego.

Rycerze byli stanem najbardziej niezadowolonym z istniejącej sytuacji społeczno-ekonomicznej. W całej Europie zach. Przeżywali oni kryzys w skutek zmian w technice prowadzenia wojen. Tracili także swoje znaczenie w cesarstwie na rzecz wzrastającej siły książąt duchownych i świeckich. Często zubożali, niechętnie ponosili ciężary świadczeń na rzecz Kościoła. Reformacja dawała im szansę na zmniejszenie obciążeń finansowych na rzecz Kościoła, a nawet możliwość zajęcia majątków kościelnych.

TEZA 4

Sytuacja religijna przed reformacją: papiestwo, biskupi i duchowieństwo, pobożność ludowa, życie zakonne.

A. Papieswo.

Spada autorytet moralny papieża, a umacnia się pod względem gospodarczym.

1. Kurializm rzymski - papież uzurpował sobie nieograniczoną władzę np. mógł dyspensować od zasad Ewangelii, może szafować przywilejami.

Były protesty przeciwko temu m.in. kanonistów, którzy pisali postulaty do papieża. Bez skutecznie.

2. Papiestwo tego czasu było łupem rodów szlacheckich.

Papiestwo w rękach jednego rodu = powiększanie dóbr rodowych - taka logika myślenia.

3. Lęk przed koncyliaryzmem nie pozwalał papieżowi na zwołanie soboru. Idea koncyliaryzmu wciąż obecna, choć papież Pius II zakazał jej. Najczęściej wyciąga ją Francja.

papiestwo nie jest instytucją nietykalną, w której jednoczą się ideały prawdy i prawości.

Papiestwo nie jest znakiem jedności, autorytet mocno rozmyty, pojęcia teologiczne są niejasne pod wpływem filozofii (W. Ockham) i letniości duchowieństwa.

Ockham był nominalistą (nie ma pojęć ogólnych)

prymat biskupa Rzymu niekoniecznie pochodzi od Chrystusa

władza świecka nad władzą kościelną

sprawy wiar są niedostępne dla umysłu (wiara w Boga nie da się udowodnić)

nie ma wartości absolutnych

moralność i prawo opiera się na ludzkiej wolnej woli

zwolennik pelagianizmu (człowiek dochodzi do doskonałości własnymi siłami, łaska niepotrzebna)

samowola Boga

4. Nauka o odpustach

5. Postawa wiernych - brak dobrego świadectwa

6. Fiskalizm rzymski

B. Biskupi i duchowieństwo

Kapituły („senat” biskupi) gromadzi olbrzymie majątki. Prałaci, kanonicy nie byli obeznani w teologii, zajmowali się majątkiem, kumulowali dobra. Z biskupami nie było lepiej. Starali się przede wszystkim o dobra materialne, nie byli zbytnio zainteresowani życiem religijnym. Z obowiązków stanu często tylko szafowali sakramentami pokuty i Eucharystii.

Duchowieństwo wyższe dużo bogatsze dzieliła przepaść od duchowieństwa niższego, na którego ramionach spoczywało całe duszpasterstwo.

Duchowieństwo nie przygotowane do służby szczególnie pod względem znajomości teologii. Nie ma jeszcze seminariów, szkoły przykatedralne są niewystarczające, kapłanów nastawiano na teatrologię. Mało kogo stać na dodatkowe fakultety.

Kapłani byli potrzebni, bo pobożność ludowa była bardzo żywa. Powstają liczne bractwa, rozwijają się te już istniejące. Każde chce mieć swojego kapelana.

C. Pobożność ludowa

pozorna, zewnętrzna, teatralność

ludzie nie rozumieją prawd wiary

rozwój pobożności zewnętrznej (bractwa, altarie)

wiara w czary, złe moce była zjawiskiem powszechnym

gdy protestanci występowali ze swoimi ezami, prosty człowiek nie odróżniał prawdy od fałszu

D. Życie zakonne

pojawia się „grzech” opactw komendatoryjnych

nie przestrzeganie reguł zakonnych

prawowierni zakonnicy: kartuzi, Bractwo Wspólnego Życia, cystersi

Luter wyolbrzymiał ich zło, bo byli też potężni ludzie Kościoła o zdrowych kręgosłupach moralnych, którzy byli oddani temu, co robią.

Cała kultura europejska opierała się na zakonach, rzeczywistości kościelnej. Krytyka Lutra wyodrębniała negatywne elementy, które rzutowały na cały Kościół.

TEZA 5

Renesans i humanizm(wyjaśnić pojęcia), jego geneza, różnice między renesansem włoskim i niemieckim. Ogólna charakterystyka.

Renesans i humanizm bardzo wpłynął na wystąpienie Lutra. XII/XIII w. do głosu dochodzą prądy trudne do pogodzenia - dążenie do odnowy Kościoła (Franciszek z Asyżu, św. Bernard). Św. Franciszek - uciec ze świata po to, aby wrócić i go przemienić.

Ogromny przewrót w życiu społecznym i politycznym. Człowiek zaczął odkrywać w sobie dotąd nie znane możliwości. Te dwa prądy rodził rewolucję. Renesans - pierwszy posmak rewolucyjny.

Renesans wytworzył nowe idee:

nacjonalizm

indywidualizm

laicyzm

krytycyzm daleko posunięty

Związek ze starożytnością :

język

nawiązanie do Arystotelesa

odkrycie (nawiązanie) da greki

malarstwo* - wątki starożytne, pogańskie. Fascynacja polega na tym, że obok Jezusa na obrazach umieszczano wątki pogańskie (postaci miejsca).

* - negatywna strona - przesadna fascynacja starożytnością

* - pozytywna strona poprzez fakt znania języka greckiego czytano Pismo św. w oryginale

Renesans wygenerował bardzo daleko idący indywidualizm - stworzenie wiele indywidualności, które teraz zaczynają decydować o życiu i o kulturze. To dążenie do indywidualizmu powodowało odwrót od dotychczasowych norm. O ile w średniowieczu naczelne miejsce zajmowała pokora, w renesansie pycha; duch modlitwy - siła przemoc; dążenie do nieba - doczesność (pozadoczesność to kultura). Renesans był ruchem laickim - był organizowany przez ludzi świeckich, także przez duchownych myślących typowo po świecku - szczególnie papiestwo (np. Aleksander VI papież od 1492). Savonarola publicznie wypominał papieżowi jego występki- został powieszony, później spalony i wrzucony do rzeki. Mieszczaństwo jest siłą napędową renesansu. Renesans chciał odłączyć społeczeństwo od Kościoła. Papieże często dawali przykład takiemu myśleniu (papież Leon X). Po śmierci cesarza Maksymiliana w 1519 r papież miał swojego kandydata (Fryderyk Mądry, który był sponsorem Marcina Lutra). Cesarzem został Karol V. Leon X za późno napisał encyklikę. Jego następca Klemens VII sprzymierzył się z Francją przeciw Karolowi V - to również przyczyniło się do rozwoju reformacji. Poprzez odkrycie nowych terenów Europy (bogactwa, złoża, metale kolorowe) renesans dał początki kapitalizmowi, jest lichwa, pieniądz jest w centrum życia społecznego powstają banki. Jest to czas zupełnie nowego widzenia świata. Odkrycia Parascelsusa, Kopernika, Vasco da Gama, Kolumb. Jest to epoka szczególnego wyrazu - malarstwo, architektura - kościoły jasne, ,bogate. Nowy ideał życia człowieka - w centrum postawiony jest człowiek - antropocentryzm („nic co ludzkie nie jest mi obce”).

Relatywizm - nawet na płaszczyźnie religijnej - każda religia jest dobra aby człowiek był dobry. Do religii weszły pewne wartości pogańskie, dużo legend. Bardzo silny mecenat papieski. Humanizm objawia się na poziomie kultury. Renesans i humanizm jako faktory Kościoła. Renesans objawiał się w formie i treści. Tylko tam gdzie był bardzo ścisły związek jedności władcy i kościoła, humanizm ma kształt religijny (np. w Hiszpani).

_____________________________________________________________________

Renesans - czyli odrodzenie to powrót do starożytności w zakresie studiów wyższych, wychowania nauki i lektury ale także renesans zaistniał w dziedzinie sztuki kultury i polityki. To rozwój jednostki i wyswobodzenie z więzów jakie człowieka krępowały w Starożytności. Krytycyzm czyli szukanie nowych dróg prowadzących do odkrycia prawdy i tworzenia samodzielnych sadów. Świat otworzył się dla ludzi szczególnie po odkryciu Ameryki przez Kolumba w 1492 roku, ludzie zaczęli podróżować i poznawać inne kultury. Renesans był okresem przejściowym między średniowieczem a czasami nowożytnymi

Humanizm - wyodrębnił się z wiary. Była to wiedza ogólna, ale w wielu dziedzinach. Humanizm to zwrócenie uwagi na człowieka. Główny temat humanistów to zwrócenie uwagi na godność człowieka. Człowiek jako indywiduum i podmiot rozwoju historycznego i politycznego. W tej dziedzinie zaistnieli Morus i Machiavelli. Stolicą humanistów włoskich była początkowo Florencja. Akademia Florencja stała się centrum filozofii platońskiej. Szczyt rozwoju nastąpił gdy w Akademii działał Pico della Mirandola

Geneza - Słowo odrodzenie zaczęło być znane już w XIII stuleciu w kręgach św. Franciszka z Asyżu. Po raz pierwszy to św. Bonawentura wzywał do odrodzenia duszy. Rozwój człowieka i wyswobodzenie z więzów takie były myśli humanistyczne. Rozwój świadomości ludzkiej w odmianie do Średniowiecza. Rozwój nastąpił z Florencji na inne kraje. Renesans nie jest ani religijny ani protestancki.

Renesans włoski - to krytyka scholastyki, która była ciężka do przyjęcia, rozwija się myśl Platona poprzez szkołę we Florencji stworzoną przez Ficino, gdzie rozwija się myśl platońską. Zwracano się do źródeł objawienia interpretowanych w duchu stoickim. Ważne było „Kazanie na górze”. Teologia humanistyczna, która wydobywała z chrześcijaństwa pewne wątki. Chrześcijaństwo jako potrzebne do rozwoju człowieka. Przedstawicielem szkoły florenckiej był Pico Della Mirandola według niego zbawienie to samo odkupienie.

Renesans niemiecki - W Niemczech humanizm rozwiną się w pelni w drugiej połowie XV wieku ośrodkami nowej kultury były uniwersytety i kancelarie i dwory książęce za ojca renesansu niemieckiego uważa się Piccolominiego późniejszego papieża Piusa II szczególnie na renesans wpłyną Urlich Von Huten, który mówił, ze sprzedać można Chrystusa papiestwo i kobiety. Mówił o tym że Rzym boi się Soboru przypominał, ze to Niemcom otworzyły się oczy i dzięki temu rozwinęła się reformacja. Mówił, że dla Rzymu modli się o morowe powietrze, głód i wojnę. W niemieckim humanizmie nie było tradycji historycznej jak we Włoszech ale jest widoczna krytyka papiestwa i Rzymu.

TEZA 6

Idea i instrumenty tworzenia się Kościołów narodowych.

Co miało wpływ na ducha reformacji:

Nacjonalizm XV-wieczny, jako nowy prąd renesansu. Dążenie do odszukania własnych korzeni i budowania własnej odrębności w ramach wspólnoty.

Ten czynnik narodowy z jednej strony niósł zalążki rozwojowe, ale z drugiej był matecznikiem egoizmu narodowego. To wszystko prowadziło do swoiście rozumianego państwa autonomicznego.

Kościół w tak rozumianym państwie był postrzegany jako przeszkoda, element zależny od siły obcej. Podatki odprowadzane do Rzymu władca chciał zatrzymać w kraju. Osiągnięto to przez zapanowanie nad Kościołem.

Dążenie państw do stworzenia Kościoła narodowego, podpożądkowanego głowie państwa (Hiszpania, Francja). Luter chciał tego w Niemczech, ale te są rozbite na małe państewka.

Ta idea miała duże znaczenie dla reformacji i kontrreformacji. Idea Kościoła narodowego była odwrotnością idei Kościoła uniwersalnego, obecnej w średniowieczu, a kreowanej przez papieża. Teraz sytuacja się odwróciła. Idea Kościoła narodowego w dużej mierze wykreowana przy współudziale Stolicy Apostolskiej poprzez zawieranie konkordatów. Wiele spraw związanych z państwem i Kościołem nie było załatwionych.

Konkordaty były kodyfikacją pewnych przywilejów, zwłaszcza zawarowanych dla ramienia świeckiego. Siłą napędową tej decentralizacji w Kościele była starożytna idea państwa, która w renesansie ożyła na gruncie prądów humanistycznych. Mnożyły się postulaty, spisywane z różnych okazji, zwłaszcza przy wyborze nowego cesarza. Książęta wybiorą kandydata, jeśli ten spełni postulaty.

Decentralizacja Kościoła wynikała także z pewnego krzykliwego fiskalizmu rzymskiego.

Do zrealizowania idei Kościoła narodowego potrzebne były odpowiednie środki, instrumenty.

Tymi instrumentami były trzy czynniki:

Uzyskanie wpływu na obsadę stanowisk kościelnych.

Zgoda, czy konieczność uzyskania zgody króla na publikację wszelkich dokumentów Stolicy Apostolskiej (placetum regium)

Możliwość odwołania się od decyzji sądu kościelnego przed sądem świeckim.

Na ideę Kościoła narodowego wpłynęła też idea koncyliaryzmu.

Ta sytuacja rozwinęła się w Hiszpanii, Francji, Anglii. W Niemczech, wobec braku władzy centralnej, nie było ku temu warunków.

TEZA 7

Renesans w Kościele, główni papieże renesansu

Na reformację ma duży wpływ renesans i humanizm.

Dążenie do odnowy kościelnej wyrażane przez : Joachima Dafiore, św. Bernarda, św. Franciszka - ucieczka od świata na pustynię, aby powrócić i przemienić ten świat.

Przewrót w życiu społ., gospodarczym i politycznym - człowiek odkrywa swe nowe możliwości.

Te dwa nurty stykają się ze sobą i to rodzi rewolucję. Renesans wytworzył nowe idee:

nacjonalizm - idea początków nowego państwa,”odkurzanie” starożytności rzymskiej, zalążki idei państwa narodowego, powrót do źródeł - Italia, duma z prawa rzymskiego, trzeba na nowo odkryć związki ze starożytnością,

indywidualizm, jednostki decydują o sobie,

laicyzm, siłą sprawczą jest środowisko świeckie - nowe miasta, pałace, burżuazja.

krytycyzm.

Dodatkowym wydarzeniem mającym wpływ na zaistnienie renesansu był upadek Konstantynopola w 1453 r. Uczeni greccy uciekający do Europy przywożą ze sobą dzieła - odkrycie greki na nowo, pisma Ojców K-ła, Pismo Św. w oryginale. Fascynacja emocjonalna starożytnością to nie było nic dobrego, natomiast czytanie i odkrywanie oryginalnej tradycji K-ła poprzez studiowanie pism greckich było jak najbardziej pożądane.

Renesans był ruchem typowo laickim-ludzie świeccy go tworzyli. W to myślenie świeckie niestety włączyło się papiestwo - papież myślał o zapewnieniu sobie bytu i swojej rodzinie (sic!).

Mikołaj V od niego zaczął się okres papieży renesansowych był wytrawnym humanista, nie miał zrozumienia dla reformy Kościoła był miłośnikiem ksiąg i literatury do Rzymu ściągną najwybitniejszych humanistów i był wielkim mecenasem sztuk i literatury tworząc zaczątki biblioteki watykańskiej.

Kalikst III - był Hiszpanem jego pontyfikat przypadł w czasie ataku tureckiego na Europę prosił państwa katolickie o specjalne modlitwy i umartwienia na jego hasło krucjaty przeciw Turkom nikt nie odpowiedział.

Pius II znany humanista był wielkim mowcą i poetą wielbicielem Starożytności był także dobrym politykiem i dyplomatą.

Paweł II w sprawie tureckiej niewiele zrobił prowadził politykę nepotyzmu papieskiego - popierał swoją rodzinę. Zasłużył się zakładając drukarnię watykańską.

Sykstus IV - rozwiną bibliotekę watykańską wzniósł wiele budowli i dzieł sztuki w Rzymie min. Kaplicę Sykstyńska z freskami Michała Anioła, zabezpieczył tez wiele archiwów watykańskich

Innocenty VIII - lekkomyślnie spędził młodość miał kilkoro dzieci po śmierci żony wstąpił do stanu duchownego, ale był mało godnym papiezem.

Aleksander VI - był Hiszpanem jego pontyfikat to polityka rodzinna. miał kilkanaścioro dzieci i brak poczucia moralności. dążył do wzbogacenia rodziny. Krytykował go Savonarola. chciał robić reformę kościoła. miał plany ale nigdy nie ogłosił reformy.

Pius III - żył zaledwie 28 dni.

Juliusz III był uosobieniem sil woli i zdrowia pełnił życie moralne na wysokim poziomie był jednym z najdzielniejszych papieży pod względem politycznym. Rozpoczął budowę Bazyliki św. Piotra nie popierał rodziny ale umacniał papiestwo.

Leon X - miał tylko święcenia diakonatu miał staranne wykształcenie uprzejmy łagodny i światły przyjaciel humanistów i twórców sztuki lubił przepych zawody i teatr. Sprawami kościoła interesował się mało

TEZA 8

Renesans a teologia humanistyczna(szkoła florencka)

Teol. humanistyczna to krytyka scholastyki, która uzasadniała dogmaty a teraz tj. w renesansie nie jest to na topie. Odchodzi się od Arystotelesa a jest zwrot ku Platonowi np. F Petrarka.

Florencja - akademia platońska zał. przez Ficcino Maksymiusza - zwrócenie uwagi na intelekt a nie sferę pobożności.

Antropologiczna koncepcja filozofii - człowiek najwyższy, tak jak Bóg, idea panowania człowieka nad światem.

Chrześcijaństwo to pogłębiało:

a) odejście od scholastyki do źródeł Objawienia ale w duchu stoickim, tylko wątki pewne a nie całe Objawienie - kazanie na Górze i Św. Paweł to podstawy. Z chrześcijaństwa wydobywała wątki stanowiące apoteozę człowieczeństwa . K-ł, dogmaty, schematy - to wszystko schodzi na dalszy plan.

b) w szkole platońskiej najważniejsza była METODA a nie treść.

Do perfekcji opracował ją Piccodella Mirandolla (+1494) - lansuje w teologii elementy ludzkie - samoodkupienie człowieka, cnota = poznanie ( błąd sokratejski!) Z tego rodzi się indyferentyzm - wszystkie religie są dobre i we wszystkich jest zbawienie.

TEZA 9

ERAZM Z ROTTERDAMU (1469-1536)

Pochodził z Holandii, oddany do Zakonu wbrew swej woli.

1. wydał Biblię tłumaczoną z oryginału greckiego( jako pierwszy )

2. wydał pisma Ojców Kościoła

3. dał Humanizmowi znaczenie światowe

Mawiał, że woli człowieka bardziej wykształconego niż pobożnego. Jego krytyka Kościoła tak naprawdę była siłą w kierunku naprawy Kościoła. Był jednak człowiekiem kontrowersyjnym, bo brakowało mu:

• wyraźnego zainteresowania się dogmatami

• wyraźnego zainteresowania się sakramentem

Należy to tłumaczyć jego niechęcią do scholastyki, celem której było m.in. uzasadnienie dogmatu.

Religia jako taka miała dla niego znaczenie bardziej moralne, praktyczne, życiowe. Bliski tego, że każda religia jest dobra. Dowód braku „ kościoła” Erazma: w latach -30 mawiał, że i luteranie i „papiści” mogą się dogadać i wcale nie musi być rozłamu w Kościele byleby każdy z nich, każda z tych stron trzymała się swych zasad. Co jest zasadą - dogmat, doktryna. Takie poglądy stanowiły mentalność Erazma.

Znaczenie Erazma było ogromne, gdyż był to człowiek, który stanął niejako po środku wielkich wydarzeń, które miały miejsce w tym czasie i oczy wszystkich jakby nań były zwrócone. Czekano za kim on się opowie. Z początku on wybrał drogę pośrednią. Był to jego błąd - kiedy trzeba było ukazać konkretną drogę Erazma nie było na to stać.

Podejście do Biblii - badanie krytyczno-egzegetyczno-filologiczne, chociaż też moralne. Erazm nie był biblistą. Podejście Erazma do Biblii - zasady działania stworzyło podstawę dla zasady skrypturystycznej jaką wyznaczał później Luter.

Od strony moralnej nic mu nie można zarzucić. Papież Leon X udzielił mu przywileju i dyspensy na nie noszenie stroju zakonnego. Żył z pisarstwa, nie ubiegał się o beneficja. Uważał siebie za osobę przodującą i autorytet w teologii. Chciał i oczekiwał od wiernych upodobnienia się do Chrystusa. Erazm działał jakby spoza Kościoła, nie był zbyt mocno związany z Kościołem. Nie miał specjalnego zrozumienia dla pobożności ludowej.

Różnice między Erazmem a Lutrem:

współdziałanie woli i łaski. Erazm mówi „ o wolnej woli” - wola to dążenie do zbawienia zakłada, że człowiek jest dobry. Luter zakłada, że człowiek jest zły, natura ludzka zdeterminowana.

