ZAJĘCIA 10 - Michael V. Studd (2002): Molestowanie seksualne, w: B. Wojciszke (red.) Kobiety i

mężczyźni: odmienne spojrzenie na różnice. Gdańsk: GWP.

Molestowanie seksualne - niechciane i często powtarzające się zainteresowanie seksualne, którego inicjatorami są najczęściej mężczyźni, ofiarami zaś kobiety.

Molestowanie seksualne w miejscu pracy stało się ważnym ale ze względu na swoją specyfikę bardzo trudnym zagadnieniem zarządzania organizacjami, ponieważ:

• cele osobiste i zawodowe oraz pragnienia pracujących ze sobą osób są często ze sobą sprzeczne

• decyzja dot. niechcianego zainteresowania seksualnego ma wpływ na życie zawodowe jednostki

Opisywany rozdział stanowi próbę wytłumaczenia tego zjawiska odwołując się do poglądów feministycznych i ewolucyjnych.

Perspektywa feministyczna: władza i konflikt

Dotychczasowe badania nad zjawiskiem molestowania prowadzono głównie w ujęci feministycznym i koncentrowały się na władzy organizacyjnej i społecznej jako na głównej zmiennej niezależnej.

• Większość literatury naukowej na temat molestowania i gwałtu przyjmuje przynajmniej pośrednio feministyczny punkt widzenia poprzez założenia, że

• cechą umysłu człowieka są niewyspecjalizowane, jednakowe dla obu płci i niezwykle labilne mechanizmy psychologiczne;

• procesy uczenia się zachowań społecznych i asymilowania wartości kulturowych są głównymi sprawczymi czynnikami leżącymi u podstaw zachowania człowieka;

• mężczyźni we współczesnych społeczeństwach nauczyli się dążenia do sprawowania władzy patriarchalnej, ucisk kobiet poprzez przemoc i agresję seksualną jest zaś pożądanym celem owego sprawowania władzy.

Feministyczny punkt widzenia posuwa się jeszcze dalej, zaprzeczając jakoby motywacja seksualna odgrywała jakąkolwiek istotną rolę:

• niechciane zainteresowanie seksualne jest spostrzegane jako mechanizm służący mężczyznom do zaspokojenia arbitralnie wyuczonego społecznie pragnienia utrzymania ekonomicznej i zawodowej władzy nad kobietami

• sprawowanie i utrzymywanie władzy patriarchalnej jest celem samym w sobie, przy czym aspekt seksualny jest wyłącznie środkiem wiodącym do tego celu.

Zastrzeżenia:

• brak jednoznacznego, empirycznego potwierdzenia na to który aspekt (seksualny czy też związany z władzą) jest celem a który środkiem do osiągnięcia tego celu.

• dot. motywacji mężczyzn: z tego, że kobiety nie postrzegają molestowania bądź gwałtu jako doświadczenia o charakterze seksualnym, nie wynika automatycznie, że motywacja mężczyzn których to dotyczy nie jest seksualna.

• na postawie hipotezy władzy należałoby przewidywać, że sprawujące władzę kobiety również wykorzystywałyby zastraszanie seksualne jako środek zdobywania i utrzymania swojej zawodowej i ekonomicznej władzy.

Podsumowując:

• molestowanie seksualne jest bezpośrednią konsekwencją czy funkcją zróżnicowanej pozycji płci w społeczeństwie i w organizacjach a WŁADZA jest głównym czynnikiem sprawczym odpowiedzialnym za występowanie niechcianego zainteresowania seksualnego w miejscu pracy.

Perspektywa ewolucyjna: płeć i konflikt

Skupia się głównie na rozpoznaniu fundamentalnych biologicznych i ewolucyjnych podstaw motywacji i zachowań seksualnych, które prowadzą do społecznego konfliktu płci.

• Podobieństwa i różnice męskiej i kobiecej seksualności prowadzą zarówno do społecznej i seksualnej zgodności, jak i do konfliktu pomiędzy obiema płciami.

Ewolucyjny punkt widzenia uznaje powszechny brak zgodności jako nieunikniony efekt różnic w psychologicznych aspektach zachowań seksualnych mężczyzn i kobiet.

