Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa

im. Witelona w Legnicy

AGRESJA I ZABURZENIA ZACHOWANIA U DZIECI W WIEKU SZKOLNYM

Beata Dębowiak

Legnica, 2008/2009

Pedagogika rok 1, gr.2

SPIS TREŚCI.

1. Agresja i jej geneza……………………………………………………………………3

1. Agresja jako instynkt………………………………………………………………4

2. Agresja jako reakcja na frustrację……………………………………………….4-6

3. Agresja jako nabyty popęd………………………………………………………...6

4. Agresja jako nawyk……………………………………………………………...6-7

2. Agresja i wychowanie w rodzinie

1. Zachowania agresywne u dzieci………………………………………………...7-8

2. Potrzeby psychiczne u dzieci……………………………………………………...8

3. Kary i nagrody w wychowaniu………………………………………………...9-10

3. Agresja i wychowanie w szkole

1. Agresja uczniowska…………………………………………………………..10-11

4. Metody eliminujące agresję, jej przejawy……………………………………………11

5. Literatura……………………………………………………………………………..12

Agresja i jej geneza.

Termin agresja pochodzi od łacińskiego słowa agressivo i oznacza działanie skierowane przeciwko osobie lub przedmiotom w celu wyrządzenia im szkody. Określa każde zamierzone działanie, które ma na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, cierpienia moralnego, straty czy bólu fizycznego. Jest aktem odnoszącym się do międzyludzkich zachowań organizowanych w celu wyrządzenia szkody jednostce, którego nie da się społecznie usprawiedliwić. Prowadzi do skrzywdzenia tych osób do których jest skierowana. Agresja nie powstaje z niczego. U jej podstaw leżą zawsze konkretne powody. Złość, przemoc u dzieci w młodszym wieku szkolnym czy też u młodzieży pojawiają się najczęściej wtedy, gdy któraś z ich potrzeb jest niezaspokojona .Stan napięcia i ogólnego podrażnienia sprawia, że u dzieci dochodzi do agresywnego odreagowania pociągającego za sobą kolejne werbalne i fizyczne ataki. Przyczyny negatywnych zachowań dzieci obejmują czynniki, które tkwią w środowisku, szkole czy rodzinie. Atmosfera panująca w domu ma ogromny wpływ na prawidłowy rozwój dziecka. Dobry klimat panuje wtedy, gdy członków rodziny łączą pozytywne więzi. Zaburzenia więzi interpersonalnych mogą zaś przejawiać się w postaci agresji. Formowanie się agresji jest również konsekwencją wpływu określonych cech osobowości matki i ojca. Postawy rodziców wpływają na pozycję dziecka w rodzinie. Odrzucenie dzieci rodzi agresję, lęk i nieposłuszeństwo. Dzieci przejawiające społeczną agresję są na pozór tylko niezależne, silne i pewne siebie. Zwykle czują się zależne od innych, bezsilne, niedowartościowane. Zachowanie agresywne może mieć formę zachowań napastliwych lub destruktywnych o bezpośrednim lub pośrednim charakterze. W sensie ogólnym agresja wyraża się w formie złożonych zachowań napastliwych i przybiera wówczas postać bójek ,niesprawiedliwego traktowania czy zastraszania kogoś. Pośrednie zachowania napastliwe to najczęściej przeszkadzanie, dokuczanie i polegają na uszkadzaniu czy też niszczeniu rzeczy, które stanowią własność osoby, będącej przedmiotem agresji. Dzieci szukają jak najskuteczniejszych sposobów grożenia czy też ranienia rówieśników ,stosują jednak w zależności od płci jaką dysponują odmienne metody. Dziewczęta przejawiają zdolność do krzywdzenia werbalnego , na przykład rozpowszechniają fałszywe i krzywdzące informacje lub niszczą przyjaźnie, chłopcy zaś posługują się agresją fizyczną. Tak jak nie ma zgodności w rozumieniu pojęcia agresji tak tez nie ma jednej tylko teorii dotyczącej jej genezy. Ch. N. Cofer i M. H. Appley wyróżnili cztery koncepcje agresji. Wg jednej z nich agresja jest instynktem, druga uznaje zachowania agresywne jako wyuczone przez wzmacnianie, trzecia ujmuje ją jako reakcję na frustrację, a czwarta traktuje jako nabyty popęd.

Agresja jako instynkt.