U Erazma przekładanie wartości humanistyczne nad wartości wiary - „Książe humanistów”. Do 1525 r. Erazm się waha, potem odciął się od luteranizmu po odpowiedzi Lutra na jego traktat. Podobnie zszedł z tego świata bez sakramentów. Najwybitniejsza indywidualność.

TEZA 10

Zaburzenia społeczne przed reformacją (ruch chodaczkowy). Tezy i postulaty (także pod adresem kościoła)

Ruchy chłopskie - wytworzyły się na kanwie pierwszych ruchów, pewnego ożywienia. Były ruchy sekciarskie, ruchy heretyckie.Zaczęto odwoływać się do racji religijnych, najczęściej do Pisma Św.

Świadomość dysproporcji stanu posiadania, wiedzy religijnej, konieczności ubóstwa istniała i teraz rodzi się pewien sprzeciw. Zwłaszcza buntują się, którym jest najgorzej - chłopi.

Wykazali swój sprzeciw na zewnątrz. Dodatkowo najczęściej kapłani husyccy inspirowali chłopów, podburzali chłopów do wystąpień przeciwko żydom.

Cały XV w. Był zdominowany tymi ruchami.

W 1431 r. zorganizowali się chłopi pod wodzą Jana H. i domagali się przede wszystkim wydania żydów, lecz z nimi szybko się rozprawiono.

Od 1449 r. - masowa fala i akcja, chłopi się organizują, mają sztandary na których herb rodowy czyli chodak. Stąd - ruchy chodaczkowe.

Był jeszcze znaczący bunt z 1476 r. inspirowany i kierowany przez Hansa Böhma.

Hans - uważał siebie za proroka

- mówił o potrzebie zniszczenia duchowieństwa i książąt, wtedy nastanie równość i sprawiedliwość.

Hans został stracony, ale sprawa „nie umarła” ludzie stwierdzili, że skoro z nim tak postąpiono to znaczy, że mówił prawdę.Stwierdzili, że potrzebują obrońcy. Zrodziła się myśl żeby sformułować postulaty pisemnie do cesarza.W postulatach domagano się:

aby Kościół był podporządkowany władzy świeckiej

nie dopuszczać zakonników do stanowisk kościelnych

zabrać duchowieństwu dobra, a dać pensję

by cesarz obsadzał beneficja kościelne

opornych księży usuwać z urzędu lub...

powszechne kapłaństwo wiernych

TEZA 11

Reformacja w Niemczech. Dalsze i bezpośrednie przyczyny.

Reformacja - ruch kościelny, polityczny i społeczny, który zaistniał na początku XVI w. a bezpośrednią przyczyną był Luter i inni reformatorzy - Kalwin, Zwingli, Henryk VIII.

Reforma - jako działanie pozytywne (np. Sobór) a nie kontrreformacja - działanie zbrojne, przeciwko.

Reformacja - największe nieszczęście w dziejach Kościoła - gorsze niż schizma wschodnia z 1054 r., poza tym Jezus chciał jedności Kościoła.

Reformacja z początku dążyła do zreformowania Kościoła. Luter nie miał intencji rozłamu w Kościele.

Reformacja była zdecydowaną walką o właściwą postać chrześcijaństwa tylko, że nikt nie przewidział, że ta walka przybierze znamię antykatolickie, antypapieskie.

Czas przed reformacją wygenerował zasadnicze pytanie: Czy ten Kościół - Kościół Katolicki czy to jest ten prawdziwy Kościół Jezusa Chrystusa?

Ruchy, tendencję, św. Bernard z C., niszczące i wyniszczające się nawzajem walki między cesarstwem a papiestwem, schizmy późnego średniowiecza, husytyzm, wiklifizm - to się dzieje w Kościele.

Poza tym wszelkie prądy filozoficzne, teologiczne, „galimatias” pojęciowy to wszystko musiało doprowadzić do tego, że bardziej świadomi swojej obecności w Kościele stwierdzili, że katolickość jest zagrożona przez (w dwojaki sposób):

w formie agresywnej, heretyckiej (husytyzm, apokaliptyka, ruchy spirytystyczne tego czasu)

forma łagodna zagraż. - renesans, gdzie mocno wszedł element świecki do Kościoła.

To było tło, ale bezpośrednią przyczyną ludzie - przede wszystkim Luter.

TEZA 12

Marcin Luter - charakterystyka osoby i przyczyny wystąpienia

Rodzina Lutra była chłopskiego pochodzenia, lecz ojciec nie odziedziczył gospodarstwa i pracował w kopalni miedzy. Marcin urodził 10 XI 1483 w Eisleben, wyrósł w trudnych warunkach materialnych kształtując swój charakter w atmosferze ludowej pobożności matki i surowych zasad ojca. Wspominał, że ukazywano mu Boga wyłącznie jako surowego i każącego sędziego.

Do szkół uczęszczał Luter w Mansfeld, dokąd przeniosła się rodzina a potem w Magdeburgu i Eisenach. Następnie ojciec wysłał do Erfurtu na studia uniwersyteckie. Normalnym trybem zaczął je (1501) na wydziale artium. Luter zdobył po roku bakalaureat artium, a w 1505 magisterium. Według woli ojca rozpoczął studia prawa, lecz po miesiącu wziął urlop, wyjechał do rodziców, a gdy wracał, spotkała go gwałtowna burza z blisko bijącymi piorunami. Opanowany śmiertelnym lękiem wezwał pomocy czczonej przez ówczesnych górników patronki: „pomóż mi Święta Anna, chcę zostać mnichem”. Po tym wydarzeniu wbrew wszystkim wstąpił 17 lipca 1505 do klasztoru augustianów eremitów w Erfurcie. Choć nie odbył jeszcze pełnych studiów teologicznych 13 kwietnia 1507 przyjął święcenia kapłańskie. Przeniósł się do Wittenbergi i tam pogłębiał wiedzę teologiczną. Spotkał się tam z wybujałym kultem. Rektor w Wittenberdze gromadził relikwie różnego pochodzenia. Luter miał tam wykładać. Stolpitz Jan powierzył Lutrowi wykład z filozofii moralnej. Wizyta 1510 - 1511 w Rzymie - Luter jako socjusz (towarzysz). Wykorzystał tę odecność w Rzymie do zdobywania odpustów, nawiedzania kościołów, czczenia relikwii. Sztuka się nie interesował. Papieża i kardynałów w Rzymie ówcześnie nie było. Po powrocie z Rzymu w Lutrze rodzi się przekonanie, że człowiek sam musi starać się o zbawienie. Grzeszność czł. jest nie do wykorzenienia. Od kiedy Luter zaczyna stawać się reformatorem ? odp. Po powrocie z Rzymu. Po 1512 r. Luter na stałe osiadł w Wittenberdze zdobył doktorat. Był mocno przeciążony pracą - wykłady, administracja, ćwiczenia duchowe. W Lutrze rozwija się „lustritia” - bojaźń o swoje zbawienie. Rozczytuje się w mistykach nie wiele go to uspokaja. W czasie początkowych wykładów z teologii (biblistyka - psalmy, listy św. Pawła - teologia humanistyczna przyjęła tylko część Objawienia, rozumianego naturalistycznie). Luter swoją teologię opal na liście do Rzymian. Od 1516 został kaznodzieją w Kośćiele miejskim. Bierze udział w dysputach o odpustach. Tecel - był to kaznodzieja odpustowy. Nie była dobrze zdefiniowana nauka o odpustach. Tecel nie mówi nigdzie, że odpust można uzyskać bez żalu za grzechy i spowiedzi. Teceel był wędrownym kaznodzieją - miał dużą świtę, bo przewozi pieniądze na budowę bazyliki z odpustów. Luter zaczyna kreować swoją naukę. W wrześniu 1517 r. ogłosił 97 tez przeciw scholastyce. Te tezy przeszły bez echa. 31 października 1517 zredagował 95 tez o zasługach w Kościele i odpustach.

TEZA 13

Rozwój teologiczny i duchowy Lutra(rola ockhamizmu, główne pisma Lutra)

Co decydowało o jego poglądach­?

Względy charakterologiczne:

- jego teologia wypływa z jego uczuć, temperamentu - był introwertykiem. Jest to postawa subiektywizmu (egocentryzm - on sam miarą jego nauki)

- kierował się w ocenie teologicznej tylko własnym sumieniem

2. Źródła nauki Lutra:

- doświadczenie i osobiste przeżycia

jego wykształcenie polegające na okhamiźmie niemieckim, który w swych założeniach miał m.in:

formalno - logiczne ujęcie teologii

posmak asakramentalny

Bóg rozumiany jako byt abstrakcyjno - filozoficzny

prawdy wiary są trudne do udowodnienia rozumem

Stąd bierze się predestynacja, którą głosił Luter. Gdyby L połączył elementy Bóg - łaska - wola efekt byłby prawdopodobnie inny. L przylgną mocno do Pisma Świętego (tylko). Studiując i wykładając PŚ natknął się szczególnie na sprawiedliwość Bożą rozumiejąc ją jako karzącą. Powstają zatem dylematy:

grzech = tragedia człowieka (ST)

Bóg dodaje swoją sprawiedliwość karzącą (NT)

nauka św. Pawła (list do Rzymian) - „sprawiedliwy z wiary żyć będzie” (pojawia się nowa skrajność). Tylko wiara może mnie zbawić, czyli sprawiedliwość Boża zbawia mnie przez wiarę.

Ewolucja teologii Lutra (6 pkt.)

natura ludzka jest skażona przez grzech pierworodny

wola ludzka nic nie może zrobić dla zbawienia

pożądliwość jest niemożliwa do odrzucenia

sprawiedliwość wyłącznie z Boga (uczynki człowieka nie mają znaczenia)

usprawiedliwienie współistnieje ze skażeniem człowieka. Bóg przykrywa je płaszczem zasług Chrystusa. Grzechy są przykryte płaszczem bez sakramentalnego przebaczenia

usprawiedliwienie złączone jest tylko i wyłącznie z wiarą. Im większa wiara, tym większa możliwość przebaczenia i zbawienia

Nauka o Kościele

to co pomiędzy ludźmi, a Bogiem jest niepotrzebne, a więc: kapłaństwo, zakony, sakramenty itp.

sakramenty nie działają ex opere operato (z natury samej), a jedynie ex opere operantis - z wiary

nie wiadomo zatem dlaczego nie odrzucił sakramentu chrztu (prawdopodobnie jest to niekonsekwencja w działaniu)

uznaje „duchowy” kościół, zewnętrzny jest niepotrzebny (hierarchia itp.), bo zbawienie dokonuje się w sferze ducha, ale jednocześnie niekonsekwencją było to, że uznawał w jakimś stopniu kościół zewnętrzny chociażby w kwestii nauki „prawdziwej”, czyli wykładni Ewangelii i sakramentu chrztu. Co się jednak łączyło z faktem o indywidualnym traktowaniu tego co w tej kościelnej wykładni jest do przyjęcia, a co nie.

TEZA 14

Istota doktryny Lutra(usprawiedliwienie, Kościół, sakramentologia, natura ludzka)

SAKRAMENTOLOGIA, NATURA LUDZKA).

Doktryna Lutra jest oparta na teologii św. Pawła. Nauka o usprawiedliwieniu:

Przez grzech pierworodny natura ludzka została z gruntu zepsuta.

Wola ludzka nie może przyczynić się do swojego zbawienia, nie można wykorzenić pożądliwości z człowieka.

Zbawienie dokonuje się wyłącznie z przyczynowości Bożej (dobre uczynki w kwestii zbawienia nie mają znaczenia) - SOLA GRATIA.

Usprawiedliwienie współistnieje z grzesznością człowieka; Bóg nie przebacza grzechów, ale je przykrywa.

Usprawiedliwienie jest związane tylko z wiarą - SOLA FIDES.

Kościół. Luter uznaje tylko duchowe pojęcie Kościoła (Kościół to niewidzialna społeczność świętych), mimo że o jego prawdziwości decydują dwa widzialne znamione: 1. głoszenie czystej nauki i 2. prawdziwe sprawowanie sakramentów. Kościół widzialny jest antychrystem. Twierdzi, że prymat papieski nie jest z ustanowienia Bożego i nie jest konieczny do zbawienia. Kwestionuje Tradycję i twierdzi, że jedynym źródłem prawdy chrześcijańskiej jest Pismo Święte - SOLA SCRIPTURA. Podkreślał znaczenie wszystkich członków Kościoła (kapłaństwo wiernych). Utrzymywał, że w społeczności chrześcijańskiej cała władza należy do urzędu świeckiego. Słowo Boże i Pismo Święte są własnością wszystkich wiernych chrześcijan.

Sakramentologia. Luter twierdzi, że nie potrzeba żadnych pośredników łaski między człowiekiem a Bogiem. Nie odrzuca jednak wszystkich sakramentów. Tylko chrzest i pamiątka ostatniej wieczerzy mają swoje ustanowienie w Piśmie Świętym. Luter poddaje w wątpliwość realną obecność Chrystusa w czasie przemienienia. Twierdzi, że skuteczność sakramentu zależy od wiary człowieka.

Natura ludzka. Grzech pierworodny do tego stopnia skaził, a nawet zrujnował naturę ludzką, że nie można w oparciu o nią budować ładu moralnego (Luter powiedział, że natura ludzka po grzechu została „zdiablona”).

TEZA 15

Losy Lutra po ekskomunice i edykcie Reichstagu z 25 V 1521r.

28 IV 1519r. cesarzem został wybrany Karol V- człowiek prawy i pobożny, momentami naiwny. Myślał on w kategoriach średniowiecznych. Był przekonany o swojej odpowiedzialności także za kościół. Naiwność przejawiała się w przekonaniu, że sprawę Lutra rozwiąże przez spotkanie i rozmowę. Nie zdawał sobie jednak sprawy, że problem Lutra to już nie tylko sprawa samej jego osoby, a faktu, że miejsca zapalne reformacji sięgają wielu miejsc.

1520r. na sejmie w Wormacji Luter zostaje wyklęty. Ale sam zainteresowany twierdził, że musi być wysłuchany zanim zostanie oskarżony.

1521r. Luter zjawia się na sejmie. Cesarz wezwał go do odwołania tez, ale L. tego nie uczynił.

Wg. Edyktu wormackiego Lutra traktuję się jako wyklętego.(25 V 1521) To jedyne postanowienie sejmu.

Lutrowi udaje się opuścić sejm pod pozorem porwania. Przebywa w Wartburgu (to nie samochód). Pod przybranym imieniem Hans Jörg. Czas „porwania” to moment pewnych wątpliwości, które jednak szybko mijają. Ale jest to także czas pisania. Pisze m. in. O ślubach zakonnych. Ponadto tłumaczy Pismo Św. na j. niemiecki, (NT - 1552, ST - 1554).

Podważa jednocześnie kanoniczność niektórych ksiąg (Jk - ze względu na treść o uczynkach)

W tym czasie w Wittenberdze działa Melanchton (jeden z najbliższych przyjaciół Lutra).

W 1521r. ogłosił dzieło Loci comunes - podręcznik protestantyzmu. Etyka i dogmatyka wg. zasad Lutra.

TEZA 16

Reformacja w Wittemberdze(nowochrzczeńcy, udział Lutra w tworzeniu nowego porządku kościelnego)

W Wittenberdze dochodzi w tym czasie do pewnych zamieszek:

- ludność wprowadza program Lutra na swój sposób, (brak Mszy prywatnych, komunia św. pod Dwiema Postaciami.

- sekta nowochrzczeńców, anabaptystów. Program:

a) chrzest jedynie dorosłych

b) wiara w wewnętrzne oświecenie

c) protest wobec wszelkim formom zwierzchności w kościele

d) brak akceptacji jakiejkolwiek widzialnej postaci kościoła

e) oczekiwanie tysiącletniego królestwa

Przywódcą tych zamieszek był ex ksiądz Tomasz Münser - jest to tzw. WOJNA CHŁOPSKA.

W 1525r. przybrały te wystąpienia formę postulatów chłopskich = artykuły szwabskie

- racje religijne:

a) parafianie wybierają proboszcza

b) postulat dotyczący głoszenia czystej ewangelii przez proboszczów

- chłopi upominają się ponadto o własność prywatną, zwolnienie z dziesięciny itp.

- ponadto ze strony samego Münsera padały tezy o konieczności przepowiadania słowa i prawd wiary przez rzemieślników.

Przerodziło się to w wojnę. Chłopi przystąpili do rozprawy z duchowieństwem i dworem. Palono klasztory, posiadłości ziemskie. Zwolennicy umiarkowani luteranizmu byli bezsilni, więc ściągają Lutra do Wittenbergii. Luter zaczął robić porządek rozumiany jako stosowanie pewnego porządku kościoła protestanckiego, a więc zaczyna się kształtować:

ustawodawstwo

dojrzewa doktryna

Przywódcę wojny chłopskiej Tomasza Münsera w 1525r. spalono.

Na czym polegało działanie Lutra?

zostały zniesione Msze prywatne i przymus spowiedzi

wykreślono z kanonu wszystkie miejsca mówiące o ofiarniczym charakterze Mszy Św.

główny akcent postawiono na głoszenie słowa

w używaniu kielicha Luter pozostawił dowolność

uznanie małżeństw księży (sam w 1524r. zdjął habit i rok później ożenił się z ex cysterką)

Reformacja rozrasta się poza granice Niemiec - Węgry, Szwajcaria, Niderlandy

TEZA 17

Reakcja papieży na wystąpienie Lutra(Leon X, Hadrian VI, Klemens VII)

1521r. umiera p. Leon X.

Po nim nowym Papieżem zostaje wybrany Hadrian VI. Z pochodzenia holender. Dobrze przygotowany do posługi papieskiej. Był zwolennikiem reformy, już jako długoletni prof. teologii w Lowanium, był wychowawcą Karola V.

W 1522r. zaczął reformować Kurię Rzymską. Miał świadomość, że rozłam w Kościele jest także z winy Stolicy Ap. i był w stanie się do tego oficjalnie przyznać. Na sejm w Norymberdze (1522 - 23) wysłał delegata z wielkimi uprawnieniami i z zapewnieniem, że Stolica Ap. zabiera się do reformy. Legat miał przedstawić te plany. Nie uwierzono w to jednak.

Hadrian VI był gotów zwołać sobór, ale do niego nie doszło. Posługiwał na SA. krótko, bo w 1523r. umiera.

Następcą Hadriana VI został KlemensVII.

Był mocno niezdecydowany, chwiejny, o reformie nie myślał. Bał się soboru - żeby nie odżyła idea koncyliarna. Ze względów materialnych sprzymierzył się z Francją przeciwko cesarzowi (Francja w tym czasie jest pro- protestancka). Za czasów Klemensa nie było mowy o jakimkolwiek wystąpieniu przeciwko Lutrowi, więc ten zdobywał nowych zwolenników.

Następuje konsolidacja sił zwłaszcza po stronie protestanckiej.

TEZA 18

Wojna chłopska, stanowisko Lutra i jej konsekwencje dla jego sytuacji.

Od 1524 r. sytuacja w Niemczech się pogarsza z powodu wystąpień chłopskich. Wyciągali oni z nauki Lutra przesłanie wolności chrześcijańskiej. Do tego otrzymywali wsparcie od księży przechodzących na stronę protestancką i innych głosicieli „czystej nauki”. Prowodyrem wojen chłopskich był Tomasz Műnzer.

1524-25 całe Niemcy (poza Bawarią)są ogarnięte wojną chłopską . Chłopi mają program ogłoszony w tzw. Artykułach szwabskich. 12 podstawowych artykułów: o wolności, prawo do połowu, chłopi dopominają si wyboru proboszczów i domagają się aby wybrany proboszcz głosił tzw. czystą ewangelię. Chłopi na swojej drodze wszystko niszczyli - ponad 1000 klasztorów. Luter kiedy się o tym dowiedział, nie wiedział co ma zrobić i napisał „Wezwanie do pokoju”. Potem kolejną broszurę „Przeciwko morderczym i grabieżczym zastępom chłopskim” gdzie opowiedział się zdecydowanie przeciwko. Z pomocą książąt i szlachty następuje szybkie rozprawienie się z ruchami chłopskimi. Luter zostaje przez chłopów postrzegany jako parobek panów i książąt.

Luter jest bezradny widzi, że sam nie poradzi sobie z kościołem - potrzeba większego udziału panów i książąt. Kościół staję coraz bardziej książęcy i to jest nowy etap reformacji. Książęta protestanccy się jednoczą by bronić swoich racji.

Tymczasem sytuacja w Rzeszy zaczyna być niepokojąca: cesarz po zwycięstwie na Franciszkiem I pod Pawią popadł w nowe kłopoty polityczne i dla spraw Rzeszy nie miał czasu. Klemens VII bojąc się rosnącego autorytetu i siły cesarza sprzymierzył się ponownie przeciwko niemu i zawarł Ligę: Francja, Wenecja i Mediolan. Cesarz odwołał się przeciwko papieżowi do ogólno chrześcijańskiego soboru, ale gdy to nie pomogło wojsko cesarskie plądruje Rzym. Papież musiał uchodzić i przez 6 miesięcy w 1527 był więźniem w Sacro di Roma. W 1529 następuje pojednanie papieża z cesarzem w Barcelonie.

