Pedeutologia , wykład II

/13.11.2014 r./

Kierunki w polskiej myśli pedentologicznej i jej wybrani przedstawiciele.

Klasyfikacja kierunków w polskiej myśli pedentologicznej (wg Antoniego Smołalskiego):

- kryterium kierunku,

- założenia pierwotne.

Kryterium zaliczania do kierunku:

- najczęściej powtarzana myśl autora (podział nie wyczerpuje zbioru, wydzielone elementy nie są rozłączne).

Założenia pierwotne:

- cechy, właściwości nauczyciela będą się odzwierciedlać w osobowości i postawach ucznia.

W polskiej myśli pedentologicznej obserwujemy 2 tendencje:

- doskonalenie osobowości nauczyciela,

- optymalizacja pracy nauczyciela i szkoły.

Kierunki polskiej myśli pedeutologicznej:

- normatywny,

- empiryczny,

- technologiczny,

- prawno – administracyjny,

- socjologiczny,

- prakseologiczny,

- autonomiczno - samorządności owy,

- scjentystyczny,

- środowiskowy,

- polityczno – agitacyjny,

- korporacyjny,

- prognostyczny,

- porównawczy,

- historyczny,

- etyczny, etyczno – moralny,

- biograficzny,

- eklezjalny,

- ogólny (?).

KIERUNEK NORMATYWNY

Modelowanie nauczyciela wg wyobrażeń danego myśliciela lub przedstawiciela administracji oświatowej pod względem:

- pedagogicznym,

- moralnym,

- narodowym,

- państwowym,

- społecznym,

- naukowym.

Przedstawiciele kierunku:

1. J. W. Dawid

2. T. Łopuszański

3. J. Mirski

4. ks. J. Gralewski

5. Z. Mysłakowski

6. H. Wernic

7. W. Spasowski

KIERUNEK EMPIRYCZNY

Ustalenie, jakimi byli w rzeczywistości konkretni nauczyciele:

- jakie były struktury ich umysłu,

- w jakiej sytuacji bytowej się znajdowali,

- jakie były ich relacje z pracodawcami,

- jakie były ich relacje z uczniami,

- jakie były ich relacje z rodzicami uczniów,

- jak kształtowały się ich stosunki z lokalnymi władzami, itp.

Przedstawiciele kierunku:

1. S. Dobrowolski

2. A. B. Dobrowolski

3. W. Dzierzbicka

4. M. Grzegorzewska

KIERUNEK TECHNOLOGICZNY

W orientacji dydaktycznej (metodycznej) – eksponujący pytania i zalecenia odnoszące się do konkretnych umiejętności nauczyciela:

- dydaktycznych,

- wychowawczych,

- opiekuńczych,

- politycznych,

- turystycznych

oraz do uzdatniania zawodowego lub do prowadzenia do stanu technologicznego mistrzostwa w zawodzie.

Przedstawiciele kierunku:

1. K. Duraj – Nowakowa

2. W. Okoń

3. I. Szaniawski

KIERUNEK PRAWNO – ADMINISTRACYJNY

Traktowanie zagadnień nauczycielskich z tendencją do uregulowania przepisami – głównie administracyjnymi, możliwie całego obszaru życia nauczyciela i do uczynienie z nauczyciela elementu w systemie urzędniczym danego kraju.

BODZIEC z urzędu -> REAKCJA nauczyciela

Dominuje w tym kierunku formułowanie i komentowanie obowiązków służbowych nauczyciela oraz procedur służbowego postępowania określanych w przepisach:

- ustawach,

- rozporządzeniach,

- dekretach,

- zarządzeniach,

- statutach,

- regulaminach,

- instrukcjach,

- komunikatach.

Przedstawiciele kierunku:

1. J. Homplewicz

2. W. Iwanicki

KIERUNEK SOCJOLOGICZNY

Badanie zespołów nauczycielskich – formalnych i nieformalnych, ich struktur i funkcjonowania, stosunków międzyludzkich, np. występujących w nich konfliktów.

