Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa

im. Witelona w Legnicy

Ilona Trybuła

Temat Pracy: Znaczenie zabawy w życiu dziecka

Legnica, 2008/2009

Pedagogika, rok 1, gr. 2

Spis Treści

Strona tytułowa 1

Pojęcie zabawy 3

Fazy rozwoju zabawy 3

Podział zabaw 4

Znaczenie zabawy dla rozwoju dzieci 6

Czynniki mające wpływ na zabawę dzieci 6

Jaka jest rola rodziców w zabawie dziecka? 7

Czego uczy się dziecko w czasie zabawy zwanej dramą 8

Zabawy interakcyjne 8

Wnioski końcowe 10

Bibliografia 11

Przypisy 12

Pojęcie Zabawy:

Zabawa to jedna z głównych(obok pracy i nauki) form działalności człowieka, której zasadniczym elementem jest przeżywanie przyjemności związanej z jej realizowaniem; podejmowania bezinteresownie i dobrowolnie, spełnia różnorodne i istotne funkcje psychologiczne. Jako podstawowa i typowa działalność wieku dziecięcego ma duże znaczenie kształcące i wychowawcze, sprzyja rozwojowi fizycznemu i psychicznemu dziecka oraz zaspokaja jego potrzebę ruchu i działania.

Zabawa jest podstawową formą aktywności dziecka w wieku przedszkolnym. Służy zaspokojeniu jego ekspresji i twórczości. Dostarcza dziecku radosnych przeżyć związanych z doznawanymi wrażeniami, z osiągnięcia celu, z odtwarzania, z przekształcania rzeczywistości. Zabawa jest niezbędna dla jego pierwotnego rozwoju. W zabawie dziecko wyraża swoje uczucia i pragnienia, daje upust swojej wyobraźni i fantazji, rozwija zdolności twórcze. W zabawie dziecko przejawia wiele poczucia odpowiedzialności, a jego wytwory są często oryginalne i twórcze. Zabawa umożliwia dziecku zdobywanie doświadczeń oraz umiejętności w działaniu.

Zabawa ma bezpośrednie korzenie społeczne, gdyż potrzeby, jakie dziecko przejawia w zabawie urzeczywistnia się w jego kontakcie ze środowiskiem społecznym. Ponadto ingerencja wychowawców i rodziców w zabawy dziecka i współdziałanie z nim pozwalają na przekazywanie treści społecznych i wzorów zachowań. Ingerencja ta ma przeważnie - a przynajmniej powinna mieć - charakter współdziałania, ewentualnie dyskretnego kierowania czynnościami dziecka, a także stwarzania mu odpowiednich warunków do pracy.

Fazy rozwoju zabawy

Faza eksploracji

Do 3 miesiąca życia zabawa niemowląt polega głównie na patrzeniu na ludzi i przedmioty oraz na przypadkowych próbach pochwycenia trzymanych przed dzieckiem przedmiotów. Następnie dłonie i ramiona niemowlęcia poddają się dostatecznie świadomej kontroli, umożliwiając chwytanie, trzymanie i badanie małych przedmiotów. Gdy umie już ono pełzać, czołgać się lub chodzić, bada każdą rzecz znajdującą się w pobliżu.

Faza zabawek

Bawienie się zabawkami zaczyna się w pierwszym roku życia, a osiąga swój szczyt między 5 i 6 rokiem życia. Na początku dzieci zwykle badają swoje zabawki. Między 2, a 3 rokiem życia wyobrażają sobie, że ich zabawki mają cechy istot żywych, że są zdolne ruszać się, mówić i czuć. W miarę rozwoju intelektualnego, gdy nie mogą już przypisywać przedmiotom martwym cech istot żywych, zainteresowanie dzieci zabawkami zmniejsza się. Innym czynnikiem powodującym zmniejszanie się tego zainteresowania jest fakt, że zabawa taka jest przeważnie samotna, a dzieci pragną towarzystwa.

Faza zabawy

Gdy dziecko zaczyna chodzić do szkoły, repertuar jego zabaw znacznie się zwiększa i stąd pochodzi nazwa tej fazy. Początkowo dzieci w dalszym ciągu bawią się zabawkami, głównie gdy są same, a ponadto są zainteresowane grami, sportem i innymi, bardziej dojrzałymi formami bawienia się oraz mają różne swoje hobby.