DO TEZ 19-20

W 1529 sejm w Spirze - książę Ferdynand Austriacki wydał edykt specjalny: mocą tego porozumienia tam gdzie dotąd obowiązywał edykt wormacki (ten potępiający Lutra i zakazujący wprowadzania nowinek) taki stan ma być zachowany. Ferdynand nie naruszył stanu posiadania protestantów, chodziło o zachowania spokoju. Książęta protestanccy i tak byli przeciwni, bi chcieli rozszerzać swoje wpływy. Stąd 6 książąt i 14 miast Nieniec południowych złożyło oficjalny protest przeciwko temu edyktowi w Spirze - od tej chwili nazwa protestanci. Cesarz się jeszcze łudził, że załagodzi sprawę.

1530-koronacja cesarza w Bolonii. Na sejmie w Augsburgu postanawia doprowadzić do końca sprawę podziału i rozbicia Niemiec. Zorganizował procesję teoforyczną, zaprosił protestantów. Na tym sejmie protestanci przedstawili swoje credo, czyli kodyfikację swej doktryny. Zostało to przedstawione w „Confessio ” autorstwa Melanchtona. Było to dzieło w duchu pojednawczym: pominięto sprawę prymatu papieża, kapłaństwa, świąt, odpustów. Cesarz zrozumiał, że protestanci nie ustąpią i kazał przygotować odpowiedzieć na „Confessio”. Zajęli się tym teologowie katoliccy.

Protestanci nie chcieli iść na ustępstwa woleli nawet walczyć zbrojnie. W tym celu zaczęli formalnie organizować w 1531 Związek Szmalkadzki. Było to zrzeszenie 7 książąt i 11 miast niemieckich dla obrony przeciw katolikom. Ten związek sprzymierzył się z Francją, Danią i Anglią.

Cesarz więc próbował indywidualnych porozumień. Często obok papieża, a czasem wbrew papieżowi.

Nowoochrzczeńcy

Anabaptyści na Morawach, dzielą się na różne odłamy. Całkowita wspólnota dóbr, odmawianie przysięgi, służby wojskowej, wewnętrzne oświecenie.

W 1534 umiera Klemens VII. Paweł III miał wolę zwołania soboru, ale nie chciał aby za bardzo decydował o tym cesarz. Cesarz był uwikłany w wojny, gdy zawarł rozejm z Francją mogło dojść do rozmów o soborze.

W 1535 następuje wznowienie na 10 lat zobowiązań Związku Szmalkaldzkiego.

TEZA 19

Wojna szmalkaldzka, jej geneza i przebieg. Pokój augsburski.

W chwili śmierci Lutra 1546 okazuje się, że do pojednania nie dojdzie, jedyną drogą pozostaje chwycić za broń: Wojna Szmalkaldzka 1546-47. Ukształtowały się 2 obozy:

katolicki: cesarz, pap. Paweł III, do tego obozu dołączają książęta protestanccy z motywów pieniężnych np. Maurycy Saski za godność elektora,

protestancki.

Ostateczna bitwa 24 IV 1547 pod Műhlbergiem. Związek Szmalkaldzki się rozpada. Wojna ta wykazała, że rozwiązania zbrojne niczego nie załatwiają. Trzeba szukać porozumienia doktrynalnego - od 1545 trwa Sobór Trydencki, który w 1547 papież przenosi do Bolonii.

Cesarz Karol V chciał na własną rękę regulować stosunki wyznań Rzeszy, tak doszło w 1548 do tzw. interim - swoistego porozumienia między katolikami a protestantami. Protestanci okazali się bardzo wyrozumiali, niemal zaakceptowali wszystkie wymogi strony przeciwnej. Katolicy poszli właściwie tylko na drobne ustępstwa, które dotyczyły: małżeństwa księży, kielicha. Wszelkie rozwiązania dogmatyczne przyjęte w interim miały tylko obowiązywać do ostatecznego rozwiązania ich na soborze.

Papieża niepokoiło, że na grunt kościelny mocno wkracza cesarz. Nawet sam cesarz zauważył, że w ten sposób tej sprawy nie da rady rozwiązać. W 1556 wycofuje się z polityki i chroni się w klasztorze.

Toczy się sobór, na który przybyli protestanci po namowach cesarza, ale była potrzeba prawnych, kategorycznych rozwiązań i tak doszło 25 IX 1555 do pokoju augsburskiego. Treść postanowień:

wprowadzono wieczny pokój między katolikami a wyznawcami konfesji augustiańskich (wyłączono z tego pokoju anabaptystów i zwinglianów)

Jus reformandi - w Rzeszy książęta mają prawo decydowania o wyznaniu

miasta Rzeszy, gdzie mniejszość katolicka od dawna zamieszkiwała wyłączono z ius reformandi

sadownictwo biskupów przechodziło na sądownictwo książąt

ustalono, że biskup lub opat przechodząc na inne wyznanie miał być pozbawiany majątku kościelnego (reservatum eclesiastum)

Te rozwiązania nie zadowoliły żadnej ze stron: protestanci nie mogli zaakceptować reservatum eclesiastum.

TEZA 20

Geneza Soboru Trydenckiego(wcześniejsze inicjatywy zjednoczeniowe, rola cesarza, stanowisko papiestwa)

W 1534 r. papieżem został Paweł III. Jest to papież przychylny reformie katolickiej. Aby zapobiec rozprzestrzenianiu się protestantyzmu w 1542 r. powołuje inkwizycję rzymską z Janem Piotrem Karafą na czele. Wokół Pawła III tworzą się dwa obozy, którym papież daje możliwość działania. Są to: 1) obóz zwolenników radykalnych reform, np. Contarini, Carafa, 2) obóz zachowawczy, spokojny. Reformy Pawła III: 1. ujednolicenie życia zakonnego, częste wizytacje, wybieranie odważnych generałów, 2. walka z brakiem rezydencji biskupów przebywających w Rzymie. W 1535 r. papież zawiadamia Niemcy, Francję i Hiszpanię o zamiarze zwołania soboru. 1536 - bulla papieska zwołująca sobór. Do soboru jednak nie dochodzi głównie z przyczyn politycznych. 1542 wojna między Francją a Hiszpanią. 13 XII 1545 r. - zwołanie soboru w Trydencie (III podejście). 2 koncepcje soboru: 1) cesarz - zająć się najpierw sprawami dyscypliny kościelnej, 2) papież - zająć się najpierw sprawami dogmatycznymi. Osiągnięto kompromis - obrady dogmatyczne i dyscyplinarne toczyły się paralelnie. W I etapie soboru (1545 - 48) doszło do choroby zakaźnej, stąd przeniesiono sobór do Bolonii. Podział soboru: grupa cesarska obraduje w Trydencie, a papieska w Bolonii. Ustalono, że Bolonia nie może sama podejmować decyzji. Aby nie doprowadzić do schizmy papież zawiesza sobór (II 1548). Cesarz optował za komunią pod dwiema postaciami i zniesieniem celibatu.

Zwołanie soboru od początku napotkało na poważne trudności. Wyłoniły się one zarówno na odcinku doktrynalnym, gdzie niejasności doprowadziły do rozłamu religijnego, jak i ze strony papieży i niektórych państw. Papieże Klemens VII, Paweł III, a także Paweł IV obawiali się wznowienia idei koncyliaryzmu. Wiele trudności wynikało z postawy politycznej poszczególnych państw, a zwłaszcza Cesarstwa i Francji. Poważnym problemem było także to gdzie ma się odbyc sobór. Papież Paweł III zwołał sobór do Mantui (1536), a nieco później do Vicenzy (1537), nie mógł on się zebrać ze względóa politycznych. Zwołany zaś w 1541 sobór do Trydentu również nie mógł się odbyć. Dopiero po zawarciu pokoju między Francją a Niemcami doszło do zwołania soboru. Uczynił to papież Paweł III bullą Laetare Jerusalem z 19 XI 1544r. Uroczyste orwarcie nastąpiło 13 XII 1545 r. w katedrze trydenckiej przy uczestnictwie zaledwie 31 ojców soboru. Sobór trwał przez trzy odrębne okresy:

I faza przypadła na pontyfikat papieża Pawła III 1545-1547

przewodniczyli legaci papiescy, liczba była bardzo mała

Francja zajmowała stanowisko bardzo negatywne

brak udziału protestantów

w II fazie pojawili się protestanci ich zadania to: unieważnienie przedyskutowania dotychczasowych uchwał, wznowienie uchwał soborów w Konstancji i Bazylei, zwolnienie biskupów od posłuszeństwa papieżowi

II faza papież Juliusz III 1551-1552

papież Juliusz III z cesarzem Karolem V i stroną Francji docenili potrzebę soboru i wznowili go w Trydencie w dn. 21 V 1551

większa liczba uczestników także protestanci

przyjęto naukę o sakramentach pokuty i konieczności spowiedzi

zakazano kumulacji beneficjów kościelnych

nakazano głoszenie kazań w niedziele i święta

ewangelię czytano w j. narodowym

papiez Juliusz III zamyka sobór ze względu na zdradę księcia Maurycego Saskiego, który przeszedł na strone protestantów

III faza papież Pius IV 1562-1563

papież Paweł IV nie chciał kontynuować soboru

obowiązek rezydencji biskupów diecezji

kształcenie i wychowywanie kleru

dekret o seminariach duchownych

biskupi i proboszczowie przede wszytkim są duszpasterzami

biskupi są by prowadzić wizytację w diecezji i synody

zabraniano zakonnikom posiadania własności

małżeństwa zawierane wobec proboszcza i obecności dwóch świadków

Znaczenie soboru jest bardzo wielkie: przezwyciężono koncyliaryzm, sobór wskazał na kosciół i papiestwo jako powszechną instytucje zbawienia.

Przeprowadził reformę Kościoła, spełnił więc dwa główne założenia ale trzeciego nie spełnił tzn. nie przyniósł jedności chrześcijaństwu.

TEZA 21

Ocena Lutra w kontekście dziejów Kościoła i historii Niemiec

Luter umiera w 1546 w Eisleben. Są dwie pozycje oceny Lutra:

Protestancka - święty, który przywrócił chrześcijaństwu prawdziwą postać,

Katolicka - do SWII pisało się jako o człowieku, który wyrządził krzywdę Kościołowi.

Są to oceny skrajne. Mówi się, że wystąpienie Lutra zapoczątrkowało epokę nowożytną, natomiast Luter sam nie był człowiekiem nowożytnym. Był osadzony w konwencji średniowiecznej, która się objawiała olbrzymią żarliwością religijną. On nie potrafił biernie rozważać problemów teologicznych, poodchodził do tego emocjonalnie. Swoje przeżycia czynił probierzem w formułowaniu zasad i oceny innych ludzi. Wzorem miał być on sam. Do rozwiązań teologicznych, dogmatycznych dochodzi Luternie jako egzegeta ale jako wyznawca.

Jako naczelną zasadę przyjął zasadę skrypturystyczną - tu był nieubłagany. Odrzucił to co przeszkadzało - Tradycję. W/g Lutra źródłem wiary, usprawiedliwienia i zbawienia człowieka jest wiara w Pismo. To co musi schodzić na drugi plan, albo w ogóle być niwelowane to sakramenty. Środkiem niezawodnym do reformy Kościoła miało być Pismo ale było ono subiektywnie rozumiane. Dochodziło do tego nie uwzględnienie Tradycji i tutaj dochodziło do sprzeczności w rozumieniu Pisma. Jeżeli ktoś chciał tłumaczyć inaczej niż on to się nie zgadzał.

Z tej koncepcji usprawiedliwienia i wiary rodzi się jego wizja Kościoła - człowiek nie potrzebuje pośrednika (człowieka) do zbawienia. Stąd duchowieństwo jest wymysłem diabła. Luter rozumie Kościół jako organizację.

Ocena człowieka - stwierdzenie nicości przed Bogiem, stąd postawa pokory.

Reforma Lutra nie była odrodzeniem moralnym. Luter wykluczył sakramenty i głosił zasadę: „Grzesz dużo, ale wierz jeszcze więcej”.

Wina Lutra? Tak. Miał przygotowanie teologiczne, ale współwina tych, którzy doprowadzili do tego stanu - w szerokim rozumieniu Kościoła.

TEZA 22

Szwajcaria przed reformacją, sytuacja polityczna, ustrój, podłoże sprzyjające przewrotowi religijnemu

Przyczyny Reformacji te same co u Lutra- ogólna sytuacja, niezadowolenie. W Szwajcarii bardziej do głosu doszedł element humanizmu.

W dziejach Szwajcarii bardzo ważny jest rok 1499- dochodzi do tzw. Wojny szwabskiej i na skutek tej wojny Szwajcarii udaje się wyzwolić spod kurateli Rzeszy. Szwajcaria coraz bardziej zaczyna stanowić o sobie.

Administracja- struktura kantonalna:

Kantony cieszyły się daleko idącą autonomią i właściwie rady miejskie decydowały o wszystkich przedsięwzięciach. Bardzo szybko też w Szwajcarii, zwłaszcza w Zurychu- tam gdzie działa Zwingli zaczęto podejmować zasadę skrypturystyczną.

Zwingli twierdził, że Luter nie miał wpływu ale to nieprawda. Zurych- ośrodkiem zwinglianizmu.

TEZA 23

Urlich Zwingli, osobowość, poglądy religijne oraz zwinglianizm

Ksiądz. Odbył studia w Wiedniu, Rzymie, Bazylei, później pracuje jako duszpasterz w Einsiedeln- tam było sanktuarium maryjne i tam Zwingli miał możliwość zaobserwowania pobożności maryjnej, która zaczęła go denerwować i czuł przesyt tego wszystkiego.

W 1517 r. zostaje kaznodzieją w Zurychu w katedrze i tu zaczyna głosić swoje teorie:

- występuje jako wyjątkowo oświecony humanista

- przyjmuje Pismo Św. Jako jedyną zasadę wiary i źródło prawdy

- chciał wprowadzić chrześcijaństwo w duchu erazmiańskim (uświadomione intelektualnie). Stąd zaczął zwalczać te elementy pobożności ludowej typu: pielgrzymki, kult świętych, kult relikwii. Zaczął krytykować msze św. Prywatne, zastanawiał się nad formą przeistoczenia..

Oficjalnie wystąpił ze swoją nauką w 1519 r. Pretekstem było głoszenie odpustów.

Delegatem na Szwajcarię głoszącym odpusty był franciszkanin Bernardyn Samson, który był mianowany przez papieża. Przeciwko jego promowaniu odpustów wystąpił Zwingli. Samson nie zdążył jeszcze wejść na ambonę a Zwingli już protestował. Do tego protestu przyłączyła się rada Zurychu. Papież odwołał Samsona z tej funkcji.

W 1520 r. Zwingli nakłonił Magistrat do tego, aby głosić kazania tylko w oparciu o Pismo Św. W 1521 r. w Zurychu następuje właściwie oficjalne zerwanie z Kościołem. W 1522 r. Zwingli zaczyna oficjalnie zwalczać posty, celibat, żąda kazań typowo ewangelickich. Żeni się.

W 1523 r. rada miejska na życzenie Zwinglego zwołuje wielką dysputę między zwolennikami Zwinglego a Lutra. Zwingli chcąc się przygotować na tę dysputę musiał sformułować zasady- wstępną doktrynę. Stąd też sformułował 67 tez i pisemko „O prawdziwej i fałszywej religii”.

Odrzuca Kościół widzialny, tradycję ustną papiestwo, kapłaństwo, msze św. (ofiarniczy charakter), śluby zakonne, naukę o czyśćcu, odpusty, posty, święta. Władzę w Kościele przejmują ludzie świeccy. Wg takiej koncepcji religia wykreowana w latach 1523-25 szybko zadomowiła się kantonie w Zurychu i stąd coraz bardziej się rozchodzi.

Zwingli opracował też nowa formę kultu- kult polegał przede wszystkim na modlitwie, czytaniu Pisma Św. na kazaniu, komunii przyjmowanej pod dwoma postaciami 4 razy do roku. Ta eucharystia i chrzest mają całkiem inną postać niż u Lutra. U Zwinglego eucharystia to pewien symbol, tam nie ma rzeczywistej obecności. Chrzest wg Zwinglego jest pewnym symbolem- znakiem przynależności do wspólnoty.

Zwinglianizm- ta nauka szybko się rozwinęła dzięki współpracownikom. W Bazylei nowa naukę zaczął głosić Jan Ekolampadius. W Sant Gallen swoją naukę głosił Joachim Wat- burmistrz Vadin. W Bernie głosił B.Haller.

Zwingli miał ciekawą koncepcję. Chciał stworzyć pewien taki obóz antyhabsburski. Widział pewnych współpracowników w tej koalicji: Francja, Dania, Wenecja. Nie doszło do pełnego skonsolidowania tej koalicji, bo te kantony, które pozostały katolickie (przede wszystkim środkowe kantony) zostały niejako otoczone wyznawcami zwinglianizmu i nastąpiła swoista blokada żywności. Gdy tym środkowym kantonom zaczął doskwierać głód chwyciły za broń. Tak doszło do starcia miedzy katolikami a zwinglianami. W 1521 r. było kilka potyczek. W ostatecznej bitwie pod Kappel zwinglianie przegrywają i Zwingli ginie.

Po śmierci Zwinglego promotorem tych idei jest Henryk Bulinger. On to spowodował, że władze Zurychu powzięły tzw. Consensus Thigerinus w 1549 r. Było to określenie, zestawienie doktryny wiary zwingliańskiej. W tym czasie zaczął działać tez kalwinizm.

Dochodzi do pewnego porozumienia między kalwinistami a zwinglianami. Tak zostaje ostatecznie sformułowana postać Confessio jako Kościół reformowany. W 1566 r. Bulinger ułożył tzw. Confessio convetica- Kościół reformowany.

Ciąg dalszy doktryny Zwinglego:

- Chrystus nie był Bogiem. Był wzorem idealnego człowieka.

- Człowiek jest bardziej wewnętrznie oświecony przy lekturze Pisma Św.

- Bóg jest Stwórcą wszystkiego nawet Stwórcą grzechu. Grzech to niedoskonałość, na którą człowiek nie ma wpływu.

- Kościół ma wyjątkowy ustrój demokratyczny. Luter monarchistyczny.

- Predestynacja- źródłem zbawienia jest wola Boża.

TEZA 24

Jan Kalwin i kalwinizm w Szwajcarii

Pochodził z Francji. Centrum działania- Szwajcaria- Genewa. W Genewie bardziej charakter narodowościowy. W 1526 r. Genewczycy połączyli się z Bernem i Fryburgiem przeciw księciu Sabaudii- Karolowi III. Karol III wyjednał sobie władze świecką i kościelną w Sabaudii i przeciwko tej władzy wystąpili. W 1531 r. zdołali wywalczyć polityczną niepodległość i władza świecka biskupa Sabaudii w tym roku skończyła się. Te wydarzenia zintegrowały ludność.

Wykorzystał to od 1532 r. Wilhelm Farel- kaznodzieja. Zaczął głosić naukę w duchu protestanckim. Rada miejska bardzo szybko zaakceptowała jego misje. Już właściwie w 1535 r. zakazała mszy św. Farel jednak nie potrafił zorganizować ludzi. Farel prosił przejeżdżającego przez Genewę Kalwina o wsparcie.

Jan Kalwin- syn urzędnika biskupiego. Był człowiekiem świeckim, wcześnie interesowały go nowinki protestanckie (we Francji zabronione). Kalwin zaczął te nowinki klasyfikować i kodyfikować.Będąc w Bazylei opublikował swoje dzieło, które stanie się później takim katechizmem Kalwinizmu- Institutio religionis christianae- tutaj zaczyna krytykować Kościół katolicki, przedstawia swoją koncepcję.

W 1536 r. zaczyna budować na tym, co stworzył Farel: stworzył katechizm, wyznanie wiary, każdy z jego zwolenników musiał zaprzysiąc te zasady, wprowadził surową dyscyplinę w zachowaniu wszystkich wyznawców. W 1538 r. wyrzucono Kalwina razem z Farelem. Genewczycy niedługo po tym sami zwrócili się do Kalwina, by wrócił i zaczął organizować Kościół. Kalwin wprowadza nowy ustrój kościelny (prezbiteriańsko-demokratyczny charakter) czyli nadaje struktury w3szystkim swoim zwolennikom.

Cztery urzędy kościelne:

- odpowiedzialni za głoszenie Słowa- pastorowie i doktorowie

- starsi i diakoni

Na czele każdej gminy wyznaniowej stały dwa wydziały:

- rada składała się z przedstawicieli pastorów i doktorów, odpowiadała za kształt duchowy przekazu Słowa

- konsystorz składał się z 12 kaznodziejów i 12 świeckich. Odpowiadał za sprawy dyscyplinarne.

Doktryna Kalwina:

- usunięto z kościołów wszelkie znaki kojarzące się z katolicyzmem

- usunięto wszystkie święta, prócz niedziel

- kult= modlitwa, kazanie, śpiew psalmów

- eucharystie przyjmowano 4 razy do roku, ale obecność Chrystusa wirtualna

- zabronione zostały wszelkie przejawy luksusu, nakazane skromne stroje, zakaz tańca, gry w karty, zakaz uczęszczania do teatru

Kalwinizm szybko się rozprzestrzenia. Szczytem witalności było założenie w 1559 r. Akademii Teologicznej. Jej szefem był jeden z najbliższych współpracowników Teodor Beza. W każdym razie za życia reformatora jego idea rozszerzyła się bardzo szybko: Francja, Anglia, Szkocja, Niderlandy, Polska, Siedmiogród.

Teologia kalwińska- akcent na społeczności, np. sakrament chrztu. Kalwin w jakiś doskonały sposób łączył ze sobą takie elementy jak: jednostka, Kościół, wolność chrześcijańska, autorytet Kościoła. Poza tym wyakcentowanie poczucia obowiązku w jego nauce. Kalwin pochwalał przedsiębiorczość ludzką.