Przedstawiciele kierunku:

1. J. Chałasiński

2. B. Sadaj

3. W. Spasowski

4. J. Szczepański

KIERUNEK PRAKSEOLOGICZNY ( ORGANIZACYJNY )

Działalność dyrektorów instytucji edukacyjnych, ale funkcji kierowniczej nauczyciela wobec uczniów.

Zainteresowanie nauczycielem i dyrektorem szkoły z punktu widzenia sprawności kierowniczego działania, tj.

- skuteczność,

- planowość,

- ekonomiczność.

Badano organizację czasu nauczycieli i dyrektorów, styl kierowania zespołami nauczycielskimi i uczniowskimi.

Przedstawiciele kierunku:

1. T. Kotarbiński

2. W. Goriszowski

3. J. Homplewicz

4. A. Janowski

5. W. Trzebiatowski

6. M. Pęcherski

KIERUNEK AUTONOMICZNO – SAMORZĄDNOŚCIOWY

Traktowanie nauczyciela z założeniem, że aby dobrze wykonać powinności tego zawodu trzeba posiadać nie tylko dobre przygotowanie zawodowe, ale także są konieczne warunki do czynienia pełnego użytku z posiadaniem kwalifikacji.

Samorządne funkcjonowanie zespołów nauczycielskich, autonomiczne i podmiotowe traktowanie nauczyciela – postulowane jako warunek.:

- nauczycielskiej pracy twórczej,

- nauczycielskiego samo diagnozowania, samoregulacji i samodoskonalenia się nauczyciela i całej szkoły.

Przedstawiciele kierunku:

1. A. Smołalski

2. B. Śliwierski

KIERUNEK SCJENTYSTYCZNY

Jako postulat bezpośredniego uczestniczenia nauczycieli w prowadzeniu badań naukowych.

Jako postulat powiązania nauczycieli z istniejącą nauką poprzez ich kształcenia na pełnym poziomie akademickim.

Przedstawiciele kierunku:

1. J. W. Dawid

2. K. Twardowski

3. A. B. Dobrowolski

4. T. Łopuszański

5. T. Kotarbinski

6. T. Pasierbiński

KIERUNEK ŚRODOWISKOWY

Oparty na obserwacji, wg której bezpośredni intencjonalny wpływ nauczyciela na ucznia bywa często mniejszy, niż wpływ żywiołowego środowiska lokalnego.

W kierunku środowiskowym nauczyciel jest postrzegany także ze względu na potrzeby lokalnego środowiska społecznego, z uwzględnieniem nie tylko potrzeb dzieci i młodzieży, ale także osób dorosłych oraz instytucji.

Zakłada się ŚRODOWISKOWĄ SŁUŻBĘ SPOŁECZNĄ NAUCZYCIELA.

Przedstawiciele kierunku:

1. Z. Kwieciński

2. M. Kozakiewicz

3. J. Pieter

4. H. Radlińska

KIERUNEK KORPORACYJNY

W nauczycielu chcę widzieć przede wszystkim członka wspólnoty zawodowej, która ma własną ideologię zawodową, swoje cele strategiczne oraz dysponuje pewnymi technikami zachowań taktycznych wobec władz edukacyjnych, państwowych, partyjnych i kościelnych.

Solidarności ze związkiem, wspieranie go – nauczyciel = pomoc w sporze z pracodawcą – związek.

Przedstawiciele kierunku:

1. S. Sempłowska

2. J. Hulewicz

3. S. Krawcewicz

4. C. Wycech

KIERUNEK POLITYCZNO – AGITACYJNY

Reprezentowany zwyczaj przez autorów powiązanych ideologicznie i praktycznie z jakąś partią świecką lub kościelną, eksponujący konieczność prowadzenia agitacji ideologicznej przez nauczyciela, jako należącej – rzekomo – do jego funkcji podstawowych.

Przedstawiciel kierunku:

1. E. Kuroczko

KIERUNEK PROGNOSTYCZNY

Określanie zapotrzebowania ilościowego i jakościowego na nauczycieli w perspektywie bliżej i dalszej, proponowanie władzom decyzji w tym zakresie.