Zgodnie z podstawowymi założeniami tego poglądu:

• Ludzie w trakcie ewolucji rozwinęli wyspecjalizowane, płciowo zróżnicowane, mechanizmy psychologiczne, w szczególności związane z seksualnością i rozrodczością:

• mężczyźni mają na celu uzyskać dostęp seksualny do kobiety, co w czasie naszych przodków przekładało się bezpośrednio na sukces reprodukcyjny w rywalizacji z innymi mężczyznami: „niewybiórcze” zaangażowanie seksualne;

• negatywne reakcje kobiet na niechciane zainteresowanie seksualne ze względu na „ograniczone” możliwości reprodukcyjne i minimalizowanie potencjalnych kosztów związków seksualnych i niekorzystnych z punktu widzenia reprodukcji;

• Władza jest traktowana jako wygodny środek do osiągnięcia pożądanego celu seksualnego ale to wyewoluowana motywacja seksualna jest zasadniczym elementem tej koncepcji.

Podsumowując

• Głównymi czynnikami sprawczymi zachowań seksualnych są wyspecjalizowane w toku ewolucji, płciowo zróżnicowane mechanizmy psychologiczne a niechciane zainteresowanie seksualne ze strony mężczyzn jest bezpośrednią konsekwencją odmiennej u obu płci MOTYWACJI SEKSUALNEJ

Krótka tradycja badań nad wpływem czynników biologicznych czy ewolucyjnych na zachowania społeczno-seksualne w sztucznym środowisku miejsca pracy, rodzi potrzebę empirycznej analizy teorii ewolucji w kontekście zjawiska molestowania seksualnego.

• Autorzy artykuł pragną skupić się na zagadnieniach płci, władzy i konfliktu rozpatrywanych na podstawie analizy spraw sądowych dotyczących oficjalnie zgłoszonych przypadków molestowania seksualnego, a więc na podstawie oczywistych zarzutów niechcianego zainteresowania seksualnego.

Zarówno ewolucyjny jak i feministyczny punkt widzenia na zachowania społeczno-seksualne w miejscu pracy traktuje sytuację zgodnego zainteresowania seksualnego jako naturalny, zasadniczo nieskomplikowany rezultat zwykłych interakcji społecznych między współpracownikami.

Sferę rozbieżnych zainteresowań seksualnych (np. molestowania seksualnego) obie perspektywy traktują odmiennie:

• podejście feministyczne - jako wynik oddziaływań społecznych i kulturowych (np. różnic w zakresie sprawowania władzy)

• podejście ewolucyjne - jako wynik ukształtowanej w toku ewolucji natury ludzkiej (np. zróżnicowanych zainteresowań seksualnych)

Sprawy sądowe: płeć, władza i konflikt

Omawiane zagadnienie rozpatrywano na podstawie analizy 92 kanadyjskich spraw sądowych z lat 1980-89, dotyczących oficjalnie zgłoszonych przypadków molestowania seksualnego.

Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie:

Czy hipoteza motywacji seksualnej (perspektywa ewolucyjna) tworzy lepsze ramy teoretyczne dla wyjaśnienia i przewidywania zjawiska molestowania seksualnego od hipotezy władzy (perspektywa feministyczna) a co za tym idzie czy stanowi lepsza podstawę dla znalezienia realnych rozwiązań problemu konfliktu płci we współczesnym społeczeństwie?

Podsumowanie najważniejszych wyników dotyczących rozkładu poszczególnych zmiennych i zachodzących między nimi związków:

A. Rodzaj molestowania

• Skrajne lub wyraźnie bardziej agresywne próby zbliżenia seksualnego występują częściej w formie wytaczanych zarzutach molestowania seksualnego niż ogólnie w miejscu pracy.

• Bardziej jawne i agresywne próby zbliżenia stanowią największe zagrożenie dla zdolności kontrolowania i maksymalizowania przez kobietę jej potencjału reprodukcyjnego -> hipoteza motywacji seksualnej (HMS)

• Sprawy sądowe są związane z wysokim stopniem uporczywości mężczyzn - sprawców molestowania

• 15 i więcej incydentów - 42,7 %

W środowiskach ancestralnych mężczyźni natarczywi seksualnie mieli większą szansę na sukces reprodukcyjny przy czym zgoda kobiety czy jej interes, traktowane były jako nieistotne-> hipoteza motywacji seksualnej (hipotezy MS)

Hipoteza władzy - zakładała, ze skoro molestowanie nie ma charakteru seksualnego, wszelkie rodzaje molestowania będą w równym stopniu występować w sprawach sądowych

B: Profil sprawcy molestowania

• Sprawcy molestowania są w tym samym wieku co pozostali mężczyźni podejmujący próby zbliżenia seksualnego w miejscu pracy, ale częściej są stanu wolnego ( 56%) i zajmują stanowiska nadrzędne względem ofiar (88%).