Formy zbawienia: skrajna predestynacja, ale są pewne sprawdziany, namacalne dowody, że Bóg mnie wybrał tj. pochodzenie życiowe- szczęście. Wirtualne Ciało Chrystusa przyjmował w komunii tylko ten, kto jest predestynowany. Nie wybrany przyjmuje tylko zwykły chleb i zwykłe wino. Sakrament to tylko symbol, znak. Teorie Kalwina były najprostsze z tych trzech reformatorów. Kalwin chciał też najprostszą wersję chrześcijaństwa. Kalwinizm wchłonął zwinglianizm.

TEZA 25

Reformacja w krajach skandynawskich(Dania, Norwegia, Szwecja).

Do zrozumienia ref. trzeba sobie uświadomić, że od 1397r.obowiązywała tzw. UNIA KALMARSKA, która wiązała Danię, Norwegię i Szwecję pod jednym królem-duńskim.

W Dani za panowania króla Chrystiana II (1513-23)-chciał on za pomocą nowinek protestanckich przełamać potęgę szlachty, duchowieństwa, możnowładztwa, stąd wykorzystał te nowinki, które docierały z Niemiec.

Chodziło mu o zagarniecie dóbr kościelnych.

Sprowadził on z Witenbergii Karstata.

Tyrania króla była tak ogromna, że w 1521r. został wygnany, zdetronizowany. Wtedy przejmuje władzę w 1523r. jego syn-Fryderyk I Holsztyński, który musiał zaprzysiąc najpierw, że nie będzie wprowadzał żadnych nowinek za czasów swojego panowania.

Ale już po objęciu tronu zaczął wspierać luteranizm, szukał ludzi którzy by go w tym wspierali. M.in. sprowadził on Jana Causena, dawnego ucznia Lutra.

W 1529r. udało się Fryderykowi I doprowadzić na zjeździe do wprowadzenia tolerancji dla luteranizmu(był to akt tolerancji).

Protestantyzacja Danii nastąpiła za czasów jego następcy-Chrystiana II (1534-59), uczynił on protestantyzm religią panującą a Danii(1536).

Sprowadził Jana Budenhauena.

Zaczął organizować nowy ustrój kościelny-na wzór saksońskich.

Katolicy zostali pozbawieni praw publicznych.

Pewne zreformowanie idei w duchu protestanckim przy maksymalnym zachowaniu praktyk i zwyczajów katolickich.

Ludność się buntowała przeciwko tym nowinkom, wybuchały powstania, stąd próbowano przemycić treści protestanckie pod osłoną praktyk katol., np. zachowano urząd biskupa.

Za czasów Chrystiana IV pełne sprotestantyzowanie Danii XVI/XVII

Księża katol. Mieli zakaz wstępu do Danii.

Norwegia - prawie niczym się nie różniła od Danii.

Szwecja - sytuacja nieco inna, ponieważ od 1520r. działają tu dwaj bracia Olaf i Lars Petersonowie, studenci z Witenbergii, rodowici Szwedzi. Zaczęli szerzyć nowinki protestanckie. Panował wtedy w parafiach ustrój demokratyczny-parafianie wybierali proboszcza.(to przyspieszyło protestantyzację)

Szwecji udało się wyzwolić z unii kalmarskiej- w1520r. chwycili za broń i zaczęli walczyć o wolność - co im się udało. Wybrali na króla Gustawa II Wazę do 1560r. rządził i od samego początku sprzyjał nowinkarstwu protest. ze wzgl. ekonom.-gospod.

Gustaw uczynił Larsa swoim kanclerzem, co uwiarygodniło jego działalność.

Ludność szwedzka nieprzychylnym okiem patrzyła na to wszystko i zaczęła się buntować. Gustaw wtedy wszystko postawił na jednej szali i albo wprowadzi protest., albo abdykuje.

Ludność się zgodziła, ale pod warunkiem, że protest. wprowadzony będzie w sposób mało burzliwy dla społeczeństwa. Z wszystkich krajów skandynawskich zachowano najwięcej elementów katol.-z doktryny, liturgii.

Gustaw przejął jedno z najbogatszych biskupstw - Upsali i przekazał je Larsowi.

TEZA 26

Reformacja w Anglii za Henryka VIII i Edwarda VI.

Geneza:

-w stosunkach między kurią rzymską, a Anglią - utyskiwanie Anglii na działanie papieża w odniesieniu do obsady biskupstw i beneficjów.Zwłaszcza gdy papiestwo było w niewoli Awinion.-czyli pod wpływem Francji(ona prowadzi wojnę z Anglią).Parlamenty francuskie wypowiadały się na temat obsady beneficjów w Anglii. Zakazywały papieżowi obsady b. w Anglii, zakazywały apelacji do Rzymu - Anglia parlamenty

-Anglia była „matecznikiem” ruchów religijno-społ.

*John Wiklif

*ruch lotardów-odłam begardów(odrzucali sakr., ceremonie kość., przeciwko bogactwu K.)

*ogromne kompetencje parlamentu

Henryk VIII(1509-47), wychowany do lojalności K., przeznaczony do stanu kapł., wykształcony teologicznie w Oxfordzie, był jednym z pierwszych świeckich ludzi, którzy żywo zareagowali na wystąpienie Lutra.

Gdy w 1520r. wydaje Luter „O niewoli babilońskiej”, Henryk odpowiada traktatem „W obronie siedmiu sakr.”-został pochwalony za to publicznie przez papieża Leona X i dostał odznaczenie „obrońca wiary”(fides defensor)

Rządy obejmuje w 1509r.(pozostaje żona jego zmarłego brata Katarzyna Aragońska-spokrewniona z cesarzem Karolem V)-w 1509r. zostaje jego żoną, Henryk jednak chciał za żonę Annę Bolyn w 1527r., stąd szukano możliwości rozwiązania pierwszego małżeństwa.

Powoływano się na powinowactwo-była żoną jego brata. Małżeństwo Henryka z Katarzyną było zawarte za dyspensą papieża. Kanclerz Henryka Tomasz Wolsej robił Henrykowi nadzieję, że da się to załatwić. Po naleganiach Henryka papież Klemens VII w 1527r. udzielił dyspensy od przeszkód w nowym związku, ale pod warunkiem, że sąd stwierdzi nieważność. Papież myślał, że Henrykowi przejdzie(rozchodzi)-wysłał nawet swego legata Wawrzyńca Campedzio by załagodził sprawy, ale on też zrobił pewne nadzieje Henrykowi.

Katarzyna skorzystała ze swoich wpływów-odwołała się do Rzymu wzbraniając się przed stwierdzeniem nieważności, Karol V jest wtedy w Italii(1529)-działa na korzyść Katarzyny.

Papież odwołuje kanclerza Woleja, na jego miejsce T.Morus(prawy czł., za ważnością małżeń.) Zawiesił w czynnościach swojego legata Wawrzyńca.

Król szuka wsparcia poprzez uniwersytety. Próbuje załatwić sprawy poza Rzymem. Popierają go doradcy Tomasz Cromwell-proponuje rozwiązanie na wzór niemiecki-król głową K.

W 1531r. generalne zgromadzenie kleru obwołuje Henryka VIII głową K. Myśl ta wsparta przez Arcybp. Canterbury. T. Morus się sprzeciwia , po nim rządy obejmuje T. Cromwell.

Arcybp. Zostaje T Cranmer, a w1533r. jako bp. ożenił się po wyjeździ do Niemiec.

W 1533r. Henryk żeni się z Anną Boldyn.

Papież rzucił klątwe na Henryka, tan odwołał się do soboru. Dokumenty papieskie nie były przyjęte w Anglii.

1534 akt supremacyjny-król głową K. z wszelkimi prawami jak papież(uchwalony przez parlament). Nie uznanie tego aktu było traktowane jako zdrada stanu.

T. Morus, J. Fisher-ścięci w 1535r., tylko oni zaprotestowali(1935 kanonizacja)

T. Cromwell, kanclerz, osobisty doradca króla

-zaczął likwidować klasztory, pobożne fundacje

-zakazywał pewnych form kultu, pielgrzymek

-niszczono obrazy

-wprowadzano protestantyzację kraju

Henryk wcale nie był skory do tych wszystkich zmian, nie chciał nowego K., dowód tego:

1539r. na wniosek króla parlament uchwala tzw. 6 krwawych artykuł.-zachowaniw katol. Status quo

1 wiara w przeistoczenie

2 komunia pod jedną postacią

3 celibat

4 śluby zakonne

5 msze prywatne

6 spowiedź uszna

W 1547 przejmuje rządy Edward VI i wtedy następuje coraz b. stopniowa protestantyzacja. Sprowadza się ludzi-specjalnych kaznodziejów, zakazano mszy prywatnych, zniesiono celibat, wprowadzono tzw. Modlitewnik powszechny ze zmienioną liturgią i w j. angielskim, ze mszy usunięto ofiarniczy charakter.

1553 zbliżenie z katolicyzmem w Anglii i następuje zaprzysiężenie 43 atr.wiary-zbliżone do doktryny katol.

Anglia zachowała wiele elementów z K. katol.

-został urząd bp.

-przyznawanie się do sukcesji

-przyznanie swojemu K. katolickości

TEZA 27

Zygmunt I Stary 1506-1548

czynniki sprzyjające rozwojowi:

bliskosc Wittenbergi gdzie znajduje sie uniwersytecki ośrodek protestancki

położenie Śląska który mimo ze jest poza granicami Polski, emanuje swoim protestantyzmem

czynnik społeczny: wyjazd młodzieży na studia np. Do Frankfurtu

humanizm popierany wśród biskupów, uczonych (powstało koło erazmian w Krakowie)

odmiany protestantyzmu :

luteranizm- Pomorze i Wielkopolska obejmuje mieszczaństwo

kalwinizm- Małopolska i Litwa obejmuje szlachte

bracia czescy- Wielkopolska

bracia polscy- Małopolska, Ruś (Wołyń Kijów)

Zygmunt 1 Stary odznaczał sie dużą religijnością nie chcąc zamieszania politycznego wydał edykt przeciwko protestantyzmowi przy wsparciu biskupów min. Bp Łaski

1520- edykt, przeciw przywożeniu do Polski pism luterańskich, kara obejmowała konfiskate owych pism, ostatecznie konfiskowano mienie i wypędzano poza Polske.

1523- edykt, zagrożenie kary śmierci za wwożenie do Polski ksiąg luterańskich

Synod łęczycki- cenzura na książki, kara degradacji dla duchownych za posiadanie i propagowanie protestantyzmu, podkreślono również status kazań- nacisk na jakość i gruntowne przygotowanie kazań, likwidacja beneficjów- zwrócono uwagę na duży wpływ nadużyć sądów kościelnych (dyspensy małżeńskie)

1534- edykt, nakazano bezzwłoczny powrót do kraju studentów z uniwersytetów protestanckich, kara śmierci za niedostosowanie się.

TEZA 28

Odłamy reformacyjne w Polsce - istota, topografia.

Można zauważyć cztery odłamy reformacyjne na ziemiach polskich:

Luteran - najwcześniej pojawili się w Wielkopolsce (Poznań). Blisko granicy niemieckiej luteranizm przyjmowało mieszczaństwo niemieckie. Szlachcie on nie odpowiadał, bo luteranizm dawał władzę tylko panującym.

Kalwinistów - pojawili się na terenie Małopolski. W Pińczowie powstała kalwinska szkoła, poziom naukowy był bardzo wysoki i nazywano ją jako „Ateny Sarmackie”. Położono w niej duży nacisk na naukę języka polskiego. Kalwinizm pociągnął za sobą dużo szlachty między innymi: Mikołaj Rey, Jan Łaski.

Bracia czescy - w połowie XVI wieku szerzy się to wyznanie, a to z powodu wypędzenia ich z Moraw. W tym czasie Polska uważana była za azyl heretyków. Osiedlili się w Wielkopolsce - Lesznie. Była to mieszanina husytyzmu i luteranizmu. Szlachta nie garnęła się do tego ruchu, gdyż raził ją jej rygoryzm etyczny.

Antytrynitarze - był to ruch radykalnie religijny o nastawieniu racjonalistycznym, surowym etycznie. Wypędzeni ze Słowacji byli między innymi w Kraśniku. Głosili zniesienie kary śmierci, zniesienia wojen, wyrzeczenia się majątku własnego.

TEZA 29

Próba rekatolizacji Anglii za rządów Marii Katoliczki, przyczyny niepowodzenia.

W 1553 po śmierci Edwarda VI na tron wstępuje Maria katoliczka(córka Henryka i Katarzyny Aragońskiej) rozpoczęła restaurację katol. Wraz z wujem kard. Reginaldem Polem. Nawiązała łączność ze ST. Ap.

-wznowiła prawa Henryka

-represje p-w protestant.(273 wraz z Cronmerem ścięto i spalono ok. 800 na wygnanie)

-1554 kard.Pole w parlamencie w obecności królowej Marii udzielił Anglii absolucji(jedność ze ST. Ap. Została przywrócona

-wypuszczeni z więzień i przywróceni na urzędy bp., rozpoczęli prześladowanie protest.(to nie wzmacniało katol.)

Kard. Pole zmarł w 1558r. i Maria

Po jej śmierci królową zostaje Elżbieta(córka Henryka i Anny B.)

1559 na jej życzenie wznowiono akt supremacyjny

TEZA 30

Reforma przedtrydencka we Włoszech

Reforma w XVI w. polegała na czynnym apostolstwie miłości, obecnym w Italii, Niemczech i Hiszpanii. Tworzono specjalistyczne bractwa. Miały one cele dobroczynne i duszpasterskie. Rozwijały się one w Bolonii, Florencji, Genewie, Rzymie, Genui.

Każde bractwo miało swojego patrona, chociaż często nie był on związany z ideą bractwa. Był to I nurt odnowy życia chrześcijańskiego - wzrost pobożności ludzi świeckich.

W Genui, przed 1515 r. T. Bernadso(?) założył bractwo o nazwie „Oratorium miłości Bożej”. Należalo tam ok. 60 członków świeckich i duchownych.

Założenia:

- codzienna Msza św.

- przynajmniej raz w miesiącu spowiedź i Komunia św.

- pielęgnowanie modlitwy

- pomoc chorym i pielgrzymom

- służba w szpitalach

- raz w tygodniu wspólna modlitwa i obrady

Nie ujawnili oni nigdy żadnych swoich statutów - było to dobrowolne porozumienie - cel to odnowa życia religijnego.

Odnowa następowała także w życiu zakonnym.

Paweł Giustiniani - w Padwie zgromadził krąg osób zaprzyjaźnionych. Na spotkaniach czytano wspólnie Pismo św., Ojców Kościoła. Celem spotkań było umacnianie pobożności, dążenie do doskonałości.

Giustiniani postawił mocno na osiągnięcie doskonałości chrześcijańskiej. W tym celu udał się na pustynię, wprowadził nowy nurt życia u kamedułów. Przeorientował w ich życiu proporcje między życiem cenobickim a eremickim. Opowiadał się za życiem eremickim.

Nowe zakony - II nurt odnowy życia chrześcijańskiego

1. Teatyni - powstali w 1524 r. To stowarzyszenie księży założyli Kajetan z Thienny i bp. Piotr Carafa(później Paweł IV). Było to zgromadzenie księży bez trwałego zabezpieczenia materialnego. Oparli swoje życie o regułę augustiańską. Postawili na dobre wypełnianie obowiązków, które łączono z duszpasterstwem. Swoją gorliwością nie zyskali sobie przychylności duchowieństwa. Byli niewygodni i dlatego zostali wypędzeni z Rzymu, gdzie wrócili dopiero kiedy papieżem został Piotr Carafa. Udało się im przetrwać w Neapolu. Z teatynów wywodziło się później wielu biskupów. Paweł IV powierzył im reformę brewiarza.

2. Barnabici - w 1533 r. założył ich Antonio Maria Zaccaria w Mediolanie. Ich nazwa została wzięta od kościoła św. Barnaby, przy którym się osiedlili. Obrali sobie za cel szczególny kult Eucharystii. Popularyzowali nabożeństwa czterdziestogodzinne.

3. Somaszkowie - tą wspólnotę świeckich i duchownych założył Hieronim Emiliani w Somasco k. Bergamo. Obrali sobie za cel opiekę nad sierotami, chorymi i biednymi.

4. Urszulanki - św. Aniela Medici w I poł. XVI w. założyła w Brescii swój pierwszy dom. Celem była opieka i duszpasterstwo upadłych kobiet, a także opieka nad dziewczętami. Od 1612 r. to stowarzyszenie świeckich stało się regularnym zgromadzeniem.

Odnowa w starych zakonach - III nurt odnowy życia chrześcijańskiego

W duchu odnowy należy widzieć też reformę starych zakonów:

- dominikanów

- augustianów

- franciszkanów: 1517 r. - oddzielenie obserwantów od konwentualnych

1528 r. - zatwierdzenie reformy kapucyńskiej

Wyjątkowi kardynałowie i biskupi tego czasu - IV nurt odnowy życia chrześcijańskiego

Od pontyfikatu Juliusza II (XVI w.) kardynałowie i biskupi stawali się coraz bardziej odpowiedzialni za Kościół. Byli to m.in. Tomasz de Vio(egzegeta) - dominikanin, Edigiusz z Viterbo(humanista), Wawrzyniec z Campagio.

TEZA 31

Reforma przedtrydencka w Hiszpanii

Humanizm Hiszpański to klasyczny przykład humanizmu chrześcijańskiego.

Od II poł. XV w. Hiszpania dąży do dominacji na półwyspie Iberyjskim. Stąd mamy pokój z Portugalią, dążenie do pełnego odzyskania i odbudowania chrześcijaństwa na Półw. Iberyjskim. Ciągle trwa tam krucjata przeciw Islamowi.

W Hiszpanii monarcha, lud i Kościół były ze sobą ściśle powiązane.

KRÓL = KOŚCIÓŁ = LUD

Biskupi wywodzili się z niższych warstw, stąd byli bliżsi ludowi.

W 1492 r. upadł ostatni bastion Maurów, a to oznaczało, że Islam na Półwyspie Iberyjskim został pokonany. Jednak powstał problem co zrobić z pokonanymi. Postawiono im warunek: albo przechodzą na chrześcijaństwo, albo idą na wygnanie. Podobny warunek postawiono Żydom. To był sposób na zaprowadzenie w Hiszpanii jedności religijnej. Jednak spowodowane tą sytuacją nawrócenia były tylko zewnętrzne, z obawy przed śmiercią, a nie z przekonania. W związku z tą sytuacją król wyjednał u papieża szereg przywilejów:

- powstanie inkwizycji i możliwość mianowania inkwizytora.

Inkwizycja => dla nawracania nieszczerze nawróconych Maurów i Żydów

- placetum regium => na publikowanie wszelkich dokumentów kościelnych na terenie Hiszpanii potrzebne było pozwolenie króla

- od wyroków w sądach kościelnych można się odwołać do sądów państwowych(wyższość państwa)

Te wszystkie przywileje sprawiły, że król miał wielką władzę nad Kościołem w Hiszpanii.

W tamtym czasie w Kościele zaistniały dwie wielkie postacie:

Kard. Mendoza(+1495) - gorliwy reformator Kościoła, jest autorem Katechizmu Chrześcijańskiego.

Kard. Ximenes OFM(+1517) - zreformował swój zakon i poddał go ścisłej obserwancji:

- przeprowadził dwa synody prowincjalne(pewnie chodzi o kapituły) - 1473 r. i 1512 r.

Wprowadził wiele reform w swojej diecezji:

- rezydencja proboszczów

- częsta spowiedź

- proboszczom nakazał głoszenie kazań w swoich parafiach

- reforma w zakonach

- utworzył seminarium duchowne

- utworzył Uniwersytet w Alcali(jakiś czas wykładał tam Erazm z Rotterdamu)

Po śmierci króla Ferdynanda w 1516r. Ximenes przejął władzę w Hiszpanii, ponieważ następca tronu Karol I był jeszcze nieletni. Odmówił wtedy wyrażenia zgody na ogłoszenie w Hiszpanii odpustu, który miał dostarczyć funduszów na budowę bazyliki św. Piotra. Odpust ten ogłoszony w Niemczech był jednym z powodów wystąpienia Lutra.

To wszystko tworzyło w Hiszpanii pewien specyficzny klimat życia religijnego, wyjątkowy nurt odnowy. Ośrodkami reform były Alcala(j.w.) oraz Salamanka. W tej ostatniej pracował Franciszek de Victoria - pracował na uniwersytecie, był świetnym komentatorem św. Tomasza z Akwinu, ale robił ten komentarz w kontekście współczesnych czasów. Odnosił się do takich problemów jak:

- etyka kolonizacyjna, stworzył prawo kolonialne

- prawa narodów

- relacja między papieżem a soborem - papież powinien szanować postanowienia soborowe i powinien być odpowiedzialny za wprowadzanie uchwał soborowych.

- odnowienie scholastyki

Ogromnie ważnym strumieniem odnowy Kościoła byli jezuici.

TEZA 32

Św. Ignacy Loyola i powstanie zakonu jezuitów

Jezuici stworzyli ogromnie ważny nurt odnowy Kościoła w Hiszpanii.