Przedstawiciele instynktownej interpretacji agresji przyjmują, że „ powstała ona w drodze ewolucji i jest potrzebna ,a nawet konieczna do utrzymania gatunku- jako napęd działania”,(Danilewska, Agresja u dzieci).Dzięki agresji zachodzi dobór naturalny i zwyciężają zwierzęta silniejsze. Ona też powoduje, że tworzą się więzy przyjaźni pozwalające na wspólny atak lub obronę. Człowiek rodzi się z gotowym instynktem i jest on mu bardzo potrzebny do funkcjonowania, tak jak na przykład instynkt głodu. Instynkt walki jest jednym z podstawowych instynktów, wiąże się z nim uczucie gniewu, które jest impulsem prowadzącym do wystąpienia zachowań agresywnych. Z jednej strony jest to zjawisko pozytywne bowiem skłania do obrony przed atakiem czy też umożliwia utrzymanie dotychczasowego stanu posiadania. Uczucie gniewu może być wzbudzone przez podniety związane z doznawanymi niepowodzeniami i pośrednio przez uczucie gniewu spowodować występowanie zachowań agresywnych. Dowodem na istnienie instynktu walki jest na przykład wyraźna przyjemność jaką sprawia chłopcom w wieku 9 do 12 lat prowadzenie bójek. Jedną z bardzo znanych teorii która mówi o tym że zachowaniem ludzkim rządzą instynkty jest teoria Freunda. Początkowo ten uczony uważał agresję za jeden z objawów popędu seksualnego. W pierwszej fazie rozwoju objawem agresji jest gryzienie przedmiotów u dzieci ,którym zaczynają wyrastać zęby. W fazie analnej agresja przejawia się w tendencji do narzucania innym osobom swojej woli, dziecko wówczas staje się uparte. W dalszej części życia agresja przybiera formę rywalizacji z rodzicami. Instynkt agresji jest wrodzony i niezmienny, natomiast zachowania agresywne wzbudzane przez instynkt są mniej lub bardziej podatne na wpływy zewnętrzne i mogą być modyfikowane przez wychowanie. Mimo, że koncepcja agresji jako instynktu nie została odrzucona to jednak dalej stanowi przedmiot badań i nie znalazła do dziś potwierdzenia na gruncie zoopsychologii i fizjologii.

Agresja jako reakcja na frustrację.

Powstawanie i utrwalanie się zachowań agresywnych w wyniku frustracji można wyjaśnić, opierając się na podstawie twierdzeń mówiących o zmianach w zachowaniu osobnika pod wpływem uprzednich doświadczeń. Decydującą rolę w utrwalaniu pewnych sposobów zachowania się, teoria zachowania przypisuje doznawanej satysfakcji, zadowoleniu. Dziecko należy do różnych grup społecznych, w których pełni wyznaczone role społeczne. Odgrywanie tych ról sprawia pewne trudności i jeśli dziecko nie umie ich pokonać wówczas ze strony grupy spotyka je kara. Na skutek takich doświadczeń i negatywnych doznań emocjonalnych następuje chwiejność procesów psychicznych dziecka. W pewnych sytuacjach zaczyna ono reagować stanem frustracji ze wszystkimi jej negatywnymi objawami. W przypadku gniewu, zachowania agresywne niestosowane początkowo intencjonalnie mogą doprowadzić do osiągnięcia celu i przez uzyskaną w ten sposób nagrodę utrwalić się jako rodzaj zachowania. Frustracja powstaje wtedy ,gdy w toku realizacji jakiegoś celu człowiek natrafia na przeszkodę udaremniającą tę realizację. Rezultatem frustracji zawsze będzie agresja. Zachowanie się człowieka zmierza zawsze do osiągnięcia jakiegoś bliższego lub dalszego celu. W toku realizacji tego celu mogą jednak wystąpić pewnie okoliczności uniemożliwiające osiągnięcie go. W takim przypadku mamy sytuację frustracyjną powstającą w wyniku kolizji dwóch czynników:

- istnienia jakiejś przeszkody uniemożliwiającej jej wykonanie

-dążenia człowieka do wykonania pewnej czynności.