Na korzyść hipotezy motywacji seksualnej świadczy fakt, że stan cywilny wpływa na wzór molestowania

Za hipotezą władzy świadczy przewaga mężczyzn na stanowiskach kierowniczych

1. Związek z rodzajem molestowania:

• Zachowanie młodych mężczyzn jest bardziej natarczywe niż starszych.

• Mężczyźni stanu wolnego częściej niż mężczyźni żonaci są sprawcami skrajnych form molestowania seksualnego, a zachowanie przełożonych jest bardziej natarczywe niż osób nie będących zwierzchnikami grup zawodowych

Samotni mężczyźni więcej zyskują i mniej tracą na wymuszonych stosunkach seksualnych niż mężczyźni pozostający w związku -> hipoteza motywacji seksualnej

Władza może być wykorzystywana jako środek do osiągania celów seksualnych, tak więc możliwość sprawowania władzy jest ważną zmienną proksymalną wpływającą na wzorzec molestowania seksualnego w organizacjach -> wynik zgodny zarówno z hipotezą motywacji seksualnej, jak i z hipotezą władzy.

ALE: Hipoteza władzy przewidywała brak predykcji dotyczących wieku czy stanu cywilnego sprawcy molestowania ponieważ żadna z tych zmiennych nie jest bezpośrednio powiązana z możliwością sprawowania władzy w organizacji.

C: Motywacja sprawcy molestowania:

Rozumiana jako: kombinacja deklarowanego celu sprawcy opisanego w dokumentach sądowych i zachowania będącego środkiem osiągnięcia tego celu.

• Mężczyźni sprawcy molestowania seksualnego prawie zawsze deklarowali jawną motywację seksualną lub uczuciową podczas gdy wyraźne użycie władzy wystąpiło w mniejszości spraw.

Potwierdzenie hipotezy seksualnej: dostęp seksualny a nie sprawowanie władzy jest ostatecznym celem

1. Związek z rodzajem molestowania:

• Powoływanie się na władzę wśród mężczyzn występowało w sprawach dotyczących propozycji seksualnych, którym towarzyszyły groźby lub obietnice jednak ogólnie nie zauważyliśmy tu wyraźnych związków.

2. Związek z profilem sprawcy

• Samotni mężczyźni częściej niż żonaci powołują się na władzę lub deklarują wyłączenie motywację seksualną podczas gdy żonaci częściej niż samotni deklarują brak wyraźnej motywacji seksualnej lub użycia władzy -> spójne z hipotezą motywacji seksualnej

D: Profil ofiary:

• Kobiety-ofiary molestowania są na ogół młodsze (16-19 lat - 38,7%) niż populacja wszystkich kobiet narażonych na próby zbliżenia w miejscu pracy a populacja pracujących kobiet oraz częściej niż wymienione kobiety są osobami samotnymi (79,4%)

Młodsze, samotne kobiety są bardziej narażone na drastyczne formy molestowania seksualnego, albo częściej reagują negatywnie , wnosząc powództwa

• Kobiety-ofiary molestowania prawie wyłącznie zajmują najniższe stanowiska w hierarchii zawodowej, a ich znaczna część to kobiety zatrudnione w sektorze usług (kelnerki bądź kucharki wnoszą 46,7% spraw)

Niska pozycja zawodowa ofiar -> hipoteza władzy

Przewaga kobiet z sektora usług -> hipoteza motywacji seksualnej: działanie mechanizmów psychologicznych, które są czułe na dużą liczbę kontaktów społecznych i możliwość stworzenia związku seksualnego - hipoteza kontaktu społecznego; Mężczyźni są częściej wystawieni na zamierzone i niezamierzone przez kobiety sygnały o charakterze seksualnym

1. Związek z rodzajem molestowania:

• Młodsze kobiety oraz kobiety pracujące w sektorze usług są w większym stopniu narażone na bardziej skrajne formy molestowania seksualnego niż kobiety starsze lub pracujące poza sektorem usług; nie stwierdzono zależności pomiędzy stanem cywilnym a rodzajem molestowania.