Św. Ignacy(ur. 1491) był rycerzem. W 1521 r. w czasie obrony Pampeluny został ranny i odesłano go do jego rodzinnego zamku. W czasie rekonwalescencji czytał m.in. „Złota legenda” i „Życie Jezusa”. Pod wpływem tych książek nastąpiła w nim głęboka przemiana i porzucił służbę rycerską. Duży wpływ miała na niego książeczka „O naśladowaniu Chrystusa”. Przez rok przebywał w Manresie, gdzie doświadczył modlitwy kontemplacyjnej. Wpadł na pomysł aby opracować metodyczne ćwiczenia duchowe, do czego wykorzystał doświadczenia z Manresy - w ten sposób w 1522 r. powstały „Ćwiczenia duchowne”. W wieku trzydziestu kilku lat rozpoczął edukację - Alcala, Salamanca, Paryż. W 1523 r. odbył pielgrzymkę do Ziemii Świętej. Chciał tam pozostać, ale na surowe polecenie przełożonego klasztoru franciszkanów na górze Syjon powrócił do ojczyzny. W 1528 r. udał się do Paryża na studia i zaczął pozyskiwać dla królestwa niebieskiego kolegów(np. św. Franciszek Ksawery). 15 sierpnia 1534 r. Ignacy i jego sześciu towarzyszy złożyli śluby:

- czystość

- ubóstwo

- pielgrzymka do Ziemi Świętej(do pracy nad zbawieniem dusz)

W 1537 r. w Rzymie Loyola otrzymał świecenia kapłańskie. Swoją wspólnotę zaczęli wtedy nazywać Towarzystwem Jezusowym. 27 września 1540 r. papież Paweł III bullą „Regimini militantis ecclesiae” zatwierdził TJ. Składają 4 śluby: czystości, posłuszeństwa, ubóstwa i bezwzględnego posłuszeństwa Stolicy Apostolskiej. Celem TJ miało być głoszenie doktryny chrześcijańskiej oraz prowadzenie działalności miłosierdzia i miłości. Formacja bardzo długa => 10 lat. Generał był wybierany dożywotnio i to on rozdzielał pozostałe funkcje.

Konstytucje TJ zatwierdzono w 1558 r.

Loyola nigdy nie zgodził się na założenie żeńskiej gałęzi zgromadzenia, pomimo wielu namów.

Jezuici rozprzestrzeniali się bardzo szybko. Już nie długo po założeniu rozprzestrzenili się na całą Europę. 1560 r. => ok. 1000 członków; 1565 r. => ok. 4000 członków. To pokazuje, że jezuici dobrze wstrzelili się w zapotrzebowanie społeczne.

Od 1548 r. byli odpowiedzialni za badanie kandydatów do kapłaństwa. Inną dziedziną działalności było szkolnictwo - od szkół podstawowych do wyższych uczelni. Już na początku lat 60 XVI w. papież dał im prawo nadawania stopni naukowych.

W 1556 r. zmarł Ignacy Loyola. Po nim rządy przejął Lainez.

TEZA 33

Reforma in capite et in membris. Zwołanie i przebieg Soboru Trydenckiego.

Sobór Trydencki 1545 - 1563

Historia zwołania soboru mówi jak ciężko było zwołać to zgromadzenie. Przebieg soboru jest pełen napięcia i ogromnie skomplikowany. Kiedy to 12 grudnia 1545 roku tylko 31 ojców znalazło się pod przewodnictwem 3 legatów papieskich, nikt nie przypuszczał, iż tym skromnym zgromadzeniem rozpoczyna się jedno z największych zgromadzeń Kościoła powszechnego. Obrady rozpoczęły się ostrymi debatami na tematy zasadnicze. Cesarzowi chodziło o reformę Kościoła i połączenie z protestantami, papieżowi zaś o rozpatrzenie spraw dogmatycznych. Przekonano się także jak wiele spustoszeń w teologii katolickiej dokonały ataki protestanckie. Nowa nauka o łasce tworzyła tymczasem trzon reformacji, pojawiło się także nowe rozumienie Pisma Świętego i sakramentów. Nowe pojęcia określały podstawy wspólnot reformatorskich, gdyż wcześniej każdy na swój sposób wyjaśniał. W ramach soboru nie można było zaniedbać dyscypliny i spraw dogmatycznych więc zajęto się nimi pod koniec stycznia 1546 roku.

Metoda pracy

Do obrad brano punkt nauki heretyków (protestantów) z pismami reformatorów lub teologów i jako antytezę podawano przeciwko temu naukę katolicką, którą gruntownie opracowywano. Sobór dokonał obiektywnie wspaniałej pracy wobec wyładowań Lutra i bardzo osobistych polemizujących wypowiedzi Kalwina - teologia jednak była rzeczowa.W tym czasie Niemcy byli słabo reprezentowani na soborze. Dużo było jednak teologów romańskich, którzy nie mieli „rozumienia” teologii. Niemcy przybyli pod koniec 1554 roku, mimo to punkt ciężkości spoczywał w rękach teologów romańskich. Niemieckim teologom groził subiektywizm.

PRZEBIEG SOBORU

PIERWSZY OKRES SOBORU

4 października 1546 roku na czterech posiedzeniach sobór przeciwstawił protestanckiej nauce Pismo Święte i Tradycję, gdyż ona także jest źródłem wiary. Opieranie się na Piśmie Świętym bez Tradycji jest heretyckie. Polecono także zakładać przy katedrach szkoły lektorskie celem polepszenia stanu intelektualnego duchowieństwa.

Na 5 i 6 posiedzeniu odnowiono naukę o usprawiedliwieniu. Uznano grzech pierworodny przez chrzest jest całkowicie zgładzony. Na 7 posiedzeniu określono naukę o sakramentach. Uchwalono także dekret o rezydencji biskupa i proboszczów, który budził liczne zastrzeżenia. Hiszpanie stosowali karę za unikanie rezydencji oraz usunąć zbyt łatwe dyspensy otrzymywane od papieża. Usunięto także dyspensę bezterminową radzono by też pod nieobecność biskupa , rezydował on swojego wikariusza. Kardynałom zabroniono posiadać więcej niż jedną diecezję. Wydano dekret, iż biskup który nie przebywa w diecezji 6 miesięcy traci ¼ dochodów, a jeśli przez rok to połowę.

Kiedy rozpoczęły się debaty nad Eucharystią na wskutek tyfusu plamistego postanowiono sobór przenieść do Bolonii, gdzie protestanci nie przyjechali.

DRUGI OKRES SOBORU 1551 - 1552

Papieżem po śmierci Pawła III został Juliusz III. Tymczasem w Trydencie obradowano nad Eucharystią. W Bolonii szybko zdefiniowano dekret o Eucharystii i ogłoszono go na 13 sesji soboru w 1551 roku. Potępiono naukę Lutra o obecności Pana Jezusa w Eucharystii tylko w momencie przyjmowania. Ogłoszono realną obecność Jezusa Chrystusa w Eucharystii i określono termin transsubstancjacji - przeistoczenia. Oprócz Eucharystii, określono także sakramenty pokuty i sakrament chorych.Papież zakazał dyskusji nad żądaniami protestantów. W tym czasie w Niemczech doszło do walk wewnętrznych katolików z protestantami, co doprowadziło do zawieszenia soboru. Wielu kardynałów niemieckich wróciło do kraju, zaś wielu było rozgoryczonych, iż sobór nie załatwił pozytywnie ich sprawy.

TRZECI OKRES SOBORU 1561 - 1563

Okres najbardziej owocny. Odbywa się w cieniu wojen hugonockich biskupi niemieccy nie wzięli licznego udziału w tej części soboru, gdyż nie chcieli opuszczać swoich diecezji. Uchwalono także m.in.:

odrzucono projekt cesarza o komunii pod dwoma postaciami,

przyjęto dekret o ofierze mszalnej,

biskupi mieli zakładać seminaria duchowne.

Na 14 sesji przyjęto dekret o małżeństwie, przypisując mu odpowiednie formy i przeszkody. Odrzucono rozwód oraz uchwalono uchwały o obsadzaniu biskupstw i wizytacjach biskupich.Sesja 15 z 3 i 4 grudnia 1563 roku przyniosła dekret o czyśćcu, czci świętych i ich relikwii i obrazów, oraz o odpustach. Nie doprowadzono do końca reformy mszału, brewiarza oraz katechizmu. Sobór był odpowiedzią Nauczycielskiego Urzędu Kościoła. Prawdziwa reforma duszpasterska, jasno określiła depozyt wiary katolickiej. Głównym inicjatorem wprowadzania reform nowego ducha Kościoła był Karol Boromeusz, który każdą parafię odwiedził 3 razy, a ponadto przeprowadzał synody biskupie i parafialne.

POLSKA NA SOBORZE TRYDENCKIM

W XVI wieku kraj nasz był przychylny koncyliaryzmowi. Nieporządek w Kościele rozwijał protestantyzm, budziło to tym bardziej tęsknotę za soborem. Król Zygmunt Stary zwracał się do papieża o zwołanie soboru - wierzył bowiem, że sobór położy kres rozbiciu wyznaniowemu w Polsce. Protestanci także domagali się soboru sądząc, że przyzna im rację. Episkopat na ten cel żałował pieniędzy, a król po tylu nie udanych próbach zwołania soboru, w końcu stracił nadzieję, iż uda się zwołać sobór. Opinia społeczna była za soborem i wysłania na niego legatów. Na 13 sesję soboru wysłano z Płocka archidiakona Pawła Głogowskiego. Trzeci okres skończyłby się bez udziału Polaków, gdyby w marcu 1561 roku nie mianowano legatem papieskim kardynała Stanisława Hozjusza. Biskup warmiński Hozjusz otrzymał rozgłos dzięki książce , oraz tym iż znał protestantów. Nalegał na króla, aby to właśnie jego wysłał na sobór. Wysłano także na sobór biskupa przemyskiego Herburta, oraz opatów.

Polacy popierali cesarza, gdyż byli przekonani, że sobór uleczy „chorobę niemiecką”, która i Polsce zagrażała. Niektórzy popierali Francuzów, żeby nie ogłosili obowiązku rezydencji biskupów. Odrzucali nakaz rezydencji, jako nakaz służby bożej. W dziedzinie doktrynalnej najbardziej zasłużył się biskup Hozjusz. Przyczynił się między innymi w opracowaniu dekretu o Eucharystii i Mszy Świętej. Opracował także naukę soboru o sakramencie małżeństwa.

Zajrzeć do tezy 20

TEZA 34

Główne uchwały Soboru Trydenckiego i ich znaczenie dla Kościoła.

Sobór Trydencki miał 3 okresy 1545-48, za Juliusz III 1551-52, Pius IV 1562-63.

1 etap: było ustalenie dekretu „O źródłach Objawienia”, ustalono kanon Pisma Św, przyjmując w poczet także księgi proto i deuterokanoniczne, Wulgatę przyjął jako autentyczne, Przyją także Tradycję jako współrzędne źródło wiary, dopuszczono tłumaczenie na j.narodowe, widziano potrzebę studium j.biblijnych, Dekret „o grzechu pierworodnym”, widziano potrzebę tworzenia szkół przy kolegiach i katedrach, obowiązek głoszenia kazań świątecznych i niedzielnych, sprawa usprawiedliwienia(cała nauka Lutra)Dekret „O usprawiedliwieniu”został przyjęty, opublikowano dekret o obowiązku rezudencji beneficjów kościelnych (co wzbudziło wiele kontrowersji).

2 etap:(1551-52), w zakresie doktryny Sobór wyjaśnił katolicką naukę o Eucharystii, przyjęto katolicką naukę o sakramenci pokuty, o konieczności spowiedzi, dekret o sakramencie namaszczenia chorych.

3 etap (1562-63), przyjęto dekret o sakramenci kapłaństwa, dużo uwagi poświęcono klerowi i jego kształceniu w błogosławionym bekrecie o seminariach duchownych(każy biskup musiał zal ożyć w diecezji seminarium), dekrety przypominające żę biskupi i proboszczowie są przede wszystkim duszpasterzami, biskupi mieli nakaz wizytacji diecezji, odbywanie synodów diecezjalnych , zdefiniowano sakramentalny charak.małżeństwa, reforma(in capite) kuria rzymska została przeprowadzona częściowo.

Znaczenie Soboru było bardzo wielkie. Był on dla Kościoła i papiestwa zwycięskim końcem walki rozpoczętej już w XIII stuleciu i ostatecznym przezwyciężeniem koncyliaryzmu. Sobór wskazał na Kościół i papiestwo jako na obiektywną i powszechną instytucję zbawienia. Wyjaśnił doktrynę kościelną zaatakowana przez różnowierstwa i przeprowadził zbawienną reformę Kościoła. Spełnił wiec 2 z głównych założeń, ale 3 niestety nie udało się zrealizować, mianowicie przywrócenie jedności w Kościele, okazało się to problemem nie do rozwiązania.

(źródło: Historia Kościoła V, ks. Bolesław Kumor)

TEZA 35

Inna koncepcja reformy Kościoła w czasie przerwy między II i III sesjami Soboru Trydenckiego(Papież Paweł IV)

T 33 34 35- nie można tego dzielić, bo łatwiej nauczyć się całego kontekstu... pozdr. kajak i chmiel (gówno prawda. Nie wiem skąd to ściągnęli, ale troche nie zgadza się z tematem tezy. kom. PK)

Sobór Trydencki 1545 - 1563

Historia zwołania soboru mówi jak ciężko było zwołać to zgromadzenie. Przebieg soboru jest pełen napięcia i ogromnie skomplikowany. Kiedy to 12 grudnia 1545 roku tylko 31 ojców znalazło się pod przewodnictwem 3 legatów papieskich, nikt nie przypuszczał, iż tym skromnym zgromadzeniem rozpoczyna się jedno z największych zgromadzeń Kościoła powszechnego.

Obrady rozpoczęły się ostrymi debatami na tematy zasadnicze. Cesarzowi chodziło o reformę Kościoła i połączenie z protestantami, papieżowi zaś o rozpatrzenie spraw dogmatycznych. Przekonano się także jak wiele spustoszeń w teologii katolickiej dokonały ataki protestanckie. Nowa nauka o łasce tworzyła tymczasem trzon reformacji, pojawiło się także nowe rozumienie Pisma Świętego i sakramentów.

Nowe pojęcia określały podstawy wspólnot reformatorskich, gdyż wcześniej każdy na swój sposób wyjaśniał. W ramach soboru nie można było zaniedbać dyscypliny i spraw dogmatycznych więc zajęto się nimi pod koniec stycznia 1546 roku.

Metoda pracy

Do obrad brano punkt nauki heretyków (protestantów) z pismami reformatorów lub teologów i jako antytezę podawano przeciwko temu naukę katolicką, którą gruntownie opracowywano. Sobór dokonał obiektywnie wspaniałej pracy wobec wyładowań Lutra i bardzo osobistych polemizujących wypowiedzi Kalwina - teologia jednak była rzeczowa.

W tym czasie Niemcy byli słabo reprezentowani na soborze. Dużo było jednak teologów romańskich, którzy nie mieli „rozumienia” teologii. Niemcy przybyli pod koniec 1554 roku, mimo to punkt ciężkości spoczywał w rękach teologów romańskich. Niemieckim teologom groził subiektywizm.

PRZEBIEG SOBORU

PIERWSZY OKRES SOBORU-Paweł III 1545-1548

4 października 1546 roku na czterech posiedzeniach sobór przeciwstawił protestanckiej nauce Pismo Święte i Tradycję, gdyż ona także jest źródłem wiary. Opieranie się na Piśmie Świętym bez Tradycji jest heretyckie. Przyjęto pewien wzorzec biblii- tekst wulgaty, dopuszczono też tłumaczenie na języki narodowe studium językowe biblijne. Głoszenie SB -w diecezjach przez bp.;prezbiterzy kazania ludowe. Polecono także zakładać przy katedrach szkoły lektorskie celem polepszenia stanu intelektualnego duchowieństwa.

Na 5 i 6 posiedzeniu odnowiono naukę o usprawiedliwieniu. Uznano grzech pierworodny przez chrzest jest całkowicie zgładzony. Na 7 posiedzeniu określono naukę o sakramentach ex opere operato- dają łaskę. Uchwalono także dekret o rezydencji biskupa i proboszczów, który budził liczne zastrzeżenia. Hiszpanie stosowali karę za unikanie rezydencji oraz usunąć zbyt łatwe dyspensy otrzymywane od papieża. Usunięto także dyspensę bezterminową radzono by też pod nieobecność biskupa , rezydował on swojego wikariusza. Kardynałom zabroniono posiadać więcej niż jedną diecezję. Wydano dekret, iż biskup który nie przebywa w diecezji 6 miesięcy traci Ľ dochodów, a jeśli przez rok to połowę.

Kiedy rozpoczęły się debaty nad Eucharystią na wskutek tyfusu plamistego postanowiono sobór przenieść do Bolonii(1547), gdzie protestanci nie przyjechali. Cesarz robił wymówki, że chcą go odsunąć od soboru. 1547- rozbił związek szwangaldzki

grupa cesarska została w Trydencie, papieska w Bolonii. Pap. aby nie doprowadzić do schizmy (II 1548) zawiesza sobór. Pap. Paweł III -umiera, sobór =?jego następca Juliusz III chciał kontynuować, sobór przenosi się do Tredentu - jeśli protestanci poddadzą się soborowi- z notatek.

DRUGI OKRES SOBORU 1551 - 1552

Papieżem po śmierci Pawła III (+1549) został Juliusz III. Tymczasem w Trydencie obradowano nad Eucharystią. W Bolonii szybko zdefiniowano dekret o Eucharystii i ogłoszono go na 13 sesji soboru w 1551 roku. Potępiono naukę Lutra o obecności Pana Jezusa w Eucharystii tylko w momencie przyjmowania. Ogłoszono realną obecność Jezusa Chrystusa w Eucharystii i określono termin transsubstancjacji - przeistoczenia. Oprócz Eucharystii, określono także sakramenty pokuty i sakrament chorych.

Papież zakazał dyskusji nad żądaniami protestantów. W tym czasie w Niemczech doszło do walk wewnętrznych katolików z protestantami, co doprowadziło do zawieszenia soboru. Wielu kardynałów niemieckich wróciło do kraju, zaś wielu było rozgoryczonych, iż sobór nie załatwił pozytywnie ich sprawy. 28 IV 1552sobór zawieszony, bo Francja popada w wojnę z cesarzem. Juliusz III miał zasługi nie tylko na polu soborowym- rekatolizacja anglii. 1553-Krwawa Mery -Maria Katoliczka obejmuje rządy w angli- wprowadza katolicyzm- poleciały głowy. Ewangelicy zostali dość ostro potraktowani.

REFORMA W KURII RZYMSKIEJ- Pap. Paweł III sam decyduje w KR. Juliusz III powołał specjalną ekipę. Na niektórych terenach zaczęto już wprowadzać owoce soboru. Pap jeszcze przed tym ostrzega. Marceli II następcą Juliusza III- był krótko po nim Paweł IV- przeciwnik cesarza. Chciał rządzić kościołem na wzór średniowiecza( roma locuta, causa finita.). Za jego czasów protestantyzacja anglii (rządy przejmuje Elżbieta). Nie podobało mu się to,że karol V abdykował, bo na to musi być zgoda pap. Stosował karę za nadużycia, działała aktywnie inkwizycja rzymska. Wprowadza indeks ksiąg zakazanych min. Erazm z R., sporo wydań ojców kościoła, wszystkie gdzie nie było miejsca czasu i autora. Założył teatynów. Ostrożny przy mianowaniu biskupstw. Po nim Pius IV - ale w jego stylu. w Rzymie działał Karol Boremeusz ( bratanek PawłaIV) przed Piusem IV- problem czy zwołać nowy sobór(Niemcy, Francja) czy kontynuować stary (Hiszpania).

TRZECI OKRES SOBORU 1561 - 1563

Okres najbardziej owocny. Odbywa się w cieniu wojen hugonockich biskupi niemieccy nie wzięli licznego udziału w tej części soboru, gdyż nie chcieli opuszczać swoich diecezji. Uchwalono także m.in.:

odrzucono projekt cesarza o komunii pod dwiema postaciami,

przyjęto dekret o ofierze mszalnej,

biskupi mieli zakładać seminaria duchowne.

Na 14 sesji przyjęto dekret o małżeństwie, przypisując mu odpowiednie formy i przeszkody. Odrzucono rozwód oraz uchwalono uchwały o obsadzaniu biskupstw i wizytacjach biskupich.

Sesja 15 z 3 i 4 grudnia 1563 roku przyniosła dekret o czyśćcu, czci świętych i ich relikwii i obrazów, oraz o odpustach. Nie doprowadzono do końca reformy mszału, brewiarza oraz katechizmu. Sobór był odpowiedzią Nauczycielskiego Urzędu Kościoła. Prawdziwa reforma duszpasterska, jasno określiła depozyt wiary katolickiej.

Głównym inicjatorem wprowadzania reform nowego ducha Kościoła był Karol Boromeusz, który każdą parafię odwiedził 3 razy, a ponadto przeprowadzał synody biskupie i parafialne. Regulacja synodów (prowincjalne co 3 lata, diecezjalne co 1 rok).

1563- zakończenie soboru - 6 kard. 25 abp. 170 bp. i opaci. Nie zdefiniowano prymatu i Kościoła.

