Pedeutologia

Z Wikipedii

Skocz do: nawigacji, szukaj

Pedeutologia — dział pedagogiki zajmujący się nauczycielem. W założeniu miała to być nauka badająca samokształcenie, czy też doskonalenie się nauczycieli. Dziś jest to jedna z dynamicznie rozwijających się części pedagogiki i obejmuje nie tylko samokształcenie nauczycieli, lecz także badania nad:

• cechami osobowości nauczycieli (wychowawców) i wpływem tych cech na proces kształcenia i wychowania,

• rolą społeczną nauczyciela (wychowawcy) - oczekiwaniami społecznymi wobec nauczycieli, trudnością roli społecznej itp.,

• efektywnością kształcenia jako wynikiem pewnej pracy nauczyciela.

Pedeutologia - obszar interdyscyplinarny, subdyscyplina pedagogiki powstała w wyniku intensywnego rozwoju szkoły, domagającego się wiedzy o nauczycielu, jego kształcenia i doskonalenia.

Kierunki badań pedeutologicznych:

• historyczno - porównawcze (kształcenie i dziejowy rozwój zawodu nauczyciela)

• psychologiczno - pedagogiczne (dotyczą badań nad osobowością, postawy, stosunki personalne)

• socjologiczno - pedagogiczne (dotyczy badań nad nauczycielstwem jako grupą społeczną; status, rola, funkcje nauczyciela w środowisku lokalnym)

• komparatystyczne (porównania z innymi krajami, tendencje rozwojowe)

• podejmujące problemy szczegółowe (dotyczące efektywności pracy)

Wg Kwaśnicy:

Kształcenie - wyposażanie kandydatów na nauczycieli w pełne kwalifikacje zawodowe.

Dokształcanie nauczycieli - uzupełnianie tych kwalifikacji prowadzące do pełnego przygotowania zawodowego.

Doskonalenie nauczycieli - dostarczenie nauczycielom wiedzy i takich umiejętności, które pozwolą wzbogacić pełne kwalifikacje i wykroczyć poza nie.

Współczesne znaczenia pojęcia pedeutologia:

1. Jako nauka - odwołuje się do ontologii badanego przedmiotu i z niej wyprowadza własną metodę badawczą. Metoda jest funkcją problemu i właściwości ontycznych przedmiotu badań.

• Relacyjność - nauczyciel zawsze pozostaje w określonej relacji z uczniem jako podmiotem wychowania; poza tym układem nauczyciel jako przedmiot badań nie istnieje:

monolog - uczeń pełni rolę słuchacza, nauczyciel - władca, autokrata

dialog - uczeń i nauczyciel zajmują pozycje na przeciwko siebie, są partnerami

dialogiczność - nauczyciel i uczeń obok siebie, współbycie, partnerstwo

• Oporność - wobec parametrów i wskaźników liczbowych (należy je rozpatrywać w kategoriach np. obserwacji wnętrza).

• Potencjalność - nauczyciel jest wiecznym uczniem (dobór i wybór własnej orientacji życiowej).

• Nieprzewidywalność - zachowania nie da się w pełni wytłumaczyć.

• Istnienie w zawieszeniu - ciągłe dylematy np. dyscyplina czy luz.

1. Jako refleksja filozoficzna - nawiązuje do źródeł wywodzących się z filozoficznych pytań o człowieka i jego miejsce w świecie.

2. Jako wiedza o nauczycielu - wiedzę określa jako zespół przekonań i przeświadczeń zobiektywizowanych i utrwalonych w społecznej świadomości.

Orientacje pedeutologiczne:

1. Osobowościowa - czynności nauczania i wychowania zależne od cech osobowych nauczyciela. 

Przedstawiciele:

• J. W. Dawid - ojciec polskiej pedeutologii; rozpatruje powołanie.

• Z. Mysłakowski - przyjmuje kontaktowość, talent pedagogiczny.

• Kreutz - wprowadza pojęcie zdolności sugestywnej, traktuje jako zdolności wrodzone.

• S. Baley - zdatność wychowawcza - zbiór cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie innych; krytykuje koncepcję cech idealnych.

• Pozytywistyczna - pytanie o sprawność operacyjną nauczyciela, zwracanie uwagi na mechanizm adaptacji jako skuteczną drogę poznania, nabywania sprawstwa zawodowego.

• Humanistyczna - dobra edukacja nauczycieli jest procesem indywidualizowania osobowości.

Orientacja osobowościowa:

• Inspiracją tego podejścia były teorie biologiczno - psychologiczne, fenomenologiczne, pedagogika i nurt nowego wychowania.

• Językiem jest język psychologii - indywidualność, subiektywność, wczucie, misja lub powołanie.

Orientacja pozytywistyczna (technologiczna):

• Pojęcie dobrego nauczania łączone z fachowością.

• Kopiowanie strategii działań dobrych nauczycieli.

• Opracowanie wykazu specjalnych kompetencji nauczycieli.

• Kwalifikacje to sprawności bezpośrednio użyteczne w działaniu.

• Likwidacja pojęcia wartości.

Orientacja humanistyczna:

• Opozycja przeciwko nauczycielowi - technologowi.

• Dobry nauczyciel to przede wszystkim człowiek.

• Wiedza specjalistyczna jest podstawowym warunkiem kompetencji.

• Kształcenie nauczycieli ma być procesem stawania się nauczycielem.

Model nauczyciela

• Etosowy punkt widzenia na zawód nauczyciela.

• Model profesjonalisty.

• Model refleksyjnego praktyka (refleksyjne profesjonalista).

Rys historyczny zawodu nauczyciela

Pedeutologia

Nauczyciel:
- wychowawca, instruktor, wykładowca, profesor, pedagog, lektor, guwerner, korepetytor, mentor;
- to specjalność zawodowa, odpowiednio przygotowany specjalista do prowadzenia pracy dydaktyczno - wychowawczej w instytucjach oświatowo - wychowawczych.

Chiny:

• Nauczycielem mógł zostać każdy, kto osiągnął pewien poziom wiedzy.

• Trójstopniowy egzamin

• Konfucjusz - „król nauczycieli”; promował nowy sposób myślenia, szerzył wiedze na temat kultu rodziny, promował zależność od rodzica, jak i władcy.

• Kobiety nie były poddawane nauce (kobieta wykształcona to kobieta niemoralna).

Indie:

• Kasty (bramini, książęta, rycerze, siudrowie).

• Nauczają kapłani.

• Bramini narzędziem boskiej potęgi.

• Księgi rytualno - teologiczne podstawą kształcenia braminów.

• Celem wychowania - asceta.

Grecja:

• Sparta:

• Nauczycielem każdy dorosły.

• Wychowanie dla państwa.

• Wychowanie wojskowe.

• Pogarda dla niewolników.

• Nie dbano o wychowanie umysłowe.

• Ateny:

• Wychowanie w służbie muz.

• Pedagog - niewolnik.

• Niska pozycja nauczyciela.

• Arystoteles - ojciec dydaktyki.