W przypadku młodszych kobiet wartość reprodukcyjna rekompensuje spodziewany koszt stosowania przymusu, wiek jest ważniejszą zmienną proksymalną niż stan cywilny ofiary -> hipoteza MS

2. Związek z profilem sprawcy:

• Samotni mężczyźni, którzy są sprawcami molestowania, częściej niż żonaci sprawcy molestują młodsze i samotne kobiety niż kobiety starsze czy mężatki -> zgodne z hipotezą molestowania seksualnego: maksymalizacja zysków reprodukcyjnych

• Właściciele i menedżerowie częściej niż sprawcy z innych grup zawodowych molestują młodsze kobiety i kobiety zatrudnione w sektorze usług niż kobiety starsze lub pracujące poza sektorem usług-> zgodne z hipotezą władzy

Tłumaczenie alternatywne: właściciele i menadżerowie mają prawdopodobnie więcej kontaktów z pracownicami sektora usług, z czego wynika więcej okazji do agresywnego dążenia do osiągnięcia korzyści seksualnych -> hipoteza motywacji seksualnej

3. Związek z motywacją sprawcy:

• Jawne wykorzystanie władzy przeważa w sprawach dotyczących ofiar będących młodszymi kobietami i pracujących raczej w biurach niż w innych sektorach.

Seksualne aspekty molestowania (np. rodzaj molestowania) bardziej zależą od profilu ofiary niż aspekty związane z władzą, co jest spójne z przewidywaniem, że molestowanie jest motywowane względami seksualnymi a nie pragnieniem władzy.

Władza rzadziej jest czynnikiem motywacyjnym w przypadku molestowania w sektorze usług niż seksualnie motywowany wpływ możliwości i kontaktów społecznych (pespektywa ewolucyjna) - ważny argument przeciwko hipotezie władzy.

E: Reakcja ofiary:

• Większość ofiar molestowania seksualnego doręcza pracodawcy pisemne zawiadomienie przed wniesieniem formalnego powództwa (71,7%).

• Początkowa reakcja ofiar wydaje się ostrożna i powściągliwa, a nie skrajna, jak można by się spodziewać, biorąc pod uwagę, że są to zdecydowanie poważne przypadki molestowania seksualnego.

Wyraz zróżnicowania władzy pomiędzy ofiarą a sprawcą -> hipoteza władzy

Działanie mechanizmów psych., zgodnie z którymi, jeśli kobieta nie jest zainteresowana to minimalizuje sygnały wysyłane do mężczyzn, stara się nie zaostrzać sytuacji która i tak jest już dla nich potencjalnym źródłem osobistych kosztów-> ujęcie ewolucyjne

1. Brak związku reakcji ofiary z rodzajem molestowania

2. Związek z profilem sprawcy:

• Ofiary częściej podejmują konfrontację słowną w odpowiedzi na molestowanie przez żonatych niż samotnych sprawców.

Konfrontacja werbalna stanowi jednoznaczne poinformowanie mężczyzny, ze kobieta nie jest zainteresowana nawet rozważaniem związku seksualnego, ponieważ wie, ze w zamian za dostęp seksualny prawdopodobnie nie otrzyma zaangażowania zasobów i uwagi, które byłyby korzystne z ewolucyjnego punktu widzenia. Co więcej może zagrozić istnieniu jego dotychczasowego związku co powinno wystarczająco zniechęcić sprawcę.

• Jeśli sprawcami są właściciele lub menadżerowie, to początkowa reakcja ofiary jest mniej skrajna niż w wypadku mężczyzn z innych grup zawodowych oraz rzadziej doręczane jest zawiadomienie przed podjęciem kroków prawnych.

Może to wynikać, z negatywnych skutków konfrontacji ze sprawcą, który sprawuje władzę -> zgodne z hipotezą władzy

Mężczyźni o wyższym statusie mogą zaoferować kobiecie większe potencjalne korzyści w zamian za dostęp seksualny -> zgodne z hipotezą motywacji seksualnej

3. Związek z motywacją sprawcy:

• Początkowa reakcja kobiet jest mniej skrajna, jeżeli mężczyźni jawnie wykorzystują władzę podczas prób zbliżenia seksualnego, niż kiedy sprawcy nie powołują się na władzę.