Faza marzeń

W miarę zbliżania się okresu pokwitania zainteresowanie aktywnością zabawową, która poprzednio sprawiała radość, maleje i dzieci spędzają dużą część wolnego czasu na marzeniach. Cechą charakterystyczną marzeń dzieci dojrzewających jest ich charakter cierpiętniczy, widzą w nich siebie jako osoby przez wszystkich źle traktowane i niezrozumiane przez nikogo.

Podział Zabaw

Zabawy dziecięce najczęściej klasyfikuje się następująco:

1. Zabawy twórcze( tematyczne, fikcyjne, iluzyjne) - podczas których dzieci przyjmują pewne role, odtwarzają zachowania ludzi dorosłych, np. zabawy w sklep, w lekarza, w dom itp. Zabawy tematyczne polegają na swobodnym odtwarzaniu „na niby” czynności, funkcji i ról społecznych, czyli fragmentów rzeczywistości z użyciem przedmiotów zastępczych. Zabawy te sprzyjają doskonaleniu mowy dziecka, uczą współdziałania w zespole, kształtują postawy społeczne i właściwy stosunek emocjonalny do osób dorosłych.

2. Zabawy konstrukcyjne - polegają na wytwarzaniu przedmiotów lub całych obiektów z różnych materiałów( np. z piasku, plasteliny, klocków). Uczą dzieci projektowania i planowania, kształtują te czynność umysłowe, które będą potrzebne przy podejmowaniu różnych zadań. Rozwijają umiejętności analizy i syntezy, kształtują estetyczny zmysł dziecka.

3. Zabawy ruchowe - gry ruchowe wymagające dużej ilości ruchów. Zajmują ważne miejsce w aktywności dziecka. Można wyróżnić dwie grupy: zabawy ruchowe z tematem (np. w kotka i myszkę) i zabawy ruchowe z prawidłami typu gier. Zabawy ruchowe wpływają korzystnie na rozwój fizyczny dziecka, rozwijają koordynację ruchową, kształtują orientację przestrzenną, poczucie rytmu, pamięć, uwagę.

4. Zabawy dydaktyczne (umysłowe) - polegają na rozwiązywaniu określonych zadań umysłowych (np. gry stolikowe, rebusy, krzyżówki). Odmianę zabaw dydaktycznych stanowią niektóre gry komputerowe. Wpływają na myślenie przyczynowo-skutkowe, rozwijają pamięć, uwagę, mowę, uczą podporządkowania się regułom.

W życiu dziecka występuje wielka różnorodność i bogactwo zabaw; są to zabawy manipulacyjne, twórcze, grupowe, społeczne, zabawy dramowe, dydaktyczne, gry i zabawy przeciwko agresji, sort itp.. Zabawy ruchowe są bardzo lubiane przez dzieci, ponieważ zarówno dzieci i młodzież mogą wreszcie zaspokoić swoją potrzebę ruchu. Podobnie jak wiele innych zabaw, także i te nie powinny trwać zbyt długo, lecz zakończone wkrótce po osiągnięciu szczytowego punktu fascynacji. Jakimi metodami pracować, aby przybliżyć dziecku złożoność świata, zawiłe struktury społeczne, powiązania człowieka z naturą, współzależność od niej, współdziałalność z nią?

Zabawa wywołuje zaciekawienie, pobudza do działania, pozwala poznać świat przez zaangażowanie zmysłów. Rozbudza kreatywną i otwartą postawę wobec ludzi otaczającej rzeczywistości. Uczy tolerancji, zrozumienia do odmienności innych.

Drama nim stanie się skuteczną metodą, wymaga długiego okresu przygotowania zarówno ze strony nauczyciela jak i uczniów. Zabawy dramowe to proste doświadczenia, wprawki, gry i ćwiczenia stanowiące poziom klasyfikacji dramy.