TEZA 36

Zakończenie Soboru Trydenckiego(rola Piusa IV) oraz wykonanie uchwał za pontyfikatów Piusa V, Grzegorza XIII, Sykstusa V i Klemensa VIII

Dzięki Soborowi Trydenckiemu, Kościół przezwyciężył kryzys, przez to że wprowadził reformę Trydencką, którą przewodziła Stolica Apostolska. Wprowadzenie w życie kanonów trydenckich umocniło i odnowiło Kościół na całym świecie. Papież Pius V był z pochodzenia dominikaninem i stąd biały strój papieski. Zreformował katechizm i mszał, wzywał do modlitwy różańcowej. Karol Boromeusz-biskup Mediolanu, za swojego pontyfikatu zakładał seminaria duchowne, był duży nacisk na kształcenie duchownych. Jego następcą był Grzegorz XIII który zreformował Kurię Rzymską i założył nowe kolegia. Sykstus V był bardziej mężem stanu niż papieżem, wznosił budowle, ukończył kopułę św. Piotra i przyczynił się do powstania biblioteki watykańskiej. Klemens VIII-papież reformy katolickiej, zwracał uwagę na duszpasterski wymiar, nie rozwiązał sporu między dominikanami a jezuitami.

TEZA 37

Problem przyjęcia uchwał Soboru Trydenckiego przez poszczególne państwa.

Najszybciej i „bezboleśnie” udało się wprowadzić uchwały soborowe w Hiszpanii, w hiszpańskich Niderlandach i w Polsce.

We Francji były problemy spowodowane wojnami hugenockimi.

W Anglii także problemy, bo w tym czasie konsoliduje się Kościół anglikański.

W Szkocji dochodzi do głosu kalwinizm.

HISZPANIA

Czasy Filipa II (1556-1588) w działaniu często niezdecydowany chociaż za jego panowania Hiszpania staje się mocarstwem. Uchwały przyjęto w pełni ale pod warunkami:

Zostaje zachowane placetum regium

Będzie istniała możliwość odwołania się od sądów kościelnych do świeckich

Niezawisłość inkwizycji

Prawo patronatu - król ma wpływ na obsadzenie stanowisk kościelnych nie tylko w Hiszpanii, ale i w Nowym Świecie

Etatyzm - zdominowanie Kościoła przez państwo.

NIDERLANDY

Mieszkańcy chwycili za broń, przeciwko władzy hiszpańskiej (powstanie przeciwko władzy). W 1581 proklamowano niepodległość Niderlandów i stąd właściwie Północ została protestancka, Południe - katolickie.

FRANCJA

Sprawa wojen hugenockich zaczęła się właśnie w czasach Katarzyny Medycejskiej (1560-1574). Za jej panowania te wojny nie miały jeszcze charakteru politycznego, a miały charakter religijny. Natomiast za czasów Henryka III dochodzi element wojny o władzę.

4 etapy wojen hugenockich (1562-1598) (hugenoci-kalwiniści)

1 etap

Edykt w Amboise 1563 - on kończył pierwszą wojnę, w wyniku tego edyktu przywrócono kalwinistom możliwość sprawowania kultu w jednym mieście każdego okręgu. Hugenoci jednak chwycili za broń i otrzymali wsparcie z Niemiec i Anglii. Katolików wsparł Papież Pius V (zbrojnie i finansowo)

2 etap

1570 - pokój w St. Germain [żermę] przyznano hugenotom wolność religijną mimo pokonania ich

3 etap

1572 - Rzeź hugenotów(za sprawą Katarzyny Medycejskiej) - Noc Świętego Bartłomieja - zginęło ok. 10 tys. zacniejszych hugenotów

Papież został okłamany i początkowo cieszył się z przewagi katolików, ale kiedy dowiedział się prawdy, żałował, że do tego doszło.

4 etap

1576 - pokój w [Mulie] przyznano hugenotom prawie całkowitą swobodę

Henryk III zginął - zasztyletowany przez dominikanina (1574-89)

Henryk IV był hugenotem, ale miał sympatię wśród katolików, 1589 objął rządy, zaczął sprzyjać katolikom. W zasadzie obiecał, że przejdzie na katolicyzm, ale tego nie zrobił. Chciał zakończyć wojny hugenockie i zakończył je edyktem.

Edykt nantejski 1598

Przywracał kalwinistom francuskim(hugenotom) nieograniczoną wolność sumienia

Przywracał dostęp do urzędów państwowych

Przywracał swobodę sprawowania kultu religijnego

Generalnie Francja pozostała katolicka i niebawem zacznie się wybijać.

Mamy rok 1598, a ustaw soborowych jeszcze nie przyjęto wojny hugenockie, a także problem parlamentu zdominowanego przez hugenotów i gallikanów

Od 1614 r. zaczęto myśleć o partykularnym wprowadzaniu ustaw.

1615 na zebraniu duchowieństwa w Paryżu oficjalnie przyjęto uchwały soborowe - Zgromadzenie Kleru

ANGLIA

1570 - ekskomunikowanie królowej Elżbiety

1581 - zabroniono oficjalnie sprawowania kultu katolickiego

kult i ukrywanie księży karano śmiercią

w tym roku stracono ok. 15 kapłanów

SZKOCJA

Sytuacja podobna jak w Anglii

IRLANDIA

Nieco inna sytuacja - tu katolicyzmu broniła szlachta. Wytworzył się model podobny do polskiego -> wartości narodowe sprzęgały się z wartościami katolickimi.

TEZA 38

Anglia za panowania Elżbiety I, los Kościoła w Anglii, Szkocji

SYTUACJA W KOŚCIELE W ANGLII

Elżbieta I 1559-1605 panowanie. Córka Henryka VIII i Anny Boleyn.

Na początku panowania bardzo tolerancyjna, już w 1559 wznowiła akt supremacji i przywróciła moc prawną kościelnym zarządzeniom Henryka VIII i Edwarda VI. Nie przyjęła jednak formuły iż jest najwyższą głową kościoła, obrała tytuł najwyższej władczyni państwa w sprawach kościelnych i politycznych. W 1559 roku w akcie uniformizmu dokonano nieco zmian: zachowując obrazy w kościołach, szaty, krzyże i muzykę kościelną, złagodzono kary za nieprzestrzeganie nowych praw kościelnych, śmierć groziła jedynie temu kto publicznie opowiadał się za prymatem papieskim, obowiązkowe uczestnictwo w nabożeństwach anglikańskich. W 1563 r. Na zjeździe duchowieństwa przyjęto 39 artykułów ujętych w duchu kalwinizmu i luteranizmu.

SYTUACJA W KOŚCIELE W SZKOCJI

Pierwszym znanym propagatorem reformacji był Patryk Hamilton, który zginął na stosie za herezje. w 1542 roku umiera Jakub V i tron przypada rocznej córce Marii Stuart. Walka o władzę miedzy kanclerzem państwa, prymasem Dawidem Beatonem i Jamesem Hamiltonem. Ten drugi sprzyjał reformacji. Ostatecznie zamordowano prymasa. Maria Stuart wychodzi za mąż za delfina francuskiego Franciszka II. W 1552 roku synod prowincjonalny polecił wydać w języku szkockim katechizm, który zawiera ewangelicką naukę o usprawiedliwieniu. Na zjeździe w 1557 roku szlachty szkockiej zobowiązano sie bronić czystego Słowa Bożego i gmin Chrystusa a zniszczyć gminy szatana. Knox nawołuje do działań militarnych. W 1558 roku wybucha powstanie wspierane przez Anglie inicjowane przez zwolenników kalwinizmu skierowane przeciwko katolikom. W 1560 roku kalwini ogłaszają na zgromadzeniu świeckich i duchownych zniesienie kościelnej władzy papieża, usunięcie mszy św., przyjęcie szkockiego wyznania wiary. Po abdykacji Marii Stuart jej miejsce zajmuje Jakub VI. Regencja a potem sam król utrwalili kalwinizm w Szkocji.

TEZA 39

Odrodzenie scholastyki (Lowanium: Baius, Janseniusz; Salamanka, Alkala: Vittoria, Cano)

W średniowieczu scholastyka rozwijała się dzięki uniwersytetom, teraz było podobnie. Prym wiedzie PARYŻ, ale dochodzą także nowe. Paryż „dzięki” szerzeniu gallikanizmu i wrogości do jezuitów zaczyna tracić na znaczeniu. Wybija się LOWANIUM działają tacy czołowi przedstawiciele jak: Baius, Janseniusz, Hessels.

Powstają także nowe uniwersytety, które odwołują się i kultywują odrodzoną scholastykę: SALAMANKA, ALKALA, RZYM + Niemcy

Powody odrodzenia scholastyki:

Reformacja

Humanizm

Czyli te dwa nurty, które krytykowały scholastykę.

To spowodowało, że w nauce teologicznej bardziej zwrócono się ku źródłom (Pismo św. i Tradycja) i wypracowano zupełnie nowe racje metodologiczne dla teologii:

Próba pogodzenia wiary i intelektu - chodziło o to by odstąpić od przestarzałych sentencji Piotra Lombarda, a skoncentrowano się na św. Tomaszu

Szukanie nowych metod dowodzenia

Nie tylko zwracanie uwagi na kontrowersje - apologie, ale też sięganie do całego kontekstu kulturowego, obyczajowego, historycznego, teologię wzbogacono o etykę, o prawo

Teologia od tej chwili stała na usługach duszpasterstwa - miała służyć kaznodziejstwu, katechezie. Miała docierać do ludzi.

Teologię łączono z odnowioną mistyką - Teresa z A. Jan od Krzyża

Promotorzy odnowy scholastyki: SALAMANKA, ALKALA

Franciszek de VITTORIA OP

Wykłady opierał na summie św. Tomasza, ściągały one mnóstwo ludzi, dlatego, że on nie tylko komentował, ale dokonywał swoistej inkulturacji - dostosowywał summę do współczesnych potrzeb stąd znany jest jako ten, który komentuje summę w kontekście etyki, prawa.

To on jest twórcą m.in. prawa międzynarodowego, prawa kolonialnego.

Główne dzieło - Summa sacramentorum - powstało na kanwie tłumczenia Summy T.

Następcą Franciszka na katedrze był również dominikanin:

Melchior CANO OP

„De locis teologicis”

Szukał nowych metod dowodzenia, wyróżnia 10 zasadniczych miejsc teol.: Pismo Święte; Tradycja; Urząd Nauczycielski; Kościół Powszechny; Kościół Rzymski; Ojcowie Kościoła; Kanoniści; Filozofia; Rozum ludzki; Historia Kościoła.

Scholastyka zawsze rozwijała się dzięki uniwersytetom, i tym razem był tak samo.

a)Uniwersytet Paryski - zaczyna krępować go gallikanizm i wrogość do jezuitów;

b) Uniwersytet Lowanium - środowisko naukowe z dużym udziałem w Trydencie:Herses, Janseniusz, Bajus (byli oni najbardziej kontrowersyjnymi teologami tego okresu )

c)Uniwersytet w Salamance - (Hiszpania) - Tam działa Franciszek de Vittoria; Po przez Hiszpanię te nurty przenikają do Rzymu. Jezuici hiszpańscy obsadzili większość stanowisk w Rzymie. Franciszek z Toledo, Paskez, Ruiz; dzięki Jezuitom ta odnowiona teologia przedostaje się do niemiec, (Imdsztat, Bilingen). Odnowa ta pllegała na zastosowaniu w teologii argumentacji z Pisma Św. i z Tradycji. Korzenie:

z renesansu

z nurtów reformacji

z samej koncepcji Trydentu

komentarz kome

Osoby i ich osiągnięcia -

Uniwersytet w Salamance - Franciszek de Vittoria franciszkanin; znamienne tłumaczenie i komentowanie dzieł św. Tomasza, ,,Summa Sacramentorum,,-dzieło Franciszka. Franciszek również komentoeał Summę św. Tomasza w kontekście ówczesnych czasów, szczególnie kolonializmu. Dzieło ,,De Indianorum,, - nowe koncepcje. Następcą św. Franciszka jest Melchior Cannion ,,De Locis Teologiae,, , miano założenia metody teologicznej. Wskazał 10 miejsc w teologii, między innymi:

- Pismo Święte, Tradycja, Sobory, Historia Kościoła, Nauka Ojców Kościoła ...

Występuje w tym okresie rozszerzony zakres badan Teologicznych. Papież Pius V wyniósł św. Tomasza z Akwinu do godności Doktora Kościoła.

TEZA 40

Teologowie jezuiccy

Jezuici podobnie jak dominikanie odwoływali się do św. Tomasza aczkolwiek na kapitule generalnej uchwalono zasadę, że dla słusznej racji mogą odstąpić od nauki św. Tomasza(czasem zwracali się m. in. ku św. Augustynowi). Niemniej jezuici stworzyli bardzo silny ośrodek odnowy teologicznej.

Franciszek z Toledo był znanym egzegetą, wykładał w kolegium rzymskim, był pierwszym kardynałem jezuickim.

Robert Belarnin był teologiem systematycznym, kontrowersyjnym (apologia wiary), jeden z większych uczonych, był konsultorem u papieży.

Główne dzieło „O władzy papieskiej w rzeczach doczesnych”

Opowiadał się za tzw. władzą pośrednią papiestwa w rzeczach świeckich, doczesnych (naraził się tym protestantom i tym którzy wierzyli w bezpośrednią władzę papieża w rzeczach świeckich).

Jest autorem tzw. Małego Katechizmu (ok. 400 wydań), przeznaczonego gł. dla świeckich.

Jest autorem tzw. Wielkiego Katechizmu, dla duchownych.

Przyjaźnił się z Franciszkiem Salezym.

Kontrowersyjna była jego praca dot. Kościoła, szczególnie dla tych którzy przeciwstawiali się władzy papieża w Kościele.

Suarez wykładał w Rzymie, Salamance, Alkali, był filozofem i teologiem. Jego filozofia była popularna także wśród protestantów.

Gabriel Vasqez ostry polemista „drugi Augustyn”.

TEZA 41

Michał Baius i spory o łaskę

Problem łaski i wolnej woli nie został rozstrzygnięty na Soborze, stąd na tym tle toczą się liczne spory.

Michał Baius - dominikanin, profesor Lowanium, (+1589)

Próbował zastosować, dziwny zabieg: próbował pogodzić naukę Lutra z katolicyzmem -> semiluteranizm.

Jego błąd polegał na tym, że zatarł różnicę miedzy porządkiem przyrodzonym a nadprzyrodzonym, ponieważ twierdził, że po grzechu pierworodnym wola ludzka jest do tego stopnia osłabiona, że bez łaski człowiek nie jest w stanie nic uczynić. Chyba, że otrzyma specjalna łaskę.

Ta zasada sformułowana przez Baiusa przeczy darmowości łaski. Bóg daje łaskę darmo, z miłości.

Wg. Baiusa łaska jest potrzebna do każdego, nawet najdrobniejszego czynu ludzkiego.

Inną koncepcję stworzył:

LUDWIK MOLINA - jezuita, główne dzieło „ Księga na temat daru i łaski”, był komentatorem summy św. Tomasza. On i jego zwolennicy stworzyli pewien system zwany molinizmem > zasada, że nie ma różnicy między łaską dostateczną, a łaską skuteczną… Łaska skuteczna doprowadza każdy czyn do skutku.

Jest to błędne bo pomniejszali działanie Boga w procesie dawania łaski. Twierdzili, że istnieje coś takiego jak uprzednia wiedza Boga, że Pan Bóg dając łaskę człowiekowi wie, że ta łaska będzie skuteczna (pewna predystynacja).

Spór toczył się własnie między jezuitami a dominikanami.

Papież sprzeciwił się obu koncepcjom.

Z Moliną zaczął polemizować:

Bannes OP - stworzył zasadę

Na czym polegał błąd banezjanizmu?

Wyznawcy banezjanizmu mówią iż do każdego ludzkiego działania jest potrzebne tzw. fizyczne poruszenie Boga. Rozróżniają łaskę dostateczną i łaskę skuteczną, ale łaska dostateczna - tj. zwykłe stworzenie warunków do działania, natomiast łaska skuteczna tj. to fizyczne poruszenie człowieka przez Boga.

Inaczej mówiąc, banezjanizm mówi, że Bóg determinuje człowieka w działaniu, łaska dostateczna jest rzeczywiście dostateczna gdy Bóg doprowadzi ją do celu. Bóg obdarza człowieka wolną wolą, ale prowadzi tą wolę jak chce - wolność iluzoryczna.

Nauka katolicka - działanie łaski nigdy nie przekreśla wolnej woli. Istnieje łaska dostateczna - daje możliwość spełnienia czynu zbawiennego, ale to od człowieka zależy czy go wykona.

TEZA 42

Teologia pozytywna, pojęcie i dyscypliny teologiczne

Teologia pozytywna, pojęcie i dyscypliny teologiczne

Kierunek teologii pozytywnej został wypracowany przez profesorów z Colegium Romanum założonego przez św. Ignacego,opierał się on na Piśmie Św. i Tradycji. Wzbogacili oni tymi źródłami komentarze do Summy św. Tomasza, bronili oni w swoich dziełach katolickiej doktryny przed zarzutami protestantów.

Nowa teologia przyjęła charakter nowej metody konstruowania koncepcji, czyli pogodzić na nowo rozum z wiarą, zwrócenie się ku św. Tomaszowi z Akwinu.

Nowa metoda dowodzenia teologicznego.

Nowa teologia próbowała się uporać z problemami ówczesnych czasów - inkulturacja teologii.

Teologia zaczyna służyć nauczaniu ludu; - okres mistyków (Jan od Krzyża, Franciszek Salezy) nauczycieli życia duchowego, okres kaznodziejów.

Przyjęto jako wzorzec ,,Wulgatę,, , rozpoczyna się egzegezę Pisma Św. - Franciszek z Toledo najsłynniejszy biblista z XVI w. Cała odnowa koncepcji teologicznej sięgała również do Ojców Kościoła, tłumaczono ich dzieła. Zaczęto interesować się Archeologią Chrześcijańską - to zainteresowanie zrodziło się z kultu Świętych. Zaczyna się rozwijać zainteresowanie nauką soborów i synodów.

Odnowa przejawiała się też na gruncie teologii pozytywnej.

Teologia pozytywna (zwracano uwagę na takie elementy jak): Pismo Święte, Ojcowie Kościoła, archeologia chrześcijańska, badania historyczne, nauka soborowa, hagiografia, rozwój kanonistyki.

Pismo Święte: przyjęto na Trydencie jako wzorzec Wulgatę. Pojawia się teraz egzegeza Pisma Świętego. Franciszek z Toledo - najsłynniejszy biblista XVI wieku. Jan Maldorado - kolejny znany biblista, tak jak i Korneliusz z Lapide. Oni zajmowali się komentowaniem Pisma Świętego.

Ojcowie Kościoła: Zaczyna się przybliżać teologom, duszpasterzom dzieła Ojców Kościoła. To jest też odpowiedź jakby na ducha czasu. Zwrócenie uwagi na koncepcje Ojców Kościoła.

Archeologia chrześcijańska: Zrodziła się ona z kultu świętych. Badanie pierwotnego Kościoła, czasu męczenników. Do Katakumb, gdzie pierwsze świadectwa męczenników się znajdowały zaczęto „pielgrzymować” w celu prowadzenia badań archeologicznych, aby dotrzeć do dowodów na życie i działalność pierwszych chrześcijan. Zapoczątkował to Antoni Boggio - twórca archeologii chrześcijańskiej ze swoim dziełem „Rzym podziemny”.

Badania historyczne: Prowokacją do badania przeszłości stali się protestanci. Braun, św. Piotr Kanizjusz próbowali odpowiedzieć na tworzone roczniki przez protestantów. (Centurie - roczniki protestanckie). Cezary Baroniusz - „Annales ecclesiastici” - roczniki Kościoła. To dzieło jest szczególnie ważne, jeżeli chodzi o badania historyczne.

Nauka soborowa: Badanie dziejów soborowych. Pojawiają się autorzy, którzy publikują dzieła soborowe, ale też autorzy, którzy prezentują dokonania Soboru Trydenckiego. Np. Paweł Sarpi - chociaż u niego nie brak negacji papieży soborowych.

Palafichino - ale tworzył on zbyt lukrowaną apologię soboru.

Ważne jest jednak, że ta koncepcja badań Kościoła, jego struktur zaczyna zataczać coraz szersze kręgi.

Hagiografia: Badania świętych i ich życia. Przede wszystkim Kościoła Zachodniego, chociaż z czasem i Wschodniego. Miały te hagiografie mocną tendencję dydaktyczną, utylitarystyczną. Staje się to początkiem coraz krytyczniejszego opisywania życia świętych.

Rozwój kanonistyki - prawa: Dwaj prawnicy: Pierre Pity, Edmoud Michaele.

TEZA 43

Pobożność i nauczanie kościelne po Trydencie. Mistyka hiszpańska, francuska, nauczanie prawd wiary, praktyki sakramentalne, pobożność ludowa.

1. Po soborze trydenckim odżywa kult świętych - rozwój nabożeństw, ale i od strony naukowo-publicystycznej, pojawiają się autorzy zajmujący się hagiografią dosyć fachową, np. Lipomani, Surius(?)

Lipomani - gł. Dzieło „Vitae sanctorum” - zamieścił tu życiorysy nie tylko świętych z kręgu kultury europejskiej, ale i dużo postaci bizantyjskich.

Jego socjusz w tej mierze - Surius poszedł nieco dalej. Chciał potraktować swoje żywoty świętych jako dzieło mocno wychowawcze i dydaktyczne. Zaczął eliminować z życiorysów pewne elementy, które mogły zgorszyć.

W tym czasie powstaje Martyrologium Romanum użyte w liturgii pod koniec XVI w. wprowadzenie świętych do kultu.