• Sztuka nauczania jako dar.

• Sofiści - nauczyciele etyki

Rzym:

• Literatorzy - nauczyciele pisania i czytania.

• Marek Fabiusz Kwintylian.

• Nauczyciele zwolnieni z podatków, służby wojskowej.

Średniowiecze:

• Dekadencja umysłowa.

• Kościół decyduje kto ma nauczać i czego.

• Pierwsze uniwersytety.

• Szkolnictwo chrześcijańskie.

• Szkoły katedralne i parafialne.

• Wychowanie rycerskie.

Renesans:

• Wzorzec nauczyciela - erudyty.

• Szkoły innowiercze.

• J. A. Komeński - ojciec dydaktyki.

• Szkoły jezuickie.

Wiek XX

• Pajdocentryzm.

• Nauczyciel wykształcony pedagogicznie.

• Wykształcenie i przygotowanie do realizacji zadań dydaktyczno - wychowawczych (lata 60-te).

• Nauczyciel badacz (lata 90-te).

Kto jest nauczycielem?

1. Nauczyciele realizujący proces dydaktyczno - wychowawczy:

przedszkola, oddziały przedszkolne dla 6-latków, szkoły podstawowe, gimnazja, licea, szkoły zawodowe, policealne, kolegia,szkoły specjalne, biblioteki szkolne, centra kształcenia ustawicznego.

2. Wychowawcy:

w placówkach oświatowo - wychowawczych, opiekuńczo - wychowawczych, w domach opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, w placówkach resocjalizacyjno - wychowawczych i rewalidacyjnych, pedagodzy szkolni.

3. Specjaliści wspomagający proces nauczania i wychowania:

psychologowie i pedagodzy w poradniach psychologiczno - pedagogicznych, placówkach opiekuńczo - wychowawczych, szkołach, logopedzi, doradcy zawodowi, bibliotekarze.

Kształcenie nauczycieli

Psychologizacja - dążenie do unaukowienia pedagogiki i pracy szkolnej oparte na zdobyczach nauk biomedycznych i psychologicznych przełomu wieku.

Stany Zjednoczone - propagowanie pedagogiki Johna Deweya.


Europa - psychologia i pedagogika eksperymentalna, Ruch Nowego Wychowania.

Podstawą tego kierunku są:

• Badania eksperymentalne i testowe nad zróżnicowaniem indywidualnym dzieci i młodzieży.

• Rozwój testów.

• Krytyka szkoły „apsychologicznej”.

• Hasła szkoły aktywnej.

W kształceniu nauczycieli:

• Spsychologizowanie - wiedza i kultura psychologiczna podstawą przygotowania zawodowego nauczycieli.

• Znajomość różnic indywidualnych.

• Preorientacja zawodowa.

1. Ekonomizacja - oparcie pracy szkoły na zasadach naukowej organizacji pra

Scientific management (F. Taylor) - idea naukowego zarządzania i naukowej organizacji pracy, zmierzała do podwyższenia wydajności pracy poprzez stwarzanie odpowiednich warunków pracy, przez eliminację zbędnych czynności pracownika i ustalenie tych najefektywniejszych, które w najkrótszym czasie zapewniają najwyższą wydajność.

Kierunek administracyjny (H. Fayd, M. Weber) - tworzenie struktur organizacyjnych z jasno określonymi zadaniami, czynnościami pracownika przy zachowaniu ogólnych zasad racjonalnej organizacji pracy: podział pracy, hierarchia, autorytet, dyscyplina itd.

Human relation (E. Mayo) - wydajność pracy zależy od stosunków międzyludzkich. 

Kształcenie nauczycieli:

• Szkoła traktowana jako zakład produkcyjny.

• Szkoła świadczy usługi oświatowe jak przedsiębiorstwo.

• Racjonalne wykorzystanie uzdolnień młodzieży.

1. Cybernetyzacja - polepszenie sprawności nauczania zależy w coraz większym stopniu od zastosowanych środków technicznych.

Dydaktyka nie jest „sztuką” a „technologią” nauczania.

Zmniejszenie wpływu osoby nauczyciela.

2. Humanizacja i upodmiotowienie 

Nawiązanie do human relation.

Upomina się o człowieka „zagubionego” w tłumie.

Przywrócenie człowiekowi godności indywidualnej i autentyczności.

Okres międzywojenny

Nauczyciele szkół powszechnych:

• Seminaria nauczycielskie (5-letnie).

• Pedagogia (od 1928r.).

• Państwowe Wyższe Kursy Nauczycielskie (w 1920 r.) na ich bazie Instytuty Pedagogiczne i Nauczycielskie (dla absolwentów średnich szkół ogólnokształcących).

Kwalifikacje nauczycielskie=dyplom ukończenia seminarium+egzamin praktyczny na nauczyciela publicznych szkół powszechnych (po 2 latach pracy).

Ustawa z dnia 11. 03. 1932 r. :

• Likwidacja seminariów nauczycielskich.

• 3 letnie licea pedagogiczne (po 4 latach gimnazjum).

• Utrzymano 2 letnie pedagogia (po „dużej” maturze).

Nauczyciele szkół średnich - uniwersytety (wiedza merytoryczna) + Państwowy Instytut Pedagogiczny - przygotowanie pedagogiczne.

Kwalifikacje - państwowy egzamin nauczycielski:

• wiedza fachowa z przedmiotów jakich kandydat miał nauczać

• przygotowanie pedagogiczne w PIP

W 1924 roku wprowadzono magisterski system nauczania.

Po 1924 r. warunkiem dopuszczenia do egzaminu było:

• obywatelstwo polskie

• nieskazitelność moralna i zdolność fizyczna do zawodu

• stopień magistra

• dwuletnia praktyka nauczycielska

• dowód praktycznej umiejętności prowadzenia zabaw i gier ruchowych.

Studia pedagogiczne (międzywydziałowe - Uniwersytet w Warszawie i Krakowie) - zwalniały z egzaminu państwowego (wykłady, seminaria, ćwiczenia, hospitacje, praktyki szkolne).

Zjazd Łódzki 18 - 22. 06. 1945 r.

Klasy przygotowawcze 2 letnie.

Licea pedagogiczne 2 letnie.

1947/48 połączenie w 4 letnie liceum pedagogiczne.

Liceum pedagogiczne - przygotowywało nauczycieli klas początkowych; w latach 50-tych dokształcały pracujących nauczycieli niekwalifikowanych w formie komisji rejonowej, państwowego kursu nauczycielskiego, klas pedagogicznych dla uczniów klasy X i XI szkoły ogólnokształcącej.

Studium nauczycielskie (powstało 18. 05. 1954 r.)

Wyższa szkoła nauczycielska - 1968 r.

Wyższa Szkoła Pedagogiczna (od 1954 r. 4 letnie).

Licea pedagogiczne dla wychowawczyń przedszkoli + 2 letnie dzienne studia nauczycielskie.

Ustawa z 27. 04. 1956. r. o prawach i obowiązkach nauczycieli.