„ Najlepszym sposobem zarówno zrozumienia dramy, jak też uczenia dramy jest robienie jej samemu”. (Brian Way). [1]

Drama wdraża do samodzielności, aktywności, bazuje na indywidualności uczniów. W dramie najistotniejsza jest nie gra, lecz rozwój jednostki. Rozwija wyobraźnie, wrażliwość emocjonalną, pobudza kreatywne myślenie, wpływanie na rozwój plastyki ciała. Bazuje na wyposażeniu, na tym co już w każdym istnieje i zmysłach, emocjach, wyobraźni, intelekcie, fizyczności każdego osobnika, umiejętności wyrażania się, komunikowania za pomocą mowy. Także rozmówca, kolejna technika dramowa ma swoje miejsce w dziecięcych zabawach. Często partnerami do rozmówców dziecka stają się jego ulubione zabawki. Czasami jest to monolog, a czasami lalka lub miś „aktywnie” w tej rozmowie uczestniczą. Dziecko samo przemawia do zabawki i w jej imieniu odpowiada. Tematami rozmów są często codzienne sprawy dziecka, jego obawy, problemy, troski, lęki a także radości. Czasem dziecko przenosi się w świat fantazji i wówczas nie korzysta z rekwizytów, przybiera różne pozy pytając dorosłych - zgadnij kim jestem? Rzeźba to technika dramowa, która rozwija dziecięcą wyobraźnię, rozwija plastykę ciała, uczy wymowy poprzez ciało. Sprawia rolę, gra rolę, jest niejednokrotnie samokreatorem określonych ról. Dziecko poprzez określone role będzie się starało zrozumieć różne zachowania dorosłych.

Znaczenie zabawy dla rozwoju dzieci

• Rozwój fizyczny

• Zachęta do komunikowania się

• Rozładowanie tłumionych napięć emocjonalnych

• Ujście dla potrzeb i pragnień

• Uczenie się

• Stymulowanie twórczości

• Rozwijanie wyglądu siebie

• Uczenie się życia w społeczności

• Normy moralne

• Uczenie się pełnienia roli właściwej dla płci

• Rozwój pożądanych cech osobowości

Czynniki mające wpływ na zabawę dzieci

Zdrowie - im dzieci zdrowsze tym więcej mają nadwyżek energii na zabawę czynną, taką jak gry i sport. Dzieci, którym brak energii, wolą zabawy bierne.

Rozwój ruchowy - niezależnie od wieku dziecka, jego zabawa wymaga koordynacji motorycznej, toteż rodzaj czynności, którymi wypełnia ono swój czas wolny, zależy od jego rozwoju ruchowego.

Inteligencja - dzieci zdolne, niezależnie od wieku, są bardziej aktywne i w swoich zabawach przejawiają więcej pomysłowości niż dzieci mniej zdolne. Gdy dzieci zdolne dorastają, wykazują większe zainteresowania czytelnicze, grami umysłowymi i konstrukcyjnymi.

Płeć - chłopcy bawią się w sposób bardziej męczący niż dziewczęta i wolą gry ruchowe oraz sporty od wszystkich innych rodzajów zabaw. We wczesnym dzieciństwie chłopcy wykazują większy zakres zainteresowań zabawowych niż dziewczynki, ale nieco później stosunek ten jest odwrotny.

Środowisko - dzieci ze środowisk uboższych bawią się mniej, w porównaniu z innymi dziećmi, bądź to z powodu gorszego stanu zdrowia czy mniejszej ilości wolnego czasu, bądź z braku odpowiedniego sprzętu i miejsca do zabawy. Dzieci wiejskie bawią się mniej niż dzieci miejski, ponieważ mają towarzyszy zabaw.

Status społeczno - ekonomiczny - dzieci z rodzin o wyższym standardzie społeczno-ekonomicznym wolą zabawy połączone z wydatkami, takie jak chodzenie na lodowisko i na zawody lekkoatletyczne, natomiast dzieci z rodzin uboższych biorą udział w grach, które kosztują niewiele, takich jak gry w piłkę i pływanie.

Ilość wolnego czasu - zależy od ekonomicznej sytuacji rodzin. Jeżeli obowiązki domowe i prace zabierają dziecku większość czasu poza szkołą, wówczas jest ono zbyt zmęczone, aby angażować się w czynności wymagające dużego nakładu energii.

Ekwipunek do zabawy - sprzęt zabawowy posiadany przez dzieci wpływa na to, jak się bawią. Na przykład przewaga lalek i zwierzątek pluszowych zachęca do zabawy fikcyjnej, a przewaga klocków, farb i gliny - do zabaw konstrukcyjnych. [4]

Jaka jest rola rodziców w zabawie dziecka?