Mniej negatywne reakcje na próby zbliżenia seksualnego czynione przez mężczyzn, którzy mają władzę -> hipoteza motywacji seksualnej

Zniechęcający wpływ sprawowania władzy na taktykę oporu wybieraną przez kobietę

??Brak spraw, w których mężczyźni kierowali się motywacją uczuciową??

4. Związek z profilem ofiary:

• Młodsze kobiety rzadziej doręczają pracodawcy wcześniejsze zawiadomienie przed podjęciem kroków prawnych, niż czynią to stosunkowo starsze kobiety.

Nadreprezentacja młodych kobiet może świadczyć o tym, ze reakcje młodszych kobiet są bardziej negatywne (powództwa)

Samotne kobiety nie były narażone na bardziej skrajne formy molestowania seksualnego niż kobiety zamężne, a jedynie były częstej reprezentowane w próbie spraw sądowych-> niezgodne dla hipotezy motywacji seksualnej

Nadreprezentacja kobiet samotnych może, wskazywać na to, że dla mężatek koszt niechcianego zainteresowania seksualnego jest o wiele mniejszy niż dla kobiet zamężnych -> zgodne z hipoteza motywacji seksualnej

Szczegółowa analiza zależności pomiędzy dwoma zmiennymi doprowadziła do poniższych wniosków:

Konsekwencje ponoszone w miejscu pracy i wyniki postępowania sądowego:

• ofiara była zwalniana w 40,2% spraw, zwolniła się dobrowolnie w 47,2% spraw; poniosła inne konsekwencje (np. brak awansu) w 12% przypadków;

• powództwo zostało oddalone w 18,5% spraw podczas gdy w 81,5% wyrok był korzystny dla powódki.

Ofiary molestowania częściej zwalniano z pracy:

• gdy sprawcami byli samotni mężczyźni

• gdy sprawcami byli właściciele i menadżerowie, niż jeśli sprawcy należeli do innych grup zawodowych

• gdy w przypadku molestowania zaistniała groźba użycia władzy co wyjaśnia fakt, że dotyczyło to częściej pracownic biurowych niż kobiet zatrudnionych w innych sektorach.

Wyniki postępowania sądowego a inne zmienne:

• Wyrok zależał w największym stopniu od rodzaju molestowania i ogólnego wzorca reakcji ofiary:

• Powództwo uwzględniano częściej gdy dotyczyło poważniejszych form molestowania seksualnego (kontakt fizyczny bądź gwałt)

• Bardziej skrajna początkowa reakcja ofiary zwiększała prawdopodobieństwo uwzględnienia powództwa.

• Większe prawdopodobieństwo oddalania powództwa, jeżeli sprawcami byli starsi mężczyźni lub mężczyźni na stanowiskach kierowniczych

Podsumowując:

Orzecznictwo w kwestii molestowania seksualnego zaprzecza feministycznej hipotezie władzy a statystyki zdają się uwzględniać rolę natury człowieka

• Kontekst motywacyjny nie miał wyraźnego wpływu na orzeczenie sądu, co też zaprzeczało feministycznej hipotezie władzy.

Wg Aleksandra (1979) - Systemy prawne zmieniają się głównie w celu regulowania reprodukcyjnych dążeń jednostki w złożonych systemach społecznych.

Analiza formalnie wniesionych powództw dotyczących molestowania stanowi, zdaniem autorów, pośredni dowód na poparcie perspektywy ewolucyjnej, ponieważ:

• zmienne, które mają związek z wzorcami molestowania seksualnego, zdają się również wpływać na konsekwencje ponoszone w miejscu pracy i skutki prawne.

• Interakcję pomiędzy zmiennymi ważnymi z punktu widzenia reprodukcji są bardziej istotne w kształtowaniu molestowania seksualnego niż relacje pomiędzy zmiennymi związanymi z organizacjami.

• wyższa pozycja zawodowa sprawcy oraz motywacja zawierająca jawne wykorzystanie przez niego władzy powodowały mniej negatywne reakcje i były mniej przydatne dla przewidywania i wyjaśniania zjawiska molestowania seksualnego niż istotne dla reprodukcji czynniki osobowe i psychiczne, które zostały uznane za ważne w podejściu ewolucyjnym.

• pozycja zawodowa sprawcy ma pewne znaczenie ale wynika ono bardziej z wpływu licznych kontaktów społecznych niż samej nierówności posiadanej władzy, a także z tego, że mężczyźni o wyższej pozycji stali się w toku ewolucji bardziej atrakcyjni dla kobiet pod względem seksualnym niż mężczyźni o niższej pozycji.