Przedstawiciele kierunku:

1. C. Banach

2. M. Falski

3. B. Suchodolski

KIERUNEK PORÓWNAWCZY

Gromadzenie i opracowanie danych o sytuacji nauczycieli w różnych krajach współczesnego świata (zwłaszcza w związku z planowanymi / odbywającymi się reformami szkolnymi), o ich organizacjach światowych, krajowych i lokalnych.

Przedstawiciele kierunku:

1. T. Wiloch

2. B. Nawroczyński

3. R. Pachociński

4. M. Pęcherski

5. M. Świątek

KIERUNEK HISTORYCZNY

Najczęściej dąży do możliwie dokładnej rekonstrukcji i opisu losów dawnych nauczycieli, a rzadziej podejmuje rozważania o charakterze pedentologiczno – historiozoficznym.

Przedstawiciele kierunku:

1. S. Wołoszyn

2. Ł. Kurdybacha

3. K. Jakubiak

4. T. Jałmużna

KIERUNEK ETYCZNO – MORALNY

Przedmiotem zainteresowań jego przedstawicieli były nie tylko normy (powinności) nauczyciela i nauczycielstwa, ale także szczegółowe dyrektywy moralne, jakimi powinni się kierować nauczyciele w swej codziennej pracy.

Przedstawiciele kierunku:

1. T. Kotarbiński

2. S. Krawcewicz

3. J. Legowicz

KIERUNEK BIOGRAFICZNY

Skoncentrowany na tworzeniu biogramów postaci pedagogów (indywidualnych i zbiorowych) i wykazów bibliograficznych.

Przedstawiciele kierunku:

1. S. Możdżeń

2. E. Podgórska

3. T. Jałmużna

KIERUNEK EKLEZJALNY

Reprezentowany przez duchowo lub organizacyjnie związanych z Kościołem Katolickim autorów.

Przedstawiciele kierunku:

1. M. Klepacz

2. K. Michalski

KIERUNEK OGÓLNY (?)

Moje spojrzenie na dziecko jako istoty pełnowartościowej łączyło w sobie elementy wiedzy psychologicznej, medycznej, socjologicznej, pedagogicznej.

Przedstawiciele kierunku:

1. J. Legowicz

2. H. Kwiatkowska

3. B. Żechowska

JANUSZ KORCZAK

J. Korczak (Henryk Goldszmit – Stary Doktor, Pan Doktor) – ur. 22.07.1878r., zm. w sierpniu 1842 r., zamordowany w obozie, w Treblince. Lekarz, pedagog, powieściopisarz, działacz społeczny, publicysta. Ukończył medycynę na Uniwersytecie Warszawskim, pracował jako lekarz – pediatra w szpitalu dziecięcym. Założył i prowadził Dom Sierot – dla dzieci żydowskich w Warszawie; Nasz Dom – sierociniec dla polskich dzieci.

Książki.

Na różnych etapach swojego życia Korczak kontynuował działalność pedagogiczną, społeczną i literacką. Opublikował szereg książek dla dzieci, rodziców, nauczycieli i wychowawców.

Prekursor działań na rzecz praw dziecka i całkowitego równouprawnienia dziecka. Wprowadził samorządy wychowanków, które miały prawo stawiać przed dziecięcym sądem swoich wychowawców. W 1926 roku zainicjował pierwsze pismo redagowane w większości przez dzieci – „Mały przegląd”. Pionier działań w dziedzinie resocjalizacji nieletnich, diagnozowania wychowawczego, opieki nad dzieckiem trudnym. Korczak został uznany za „klasyka pedagogiki opiekuńczej”.

Idee przewodnie pedagogiki Korczaka:

1. dziecku należy się szacunek, powinno być traktowane jako podmiot, gdyż rozwija się dzięki własnej aktywności.

2. wychowanie powinno być traktowane jako proces oparty na partnerstwie.

3. dziecko powinno mieć zapewnione prawo do opieki.