- zapewnienie właściwych warunków zabawy przez dostarczenie dziecku potrzebnych materiałów i zabawek, wydzielenie miejsca do zabawy, zaplanowanie czasu przeznaczonego na zabawę,

- stworzenie odpowiedniej atmosfery podczas zabawy-spokój, zainteresowanie jej przebiegiem, życzliwe traktowanie problemów podczas zabawy i pomoc w ich rozwiązaniu,

- zachęcenie dziecka do wytrwałości, koncentracji i uwagi oraz planowania przebiegu zabawy, chwalenia za dobrze zorganizowaną zabawę,

- podsumowana wzorów zabaw, szczególnie młodszym dzieciom,

- przyzwyczajenie do porządkowania zabawek po zakończeniu zabawy,

- obserwowanie zachowania bawiącego się dziecka i konsultowanie zaobserwowanych trudności z nauczycielem lub specjalistą.

Czego dziecko się uczy w czasie zabawy zwanej dramą?

- w czasie zabawy dziecko lepiej poznaje samego siebie,

- zabawy podwyższają kompetencje dokładnego obserwowania i oceniania pozostałych uczestników,

- zabawy rozwijają zdolność wczuwania się w sytuację drugiej osoby, odpowiedniego nastawienia się do niej,

- zabawa powoduje zwiększenie pewności siebie i jeśli są oni najszybsi z całej grupy lub zwyciężają w rozgrywkach sportowych, ich poczucie własnych wartości rośnie,

- dziecko trenuje zdolności motoryczne jak np. umiejętność szybkiego reagowania rozwija jednocześnie współpracę w grupie,

- podczas zabawy można pokonać zakorzenione wzorce zachowań i przećwiczyć umiejętności „ które są konieczne do prospołecznego postępowania”,

- w zabawie pobudzane są ważne procesy nauczania,

- zdolności do rozwiązywania problemów i przezwyciężania trudności, a także odnoszenia sukcesu,

- rozwija wyobraźnie i twórcze pomysły

- rozwija zdolności do współpracy

- zabawy rozwijają inteligencje i pomysłowość dzieci [2]

Różnorodność zabaw i gier, ich urozmaicony charakter zapobiegają nudzie i dają wciąż innym uczestnikom możliwość wygrania, ze względu na ich różne umiejętności i zdolności. Umiejętności jakie, dzieci i młodzież muszą nabyć żeby nauczyć się panować na swoimi impulsami oraz nawiązywać i utrzymywać kontakty z innymi ludźmi muszą być ćwiczone.

Zabawy interakcyjne

Możliwości zabaw społecznych są do tej pory wciąż niewyczerpalne. Zabawy i ćwiczenia interakcyjne mogą pomóc w wyrównywaniu deficytów w nauce, a także przekazywać korygujące pod względem społecznym i emocjonalnym doświadczenia. Każdy wychowawca ma możliwość wykorzystania gier do pracy z dziećmi trudnymi, stosowane gier. Może wyrównywać takie niedobory jak i zwolniony refleks trudności w postrzeganiu, myśleniu i orientacji przestrzennej, odpowiednio dobrane mogą pomóc w zmniejszeniu nadmiernej ruchliwości wychowanków, braku opanowania, a także stopniowo usunąć zbytnią nieśmiałość lub zahamowania w kontaktach i współdziałaniu z rówieśnikami.

Gry i zabawy te muszą być dostosowane do poziomu wiedzy i stopnia rozwoju fizycznego uczestników oraz ich zainteresowań.

Aby należycie wykorzystać wychowawcze wartości zabawy trzeba pamiętać, że zabawa rozwinie się właściwie w ścisłej zależności od warunków życia dziecka i od wpływów wychowawczych. Dopiero na podstawie znajomości tych powiązań i współzależności może wychowawca skutecznie oddziaływać poprzez zabawę, zna charakter dziecka, jego moralność, intelekt i rozwój fizyczny. Zabawa ma wpływ na podstawę dziecka, kiedy pobudza się je do działania coraz bardziej rozumnego i twórczego. Zabawa powinna łączyć elementy twórczości, myślenia, fantazjowania, nie może być mechanicznym powtarzaniem znacznych czynności, musi nieść radość życia i odpoczynek. Jest on przejawem aktywności dziecka danym okresie jego rozwoju i z danych warunkach społeczno - ekonomiczno - kulturalnych.