2. Teologia bezpośrednio posoborowa miała charakter apologii, czasami nawet sztucznej obrony rzucającej się w oczy. Często brakowało krytycyzmu. Jednak powoli zaczyna ustępować badaniom historyczno-krytycznym. Następuje refleksja już mocno naukowa, mocno krytyczna. Widoczne jest to w pismach jezuity Dionizego Petawiusa(?) - Dogmata catholica. Pisze o kapłaństwie, hierarchii w kontekście pojawiającego się jansenizmu. Tym dziełem dał początek historii dogmatów, co jest nową dziedziną. Autor zainicjował również nauki pomocnicze historii (heraldyka, chronologia) - początek w dziele Doktryna czasu.

Koniec XVI w. wpłynął na także na rozwój kanonistyki. Ogólny rozwój teologii pozytywnej, która zwracała uwagę na źródła, genezę, odbił się szeroko w różnych dziedzinach. Zaczęto szukać genezy prawa kościelnego.

Inicjatorzy: Augustyn Barbos, Pierre Pitu, Edmund Fiszer(?). Ostatni dwaj Francuzi byli związani z Sorboną (twórcy gallikanizmu).

Mocno rozwinięty druk.

Najsilniejszy ośrodek zajmujący się publikacjami to Bazylea. Została mocno sprotestantyzowana, więc pojawiają się inne ośrodki - Paryż, Lyon, ale tu pojawiają się hugenoci, więc Italia(Wenecja, Rzym), Niemcy(Kolonia, Ingolstad). Olbrzymią rolę zaczynają odgrywać biblioteki. Np. w Watykanie była i drukarnia i biblioteka.

3. Mistyka i ascetyka miały znaleźć praktyczne zastosowanie w odnowionej teologii.

Hiszpania (ole!)

Duży wpływ na mistykę hiszpańska miał Erazm z Rotterdamu i Savonarola -> podejście intelektualne.

Teresa z Ávila (Droga doskonałości, Twierdza wewnętrzna), Jan od Krzyża(„Wstąpienie na górę Karmel”, „Ciemna noc duszy”), Pablo de León, Jan z Ávila, czyli Karmel. Mistyka hiszpańska była bardziej realistyczna.

Nurt franciszkański: Franciszek z Osny, Piotr z Alcantary(„O modlitwie i rozmyślaniu”), Jan od Aniołów

Francuska miała charakter bardziej chrystocentryczny, zwłaszcza u Piotra Berina(?); Franciszek Salezy - Filotea, Traktat o miłości Bożej, listy.

Włochy - Katarzyna Ricci, Magdalena Pacci.

4. Duszpasterstwo. Przeważało nauczenie ustne. Sobór zobowiązał proboszczów do głoszenia kazań w niedziele i święta. Dalej:

rekolekcje, misje ludowe - głównie kapucyni, ale też inni franciszkanie. Praca wśród ludzi polegała przede wszystkim na katechizacji. Powstają także pomoce dla kaznodziejów.

Wydano Katechizm Rzymski, co sprzyjało także katechizacji. Szczególne wyjście do ludu.

Eucharystia; częstsza komunia dzięki SJ, Teatynom(?), bractwom włoskim

procesje Bożego Ciała; 40 h nabożeństwa, które przerodzą się w wieczyste adoracje

kult maryjny; powołanie Kongregacji Mariańskiej (XVI w.)

pielgrzymki, zwłaszcza Loreto

Litania Loretańska, znana od lat '30 XVI w.

Różaniec, oficjalnie zatwierdzony przez Piusa V, pamiątka po Lepanto

Święto MB Różańcowej

Liturgia odnowiona poprzez księgi liturgiczne. mszał, brewiarz.

TEZA 44

Zakony potrydenckie, ich ogólna charakterystyka, wymienić choćby 4 zgromadzenia.

Powstaje nowy typ życia zakonnego. Charyzmatem staje się uświęcenie poprzez apostolat.

Oratorianie - zał. 1612 r. przez św. Filipa Nereusza, Włochy. Zespół księży najpierw świeckich, który zajmował się duszpasterstwem wśród ludzi. Rozwija się po przeszczepieniu do Francji.

Pijarzy, św. Józef Kalasanty, 1597 r. - pierwsza szkoła, szczególnie aktywni w Polsce

Jezuici, wypracowali szkolnictwo inne od pijarskiego nastawionego na szkoły ludowe. Kolegia jezuickie miały często rangę akademii (Braniewo, Chełmno). Specyfika:

współzawodnictwo między uczniami, teatr szkolny

b. silne powiązanie między nauczycielem, wychowankiem a rodzicami

publiczne egzaminy, pokazy

Odnawiały się także stare zakony przez rewizję swojego charyzmatu. Więcej zwracały uwagi na apostolstwo, duszpasterstwo.

Kapucyni - działają wśród ludu, po1574 r. papież Grzegorz XIII zgodził się na wyjście poza Italię. W Polsce 1680/81.

Odnowa również: Karmel, Benedyktyni, Cystersi

Szpitalnictwo: Bonifratrzy (1572), Kamilianie -> połączyli własne uświęcenie i praktyczną miłość.

TEZA 45

Misje katolickie: tereny hiszpańskie. Zakres geograficzny. Metody misyjne, rola państwa.

Misje katolickie wiążą się ściśle z odkryciami geograficznymi. Początek - koniec XIV w., Wyspy Kanaryjskie. Trzeba sobie uświadomić też pewne zderzenie kulturowo-świadomościowe i to dwustronne.

Papież Aleksander VI w 1483 bullą „Inter caetera” wprowadził linię demarkacyjną na linii Przylądku Horn:

na zachód tereny hiszpańskie

na wschód tereny portugalskie

Były pewne modyfikacje, Portugalii przyznano Brazylię.

Królowie mieli obowiązek troszczenia się o misjonarzy, co znaczyło, że mieli nad nimi ogromną władzę.

Do Hiszpanii należały:

Wyspy Kanaryjskie

Antyle

Meksyk

Ameryka Południowa, bez Brazylii

Filipiny

Hiszpania - była bogatsza od Portugalii i miała inną politykę. Traktowała Nowy Świat jako przedłużenie swojego terytorium, a nie jako miejsce korzyści materialnych. Hiszpanie mieli również obowiązek rozszerzania chrześcijaństwa na podstawie zarządzenia papieskiego.

Na nowych terenach olbrzymie kultury jak Aztekowie, Majowie, które padają. W ich tradycjach było przekonanie, że przyjdą bogowie. Pojawił się problem pracy, tubylcy nie byli do niej przyzwyczajeni. Nawracanie to niszczenie istniejącej kultury.

Hiszpania jednak szybciej zorientowała się o wartości kultury.

Organizacja kościelna szybko powstawała. W XVI w. biskupstwa, arcybiskupstwa, wikariaty.

Synod w Meksyku 1555 zakazał święcić tubylców, miało to być przejściowe rozwiązanie, ale przetrwało do XIX w. Chodziło władzę.

TEZA 46

Misje na terenach portugalskich: wyjaśnienie geograficzne ekspansji, metoda stosowana w Afryce i w Azji.

Do Portugalii należały:

Afryka, pełniła wyjątkową rolę, była przystanią do Azji

Azja (Archipelag Malajski, Japonia, Indie, Indonezja)

Brazylia

Portugalia - nastawiona na „wyciąganie” kasy z tych terenów. Same nazwy o tym mówią - Wybrzeże Kości Słoniowej, Złote Wybrzeże, Wybrzeże Niewolników.

W XVII w. Portugalia zaczyna tracić swoje wpływy, zaczyna je przejmować Anglia i Holandia. Portugalia nie miała organizacji kościelnej przez długie lata, tylko dwa biskupstwa na wyspie Madera i Indie 1504 -> w miejscowości Goa.

TEZA 47

Redukcje paragwajskie: dobre i złe strony, ich losy w Paranie

W tej metodzie chodziło o niejakie przymuszenie Indian do osiadłego trybu życia (w skupisku). Redukcja to inaczej wieś. Podjęcia pierwszych eksperymentów w tej dziedzinie nakazał generał Jezuitów Aquaviva. Misjonarze mieli przejąć świecką administrację i sądownictwo w niezasiedlonych jeszcze przez białych obszarach nad Paraną w Paragwaju. Tam to zakładano wioski które były rozmieszczone według planów: w środku wioski stał kościół, obok niego dzwonnica. Plac wokół kościoła okalały szkoła i różne instytucje charytatywne typu szpital, przytułek dla bezdomnych. Dalej znajdowały się domy mieszkalne; młyny i warsztaty budowano na skraju wiosek. Ziemia uprawna sprzęt rolniczy stanowiły własność wspólną.

Każdy dzień w wiosce rozpoczynał się wspólną modlitwą później pracą. Dzieci miały codzienną naukę Katechizmu a w niedzielę dorośli. Mieszkańcy codziennie wspólnie pracowali (por. Komunizm- wspólnota :) ). Następował szybki rozwój redukcji (wiosek). Redukcja miała przywilej zbrojenia się ze względu na niebezpieczeństwo napadów dzikich plemion, bądź ataków handlarzy niewolników.

Izolacja od białych za pomocą której usiłowano rozwiązać problem rasowy, dawała powód do rozsiewania różnych pogłosek jakoby jezuici nagromadzili wielkie bogactwa. Redukcje były właściwie światem samym dla siebie, autonomicznym państwem jezuickim, mimo swej zależności od króla hiszpańskiego Filipa III.

Z pewnością dzięki wytrwałej pracy całej generacji Indianie zostali wychowali na pilnych i zacnych ludzi. Ich ewangelizacja odbywała się bez finansowego wsparcia z zewnątrz. Wydaję się jednak że jezuici nie myśleli o dalszym rozwijaniu planów a także nie przejawiali troski o wychowanie tubylczego duchowieństwa.

1773 - kasata Jezuitów

TEZA 48

Japonia. Misja św Franciszka Ksawerego.

Japonia- Portugalczycy w 1542-43 przypadkowo ją odkryli. Jedyną wspólnotę katolicką założył Franciszek Ksawery w 1549. Pracę misyjną w Japonii niełatwo było prowadzić ,bo na tych wyspach było ok.50 państewek samodzielnych , rządzonych przez samowolę książąt panujących. Zrozumiał że kul japoński wymaga szeregu studiów .Studiował nawet terminologię buddyjską ,jednak z czasem okazało się , że te pojęcia mają inne znaczenia.

W 1614r. liczba katolików wynosiła ok. 1 mln. Jednakże w tym samym roku wydano edykt zakazujący i rozpoczęto prześladowania .Od 1623 każdy obywatel musiał co roku zaświadczyć, że jest buddystą, a nie chrześcijaninem. Krwawe prześladowania trwały; w samym kwietniu 1648 zginęło ok.35 tys. katolików.

Gdy w 1859 r. do Japonii przybyli misjonarze francuscy, stwierdzono, że po 250 latach ciężkich prześladowań, są w Japonii chrześcijanie, którzy odznaczają się kultem do NMP, wiernością papieżowi, a przywódcy tych chrześcijan zachowują celibat.

W 1623 ustanowiono potajemnie trzy urzędy: przewodnika, chrzciciela i liturgistę. Katolicy japońscy po śmierci ostatniego kapłana zorganizowali tajną działalność religijną. Gdy w 1859 roku do Japonii przybyli misjonarze francuscy odkryli, że chrześcijaństwo się tu uratowało

TEZA 49

Akomodacje w Indiach i Chinach, istota i stanowisko Kościoła. Główni misjonarze.

Kościół w Indiach starał się o kler tubylczy który przygotowywano w dwoch seminariach arcybiskupich, w Goa i Rachol. Oratorianin z Goa Joseph Vaz przebywal na wyspie jako żebrak mając do pomocy w misyjnej działalności innych oratorianów. Działalności misyjnej w Indiach pomagało to że jezuita Heinrich Roth ulożył pierwszą gramatykę sanskrytu a jezuita Joseph Thieffenthaler opracował geografie tego kraju.

Obrzedy malabarskie, biorąc swój początek z dzialalności jezuity Roberta de Nobili, ulatwily prace misyjną.

Metodzie Roberta de Nobili przypisywano sukcesy w nawroceniu Hindusów z wyższych i niższych kast.Obrzedy w niej zastosowane zakwestionował franc. kapucyn Michel de Tours. Klemens XI wysłal legata do Azji Wsch. i Chin który zakazał posługiwac się tą metodą. Przeciw zakazowi protestował abp z Goa i inni misjonarze. Papieski zakaz ogłoszono dopiero w 1737r. i ponowiono dwa lata później. Benedykt XIV w bulli Omnium sollicitudo 1744 ogłosił definitywne potępienie obrzędów malabarskich i dał obszerne uzasadnienie negatywnego ustosunkowania się do nich. Podobnie potępil stosowany w Chinach system akomodacji.

Francuscy jezuici nie tylko pracowali w Chinach ale zapoznali Europę z chińską kulturą przez Listy budujące i interesujące. W cesarstwie chińskim ścierały się polityczne wpływy Francji i Portugalii. Na naleganie port. władcy Pedra II papież Aleksander VIII utwożył w 1690 dwa biskupstwa w Nankinie i Pekinie. Kongregacja Rozkrzewiania Wiary dokonała w 1696 rozgraniczenia tych dwóch biskupstw i trzeciego dawno już utworzonego w Makau oraz podległych jej wikariatów apostolskich. Kościół w Chinach doznawał nie tylko prześladowań ale miał też problem apostatów i przeżywał swoje wew. konflikty.

Jednym z nich był długi spór o system akomodacji, drugim krótkim schizma pekińska.

Swoistość tamtejszej kultury skłoniła organizatora misji w Chinach jezuite Mattea Riciego do stosowania pewnych tradycyjnych zwyczajów a nawet terminów w chrześcijańskich obrzędach zwano to systemem akomodacji, czasem też rytem chińskim.

Indie - tu największą przeszkodą było gorszące życie Portugalczyków, a także podział społeczeństwa na kasty. Było już tam chrześcijaństwo jak głosi legenda, założone przez św. Tomasza Apostoła. Kastowość sprawiła, że do chrześcijaństwa szli ludzie stojący najniżej w społeczeństwie. Szczególny impuls zaczął się od przybycia św. Franciszka Ksawerego, który swoją postawą rozpoczynając od zepsutych moralnie Portugalczyków, spowodował nawrócenie. Ciekawy eksperyment uczynił włoski jezuita Robert Nobili, który postanowił całkowicie przystosować się do form hinduskich. Widział, że stosowane formy zachodnie, nie dają oczekiwanych rezultatów. Nawróceni mogli zachować swoje zwyczaje. Taka metoda nawracania została zatwierdzona przez Grzegorza XV. Potem jednak byli chrześcijanie malabarscy lub Tomaszowi, którym pozwolono zachować obrządek syro-chaldejski, ale nakazano pozbyć się błędów dogmatycznych.

Chiny - Szkodliwe dla misji w Chinach było to, że podejmowali tu pracę misjonarze różnych narodowości i różnymi metodami. Ostatecznie Towarzystwo Jezusowe otrzymało zgodę na pobyt. Jezuici, którzy pracowali wśród mnichów buddyjskich, ale efekty tej pracy były małe. Dlatego rozpoczęli pracę wśród warstw bardziej wykształconych. Zmienili ubiór i odeszli z otoczenia mało poważanych mnichów. Najbardziej znany z misjonarzy to Mateusz Ricci (był mistrzem w naprawianiu zegarków), czym zaimponował. Zbliżył się do dworu cesarskiego, był przyjmowany bardzo życzliwie, gdy zmarł w 1610 roku, to widać było, że został zrobiony dobry początek. Był wielkim autorytetem. Jego metody za jego życia nikt nie ośmielił się podważać, ale po śmierci pojawiły się sprzeciwy wobec jego metody akomodacyjnej, polegającej na tym, że nawróceni mogli zachowywać kult przodków i Konfucjusza. W związku z tymi metodami w połowie XVII wieku wybuchł spór zapoczątkowany przez jezuitów, ale podjęty i opracowany przez Dominikanów i Franciszkanów. W 1704 roku papież Klemens XI potępił tzw. obrządek chiński i to spowodowało zatarg państwa z Kościołem. W 1724 roku doszło do zakazu głoszenia chrześcijaństwa i zaczęły się prześladowania aż do XIX wieku. W 1846 roku zezwolono na jawną działalność religijną chrześcijaństwa, które zaczęło się trochę rozwijać i w 1922 utworzono kościelne państwo

TEZA 50

Powstanie Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, jej rola i stosunek do patronatów.

W 1622r. Grzegorz XV założył stałą Kongregacje do spraw misyjnych. Uczestniczyło w nim 15 kardynałów. Kościół chciał oddalić misje od polityki. Kościół podzielił misje na 12 prowincji. Przeszkody:

Brak wprowadzenia kompetencji pomiędzy bp. a zakonnikami

Brak ustaleń miedzy starymi zakonami a jezuitami

Wiązanie się misjonarzy z własnymi krajami

Kongregacja podjęła działania

Wyznaczono specjale tereny tzw. doktryny. Na tym terenie miał pracować jeden zakon

Bp. mieli zarząd nad misjami

Większe uprawnienia kontroli misji przez wizytatorów papieskich

Troska o wychowanie duchowieństwa rodzimego.

Ponowiono zakaz łączenia pracy misyjnej z działalnością polityczną

Papież Grzegorz XV w 1622r. utworzył specjalną Kongregację Kardynałów dla Rozkrzewienia Wiary, która miała być centralą misyjną dla całego świata. Centrali tej podporządkowano nie tylko nowo odkryte tereny pogańskie, ale również utracone na wskutek reformacji kraje Europy. W bulli Inscrutabili, powołującej do życia Kongregację, papież stwierdzał, że obowiązek i prawo rozszerzenia wiary należy do papieskiego urzędu pasterskiego, dając tym samym podstawy pod czysto kościelne misje. Stojący na czele Kongregacji kard. F. Ingoli (1622-1649) w celu przecięcia licznych sporów opracował specjalne wytyczne w tym względzie:

Tereny misyjne winny być podzielone między poszczególne zakony według ich narodowości

Z chwilą tworzenia nowych biskupstw na terenach misyjnych, winny być one przekazywane duchowieństwu diecezjalnemu

Nacisk na kształcenie tubylczego kleru, który wraz z misjonarzami europejskimi miał wziąć na swoje barki przyszłość i rozwój Kościoła na terenach misyjnych.

W celu zrealizowania tych planów Kongregacja Rozkrzewiania Wiary powołała do życia podkomisje dla spraw rzymskich seminariów i kolegio9w narodowych (15 IV 1622), a przełożonych generalnych zakonów zobowiązano do zakładania specjalnych szkół dla nauczania języków obcych. Sama Kongregacja założyła 7 szkól teologicznych dla kształcenia misjonarzy wśród protestantów. Dalszy postęp na tym odcinku zaznaczył się z pontyfikatu papieża Urbana VIII. W 1627 r, założył on w Rzymie Colegium Urbanum dla kształcenia misjonarzy. Papież zobowiązał biskupów krajów misyjnych do przysłania do tegoż kolegium tubylczych kandydatów do kapłaństwa. Rola Kongregacji w tworzeniu nowej koncepcji misji o charakterze tubylczym i autochtonicznym, a nie europejskim, była bardzo duża i dała właściwą drogę do chrystianizacji świata w przyszłości.

TEZA 51

Wojna trzydziestoletnia, geneza, przebieg(główne zarysy) i wyniki. Papieże - Urban VIII i Innocenty X

Pokój augsburski zawarty w 1555 roku nie przyczynił się do pojednania stron religijnych. W tym czasie wzrasta miedzy wyznaniami nienawiść, ze względu na to, iż protestanci zaczęli zabierać prawa kościelne i naruszali warunki pokoju m.in. zabierali biskupstwa, klasztory - leżące na terenach krajów protestanckich. Protestanci dzięki poparciu Francji w 1608 roku zawarli unię przeciwko katolikom i cesarzowi. Katolicy na to zawarli w 1609 roku Ligę na czele której stanął książę bawarski Maksymilian. Wojna już by czym prędzej wybuchła, jednak zmarł król Henryk IV.

W 1609 roku cesarz Rudolf II wydał list majestatyczny. Jednak w krótkim czasie cesarz zakazał zamknąć świątynie, a w 1618 roku protestanci podnieśli rokosz i dali hasło do boju. Bezpośrednią przyczyną wojny było zrzucenia 23 maja 1618 roku z zamku na Hradczanach dwóch posłów - zwolenników cesarskich. Dało ono początek jednaj z największych wojen.

1618 - 1629 - na początku wojny cesarz zmarł a w 1618 roku rokoszanie ruszyli na Wiedeń. Ferdynand II został cesarzem. Stany czeskie odebrały mu prawo do korony i ofiarowały ja Ferdynandowi V. (Biała Góra - oznacza zniszczyć kogoś całkowicie),

1625 - 1629 - drugi okres wojny wypadł na korzyść Ferdynanda II, a sojusznik król duński został całkowicie pobity. Pokój zawarto w Lubece, ale nie przyniósł on pokoju i zakończenia wojny.

1630 - 1635 - to czas kiedy w obronie protestantyzmu wystąpił król szwedzki Gustaw Adolf. Córka jego Krystyna złożyła koronę i przeszła na katolicyzm, a zmarła w Rzymie. W tym czasie doszło do zawarcia pokoju w Pradze, ale Francja nie pozwoliła wprowadzić go w życie.