Skutkiem sytuacji frustracyjnej jest powstanie napięcia emocjonalnego, które staje się pobudką do agresji. Funkcję zachowania agresywnego stanowi wyładowanie tego napięcia. W ten sposób cel nie zostaje jednak osiągnięty ale przykre napięcie emocjonalne jest złagodzone. Frustracja odgrywa ważną rolę w powstawaniu agresywnego zachowania się dzieci. Powodem frustracji mogą być trudne warunki materialne w domu rodzinnym, stosowanie zbyt surowych kar przez rodziców i inne. Doznanym frustracjom towarzyszy gniew, rozdrażnienie, poczucie zawodu za doznane krzywdy, pobudzające do agresywnego zachowania. Frustracja jest następstwem blokady , czyli braku zaspokojenia określonych potrzeb. Jak świadczą wyniki badań A. Bandury i R. Waltersa (1968) jak tez Z. Skornego ( 1968) w powstawaniu agresywnego zachowania się dzieci szczególnie ważną rolę odgrywa blokada potrzeby afiliacji, potrzeby uznania społecznego oraz potrzeby samodzielności. Potrzeba afiliacji jest następstwem odrzucenia emocjonalnego ze strony określonych osób. Bywa to spowodowane stosowaniem przez rodziców zbyt surowych kar fizycznych. Blokada potrzeby uznania społecznego spowodowana jest brakiem aprobaty oraz negatywną oceną zachowania się przez rodziców, wytykanie różnych wad i braków, może być powodem blokady oraz powstałym na tym tle zaburzeń w zachowaniu się. Blokada potrzeby samodzielności jest następstwem zbyt licznych zakazów i nakazów a to z kolei może być źródłem konfliktu z rodzicami i frustracja może powodować wystąpienie agresji bezpośredniej lub przemieszczonej. Frustracja spowodowana stosowaniem przez rodziców zbyt surowych kar fizycznych nie wywołuje agresji skierowanej przeciw nim, ale może przenieść się na dzieci słabsze na których rozładuje się stan napięcia emocjonalnego wywołany frustracjami.

Agresja jako nabyty popęd.

Uczeni sugerują, że gniew jest wyuczalnym popędem i utrzymują, że szarpanie, bicie, drapanie oraz wewnętrzne reakcje trzewne są wrodzonymi reakcjami gniewnymi na pewne sytuacje. Agresja występuje wtedy, kiedy jest najbardziej wyuczoną reakcją na gniew i gniew ten wywołany przez frustrację pośredniczy w pewnych okolicznościach między frustracją a agresją. Nowe popędy mogą wytworzyć się w wyniku zderzenia się dwóch silnych tendencji- jednej związanej z oczekiwaniem nagrody, drugiej zaś związanej z przewidywaniem kary za określone zachowanie. Między obiema tendencjami występuje konflikt „dążenie- unikanie, dzięki któremu powstaje nowy proces, uważany za źródło energii omawianych nowych czynników motywacyjnych: zależności i agresji. Nabyte popędy zależności i agresywności byłyby wywoływane przez rodziców, a potem także przez innych ludzi. Charakterystyczne dla danych popędów zachowania- budzące współczucie lub zadające ludziom ból i krzywdzące ich- znajdowałyby wzmocnienie w zadowoleniu, jakie daje zmniejszenie napięcia popędowego.

Agresja jako nawyk.

O agresji mówi się czasem jako o tendencji do ujawniania zachowań destruktywnych czy wrogich, a czasem jako o samych takich zachowaniach. Analizując agresję jako nawyk, przyjmujemy drugie z wymienionych stanowisk.

http://archiwum.polygamia.pl/wp-content/uploads/2008/05/_1949094_children_fight.jpg

Zachowanie dobrze utrwalone, do tego stopnia, że jest już zautomatyzowane i realizowane bez pełnej kontroli świadomości, nazywamy nawykiem. Nawykiem nie może być żadna tendencja czy skłonność. Agresja to nawyk napastowania i może być trwałą

cechą charakteryzującą osobowość człowieka. Cztery czynniki determinują siłę agresywności u danej jednostki. Jednym z nich jest częstość i intensywność doznawanych napaści, frustracji i przykrości. To są bowiem warunki, które poprzedzają agresję. Zdarza się wprawdzie, że człowiek żyjący w takich warunkach pozostaje spokojny, zachowania agresywne przejawia bardzo rzadko. Najczęściej jednak bywa odwrotnie , zwłaszcza jeśli w takich warunkach wychowywane jest dziecko, którego osobowość dopiero kształtuje, które dopiero uczy się takich czy innych zachowań. Drugim czynnikiem decydującym o sile agresywności danego człowieka jest stopień wzmacniania agresywnego czy napastliwego zachowania. Kara osłabia zachowania agresywne w wyniku jego zahamowania wywołanego przez konflikt lub przez zredukowanie siły nawyku. Trzecim czynnikiem jest facylicytacja społeczna, rówieśnicy i starsi członkowie grupy dostarczają bowiem modeli zachowania agresywnego, na których dana jednostka się wzoruje i ostatnim czynnikiem jest temperament. Już utrwalone zachowania agresywne mogą być likwidowane także drogą uczenia. Takie uczenie, a raczej oduczanie, może polegać na konsekwentnym odmawianiu nagrody albo na aktywnym karaniu. Stosowanie kar i nagród łącznie może znacznie ułatwić proces uczenia. Jeśli bowiem za pomocą kary zahamujemy na pewien czas występowanie zachowań agresywnych, to stworzymy sytuację sprzyjającą wystąpieniu innych ,nieagresywnych sposobów dochodzenia do celu, które przez stosowanie nagród będą utrwalane.