• brak dowodów na to, że sprawowanie władzy jest celem samym w sobie lub, że jawne użycie władzy stanowi zawsze element niechcianego zainteresowania seksualnego.

Zjawisko molestowania seksualnego najlepiej wyjaśnia odwołanie się do sprzecznych pragnień i interesów seksualnych razem pracujących ze sobą kobiet i mężczyzn.

• Perspektywa feministyczna nie tworzy spójnej teorii dla wszystkich zachowań.

Rola władzy i innych czynników społecznych i kulturowych nie może zostać pominięta w rozwoju perspektywy ewolucyjnej ze względu na ich oczywisty udział w wielu przypadkach molestowania.

Podejście ewolucyjne nie wyklucza wpływów fundamentalnych (wynikających z ewolucji) i proksymalnych (środowiskowych) na zachowanie człowieka, a raczej spostrzega zachowanie człowieka jako wynik interakcji obydwu tych źródeł wpływów poprzez oddziaływanie istotnych informacji środowiskowych na mechanizmy psychologiczne wytworzone w procesie ewolucji.

• Np. wykorzystanie władzy dla celów seksualnych może być mechanizmem psych., który ukształtował się w toku ewolucji by ułatwić im zdobycia większej niż inni mężczyźni liczby możliwości tworzenia związków z kobietami.

Autorzy tekstu opowiadają się za integracją lub syntezą perspektywy ewolucyjnej i feministycznej.

Traktowanie ich jako wykluczających się jest niewłaściwe ponieważ:

• Każda z dwóch perspektyw oferuje inny poziom lub rodzaj wyjaśnień tego samego zjawiska

• Podejście feministyczne koncentruje się na aspektach praktycznych, podczas gdy perspektywa ewolucyjna jest bardziej teoretyczna czy akademicka

→ tak więc ich integracja stworzyłaby bardziej kompletny model zachowania człowieka i pomogła zrozumieć konflikt płci we współczesnym społeczeństwie.

Co więcej autorzy wykazują pewną niekonsekwencję podejścia feministycznego:

• Podejście feministyczne przyjmuje, ze seksualność kobiet jest bardziej „naturalna” i „słuszna” niż zachowania seksualne mężczyzn

• Odrzuca ono jakoby negatywne reakcje kobiet na niechciane zainteresowanie seksualne mogły być wynikiem uwarunkowań społecznych i kulturowych i nie uwzględnia możliwości by rozwiązać ten problem za pomocą wyuczenia kobiet aby reagowały pozytywnie na każdy przejaw zainteresowania seksualnego ze strony mężczyzn. A takie argumenty padają pod adresem sprawców molestowania proponując by konflikt płci wyeliminować poprzez proste warunkowanie bądź wyuczenie mężczyzn, aby zachowywali się inaczej.

Istnie konieczność uznania przez perspektywę feministyczną, iż

• ukształtowane w toku ewolucji u kobiet i mężczyzn mechanizmy psychologiczne rzeczywiście istnieją i że istniejące nieporozumienia seksualne, błędy w komunikowaniu i konflikty są nieuniknioną konsekwencją różnic między płciami, które powstały w toku ewolucji natury ludzkiej i psychicznej aspektów psychologii seksualnej.

• siły natury i kultury są nierozłączne i ściśle ze sobą powiązane

• kobiety powinny przejąć część odpowiedzialności za realistyczne i mądre uporanie się ze społeczno-seksualnymi interakcjami z mężczyznami

• kobiety mają ukształtowaną ewolucyjnie motywację, aby w określonych okolicznościach zabiegać o związki uczuciowe i seksualne z odpowiednimi mężczyznami nawet w miejscu pracy i je inicjować, a także ukształtowane w procesie ewolucji powody, aby negatywnie reagować na niechciane zainteresowanie seksualne

• u mężczyzn ukształtowały się w procesie ewolucji motywacja seksualna i reakcje behawioralne, które mogą prowadzić do zbyt pośpiesznej lub błędnej interpretacji sygnałów seksualnych wysyłanych przez kobiety.

Synteza teorii i praktyczne partnerstwo ujęcia feministycznego i ewolucyjnego prowadziłoby do udoskonalenia społeczeństwa, które stałoby się lepsze zarówno dla mężczyzn jak i kobiet…

---