4. wszelkie techniki zastosowane w działaniach pedagogicznych powinny wynikać z założeń danego systemu opiekuńczo – wychowawczego.

5. całe społeczeństwo dorosłych powinno być odpowiedzialne za warunki życia dziecka.

6. powinno się poszukiwać i pogłębiać wiedzę o dziecku.

3 przesłania Nowego Wychowania:

1. treści ogólne, które powinny być przedstawiane wszystkim członkom społeczeństwa, zarówno rodzicom, jak i dzieciom.

2. treści pedagogiczne, które powinny być umiejętnie wykorzystane podczas kształcenia kadry pedagogicznej.

3. treści szczegółowe, które powinny służyć pomocą zwłaszcza wychowawcom pracującym w instytucjach opiekuńczo – wychowawczych.

Janusz Korczak uważany jest za człowieka, który jako jeden z pierwszych ZAPOCZĄTKOWAŁ walkę o PRAWA DZIECKA. Wskazywał potrzebę uznania dziecka za w pełni wartościowego człowieka już od momentu narodzin. W przedstawionej przez Korczaka koncepcji systemu wychowawczego mamy do czynienia nie tylko z prezencją technik i środków stosowanych w działaniach pedagogicznych, ale także dużo cennych porad wskazujących, jak mądrze i skutecznie opiekować.

Poglądy J. Korczaka.

Porady Korczaka nie mają w sobie nadmiaru dydaktyzmu. Jego dzieła – napisane kunsztownym językiem literackim – są dobrym poradnikiem nie tylko dla rodziców, ale także wychowawców, nauczycieli i opiekunów.

Do najbardziej znanych i podkreślanych poglądów Korczaka należą:

- potrzeba indywidualnego podejścia wychowawcy do każdego dziecka,

- zauważenie i podkreślanie wyjątkowej roli dziecka w życiu społecznym,

- akcentowanie i przestrzeganie praw dziecka.

Założenia pedagogiczne Korczaka:

- dziecko jako istota pełnowartościowa, łączenie elementów wiedzy psychologicznej, medycznej, socjologicznej oraz pedagogicznej,

- walka o dobro dzieci, ich równouprawnienie, zaspokajanie potrzeb o stworzenie warunków dla pełnego i harmonijnego rozwoju ich osobowości.

System zachęt i 3 zasady pedagogiczne.

Wychowanie wg Korczaka to przede wszystkim:

- opieka,

- obrona,

- obowiązek chronienia dzieci

przed niedomaganiami otaczającego ich świata, nieuporządkowanego, źle urządzonego i źle rządzonego, prawie w ogóle nie dostrzegającego istnienia dzieci, nie rozumiejącego potrzeb i spraw „ludu małorosłego”.

Nie ma jasnego podziału pomiędzy wychowaniem a opieką nad dzieckiem. W koncepcji wychowania założeniem i zarazem celem było dążenie do samowychowania. Korczak był wrogiem zamkniętego, sztywnego, mało elastycznego systemu wychowawczego.

Wychowanie miało być twórczym procesem polegającym na ustawicznym poszukiwaniu własnych skutecznych form i metod.

System zachęt i 3 zasady pedagogiczne:

1. Współgospodarzenie – prace samoobsługowe wychowanków.

2. Współzarządzanie – porozumiewanie się z dorosłymi na przykładzie Rady Samorządowej, Sądu Koleżeńskiego i Sejmu Domu Sierot.

3. Oddziaływanie opinii społecznej – ujawniła się w pracy, przy podziale obowiązków, w plebiscytach.

Osobowość opiekuna – wychowawcy

Korczakowska myśl pedagogiczna miała solidne podstawy w pogłębionej refleksji.

Nad istotą wychowania i rolą wychowawcy oraz znajomości praktyki wychowawczej. Korczak osobiście poznał różnorodne tereny działań wychowawczych jako pedagog, dyrektor, wychowawca, lekarz, redaktor.