Zachowania agresywne u dzieci.

W wieku przedszkolnym zaczyna się uczenie pożądanych zachowań i zapobieganie działaniom niepożądanym, czyli proces socjalizacji dziecka. Jeśli na przykład dziecko w drugim roku życia nauczy się kopać zabawki, niszczyć je i zachowywać się w stosunku do zabawek przedstawiających ludzi i zwierzęta agresywnie, bije je , strofuje to istnieje prawdopodobieństwo i niebezpieczeństwo, że takie zachowania, utrwalone w stosunku do zabawek zgodnie z prawem generalizacji, rozszerzone zostaną na dorosłych i dzieci. Charakterystyczną cechą myślenia dziecka przedszkolnego jest egocentryzm. Dziecko, zaspokajając potrzebę wprowadzania zmian do środowiska, włącza przedmioty otaczającego je świata we własne działania zgodnie ze swoimi potrzebami i dążeniami, nie zastanawia się co inne dziecko myśli i czy tego samego chce. Przy takiej postawie niezwykle łatwo o konflikty, nieporozumienia i zachowania agresywne. W wieku 3-10 lat rozwija się proces socjalizacji agresji zgodnie z wzorcami płci. Dziewczynki zaczynają przejawiać agresję werbalną i pośrednią, np. skarżą, starają się też agresję hamować, natomiast chłopcy ze względu na społecznie pochwalaną umiejętność obrony, częściej popadają w bójki. Szczególną rolę w powstawaniu agresji u dzieci odgrywa lęk, poczucie porzucenia przeżywane w niestałych relacjach z rodzicami. Lęk jest uczuciem przykrym i każdy chce go uniknąć. Po to aby choć na pewien czas go zmniejszyć, dziecko zaczyna zachowywać się, tak aby skoncentrować na sobie uwagę rodzica. Zachowania agresywne najczęściej spełniają taka rolę. Za każdym bowiem razem skargi nauczyciela lub innych osób na zachowanie dziecka są powodem zwiększonej uwagi matki lub ojca. Lęk może wyzwolić agresję, a także być sposobem jej pokonania. Dziecko może być agresywne w stosunku do ludzi okazujących mu uczucie, gdy nawet bardzo pragnie ich miłości, ale przeżywa lek niepewności. Zachowania wszystkie te są spowodowane bodźcami otoczenia. Niektóre dzieci szczególnie łatwo ulegają takiej, niekoniecznie zamierzonej prowokacji, inne potrafią się w podobnych sytuacjach zachować nieagresywnie. Jak podaje B. Urban ,powołując się na światowe badania, spośród dzieci w wieku 6 lat przejawiających wiele symptomów zaburzeń, głownie aktów agresji , 24% rozwija w latach późniejszych antyspołeczną osobowość. Pojawienie się takich objawów między 6 a 12 rokiem życia doprowadza do poważnego niedostosowania społecznego w 16% przypadków, natomiast po 12 roku życia u 10% młodzieży. Agresja samoistna u małych dzieci nie tyle wydaje się być patologiczna sama w sobie , ile raczej wskazuje na patologię środowiska rodzinnego. Jeśli dziecko poddawane jest niewłaściwym oddziaływaniom środowiska rodzinnego , na tym podłożu może się wykształcić osobowość antyspołeczna. Wyróżnia się trzy typy zaburzonych postaw kształtujących się w dzieciństwie: „ ku ludziom”, „przeciw ludziom” i od „ludzi”. Postawy ku ludziom można wyjaśnić zbyt małymi wymaganiami stawianymi dziecku, nadmierną opiekuńczością. Dzieci o tej postawie nie wykazują zachowań agresywnych, raczej skarżą się, narzekają na krzywdy. Postawy przeciw ludziom można wytworzyć u dziecka aktywnego przez wzmacnianie zachowań zmierzających do dominacji nad rówieśnikami, uzyskiwania ich podziwu i uznania przez stosowanie przemocy i zmuszanie do uległości. Postawy od ludzi charakteryzują osoby izolujące się, unikające kontaktów społecznych, starające się być samowystarczalnymi, niezależnymi od innych. Ten typ postaw nie przyczynia się do zwiększenia liczby zachowań agresywnych.