• Normowała jednolicie stosunek pracy wszystkich nauczycieli.

• Podnosiła społeczną rangę zawodu.

• Korzystne warunki przyznawania emerytury.

• Obrona interesów przez ZNP.

• Wprowadzono tytuł Zasłużony Nauczyciel PRL i Medal KEN.

Rok 1972

Opracowanie nowego modelu systemu oświatowego dostosowanego do potrzeb rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego i upowszechnienie wykształcenia średniego.

Raport o systemie oświaty - stworzenie systemu kształcenia kadr dla zmodernizowanego systemu szkolnictwa oraz dokształcenie kadry nauczycieli obecnie pracujących, zwłaszcza tych poniżej 40 r. ż.

Karta Praw i Obowiązków Nauczyciela 27. 01. 1882 r.

Na stanowisko nauczyciela lub wychowawcy może być powołana osoba, która:

• ukończyła studia w szkole wyższej kształcącej nauczycieli

• ukończyła studia w innej szkole wyższej i posiada przygotowanie pedagogiczne uzyskane podczas studiów lub na kursie.

Koncepcje, na których oparto powoływanie nowych szkół, uniwersytetów:

1. ogólnokształcąca - wyposażenie kandydatów w bogata wiedzę ogólną, wszechstronną;

2. personalistyczna - kształtowanie silnej osobowości kandydata;

3. pragmatyczna - wyposażenie w system sprawności dydaktycznych, przydatnych w codziennej pracy zawodowej;

4. kompetencyjna - kształcenie wąskie, specjalistyczne, pogłębione:

5. progresywna - zmienność wiedzy i zawodność wyćwiczonych sprawności umysłowych; są źródłem obaw dotyczących dobrego przygotowania do zawodu.

Kształcenie kadr nauczycielskich.

• Z koncepcji ogólnokształcącej:

Eksponowanie wielofunkcyjności zawodu i jego społecznej misji na podbudowie gruntownego wykształcenia ogólnego. 

• Z koncepcji szerokoprofilowego kształcenia:

Ideę integracji interdyscyplinarnej treści, ideę kompleksowości. 

• Z modelu innowacyjnego:

Metody pracy umożliwiające aktywne, samodzielne i zindywidualizowane zdobywanie wiedzy i umiejętności.

• Z orientacji humanistycznej:

Wyzwalanie aktywności poznawczej studentów.

Kierunki zmian w latach 90-tych:

• Brak integracji między przygotowaniem kierunkowym a pedagogicznym.

• Edukacja nauczycielska nie jako akt jednorazowego przygotowania do pracy, ale jako proces ciągły.

• Progresywne przygotowanie do zawodu.

• Edukacja nauczycieli o charakterze personalistycznym.

• Wysoki stopień kompetencji (dydaktycznych, specjalistycznych, pedagogicznych).

Edukacja nauczycielska:

To proces wielostronny, interdyscyplinarny, wielofunkcyjny i długofalowy, rozwijający osobowość i postawy, ściśle związany z bliższym i dalszym środowiskiem, z transformacją ustrojową i wyzwaniami cywilizacyjnymi schyłku XX i początku XXI wieku.

Jaki powinien być nauczyciel, absolwent uczelni kształcącej nauczycieli?

Wg J. Kuźma: Nauczyciel przyszłej szkoły powinien być również człowiekiem wielowymiarowym, a więc wszechstronnie wykształconym, twórczym, ekspansywnym, wolnym, autonomicznym, a zarazem komunikatywnym, elastycznym i samodzielnym.

Nowoczesny program rozwoju nauczycieli powinien uwzględniać:

• Elastyczność tego procesu.

• Odejście od wiedzy encyklopedycznej.

• Świadomość celów i wartości dla przyszłości.

• Możliwość uczestnictwa w formach edukacji ustawicznej.

• Wyższe wykształcenie dla wszystkich nauczycieli.

• Wykorzystywanie badań pedagogicznych poświęconych praktyce nauczycielskiej.

• Różnorodność w zakresie form kształcenia.

• Praktyka pedagogiczna.

• Opanowanie języków obcych.

• Treści i zadania kształcenia powinny wynikać z rozwoju nauki i zmiany stosunków społecznych na świecie.

• Odejście od kształcenia wąsko specjalistycznego na rzecz bloków programowych.

• Porzucenie przez nauczycieli stereotypów.

System kształcenia nauczycieli:

• System szkolnictwa wyższego:

Uniwersytety: kształcą nauczycieli przedmiotów ogólnokształcących dla szkół podstawowych, ponadpodstawowych oraz nauczania początkowego; przedszkoli i placówek oświatowo - wychowawczych.

Akademie Pedagogiczne: przygotowują nauczycieli przedszkoli, szkół podstawowych i średnich oraz pracowników oświatowo - wychowawczych.

Wyższe Szkoły Techniczne: kształcą nauczycieli przedmiotów technicznych dla szkół podstawowych i średnich. 

Akademie Wychowania Fizycznego: kształcą nauczycieli wychowania fizycznego na poziomie magisterskim + uprawnienia trenera klasy II

• Wyższe Szkoły Artystyczne: przygotowują nauczycieli wychowania muzycznego i plastycznego dla szkół podstawowych i średnich. 

• Pozostałe: przysposabiają nauczycieli przedmiotów zawodowych.

• System oświaty: 

• Kolegia: kształcą nauczycieli do przedszkoli, szkół podstawowych, placówek oświatowo - wychowawczych, nauczycieli języków obcych. Wyróżnia się:

Publiczne - prowadzone są przez jednostki samorządu terytorialnego.

Niepubliczne - prowadzone są przez osoby prawne lub fizyczne.

Formy studiów:

• Magisterskie studia kierunkowe

• Zawodowe studia kierunkowe

• Studia magisterskie uzupełniające

• Podyplomowe studia dla nauczycieli z wyższym wykształceniem

Czynniki decydujące o jakości pracy:

• warunki pracy

• kształcenie

• staż

• doskonalenie zawodowe

Postulaty:

• Limitowanie liczby studentów.

• Selekcja wewnątrz uczelni.

• Zwiększenie poziomu wymagań kwalifikacyjnych.

• Wprowadzenie 4-letnich studiów zawodowych.

• Zmiany w programach kształcenia.

• Zmiany organizacji praktyk.

• Dwuetapowe osiąganie kwalifikacji nauczycielskich.

Raport UNESCO (1996 r.)

• Uczenie harmonijnego uczestnictwa.

• Uczenie zdobywania wiedzy.

• Uczenie działania.

• Uczenie się życia.