Makarenko traktuje zabawę jako formułę zbliżoną do pracy, „jak zachowuje się dziecko, tak będzie się zachowywało, gdy dorośnie w pracy”. Różnice między pracą, a zabawą widzi przede wszystkim w tym, że praca jest udziałem w społecznej twórczości, w tworzeniu materialnych i kulturalnych, inaczej mówiąc socjalnych wartości, zabawa zaś nie spełnia tego zadania. [3]

Zabawa jest cennym środkiem w procesach wychowawczych, staje się czynnikiem rozwoju społecznego. Powinniśmy rozwinąć opiekę i dyskretne kierowanie zabawą dziecka, zwłaszcza w wieku przedszkolnym. Kiedy zabawa jest kierowana wówczas następuje wychowanie i uspołecznienie dziecka. Dzięki zabawie dziecko przeżywa rozmaite sytuacje społeczne, poznaje różnorodne stosunki międzyludzkie. Zabawa wprowadza dzieci w rzeczywisty świat w formie dla nich przystępnej. Odgrywa istotną rolę w rozwoju dziecka, w jego edukacji, ono musi samo doświadczyć świata poprzez zmysły, oglądając, słuchając, smakując.

Zabawy sprzyjające wyzwalaniu aktywności ruchowej, umysłowej, konstrukcyjnej i twórczej. Wpływają na rozwój mowy czynnej dziecka, pobudzają wyobraźnię, uczą radzenia sobie z trudnościami.

W zabawie pobudzane są ważne procesy nauczania, w jej trakcie wiele rzeczy jest dozwolonych i może spróbować przyjemności, podczas gdy w życiu codzienny są one zwykłe i ewentualnie polegające określonym sankcjom. Zabawa w grupie stwarza podstawę prowadzenia rozmów na taki temat, w przypadku którego wszyscy wychodzą od takich samych bądź zbliżonych doświadczeń, ponieważ wcześniej coś takiego przeżyli.

Zabawom i ćwiczeniom interakcyjnym można przypisać szczególne cechy nauczania, są nimi na przykład:

- dostrzeganie i wyrażanie agresywnych odczuć,

- rozpoznawanie elementów wyzwalających w nas agresję,

- opanowanie agresji, a także ich przezwyciężanie,

- budowanie poczucia wartości samego siebie i silnej tożsamości,

- pokojowe rozwiązywanie konfliktów,

- nawiązywanie nieagresywnych kontaktów.

Zabawa właściwie ukierunkowana wyzwala pozytywne cechy, uczy współpracy, współdziałania, współodpowiedzialności, wyzwala radość, daje motywacje do działania i tworzenia. Pozwala przeciwstawić niepożądanym formom aktywności jakimi są chuligaństwo i przemoc.

Wnioski końcowe

Dobra zabawa powinna:

- kształcić sprawność ruchową

- bogacić życie emocjonalne

- przygotowywać do czynnego udziału w życiu społecznym

- rozwijać wyobraźnie twórczą i inicjatywę (kształcić ewentualnych przyszłych artystów, aktywnych odbiorców sztuki, młodych badaczy i racjonalizatorów)

- wyrabiać w dziecku świadomość oraz wytrwałość przy realizowaniu podjętej zabawy

- wzmacniać motywację i uczyć współpracy w zespole oraz zachęcać do przezwyciężania trudności

- przygotowywać do nauki w szkole

- wyrównywać drobne opóźnienia w rozwoju

Bibliografia

1. Elkonin D.B. „Psychologia zabawy”, Warszawa 1984, wydawnictwo WSiP,

2. Machulska H. „Drama w szkole podstawowej”, Warszawa 1997, wydawnictwo WSP,

3. Matelska A. „Zabawy dramowe w edukacji wczesnoszkolnej”, Poznań 2001, ODN,

4. Dyner W.J. „Zabawy tematyczne dzieci w domu i przedszkolu”, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo,

5. Trześniowski R. „Gry i zabawy ruchowe”, Warszawa 1987, Wydawnictwo „Sport i Turystyka”,

6. Hurlock E. B. „Rozwój dziecka”, Warszawa 1985, PWN.

Przypisy

1. Matelska A., „Zabawy dramowe w edukacji wczesnoszkolnej”, Poznań 2001, ODN,

2. Machulska H. „Drama w szkole podstawowej”, Warszawa 1997, WSP,

3. Trześniowski R. „Gry i zabawy ruchowe”, Warszawa 1987, Wydawnictwo „Sport i Turystyka”,

4. Hurlock E. B. „Rozwój dziecka”, Warszawa 1985, PWN.

1

---