WYKŁAD 12

Zaburzenia układu endokrynnego

1. Hiperfunkcja (nadczynność):

1. pierwotna

2. wtórna

3. hipersekrecja hormonów lub substancji pochodnych

2. Hypofunkcja (niedoczynność):

1. pierwotna hypofunkcja guczołu dokrewnego

1. z powodu zaburzeń rozwojowych gruczołu

2. defekt biochemiczny

3. powody immunologiczne (np. autoimmunologiczne thyreoiditis u psów)

4. niedorozwój części ustno-gardłowej ektodermy w wyniku czego dochodzi do niedoczynności przysadki, czego następstwem jest niedorozwój przysadki z powodów rozwojowych

5. krzywica u świń spowodowana brakiem enzymów proksymalnych w kanaliku krętym ( przekształcają 25-hydroksykalciferol w 1,25-dwuhydroksykalciferol- aktywną formę wit. D3)

6. u owiec, kóz, bydła wrodzony niedorozwój tarczycy powoduje niedobory syntezy hormonów ( kom. pęcherzykowe nie syntetyzują tyreoglobuliny )

2. wtórna

1. destrukcyjne uszkodzenie części gruczołowej przysadki, która wytwarza hormony tropowe (inne gruczoły pozbawione tych hormonów są w hypofunkcji) np. z powodów neoblastycznych (gruczolaki przysadki)

2. dysfunkcje endokrynne spowodowane brakiem odpowiedzi kom. docelowych np. w cukrzycy typu II (zaburzenia ekspresji rec. insulinowego, często defekty genetyczne w podjednostce beta)

3. niedobór cyklazy adenylowej, która jest przekaźnikiem hormonów białkowych np. ACTH

4. płodowa niedoczynność endokrynna u owiec i bydła- niedobór hormonów części gruczołowej przysadki powoduje hypoplazję gruczołów docelowych np. kory nadnerczy, tarczycy (charakterystyczny objaw- krowa dochodzi do 7 mies. ciąży, rozwój płodu zatrzymuje się, cielak nie rodzi się lub poród się spóźnia, jest to warunkowane genetycznie u niektórych ras bydła)

3. zaburzenia endokrynne z powodu nienormalnej degradacji hormonów

1. u ludzi z marskością wątroby ( cirrhosis hepatis), wątroba jest miejscem metabolizacji estrogenów , w marskości występuje syndrom feminizacji z powodu nadmiaru estrogenów (hiperestrogenizm)

2. u zwierząt parathormon degradowany jest w nerkach, przy niewydolności nerek nadmiar parathormonu powoduje hiperkalcemię i stany patologiczne z tym związane: kostnienie stawów, tkanek miękkich, zwapnienie dużych naczyń tętniczych i tkankanki łącznej

1. Funkcje endokrynne nerki:

1. aktywacja wit. D3

2. wytwarza erytropoetynę

3. miejsce degradacji parathormonu

3. o charakterze jatrogennym

1. nadmierne stosowanie glikokortykoidów przy chorobach zapalnych i metabolicznych (deksametazol), powoduje to;

1. osłabienie mięśni

2. utratę włosów

3. odkładanie związków mineralnych w skórze u psów

2. podawanie gestagenów (metoksyprogesteron) w celu zapobiegania ciąży u kotek i suk, w nadmiarze powodują akromegalię poprzez stymulację wydzielania hormonu wzrostu, objawy to:

1. pofałdowanie skóry

2. zmiany w tkance łącznej

3. powiększenie przestrzeni między zębowych

Zaburzenia przysadkowe

Przysadka umiejscowiona jest w siodle tureckim (sella turcica), posiada:

1. część gruczołową, w której wyróżniamy

1. część obwodową (pars distalis)- wytwarza wszystkie hormony tropowe

2. część guzową (pars tuberalis)- tu kończy się tzw. krążenie wrotne przysadki, uwalniane są wszystkie czynniki podwzgórza, które powodują wydzielanie hormonów przysadki:

1. ACTH

2. FSH

3. LH

4. MSH

5. THS

6. Grothormon

7. Prolaktyna (PRL)

8. PACAF

3. część pośrednią (pars intermedia), u psów silnie rozbudowana, tam wytwarzane ACTH (często u starszych psów występują gruczolaki ACTH)

2. część nerwową (pars neurosa), tu kończą się neurony, które u większości zwierząt i człowieka z jądra nadwzrokowego podwgórza przekazują adeninową wazopresynę, u świni selenową wazopresynę i oksytocynę