Kwalifikacje i kompetencje nauczycieli

Kwalifikacje zawodowe - ogół wiedzy o zawodach, umiejętności i doświadczenia z pracy warsztatowej jako przesłanki do kwalifikowanego uczestnictwa w społecznym procesie pracy. Przez uwzględnianie fizjologicznych i psychologicznych możliwości osiągnięć pracujących, kwalifikacje określają możliwości pracujących. Powstają one w ścisłym związku ze świadomością odpowiedzialności, postawą wobec pracy i moralna dojrzałością pracownika.

wg O.Lange:

Kwalifikacje - umiejętność, zręczność, wprawa, wysiłek cielesny, umysłowy, wymagane przy wykonywaniu prac przez poszczególne zawody.

wg T. Nowacki:

Kwalifikacje zawodowe - opanowane przez dana osobę lub grupę osób, jednego lub więcej układu umiejętności umysłowych, praktycznych opartych na odpowiadających im układom wiedzy teoretycznej, praktycznej, dostosowanych do skutecznego rozwiązywania różnych lecz określonych klas zadań zawodowych, wspieranych przez odpowiednie układy osobowości.

Kwalifikacje:

• Rozważania formalne, akty prawne, stanowiska pedagogów w odniesieniu do sylwetek zawodowych absolwentów.

• Związek z kształceniem instytucjonalnym.

• Nowe dyscypliny naukowe.

• Postrzeganie człowieka pracującego jako złożonego, funkcjonalnego subsystemu.

• Analiza użyteczności systemu na kontinuum: sukces - niepowodzenie.

Kompetencje - są to ogólne dyspozycje jednostki sprawiające, że jest ona uznana za zdolną do wykonywania zadań bądź pełnienia funkcji.

Kompetencje - to cechy bycia funkcjonalnie przystosowanym do wypełniania ról i zadań, które wyłaniają się podczas działalności produkcyjnej człowieka, a wynikają z przemian w danym zawodzie i samym pracowniku oraz z przyjęcia właściwej postawy zgodnie z wiedzą, sprawnością, sądami i niezbędnymi wartościami. Dwa wymiary:

• Wymiar statyczny - cechy osobowe absolwenta w chwili ukończenia uczelni niezbędne do wykonywania zawodu, w sposób gwarantujący osiągnięcie dobrej sprawności.

• Wymiar dynamiczny - dotyczy przemian dokonujących się w samym pracowniku, który dział w określonym środowisku pracy na danym stanowisku, który nieustannie nabywa nowe doświadczenia.

Kompetencje - zdolność do czegoś zależna od znajomości wchodzących w nią umiejętności, sprawności, jak i od przekonania o możliwościach posługiwania się zdolnością.

Kompetencja - swoista dyspozycja do poprawnego spełniania jakiejś roli, rozwiązywania problemów, analizowania nieznanych wcześniej sytuacji.

Dwa wymiary kwalifikacji profesjonalnych nauczyciela w obrębie kompetencji:

• psychologiczny

• prakseologiczny

Definicje o charakterze instrumentalnym - bazują na takich pojęciach jak: umiejętności, zdolności, sprawności, z zastrzeżeniem że chodzi o sprawność wyższego rzędu, złożoną- predysponującą jednostkę do skutecznego wykonywania określonych zadań, rozwiązywania problemów, pokonywania trudności.

Definicje podkreślające komponent emocjonalno - normatywny wyrażający pozytywny, akceptujący stosunek do określonego zadania, celu, sytuacji lub problemu, wyrażający się w gotowości i chęci do działania na rzecz jego realizacji, rozwiązania.

Definicje integratywne, kompleksowe - kompetencje jako wypadkowe wiedzy, umiejętności, postaw, motywacji, emocji, wartościowania.

Właściwości kompetencji:

• to kategoria podmiotowa (czyje kompetencje nas interesują)

• mają ograniczony zasięg podmiotowy i społeczny (wskazują czego dotyczą, wobec kogo są przejawiane)

• należą do dyspozycji wyuczanych

• proces ich nabywania zachodzi w określonym kontekście

• mają charakter dynamiczny, podlegają przeobrażeniom w toku życia jednostki

• istnieje ich możliwość przenoszenia się na inne dziedziny aktywności jednostki i tworzenia nowych kompetencji (generatywność i transferowalność).

Dlaczego kompetencje nauczyciela są niewystarczające?

• Nauczyciel działa w sytuacjach niepowtarzalnych.

• Komunikacyjny charakter pracy.

Doświadczenie ludzkie tworzy się w dwóch sferach znaczeń:

• w obszarze wiedzy praktyczno - moralnej

• w obszarze wiedzy technicznej (wiedza, która pozwala osiągać cele edukacyjne, metody, środki, warunki od których zależy skuteczność posługiwania się metodą)

Kompetencje praktyczno - moralne:

• interpretacyjne - zdolności rozumiejącego odnoszenia się do świata

• moralne - zdolność prowadzenia refleksji moralnej

• komunikacyjne - zdolność do bycia w dialogu ze sobą i z innymi (empatia i akceptacja bezwarunkowa drugiej osoby)

Kompetencje techniczne:

• postulacyjne - umiejętność opowiadania się za pewnymi celami pojętymi instrumentalnie, umiejętność identyfikowania się z nimi

• metodyczne - umiejętność działania według reguł określających optymalny porządek czynności

• realizacyjne - umiejętność doboru środków i tworzenia warunków sprzyjających realizacji celu

Kompetencje wg M. Czerepaniak - Walczak:

• kompetencje w warstwie pracy z młodzieżą

• kompetencje w warstwie pracy z innymi podmiotami szkoły

• kompetencje w warstwie pracy nad sobą

Kompetencje wg S. Dylak:

• kompetencje bazowe - odpowiedni poziom rozwoju moralno - społecznego, intelektualnego

• kompetencje konieczne - nabyte w toku przygotowania do zawodu:

• interpretacyjne

• autokreacyjne

• realizacyjne

• kompetencje pożądane - pozwalają na rozbudzenie, ukierunkowanie i zachęcenie do rozwoju opierając się na „mocnych stronach osobowości”

Zaangażowania nauczycieli pozytywne:

• Misjonarz - wnosi coś nowego

• Urzędnik - ochrania to, co jest zastane, pilnuje

• Ogrodnik - pielęgnuje, interwencja wychowawcy

• Przewodnik - wie lepiej, pokazuje drogę, przywódca

Zaangażowania autonomiczne:

• Arbiter - niezależny, pilnujący reguł, broniący procedur

• Tłumacz - jest biernym przekaźnikiem kultury jednej do drugiej, często dokonuje przeinaczeń

• Aranżer - organizuje spotkani osób o różnych poglądach

• Obserwator - ma na celu dokonanie opisu

Zaangażowania negatywne:

• Ironista - śmieje się z zastanej sytuacji, nie ma pomysłu jak ją poprawić

• Tropiciel - zakłada, że wszyscy są bandytami i trzeba ich wytępić

• Cynik - nie uznaje wartości, przyjmuje zło świata jako normalne

• Demon - ktoś, kto przyjmuje różne tożsamości

Nauczyciel jako (wg A. Cichockiego):

• Fachowiec (kompetencje merytoryczne, posiadana wiedza, umiejętności)

• Menadżer (kompetencje organizacyjne, techniczne)

• Inspirator (kompetencje klimatu motywacyjnego)

• Integrator (kompetencje do osiągania porozumienia)

Standardy kompetencji zawodowych:

• Prakseologiczne (kontrola, planowanie, ocenianie)

• Komunikacyjne (skuteczność zachowań językowych, wykorzystanie technik dyskursywnych)

• Współdziałania (skuteczność zachowań prospołecznych, rozwiązywanie konfliktów)

• Kreatywne (innowacyjność, rozwój myślenia twórczego)

• Informatyczne (korzystanie z różnych źródeł informacji)

• Moralne (refleksja nad własną pracą)

Rozwój zawodowy nauczyciela

Rozwój - proces kierunkowych przemian, w którego toku obiekty przechodzą od form lub stanów prostszych, mniej doskonałych do form lub stanów bardziej złożonych, doskonalszych pod określonym względem.