1635 - 1648 - nastąpił on z przyczyny katolickiej Francji. Był to okres najbardziej dziki od poprzednich. Liczba mieszkańców spadła o ¹/₃ niż to wcześniej wynosiła w 1618 roku. W 1648 roku zawarto pokój westfalski w Monaster.

W 1624 roku przyjęto za normalne przysądzanie dóbr duchownym i wyznawania wiary. Uchwalono iż kto 1 stycznia 1625 roku będzie należał do jednego z trzech wyznań będzie mógł w nim pozostać i nie można go będzie zmuszać do zmiany religii, a względem innych poddanych przysługiwało prawo reformacji. Kto dowiódł, że 1 stycznia 1625 roku miał majątek w swoim posiadaniu temu przysługuje prawo własności. Francja w tym okresie wysuwa się na czoło europejskie i staje się potęga.

Sytuacja papieska także nie była korzystna, gdyż papież był bezsilny, a kościół stracił kierownictwo, stał się jednym z partnerów. Pokój zapowiadał daleko idący kryzys Europy. Następuje zmiana wewnętrzna struktury kościoła w celu obrony przed protestantyzmem, w wyniku czego powstaje silny centralizm papiestwa, który działa przez kurię i nuncjuszów, poddanych Rzymowi. Rodzą się nowe kierunki episkopalne, opierające się na osłabieniu idei papieskiej, lub sile państwa jako takiego.

To wszystko prowadzi do rozwoju nauki o prymacie papieża, z umniejszeniem roli kolegiów biskupich. Epoka protestancka trwa aż do XIX wieku. Nie można zatem wydawać kategorycznego wyroku tej epoce, a sprawiedliwy sad jest tylko u boga, a ludzkie spojrzenie jest tylko nieograniczone.

Urban VIII (1623- 1644) - kontynuował on pracę nad organizacją misji katolickich. Wydał on obowiązując do dziś przepisy o beatyfikacji i kanonizacji świętych. W zreformowanym brewiarzu rzymskim przywrócił przy pomocy jezuity polskiego Macieja Sarbiewskiego klasyczną formę poezji kościelnej. Będąc mecenasem i przyjacielem sztuk pięknych , upiększył Rzym licznymi budowlami barokowymi. W 1633r, dokończył budowy bazyliki św. Piotra i dokonał jej uroczystego poświęcenia. Na jego pamięci ciąży nepotyzm i potępienie Galileusza. W ostatnich latach jego rządów rozpoczęły się spory jansenistyczne.

Innocenty X (1644-1655) - następca Urbana VIII. Oczyścił Rzym z nepotów swego poprzednika, ale sam mocno zaangażował się w sprawy rodzinne. Na starość popadł w niezgodną zależność od swej bratowej Olimpi Maidalchini, wdowy po zmarłym bracie. Mocno potępił jansenizm we Francji. W sprawach polityki europejskiej Papież skierował Polskę i Wenecję przeciwko Turkom, ale nie zdołał skutecznie zaprotestować przeciw pokojowi westfalskiemu, ograniczającemu prawa Kościoła.

TEZA52

Pokój Westfalski, postanowienia i znaczenie

Po długich rokowaniach, zapoczątkowanych jeszcze w 1635 r przy pomocy Stolicy Apostolskiej, a zwłaszcza nuncjusza apostolskiego Fabio Chigi, doszło do zawarcia upragnionego pokoju w 1646 r . Podpisano go w Muster i Osnabruck { Instrumentum pacis - 24-10- 1648r} na następujących warunkach

Potwierdzono pokój religijny w Augsburgu z 1555r. i rozszerzono go na wyznawców Kościoła reformowanego.

Usunięto klauzule cuius regio, eius religio, a dla stanu posiadania katolików i protestantów przyjęto 1624r z wyjątkiem krajów austriackich.

Sprawy religijne Rzeszy miały odtąd rozpatrywać sejmy Rzeszy nie większością głosów , lecz kompromisowo przy udziale stanów katolickich i protestanckich.

Oprucz terytorialnych zmian { Pomorze Szczecińskie przyznano Szwecji} podniesiono liczbę elektorów do 8 , z czego 5 było katolików i 3 protestantów co w praktyce oznaczało zatrzymanie godności cesarskiej w rodzinie Habsburgów , jako że katoliccy elektorzy wybierali na cesarza katolika.

Pod względem politycznym pokój westfalski był wielkim upokorzeniem osłabieniem Rzeszy niemieckiej i cesarskiej godności. Dla Kościoła katolickiego przyniósł on stratę wielu posiadłości,przywróconych mu w 1629r. edyktem restytucyjny. Dlatego papież Innocęty x bullą Zelo domus Dei zaprotestował przeciwko pokojowi jako wyrządzającemu krzywdę religii katolickiej , i Stolicy Apostolskiej , pokój ten ogłosiła nieważny . Oczywiście nie zmieniło to faktycznego stanu rzeczy.

56 TEZA

Wojny Hugenockie

W 1560 r. rządy we Francji objął 15- letni król Franciszek II Walezy, ulegający wpływom o rok starszej małżonce Marii Stuart. Na czele orientacji katolickiej stanął potężny dom Gwizjuszów spokrewniony ze Stuartami w osobach księcia Franciszka, i jego brata kard. Karola arcybiskupa Remisu, zwanego kardynałem lotarynskim. Rządy w imieniu mało letniej pary królewskiej pełniła matka regentka Katarzyna de Medici. Potężne obozy o charakterze polityczno- religijnym w latach 1560- 1598. Początek im dali kalwini. W zimie 1559-1560 r. zorganizowali spisek w Amboise, mający na celu zamordowanie przywódców obozu katolickiego i przejecie rządów. Na szczęście spisek został wykryty, a cześć jego uczestników stracona, zaś Gwizjusze umocnili swe rządy nad krajem. Królowa regentka oscylowała nadal między obydwoma stronnictwami. W 1560r edyktem Amboise ogłoszono amnestię dla Hugenotów i wezwano ich do powrotu do kościoła katolickiego. Ale postulatu tego nie realizowano. To też Kalwinizm szerzył się nadal we Francji, a jego wyznawcy zaczęli się domagać zniesienia Mszy Św, a także napadać na klasztory i kościoły katolickie. Hasłem do rozpoczęcia wojen była rzeź Hugenotów w Vassy 1 marca 1562r. W wybuchłej wojnie katolików popierała Hiszpania, Irlandia i papież, protestantów natomiast Anglia i protestanci Niemieccy. W latach 1562-1563, 1567, 1568-1570 miały miejsce 3 wojny religijne, w czasie jednej z nich zginął przywódca Hugenotów Antoni Bourbon, król Nawarry i przywódca obozu katolickiego książę Franciszek Gwizjusz. Wojny te zakończono pokojem w St. Germain dnia 8 sierpnia 1570r. na mocy którego protestantom przyznano:

1. wolność religijną oprócz Paryża

2. amnestię i dostęp do urzędów państwowych

3. jako gwarancję pokoju i bezpieczeństwa oddano 4 twierdze między innymi La rochelle, cognas.

Noc Św. Bartłomieja

Wyrazem pojednania obydwu obozów miało być małżeństwo księcia Henryka Bourbona(kalwina), z siostrą króla Henryka III, Małgorzatą Valois, katoliczką. Ponieważ nowy przywódca protestantów admirał coligny od 1571r. zdobył ogromny wpływ na króla, inspirował on wojnę z Hiszpanią po stronie Anglii i Niderlandów. Przerażona tym królowa matka Katarzyna opracował wraz z królem Henrykiem III i księciem Henrykiem Gwizjuszem krwawy plan zamordowania colignego i innych przywódców protestantów francuskich. Tak doszło do tragicznej nocy Św. Bartłomieja 24 sierpnia 1572r w Paryżu w czasie uroczystości weselnych. Wymordowano wówczas około 3 tys. kalwinistów, a rzeź przeniosła się do głównych miast Francji, gdzie zginęło około 2-3 tys. różnowierców. Książę Henryk Bourbon z Nawarwy radował się wyparciem swej wiary i przyjęciem katolicyzmu. Szał morderstwa szerzył się prawie przez 2 miesiące w całej Francji.

Edykt Nantejski

Pierwszą troską nowego króla Henryka IV Bourbona było ułożenie prawnych podstaw pod sprawy religijne. W wyniku rokowań przedstawicieli króla i różnowierców wydał on 13 kwietnia 1598r edykt tolerancyjny w Nantes, gwarantujący w kraju pokój religijny. Warunki pokoju były następujące:

1. Religia katolicka została uznana za religię państwową, a kult katolicki miał być przywrócony tam, gdzie dotąd był zniesiony. Dobra kościelne miały być zwrócone kościołowi/.

2. Hugenoci otrzymali w całym królestwie wolność religijną i wolność kultu tam, gdzie był wykonywany w 1597r, z wyjątkiem Paryża(ok. 3,5tys. zamków i rezydencji szlacheckich)

3. Hugenoci mogli korzystać z pełni praw obywatelskich i politycznych, otrzymując dostęp do urzędów państwowych. Sądownictwo w sprawach Hugenotów miały wykonywać osobne izby w składzie mieszanym(6 protestantów i 10 katolików)

4. Hugenoci otrzymali prawo odbywania synodów religijnych i narodowych, a nadto prawo zakładania własnych szkół i uniwersytetów.

5. Jako gwarancję tych licznych wolności otrzymali Hugenoci na 8 lat 200 miejsc bezpieczeństwa z garnizonami wojskowymi.

Edykt Nantejski spotkał się z żywą opozycją ze strony katolików i stanowił poważne niebezpieczeństwo dla jedności państwa. Protestanci bowiem mogli szukać poparcia u zewnętrznych potęg militarnych. W 1610r. po zamordowaniu króla Henryka IV wstąpił na tron jego syn Ludwik XIII.

Teza 57

Jansenizm. Początki w Lowanium. Istota, zjawiska.

Nurt teologiczny i ruch religijny, intelektualny, społeczny i polityczny w XVII i XVIII powstał na tle sporów o współdziałanie łaski Bożej i wolnej woli człowieka. Wywodzi się od Jansena, rozpowszechniony we Francji i Niderlandach. (Pascal).

Geneza: dzieło Jansena będące syntezą nauki Augustyna O łasce i predestynacji, wywołało zainteresowanie zwłaszcza w Lowanium. Jego tezy przyjęły opactwo Saint Cyran i Sorbona, a popierali dominikanie, augustianie i inne. Opozycje stanowili jezuici wraz z kard. Richelieu. Z inicjatywy kard Barberiniego, nakazano w 1641 r. milczenie w tej sprawie. Zmagania tych grup w Lowanium spowodowały że papież Urban 8 w bulli In Eminentni z 1643 r. ponownie potępił bajaniem oraz zakazał czytać augustinusa zawierającego potępione już błędy, jednocześnie nawołuje do zaniechania dyskusji co do łaski i skuteczności łaski Bożej.

Uzasadnienie to było kwestionowane, treść ej bulli przed ostateczna redakcja była samowolnie rozprzestrzeniana przez jezuitów francuskich co spowodowało nie obwieszczanie jej we Francji. Występowano przeciwko czystej komunii (Arnauld ) zgodnie z tradycja wczesnochrześcijańska, postulowano surowa praktykę pokutną i rygorystyczne warunki przyjmowania Eucharystii (spotkało się to z zainteresowaniem cysterek z Port Royal ). Janseniści byli coraz bardziej izolowani.

Treść tez Janseniusza: (w przybliżeniu, własna interpretacja)

o własnych siłach bez łaski Bożej nie jesteśmy w stanie wypełnić wszystkich przykazań Bożych

w stanie natury skażonej nigdy nie można oprzeć się łasce wewnętrznej

dla pozyskania zasług lub zasługiwania na karę w stanie skażonej natury człowiek nie musi być wolny od wew konieczności wystarczy natomiast aby był wolny od zewn przymusu

semi-pelagianie uznali konieczność wew. Uprzedzającej łaski do wykonywania poszczególnych aktów nawet do początku wiary, heretykami zaś byli dlatego ponieważ nauczali że łaska ta jest tego rodzaju że wola ludzka może oprzec się jej lub być jej posłuszną

twierdzenie że Chrystus umarł lub przelał krew za wszystkich ludzi bez wyjątku jest semi-pelagianskie

Teza58

Jansenizm we Francji , główni przedstawiciele , rola klasztoru Port Royal.

Przedstawiciele C. Jansen, J. Duvergiera, de Hauranne, A. Arnaulda, B. Pascala , P. Quesnela i innych.

Tezy Jansena przyjęli Opactwo Saint - Cyran, Sorbona , a popierali dominikanie, augustianie, oratorianie i cysterki z Port Royal, grupę opozycyjną tworzyli jezuici .Wstępowali przeciwko częstej komuni sw. a zgodnie z tradycją wcześno cheści. postulowali surową praktykę pokutną i rygorystyczne warunki przyjmowania komunii. Tezy te przyjmowały cysterki z Port Rogal. Zwolennicy tego nurtu byli coraz bardziej izolowani, oskarżano jansenistów o deizm, niszczenie kultu Eucharystii, oraz propagowanie wrogości wobec państwa , podobne stanowisko zajął papież Aleksander VII w bulli Ad sacram potępiając jansenistów. Do opozycyjnego Port Rogal zbliżył się B. Pascal zarzucając jezuitom w złośliwej krytyce Prowincjałki obłudę , laksyzm moralny, probabilizm i kazuistykę. W 1664 Port Royal zostało obłożone interdyktem kościelnym, a zakonnice deportowane i zmuszone do podpisania Formularza ugodowego, w obronie ich wystąpił Arnauld główny przedstawiciel jansenistów co zaostrzyło konflikt. Papież Klemens IX załagodził konflikt przy współpracy z episkopatem franc. Doprowadził do pojednania stron , dzięki temu klasztor Port Rogal rozwinął działalność wydawniczą z zakresu teol. Duchowości oraz włączył się do sporów o regalia i gallikanizm , broniąc stanowiska papieża , Ludwik XIV widząc w tym spisek zakazał przyjmowania nowicjuszek , skazując tym klasztor na wymarcie. Papież Klemens XI na żądanie Ludwika XIV w bulli Vineam Domini 1705 r ogólnie potępił takie stanowisko , wypowiadając się jednocześnie przeciwko niektórym ideom gallikanizmu , siostry nie uznały tej bulli ,co stało się powodem ostatecznego zlikwidowania i zburzenia 1710 opactwa Port Rogal , głównego bastionu jansenizmu we Francji.

Teza 60

Stanowisko kard. Richelieu i Ludwika XVI wobec jansenizmu.

Stanowisko opozycyjne stanowili jezuici wraz z kard. Richelieu, który był molinistą wspieranym w działalności politycznej przez zakon; wsadza on do więzienia Saint - Cyrana,

który był przyjacielem Janseniusza, a także Beruelle'a (nie godził się na przymierze z protestantami). Po jego śmierci Sain - Cyran stał się wyrocznią opinii katolickiej. Kardynał aby go „zmiękczyć” ofiaruje mu biskupstwo. Nie zgodził się i wybrał więzienie. Richelieu nie miał skrupułów, gdy chciał zniszczyć tych, których nie mógł pozyskać dla własnych interesów.

W trosce o jedność państwa do walki z jansenizmem przystąpił król Ludwik XIV, uciekając się do środków administracyjnych, gdy w 1664 Port-Royal (zwolennicy jansenizmu), zostało obłożone interdyktem kościelnym, a zakonnice deportowane i zmuszone do podpisania formularza, w obronie ich wystąpił 1665 Arnauld, co zaostrzyło konflikt; na życzenie francuskiego duchowieństwa pap. Aleksander VII w bulli Regiminis apostolici z 1665 nakazał podpisanie formularza i wyznaczył komisję do prowadzenia procesu przeciw zwolennikom Port-Royal, wśród których zna­lazło się także ok. 60 bpów.

Próby złagodzenia konfliktu podjął się pap. Klemens IX; mediacje przy współudziale części episkopatu franc. doprowadziły 1668 do pojednania stron, potwierdzonego 1669 przez papieża kompromisowym rozwiąza­niem w odniesieniu do tzw. "pokojem klementyńskim"; dzięki temu Port-Royal rozwinęło działalność wydawniczą z zakresu teologii i duchowości oraz włączyło się do sporów o regalię i gallikanizm, broniąc stanowiska papieża;

Ludwik XIV widząc w tym spisek republ. i opozycję wobec swego absolutyzmu zakazał 1679 przyjmo­wania do Port-Royal nowicjuszek, skazując w ten sposób opac­two na wymarcie;

Teza 61.

P. Quesnel nowe oblicze jansenizmu. Bulla Unigenitus.

Odnosząc się do sytuacji z tezy 60. Gdy Ludwik XIV zakazał przyjmowania do zakonu nowicjuszek, przez co skazywał zakon na wymarcie Arnauld decyduje się emigrację do Brukseli, a po jego śmierci (1694) duchowym przywódcą jansenizmu został P. Quesnel, Wyznawca augustynizmu w duchu Berulle' a, zwolennik gallikanizmu i nauki E. Richera o powierzeniu prawdy objawionej ogółowi wiernych w Kościele; widząc, że janseniści należeli do grupy przeciwników absolu­tyzmu król. we Francji, zorganizował partię jansenistyczną (rodzaj sieci agentur) w zach. Europie, powodując nowe spory o charakterze eklezjalnym i duszpasterskim.

Gdy 1701 Sorbona oświad­czyła, że do otrzymania rozgrzeszenia wystarczy tylko "milcze­nie ze czci" (silentium obsequiosum) w odniesieniu do potępio­nej nauki jansenizmu, pap. Klemens XI, na żądanie Ludwika XIV w bulli Vineam Domini z 15 VII 1705, ogólnie potępił takie stanowisko, wypo­wiadając się jednocześnie przeciwko niektórym ideom gallika­nizmu i dlatego jej przyjęcie uzależniono od zgody bpów; siostry z Port-Royal nie uznały bulli, co stało się powodem ostatecznego zlikwidowania i zburzenia 1710 opactwa, głównego bastionu jansenizmu we Francji.

Bulla Unigenites

Ciągle odnawiająca się teologia jansenistyczna powoduje, że Ludwik XIV domaga się od

Rzymu uroczystego zajęcia stanowiska. Wydano bullę „Unigenites”(1713), która zarzuca Quesnelowi odnowienie herezji „w szczególności tych, które zawierają słynne tezy Janseniusza, i to w tym znaczeniu w jakim zostały potępione”.

Administracyjne prześladowanie jansenistów zjednywało im jednak nowych zwolenników, wśród których byli bpi, a nawet abp paryski L.A. de Noailles, popierający dzieło Quesnela Reflexions morales sur le NT (1671), które 1708 znalazło się na indeksie ksiąg zakazanych; żądania Ludwika XIV, by abp wycofał swoją aprobatę, przysporzyło Noaillesowi sojuszni­ków, stwarzając groźbę rozłamu w hierarchii i stąd pap. Kle­mens XI w bulli „Unigenitus” z 1713 (przyjęta została w całym Kościele z wyjątkiem Francji) potępił 101 zdań z Reflexions morales; zgodnie z zasadami gallikanizmu zażądano we Francji akceptacji bulli przez poszczególne synody prowincjonalne, a abp Noailles postulował nadto jej weryfikację przez specjalną komisję episkopatu francuskiego; mimo iż przed ostatecznym przyję­ciem bulli zażądano dodatkowego wyjaśnienia pap., większość bpów (112 na 126) ogłosiła jej treść w swoich diecezjach, powodując rozłam wśród niższego duchowieństwa, spotęgowa­ny regencją Filipa Orleańskiego, sprzyjającego początkowo jansenistom; 1717 kilku bpów wraz z Noaillesem zaapelowało o rozwiązanie spornych kwestii do przyszłego soboru, powodując tym podział społeczeństwa francuskiego na przyjmujących decyzje pap. i odwołu­jących się do soboru powszechnego.

Gdy Filip Orleań­ski usiłował zmusić obie strony do milczenia, pap. Klemens XI listem apost. Pastoralis officii z ekskomunikował apelantów, co spowodowało ożywioną polemikę między biskupami; dopiero rządy kolejnego króla Ludwika XV, oraz pojednawcza postawa pap. Benedykta XIII doprowadziły do kompromisu; po śmierci głównych oponentów i przywódców jansenizmu (Ques­nel, Noailles) bulla Unigenitus dekretem król. została 1730 uznana za prawo państw. i przyjęta przez parlament; przeciw­ników (w tym 140 parlamentarzystów) karano wygnaniem lub utratą beneficjum, a bp z Laon, La Fare, zabronił udzielania umierającym apelantom sakramentów (1755 złagodził to pap. Benedykt XIV). Jansenizm w ostatnim etapie związany z gallikanizmem doprowadził do pogłębienia niechęci w stosunku do papiestwa i monarchii, co miało wpływ na wielką rewolucję we Fran­cji, a w Holandii spowodowało schizmę kościelną.

Inspiratorami są Jezuici, a za środowiska które przyczyniły się do odrodzenia scholastyki odpowiadają dominikanie.

Upadło w ten sposób 14 diecezji. Żądali nowych przywilejów, a popierali takich prałatów, których ziemie kościelne chcieli zamienić na własne posiadłości np. bp Gebhard.

Dokument ten przyjmował wznoszenie świątyń protestanckich.

Ksiądz profesor wstawił tu swoją dygresje, mówiąc iż kto z mądrych ludzi siedzi w oknie.

1

---