W części gruczołowej przysadki występują 3 typy kom.:

1. kom. kwasochłonne wydzielają h. wzrostu i h. luteotropowy

2. kom. zasadochłonne : LH, FSH i h. tyreotropowy

3. kom. nie barwiące się (chromohomobarwliwe): ACTH, MSH

Zaburzenia przysadki:

1. Młodzieńczy panhypounitaryzm (Ogólna niedoczynność przysadki), występuje u pinczerów, owczarków niemieckich, z powodu niedoczynności w okresie rozwojowym części ustno-gardłowej ektodermy (kieszonka Ratkego), która powinna wywędrować do siodełka tureckiego i tworzyć część gruczołową, część nerwowa powstaje natomiast z ektodermy struny grzbietowej, objawy:

1. karłowatość( guarfizm)

2. okrywa szczeniaka przez długi okres czasu

3. wyłysienia

4. hiperpigmentacja

5. brak wymiany zębów

6. niedorozwój gonad

7. skrócony okres przeżywalności

Występują dwa typy karłowatości:

1. Związany z niedoczynnością przysadki, konkretnie ze zmniejszoną produkcją h. wzrostu przez kom. kwasochłonne

2. Typu Larona, występuje u ludzi, poziom h. wzrostu wysoki. Jego przekaźnikiem na obwodzie jest insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF1), który pobudza anaboliczne efekty h. wzrostu. Przy tej chorobie występuje bardzo niski poziom IGF1 w wątrobie i nie ma efektu działania h. wzrostu. H. wzrostu działa też katabolicznie poprzez hamowanie insuliny, dlatego przy guarfizmie występuje wysoka nadwrażliwość na insulinę.

2. Akromegalia, może być wywołana u suk poprzez podawanie gestagenów (metoksyprogesteronu), który powoduje zwiększone wydzielanie h. wzrostu, objawy to:

1. Przerost tkanki łącznej

2. Przerost kości

3. Przerost chrząstki

4. Powiększenie trzewi

5. Polifagia

6. Nietolerancja wysiłkowa

7. Zwiększenie wielkości brzucha

8. Wzrost masy ciała

9. Dysproporcjonalnie długie kończyny i żuchwa

10. Rozszerzona odległość między siekaczami

11. Okrywa włosowa gruba i pofałdowana

12. Zwyrodnienie kręgów lędźwiowych

3. Guzy przysadki wydzielające ACTH. Występują u psów (boksery, jamniki, teriery). Przypomina chorobę Cushinga (nadmiar kortyzolu, który zwiększa rozkład białka, lipolizę i powoduje glukoneogenezę). Objawy przy guzach części pośredniej przysadki:

1. Osłabienie mięśni powłok brzusznych (powiększenie powłok brzusznych)

2. Nagromadzenie tłuszczu w wątrobie

3. Drżenie mięśni

4. Hepatomegalia

4. Guzy przysadki powodujące hypopitunitaryzm (atrofia przysadkowa, kacheksja przysadkowa lub atrofia kompensacyjna). Występuje u psów, kotów i koni. Powodują ją nieczynne guzy przysadki, które nie wytwarzają hormonów. Objawy:

1. Depresja

2. Utrata koordynacji

3. Osłabienie

4. Nieresponsywność zwierząt na reakcje

5. Skłonność do ukrywania się

6. Ślepota

7. Kacheksja

8. Atrofia gonad

9. Zwiększone spożycie wody

10. Wydalanie nie zagęszczonego moczu (z powodu zmniejszenia ilości ADH)

11. Małe nadnercza zbudowane zwykle z tkanki rdzennej

5. Guzy przysadki u koni z hirsutyzmem. Głównie u klaczy powyżej 10 lat. W części pośredniej występują guzy, które wytwarzają hormony zbliżone do ACTH. Proopiomelanokortyna jest preprohormonem dla ACTH. Rozkłada się ona na:

1. Alfa i beta MSH

2. Beta endorfiny

3. ACTH

Normalnie najważniejszy jest ACTH, u klaczy z guzami pozostałe powstają w nadmiarze. Objawy:

1. Włos kędzierzawy

2. Długość włosa powyżej 20 cm

3. Silne pocenie się (hiperhydroza)

4. Gorączka przerywana

5. Poliuria

6. Polifagia

7. Polidypsja

8. Osłabienie mięśni

9. Senność

10. W osoczu krwi dużo enderfin i beta MSH

6. Moczówka prosta (diapetes insivitus).Występuje w trzech postaciach:

1. Pierwotna nerwowa. Zaburzenia w jądrze nad wzrokowym (tam wytwarzana jest wazopresyna), upośledzone jest jej uwalnianie z części nerwowej przysadki

2. Nerkowa. Jest normalne uwalnianie ADH, ale niedobór cyklazy adenylowej w kanalikach zbiorczych w nerce powoduje brak odpowiedzi na ADH. Mimo braku podawania wody występuje poliuria i brak zagęszczania moczu.