Rozwój - socjologia:

• biologiczny (cechuje ludzi i zwierzęta)

• kulturowy (charakterystyczny tylko dla ludzi)

Rozwój - psychologia:

• wszechstronny

• jednostronny

• wąski

• szeroki

• ukierunkowany

Rozwój - nauki pedagogiczne:

• Proces polegający na dokonywaniu się w danym podmiocie określonych zmian ilościowych i jakościowych; jest procesem przemian następujących pod wpływem wzajemnych oddziaływań podmiotów na siebie, czynników wewnętrznych (osobowościowych) i zewnętrznych (środowiskowych).

Okresy:

1. Okres wstępny (przygotowawczy), w którym jednostka nabywa kompetencji bazowych od uniezależnienia się od otoczenia.

2. Okres pełnej realizacji planów i projektów życiowych oraz oczekiwań społecznych.

3. Okres schyłkowy, w którym dokonuje się analiza, bilans swojego życia z uwzględnieniem sukcesów i porażek.

wg T. Nowackiego:

Zawód - wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności, powtarzanych systematycznie i będących źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny.

wg J. Szczepańskiego:

Zawód - jest systemem czynności wewnętrznie spójnych, opartym na określonej wiedzy i umiejętnościach skierowanym na wytworzenie pewnego przedmiotu lub usług zaspokajających potrzeby. Czynności lub praca są wykonywane przez pracownika systematycznie i trwale. Wykonywanie tych czynności jest podstawą ekonomicznego bytu pracownika, utrzymania dla niego i ewentualnie dla jego rodziny. Czynności i związane z nim konsekwencje społeczne są podstawą prestiżu i pozycji społecznej pracownika.

*wg Śliwerskiego:

Zawód:

• Jako zespół kompetencji specjalistycznych.

• Jako stan rozczarowania z wykonywanej pracy.

• Jako konkurowanie, współzawodniczenie z innymi profesjonalistami.

Rozwój zawodowy człowieka - to społecznie pożądany proces przemian kierunkowych jednostki (ilościowych i jakościowych), które warunkują jego aktywny i społecznie oczekiwany udział w przekształcaniu siebie samego i przez to swojego otoczenia materialnego, społecznego i kulturowego.

Formy aktywności zawodowej pracujących:

• Dojrzewanie decyzji do podjęcia pracy zawodowej.

• Adaptacja społeczno - zawodowa.

• Identyfikacja społeczno - zawodowa.

• Stabilizacja społeczno - zawodowa.

• Dokształcanie i doskonalenie zawodowe.

• Szczytowe osiągnięcia społeczno - zawodowa.

• Stopniowy regres aktywności społeczno - zawodowej.

• Wycofanie z czynnej pracy zawodowej.

Pięć etapów rozwoju zawodowego człowieka:

1. Okres preorientacji zawodowej dzieci i młodzieży (od urodzenia do 10 r. ż.)

2. Okres orientacji zawodowej młodzieży (11-15 r. ż.)

3. Okres szkolnego uczenia się zawodu (16-25 r. ż.)

4. Okres kwalifikowanej pracy zawodowej dorosłych (17-70 r. ż.)

5. Okres reminiscencji i refleksji społeczno - zawodowej emerytów (po przejściu na emeryturę).

Koncepcje wg Czarneckiego:

• Koncepcja cech człowieka:

Wybór i wykonywanie zawodu wymaga posiadania określonych cech psychofizycznych, jako wyznaczników wyboru zawodu.

• Koncepcja satysfakcji z pracy:

Praca przynosi satysfakcję i przyczynia się do uzyskiwania nagrody: wewnętrznej i zewnętrznej.

• Koncepcja potrzeby:

Zawody wybierane są w celu realizacji potrzeb.

• Koncepcja harmonii:

Harmonia z otoczeniem dotyczy pogodzenia potrzeb z wymaganiami stawianymi przez środowisko pracy.

• Koncepcja wydatkowania energii:

Sposób wydatkowania energii, wpływa na rozwój jego zdolności kierunkowych i formowania hierarchii potrzeb.

• Koncepcja zachowań zawodowych.

Wybór zawodu jest wyrazem osobowości człowieka.

• Koncepcja wyboru i decyzji:

Wybór zawodu jest procesem rozwojowym i stanowi sekwencję decyzji.

• Koncepcja multipotencjalności rozwoju:

Każdy człowiek kwalifikuje się do wykonywania co najmniej kilku zawodów.

• Koncepcja miejsca i przestrzeni:

Chodzi o miejsce i przestrzeń jednostki w społecznym procesie pracy, zawodów, zadń i czynności zawodowych.

Rozwój zawodowy nauczyciela:

• proces, którego pomyślny przebieg uwarunkowany jest zdolnością i gotowością do stałego podnoszenia poziomu wiedzy teoretycznej i praktycznej oraz podwyższania i doskonalenia kwalifikacji zawodowych, działania społeczno - zawodowego. 

• ustawiczne podnoszenie własnych umiejętności, doświadczeń, kwalifikacji, wiedzy, dzielenie się swoimi doświadczeniami i korzystanie z doświadczeń innych. 

• poszukiwanie nowych rozwiązań medycznych, rozwój osobowości - tworzenie wizerunku dobrego nauczyciela i człowieka 

• otwieranie się na potrzeby uczniów i rodziców

Faza wzorów metodycznych:

• poszukiwanie i odtwarzanie gotowych schematów działania

• posługiwanie się gotowymi scenariuszami zajęć, narzędziami kontroli, zestawami ćwiczeń

Faza refleksji krytycznej:

• dostrzeganie błędów

• poszukiwanie przyczyn sukcesów i niepowodzeń

Faza twórczości:

• nowatorskie i niestandardowe działania

• samoocena praktyki pedagogicznej

• modyfikowanie sposobów działania

Koncepcja rozwoju profesjonalnego wg J. Butler'a:

• rozwinięta struktura analizy osobowej dla wyciągania wniosków

• docenianie roli refleksji

• wiązanie treści i procesów przedmiotu nauczania z doświadczeniem

• umiejętność sprzedania wiedzy

• dystans wobec programu nauczania

Trzy rodzaje refleksji:

• refleksja ukierunkowana na działanie

• refleksja w działaniu

• refleksja ponad działaniem

Etapy rozwoju wg J. Butler'a:

• Nowicjusz - zachowanie odtwórcze

• Zaawansowany początkujący

• Kompetentny przyjaciel - postawa analityczna

• Biegły nauczyciel - działa z perspektywy doświadczeń

• Ekspert - z bagażem doświadczeń

Osobowość nauczyciela

Kierunki badań osobowości nauczyciela:

1. Ocena osobowości nauczyciela - próba rozstrzygnięcia, czy w procesie dydaktyczno - wychowawczym ważniejszą rolę odgrywa osobowość czy umiejętności zawodowe.