Był człowiekiem, który całym swoim życiem dowiódł, że prawdziwy wychowawca to nie ten, kto jedynie wykonuje określony zawód. Lecz ten, kto z uwagi na swoją osobowość i wyznawane wartości traktuje wychowanie jako misję – realizowaną nie tylko wobec własnych podopiecznych, ale i każdego dziecka napotkanego na swojej drodze.

DZIECKO – Myśli Korczaka zawsze stawiają dziecko i jego szeroko rozumiany rozwój w centralnym punkcie oddziaływań wychowawczych.

RODZICE – DZIECKO – WYCHOWAWCA – Wychowawca jest po rodzicach najważniejszą osobą oddziałującą na dziecko.

„Pan Doktor” w swoich zakładach wychowawczych, którymi kierował starannie dobierał personel wychowawczy przy współudziale wychowanków. Twierdził, iż człowiek nielubiany nie może wychowywać, musi wśród wychowanków rozbudzać autorytet moralny, szacunek, chęć naśladownictwa.

Warunki jakie powinien spełniać dobry wychowawca:

1. powinien mieć odpowiedni stosunek do samego siebie, wykazywać się odpowiednią postawą refleksyjną.

2. musi uświadomić sobie zadania, które ma spełnić wobec wychowanków.

3. starać się dokładnie poznać dziecko, chcąc świadomie kierować jego rozwojem. Główną metodą poznania dzieci jest obserwacja. Daje mu nowe doświadczenia, wpływa na jego poglądy, uczucia i daje mu nakazy, poczucia i wychowuje.

4. stara stwarzać warunki rozwoju dzieciom oddanym pod jego opieką. Czuje się odpowiedzialny za wszystkie dzieci i jest życzliwy wobec wszystkich. Odpowiada za dzisiejszy dzień wychowanka, ma być pogodny, radosny,

5. organizuje proces wychowawczy za pomocą : zabawy, nauki, gier sportowych, prac fizycznych, zajęć artystycznych, działalności samorządowej.

6. nie powinien nadużywać zakazów, nakazów, wyzwalać działania wychowanków przez zachętę.

7. winien być pracowity, badawczy – rzeczywistość pedagogiczna.

8. ciągłe i wszechstronne poznawanie dziecka, aby zabezpieczyć jego harmonijny rozwój, wydobyć i zdobywać zdolności, zainteresowania – dziecko winno pytać, rozwijać umysł.

9. winien być dobrym diagnostą, poprzez obserwację dziecka oraz umiejętność wczuwania się w jego świat, uczuć, przeżyć – cieszyć się i smucić, kochać i gniewać, obrażać i wstydzić, obawiać się i ufać.

10. mieć umiejętności organizatorskie, zwłaszcza w wychowaniu grupowym.

11. realizować prawo dziecka do bycia dzieckiem, respektować szacunek dla niewiedzy dziecka.

12. pomiędzy wychowankiem a wychowawcom powinny panować relacje partnerskie, opierające się na wzajemnym zaufaniu i poważaniu.

Negatywne postawy opiekuńcze i wychowawcze wychowanków:

1. wychowawcy pobłażliwi, liberalni, którzy chcą kokietować dzieci: szybko, tanio i bez pracy usiłują zyskać dziecięce zaufanie. Liberalizm dotyczy potrzeb oraz systemu wartości, które ma urzeczywistniać w dziecku opiekun – wychowawca.

2. wychowawca – brutal, charakteryzuje się lekceważącym, a nawet brutalnym stosunkiem do własności dziecka.

3. wychowawcy – dozorcy, uważają że ich obowiązkiem jest pilnowanie. Lekceważą dzieci, pouczają, narzucają, zwalczają. Są wygodni, leniwi, nic z siebie nie dają, ukrywają istotne trudności wychowawcze.

4. wychowawca – tyran, najgorsza , ale wg niego skuteczna metoda – przemoc fizyczna.

5. wychowawca – idealista, uważa, że dziecko jest aniołem, a w rzeczywistości pokazuje co innego.