3. Hiperkalcemiczna. Przy niedoczynności przytarczyc, które produkują parathormon dochodzi do hiperkalcemi, która dezaktywuje cyklazę adenylową.

Gruczoł tarczycowy

Jest największym gruczołem dokrewnym. Jedyny gr. zawierający jod oraz jedyny zdolny do tzw. hiperplazji kompensacyjnej (wola). Żaden inny gr. dokrewny w odpowiedzi na niedoczynność nie powiększa swojej objętości. Ma budowę pęcherzykową z koloidem w środku. Tarczyca zawiera kom. C (wywędrowują ze struny grzbietowej w rozwoju embrionalnym). Produkują one kalcytoninę- antagonistę parathormonu. Kalcytonina zmniejsza poziom Ca we krwi. Przewód tarczycowo-językowy łączy tarczycę z gardłem. Jest pozostałością po rozwijającej się tarczycy. U psów mogą się w nim rozwijać cysty. Tarczyca w okresie rozwoju przylega do tzw. pnia aortalnego, który pociąga część parenchymy tarczycy do śródpiersia, dlatego czasami pies może przeżyć po usunięciu tarczycy. Jednak często w tej parenchymie rozwijają się nowotwory.

Hormony tarczycy:

1. Monojodotyrozyna

2. Dijodotyrozyna

3. Trójjodotyronina

4. Czterojodotyronina

W stanach chorobowych występuje tzw. mechanizm wytwarzania odwrotnej T3, która jest nieaktywna biologicznie. Mechanizm ten działa w chorobach wątroby, nerek, okresie poporodowym.

Choroby

1. Hypotyreoidyzm (niedoczynność tarczycy). Występuje u psów (dobermany, pinczery, bigle, goldeny). Może występować w postaci:

1. Samoistnej atrofii pęcherzyków

2. Limfocytarnego zapalenia tarczycy (thyreoiditis) przy chorobach autoimmunologicznych

3. Obustronny nieczynny guz lub ciężka postać niedoboru jodu

4. Z powodu uszkodzenia przysadki (postać wtórna, zmniejszone wydzielanie TSH)

Objawy:

1. Spadek metabolizmu

2. Zimna skóra

3. Pies tyje mimo zmniejszonego przyjmowania pokarmu

4. Szukanie miejsc ustronnych i ciepłych

5. Wyłysienia (obustronne ogona i szyi) przy braku świądu

6. Zwiększona pigmentacja

7. Bradykardia

8. Obrzęk śluzakowaty skóry na głowie i szyi (myxoedema)

9. Zaburzenia rozrodu

10. Hipercholesterolemia

2. Hipertyreoidyzm (nadczynność tarczycy). Występuje u kotów. Zwykle dotyczy tylko jednego płata. Mogą występować nowotwory, a wraz z nimi tzw. autonomiczne wytwarzanie hormonów ( wymykające się spod kontroli organizmu). U kotów inny mechanizm molekularny niż u ludzi, polega na nadmiernej odpowiedzi na TSH. U kotów i ludzi TSH działa przez transbłonowy receptor, który ma 7 domen i jest sprzężony z białkami G, które występują w 3 izoformach alfa, beta i gamma. U ludzi na tle genetycznym istnieje mutacja w podjednostce alfa o charakterze nabycia funkcji. U kotów natomiast występuje mutacja utraty funkcji. Objawy:

1. Wytrzeszcz gałek ocznych

2. Chudnięcie

3. Pobudliwość nerwowa

Zaleganie poporodowe u krów na tle hipokalcemi, która powoduje porażenie wiotkie związane ze zmniejszeniem ilości acetylocholiny w płytce motorycznej.

Tężyczka poporodowa u suk również na tle hipokalcemi, ale objawia się skurczami toniczno-klonicznymi.

---