2. Style postępowania wychowawcy wobec uczniów - dwa przeciwstawne style: demokratyczny i autokratyczny i ich zależności w stosunku do motywacji.

3. Poszukiwanie zależności między cechami osobowości a rezultatami uzyskiwanymi przez uczniów - przyjęto pogląd, że wartości właściwości osobowych nauczyciela należy oceniać w konfrontacji z terenem jego działalności czy wychowankami.

4. Struktury poznawcze osobowości - analiza od strony istniejących w psychice nauczyciela kategorii i wymiarów spostrzegania, charakteryzowania i oceniania uczniów (osiągnięcia szkolne, posłuszeństwo i uspołecznienie).

5. Postawy wobec uczniów:

• Podejście „nadawczo - opiekuńcze” - polega na sztywnym sposobie ustosunkowania wobec uczniów (presja wychowawcza; szkoła jako instytucja autokratyczna).

• Podejście „humanistyczne” - eksponuje samodyscyplinę ucznia, indywidualny rozwój, dla nauczyciela - inspiracja, motywacja.

6. Emocjonalny stosunek do uczniów.

Trzy układy związków wg Zaborowskiego:

• Wzajemnej życzliwości - nauczyciel darzy uczniów szacunkiem, sympatią, uczniowie zaś odzwierciedlają to uczucie.

• Konfliktowy - wzajemne postawy negatywne; wynika on z tego, że nauczyciel nie lubi uczniów, traktuje ich niechętnie, czasem wrogo, więc i oni odwzajemniają się tym samym.

• Neutralny - postawy względnie obojętne; postawa nieczuła utrudnia powstanie silniejszej motywacji do nauki i przestrzegania dyscypliny szkolnej.

Style kierowania grupą:

• Autokrata:

• surowy autokrata - wymaga bezwzględnego posłuszeństwa, osoba dominująca, władcza

• życzliwy autokrata - nie uświadamia sobie tego, że jest autokratą, narzuca własny styl pracy

• Demokrata - partnerstwo, nie narzuca własnego zdania, żyje problemami grupy.

• Liberał - jest niezdecydowany, niepewny, podejmuje działanie kiedy jest to konieczne.

Typy osobowości połączone zarządzaniem:

autokratyczny (neurotyk) - z wykorzystaniem siły;

demokratyczny (ekstrawertyk) - podział ról, współdziałanie, pochwały;

liberał (introwertyk) - leissez fair, rób co chcesz;

Trzy zachowania nauczycieli:

1. Czynnik „X”:

ciepło emocjonalne, wyrozumiałość, przyjazny stosunek do wychowanków versus powściągliwość, egocentryzm, zamykanie się w sobie

2. Czynnik „Y”:

poczucie odpowiedzialności, systematyczność, rzeczowość versus lekceważenie obowiązków, działanie bezplanowe

3. Czynnik „Z”:

działanie pobudzające, twórcze, modyfikowane zależnie od sytuacji versus działanie schematyczne, zrutynizowane

Koncepcje pedeutologiczne:

• Psychologiczna koncepcja osobowości wyzwalającej.

• Osobowość jako czynnik postępu społecznego.

• Osobowość jako pośredniczenie między kulturą a poznającym ją pokoleniem.

• Osobowość nauczyciela - bojownika.

Nauczyciel jako fachowiec:

• wiedza przedmiotowa plus wiedza ogólna

• wiedza profesjonalna

• znajomość treści programowych

• otwarta postawa wobec nowych rozwiązań metodycznych

Nauczyciel jako kierownik:

• zagadnienia ułożone w strukturę logiczną

• kontekst przestrzenny

• akceptacja różnych strategii uczenie się i myślenia

• wykorzystanie różnych stylów kierowania

Nauczyciel jako inspirator:

• motywowanie do nauki

• wzbudzanie aktywności

• niesienie pomocy w odkrywaniu uzdolnień i zainteresowań

• aktywny słuchacz

Nauczyciel jako integrator:

• integracja treści programowych i klasy w zespół roboczy

• integracja uczniów pełnosprawnych z niepełnosprawnymi

Doskonalenie zawodowe nauczycieli

Dwa modele:

- Inicjatywa wychodzi od nauczyciela

- Decyduje o tym pracodawca, proponując np. Kursy, studia podyplomowe, szkolenia.

Edukacja permanentna - ogół procesów oświatowo - wychowawczych występujących w całym okresie życia człowieka, prowadzonych we wszystkich możliwych formach organizacyjnych i we wszystkich sytuacjach kontaktów międzyludzkich.

Kształcenie ustawiczne dorosłych - proces systematycznego uczenia się następujący po zakończeniu obowiązku szkolnego lub wydłużonej edukacji stacjonarnej i trwający przez cały okres aktywności zawodowej, a także dłużej w okresie „trzeciego wieku”.

Typy nauczycieli:

• Pożeracz - wytrwały i aktywny uczeń korzystający ze wszystkich formalnych i nieformalnych możliwości, wzbogacający życie zawodowe i osobiste.

• Aktywny konsument - mniej aktywny niż pożeracz, ale uczący się aktywnie i korzystający ze sposobności by się rozwijać.

• Konsument bierny - uczący się w czasie praktyk i kursów, które odbywa, rzadko wykazujący własna inicjatywę.

• Niedostępny - rzadko uczestniczy w kursach lub praktykach, chyba że za wynagrodzeniem.

• Maruder - nie bierze żadnego udziału w przedsięwzięciach służących rozwojowi zawodowemu, nie zmienia obyczajów osobistych i zawodowych raz wcześniej ustalonych.

Dokształcanie - to aktywność podejmowana w celu uzupełniania wiedzy i umiejętności wymaganych na stanowisku pracy. Może polegać na zdobywaniu kwalifikacji w systemie edukacji pionowej lub tez poszerzaniu i pogłębianiu kwalifikacji w systemie edukacji poziomej, umożliwiającej zdobycie różnych kwalifikacji i specjalizacji w zawodzie. Może tez wynikać z potrzeby zmiany specjalizacji dotychczasowej.

Doskonalenie - podwyższanie kwalifikacji zarówno formalnych jak i rzeczywistych, niezbędnych do spełniania zadań zawodowych w sytuacji zwiększenia wymagań. To kolejny etap edukacji nauczycielskiej, kontynuacja kształcenia i dokształcania oraz uczestnictwo w procesie kształcenia ustawicznego.