6. wychowawca – przyrodnik, darzy bezwarunkową miłością wychowanków, ale sądzi, że musi mieć swoich faworytów. Wywołuje negatywne zmiany w osobowości wychowanków nie faworyzowanych.

7. wychowawca – dogmatyk, chce każdemu nadać ten sam kierunek rozwoju. Może doprowadzić to do zaburzeń osobowości, gdy dziecko odkryje swoją prawdziwą naturę.

8. wychowawca – rutyniarz, wpada w pewną rutynę, która pozwala mu oddalać problemy od siebie, zmechanizować jego pracę.

9. wychowawca – apostoł, praktykuje dla idei, nastawiony na dawanie – rozdaje myśli, rady, uczucia. Ponad swoje życie osobiste stawia zaspokajanie potrzeb dziecięcych. Postawa jest wyrazem nadopiekuńczości i będzie zaburzać przebieg procesu wychowania.

Wśród wskazówek dla współczesnych nauczycieli za Korczakiem można wymienić następujące postulaty:

- zacząć od poznania siebie i dziecka,

- uznać dziecko za pełnowartościowego człowieka,

- uznać przysługujące mu prawo do miłości, szacunku i swobody,

- stworzyć optymalne warunki do wszechstronnego rozwoju,

- pomóc w rozwiązywaniu problemów,

- dostosować wymagania do indywidualnych możliwości dziecka,

- połączenie teorii z praktyką.

Wg Korczaka wszystkie czynności wykonywane przez nauczyciela – wychowawcę mają na celu zapewnienie harmonijnego rozwoju duchowego dzieci, rozwijanie zdolności i zainteresowań oraz wychowywanie ich w poszanowaniu cnót uniwersalnych – piękna, dobra i wolności.

JAN DAWID

Ur. 26.06.1859r. jako syn nauczyciela w gimnazjum. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego : studia prawnicze i przyrodnicze, nauki przyrodnicze i pedagogiczno – psychologiczne (Lipsk i Halle).

Działalność naukowa : publicystyczna i społeczna współpraca z czasopismami, działalność publicystyczna o społeczno – politycznym zabarwieniu (Warszawa), zmiana kierunku prac naukowych – zainteresowanie filozofią i psychologią religii (Kraków).

Sylwetka J. Dawida.

1. wybitny pedagog – uznawany jest za najwybitniejszego polskiego pedagoga przełomów wieków XIX / XX, a więc trudnego czasu zaborów.

2. unaukowił pedagogikę - przyczynił się do unaukowienia pedagogiki, zainicjował zainteresowanie psychologią wychowawczą. Był autorem wielu prac z dziedziny pedagogiki i psychologii.

3. działacz, organizator – nauczyciel, publicysta, społecznik, oświatowiec, działacz polityczny. Organizator ruchu pedagogicznego.

Istota „duszy nauczycielstwa”.

Dawid pojmował ją, jako „boski pierwiastek w człowieku”. Przyjmował, iż dusza nauczycielstwa kształtuje się poprzez:

- uniezależnienie się od porządku natury,

- nieuleganie zmysłom,

- poszukiwanie moralnego porządku w świecie,

- „dobrowolnie przyjęcie na siebie części ogólnego cierpienia”.

Wskazywał, że formowanie „duszy nauczycielstwa” odbywa się przez wyrzeczenie, przymus i wysiłek.

Dusza nauczyciela,

wg Dawida – „za co się ma i czym jeszcze chciałby być – nauczyciel” – archaizm

- jest wyznacznikiem wartości moralnych.

Cechy stanowiące o istocie „duszy nauczycielstwa”:

- odczuwanie potrzeby doskonałości,

- poczucie obowiązku i odpowiedzialności,

- zamiłowanie do pracy,

- wewnętrzna prawdziwość,

- autonomii,

- odwaga moralna.

Właściwości nauczyciela:

- poczucie duchowej wspólności i jedności z innymi,

- wysoka samoświadomość i świadomość celów wychowawczych,

- entuzjazm,

- poświęcenie,

- „szlachetny aligator”,

- idealista,

- kreatywny,

- stale doskonalący się.