Samokształcenie - prowadzone jest samodzielnie z wykorzystaniem pomocy innych osób i instytucji edukacyjnych w celu uzupełnienia wiedzy lub zdobycia nowych umiejętności, może więc realizować zadania dokształcania i doskonalenia zawodowego.

Instytucje doskonalenia zawodowego nauczycieli:

• Lata 1945-1948 - resort oświaty (ośrodki dydaktyczno - naukowe, ZPN)

• Lata 1949-1956 - ośrodki doskonalenia kadr (CODKO - centralne, WODKO - wojewódzkie, PODKO - powiatowe), 1951 (ZOZ - Zawodowe Organizacje Związkowe, MOZ - Międzyszkolne Organizacje Związkowe)

• 1957-1972 - zjazd oświatowy w Poznaniu, ZNP, Ośrodki metodyczne i ogólno pedagogiczne

• 1972-1979 - edukacja ustawiczna, nowy system oświaty, system 10-letni, IKN, BC, ODN

• współczesność - MENiS, (CDN - Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, CMPP - Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno - Pedagogicznej, OCEN - Ogólnopolskie Centrum Edukacji Niestacjonarnej, KOWEZ - Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zawodowej); wojewódzkie placówki doskonalenia, gminne i powiatowe ośrodki doskonalenia, WDN - Wewnątrzszkolne Doskonalenie Nauczycieli.

Doradztwo metodyczne

Doradztwo metodyczne - pomoc i nakłanianie nauczycieli do stosowania wiedzy pedagogicznej w praktyce oraz pożądanego działania w sposób trwały i zorganizowany przez wspólne z doradcą wykrywanie błędów, stawianie diagnozy, a następnie pokonywanie trudności przez działalność profilaktyczną lub terapeutyczną.

Zakres treści doradztwa (zespoły):

• Zespół informacji naukowych z dyscyplin kierunkowych, psychologiczno - pedagogicznych, które warunkują wykonywanie funkcji opiekuńczych, wychowawczych.

• Informacje, które są wynikiem własnych doświadczeń, wiedzy doradcy z obserwacji, praktyki.

• Zespół informacji wyjaśniających, motywacyjnych, które są kierowane do nauczyciela, wynikających z obserwacji lub projektowania działań na różnych szczeblach.

Wizytator metodyk (1975 r.):

• Pomoc nauczycielom w realizacji zadań kształcenia i wychowania przez praktyczne uświadomienie istoty i nierozerwalności celów.

• Wprowadzenie młodych nauczycieli do zawodu poprzez instruktaż i konsultacje.

• Wpływanie na rozwój form pracy, różnicowanie ich w zależności od diagnozy, potrzeb i możliwości zespołu uczniowskiego.

• Inspirowanie dyrektorów i rad pedagogicznych do podejmowania inicjatyw na rzecz kształtowania wartościowych, lokalnych systemów dydaktyczno - wychowawczych.

Funkcje:

• Doradcza:

• konferencje metodyczne

• konsultacje

• praca zespołów samokształceniowych

• Motywacyjno - stymulacyjna:

• poszukiwanie nowych rozwiązań

• konferencje przedmiotowo - dydaktyczne

• odczyty pedagogiczne

• praca zespołów samokształceniowych

• Informacyjno - organizatorska:

• przekazywanie informacji na temat polityki oświatowej

• przekaz wiedzy teoretycznej innych krajów

• Kontrolno - oceniająca:

• programowanie działań

• ocena jakości pracy nauczycieli

Od 1981 r. wizytator przestał istnieć w szkole. Powołano nauczyciela doradcę.

Zadania doradców metodycznych:

1. udzielanie pomocy i porady w zakresie danego przedmiotu: konsultacje zbiorowe, indywidualne, obserwacje zajęć, propagowanie i wdrażanie nowych metod, konferencje przedmiotowo - metodyczne, materiały metodyczne dla nauczycieli

2. wprowadzenie wzorowego gabinetu metodycznego

3. doradca jest obecny w trakcie wizytacji przez władze szkolne

Do roku 1990 najbardziej popularne stały się:

• Konsultacja - zasięganie opinii u fachowców, udzielanie rad, wskazówek, wyjaśnień przez rzeczoznawców, pełni funkcje doradczą i diagnostyczną.

• Konferencja - zbiorowa forma doradztwa, powinna składać się z części teoretyczno - naukowej i praktycznej.

• Lekcje pokazowe - forma praktyczna, odbywa się podczas konferencji, konsultacji.

Podstawy prawne organizacji i działalności doradztwa metodycznego:

• Ustawa z dnia 07.09.1991 r. O Systemie Oświaty (Dz.U. Z 1996 r. Nr 67, poz. 329).

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23.04.2003 r.

• Rozporządzenie z dnia 02.11.2000 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli.

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 11.05.2000 r. w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli.

Kto może być doradcą metodycznym?

Mogą być zatrudnieni nauczyciele w publicznych szkołach/placówkach posiadający:

• kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska nauczyciela

• stopień nauczyciela mianowanego lub dyplomowanego

• co najmniej 5-letni staż pracy

Awans w zawodzie nauczyciela

Czy nauczyciel powinien awansować?

• system awansu zastąpił w 2000 r. system stopni specjalizacji zawodowej

• stopnie specjalizacji zawodowej są atutem w zdobywaniu awansu zawodowego

• związany jest z systemem wynagrodzeń nauczycielskich

Podstawy prawne:

• Rozdział 3a Karta Nauczyciela

• Artykuły 7-10 Ustawy z 18.02.2000 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektórych innych ustaw

• Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 03.08.2000 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego

• Ustawa z dnia 15.07.2004 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela - weszło w życie 13.08.2004 r.

Fazy osiągania rozwoju zawodowego:

Faza kształcenia zawodowego:

• praktyka w szkole

• studia nauczycielskiej

Faza adaptacji zawodowej:

• nauczyciel stażysta

• nauczyciel kontraktowy

Faza dojrzałości zawodowej:

• nauczyciel mianowany

Faza mistrzostwa zawodowego:

• nauczyciel dyplomowany

• profesor oświaty

1. Stażysta (9 miesięcy) - rozmowa kwalifikacyjna przed komisją, 2 lata pracy w szkole

2. Kontraktowy (2 lata 9 miesięcy) - egzamin przed komisją egzaminacyjną, 1 rok pracy w szkole

3. Mianowany (2 lata 9 miesięcy) - ocena dorobku, uzyskanie akceptacji komisji

4. Dyplomowany

5. Profesor oświaty (20 lat pracy, w tym co najmniej 10 lat jako dyplomowany)

Stopnie nadaje:

• Stażyście - dyrektor szkoły

• Kontraktowemu - organ prowadzący szkołę

• Mianowanemu - organ sprawujący nadzór pedagogiczny (kuratorium)

• Dyplomowanemu - minister oświaty

Stopnie specjalizacji zawodowej:

I stopień - nauczyciele, którzy mieli dobrze zorganizowany warsztat pracy i osiągnięcia w pracy dydaktycznej i wychowawczej.

II stopień - nauczyciel, który osiągnął mistrzostwo w wykonywaniu zawodu, wzbogacił warsztat pracy, stosował nowatorskie metody

III stopień - twórcza działalność przyniosła nowe, oryginalne, społecznie wartościowe rozwiązania dydaktyczne, wspomagające rozwój zawodowy innych nauczycieli

O stopnie specjalizacji zawodowej może ubiegać się nauczyciel, który:

• I stopień specjalizacji zawodowej - nauczyciel, który wzorowo realizował zadania dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, dysponował dobrze zorganizowanym warsztatem pracy oraz uzyskiwał wyróżniające osiągnięcia w pracy dydaktycznej

• II stopień specjalizacji zawodowej - nauczyciel, który osiągnął mistrzostwo w wykonywaniu swojego zawodu, stale wzbogacał warsztat pracy, stosował nowatorskie rozwiązania, oddziaływywał inspirując środowisko; nauczyciel, który odbył 12 lat stażu pracy.

• III stopień specjalizacji zawodowej - nauczyciel, którego twórcza działalność przyniosła nowe, oryginalne społecznie wartościowe rozwiązania dydaktyczno - wychowawcze, wspomagający rozwój innych nauczycieli; 18-letni staż pracy.

Staż pracy na stopnie, skrócony staż:

• nauczyciele z 12-letnim stażem pracy o II stopień

• nauczyciele z 18-letnim stażem o stopień III

• nauczyciel kontraktowy i mianowany mogą mieć skrócony staż pracy o rok, gdy posiedli stopień doktora. Jeśli jest się nauczycielem akademickim legitymującym się co najmniej 3-letnim okresem pracy w szkole wyższej lub osobą posiadającą co najmniej 5-letni okres pracy i znaczący dorobek zawodowy, to z dniem nawiązania stosunku pracy w szkole uzyskuje stopień nauczyciela kontraktowego

Stres w zawodzie nauczyciela

Stres - nieswoista reakcja organizmu na stawiane mu wymagania.

Na stres składają się:

• warunki obiektywne

• indywidualne strategie pokonywania stresu

Stres dzieli się na:

• biologiczny - zespół zmian fizjologicznych o charakterze przystosowawczym mających na celu obronę przed czynnikami szkodliwymi (pocenie, żołądek, czerwienienie się, trzęsące ręce). Definicję stresu biologicznego wymyślił Seley.

• psychologiczny - są to zmiany w psychologicznych mechanizmach regulacyjnych i czynnościach pod wpływem różnego rodzaju trudności

Eustres - stres pozytywny, objawy: np. Mobilizacja, odpieranie zagrożenia.

Dystres - chroniczny, prowadzący do komplikacji np. kiedy zagrożenie, przeciążenie jest długotrwałe, przybywa czynników szkodliwych, organizm traci umiejętność samoregulacji.

Reakcje:

• fizjologiczne - wzmożona aktywność serca i układu krążenia, zaburzenia trawienia, zwiększone napięcie mięśni.

• psychiczne - podwyższona uwaga i szybkość reakcji, zwiększona zdolność percepcji w związku z oczekiwanymi wydarzeniami, uczucie podniecenia i napięcia, lęk, trema lub wesołość

Przyczyna stresu u nauczycieli jest ilość podejmowanych decyzji oraz stany konfliktowe.

Dwa typy ludzi podatnych na stres:

Typ A:

• niecierpliwość

• wybujała ambicja

• ciągłe konkurowanie ze wszystkimi o wszystko

• agresywność

• wymagający od siebie i innych

Typ B:

• opanowany

• zrównoważony

• spokojny

• nie przejawiający nadmiernych ambicji

Fazy rozwoju stresu:

1. Mobilizacji (stadium alarmowe) - pozytywny stres, do pokonywania trudności

2. Rozstrojenia (stadium odporności) - pojawiają się czynniki, których nie potrafimy pokonać

3. Destrukcji - rozregulowanie mechanizmów regulujących np. agresja

Sytuacja trudna - gdy brak jest odpowiedniości pomiędzy zadaniem, czynnościami i warunkami zewnętrznymi i/lub wewnętrznymi człowieka. Może być obiektywna lub subiektywna.

Typy sytuacji trudnych:

• deprywacja - związana z niemożnością zaspokojenia potrzeb, brak czegoś, utrata

• przeciążenie - pracą, nauką; psychiczne i fizyczne

• utrudnienie - wszelkie przeszkody

• zagrożenie - jest skutkiem trzech poprzednich

• konflikty motywacyjne - wybór między rzeczami

Stres zawodowy - subiektywna, negatywna reakcja na te aspekty pracy zawodowej, które zagrażają samoocenie nauczyciela oraz jego dobremu samopoczuciu.

Stresory:

• Przeciążenie pracą zawodową

• Brak uznania dla nauczycieli ze strony społeczeństwa

• Nieracjonalne wymagania przełożonych

• Warunki materialne

• Brak współpracy z rodzicami

• Zachowania dysfunkcjonalne uczniów

• Brak motywacji uczniów do nauki

Strategie obronne:

• Socjalizacja

• Dominacja

• Negocjacje

• Fraternizacja

• Nieobecność i wycofywanie się

• Moralizowanie

• Rytuał i rutyna

• Terapia zajęciowa

Wypalenie zawodowe (burn - out):

• skutek przewlekłego stresu, niezmodyfikowanego własna aktywnością zaradczą

• kryzys - gdy cele pozostają niespełnione przez długi czas

• konflikt osiągnięć - wysiłek sprzeczny sam w sobie, motywacja osiągnięć blokowana przez świadomość daremności działań

Przyczyny wypalenia:

• naruszenie równowagi pomiędzy celami indywidualnymi a celami instytucji

• wysokie oczekiwania społeczne a niski status

• brak zrozumienia problemów osobistych przez dyrektorów szkół

• konflikty i „układy” w zespołach nauczycielskich

• konfrontacja ideałów z realiami

• poczucie niekompetencji

Zespół wypalenia zawodowego:

• Wyczerpanie emocjonalne - jest wynikiem przeciążenia, zbyt częstych konfliktów interpersonalnych

• Depersonalizacja - polega na zmianie nastawienia do ludzi (obojętność, negatywny stosunek)

• Obniżenie potrzeby osobistych sukcesów - spadek satysfakcji zawodowej

Typy objawów:

• Fizyczne - poczucie zmęczenia, choroby

• Emocjonalne i behawioralne

• Rodzinne i społeczne - zakłócone relacje w rodzinie

• Związane z pracą

Etapy wypalenia zawodowego:

1. dostrzeganie ograniczeń płynących z wykonywanego zawodu

2. fizyczne zmęczenie, emocjonalna pustka lub intensywny lęk

3. zachowania obronne o charakterze dysfunkcjonalnym





2

---