Potrzeby psychiczne dzieci.

Niezaspokojone potrzeby dzieci są przyczyną stosowania przez nie różnych zachowań zmierzających do ich realizacji. Dzieci wykazują wówczas w takich sytuacjach właśnie zachowania agresywne. Poczucie niezaspokojenia potrzeby, podnosi napięcie emocjonalne i podnosi napięcie emocjonalne. W procesie wychowania najpierw należy usunąć źródło napięć emocjonalnych, a dopiero potem można przystąpić do dalszych oddziaływań. Wiele uczonych twierdzi, że jeśli w historii człowieka jakaś potrzeba przez dłuższy czas regularnie zaspokajana, to łatwiej znosił on później jej pozbawienie niż człowiek, który nie mógł jej zaspokoić. Dzieci posiadają przede wszystkim potrzebę aktywności, poznawania i zmieniania otoczenia, które wyraźnie występują w czasie zabaw manipulacyjnych, które sprawiają przyjemność. Poczucie wolności manifestuje się od początków życia w dążeniu do zrucania krepujących ruchy więzy. Ważne żeby dzieci nawiązywania i podtrzymywania kontaktów międzyludzkich uczyły się metodą prób i sukcesów. Należy dostarczać dzieciom jak najwięcej okazji do osiągania sukcesów przy pierwszych kontaktach z ludźmi. Bardzo wcześnie trzeba rozpocząć wytwarzanie w dzieciach zachowań obniżających poczucie zagrożenia, to znaczy zachowania wyrażające życzliwość w stosunku do ludzi i w zamian zjednujące tę życzliwość. Prawidłowo rozwinięta potrzeba osiągnięć będzie budziła oczekiwania sukcesów w wybranym kierunku działania i skłaniała do podjęcia zwiększonego wysiłku. Realna ocena własnej wartości może spowodować zmianę kierunku zainteresowań i dążeń. Dziecko dzięki własnym doświadczeniom powinno zdawać sobie sprawę, że nie można trzymać się zbyt uparcie jednego kierunku, ale też nie należy łatwo rezygnować z kontynuowania podjętego zadania.

Kary i nagrody w wychowaniu.

Wszyscy znamy takie przypowieści jak: „Bij swoje dziecko codziennie, jeśli ty nie wiesz za co, ono wie”, „Kto żałuje swojej rózgi, nienawidzi swojego syna”. Wielu z nas twierdzi, że kara kształtuje charakter, nie pozwala by dziecko stało się upartym , zepsutym człowiekiem. Zachowania rodziców przybierające formę surowych kar, kontroli czy odrzucenia prowadzą jednak do agresywnych zachowań dzieci, obniżenia samooceny i bierności społecznej.

http://www.wirtualnemedia.pl/atachment/9682.dat

Kary cielesne , nawet niewinne lekkie klapsy czy poszturchiwania są dla dzieci niebezpieczne ponieważ uczą je przemocy, uczą ze przemoc jest manifestacją miłości, burzą pewność bycia kochanym, są przyczyną lęku w związku z oczekiwaniem następnej kary, aż w końcu powodują złość i chęć rewanżu, która objawia się znacznie później. Złość powstająca i bitego dziecka wyładowywana jest w dzieciństwie i okresie dojrzewania poprzez: bicie kolegów, denerwowanie nauczycieli, upokarzanie kolegów, czy wyśmiewanie słabszych. Ponieważ kara jest metodą, która nie uczy żadnych nowych zachowań a jedynie może uczyć powstrzymywania się od ujawniania niektórych, jej stosowanie w wychowaniu dzieci agresywnych powinno być raczej ograniczone. Ignorowanie zachowań agresywnych przy możliwie pełnym zaspokajaniu potrzeb dziecka i jednocześnie nagradzanie zachowań pożądanych stanowią drogę lepszą i bardziej skuteczną. Z teorii uczenia się wynika, że aby skutecznie wyuczyć jakiegoś zachowania, trzeba je nagradzać jak najczęściej. Nie należy jednak nagradzać za każdym razem, kiedy zachowanie dane wystąpi. Zachowanie nagradzane możliwie często, ale nieregularnie, zostaje wyuczone i utrwalone najszybciej. W teorii wychowania szczególnie dużo uwagi poświęca się osobo twórczemu znaczeniu kar i nagród. Uważa się ,że przez całe Zycie człowiek jest nastawiony na osiąganie nagród i unikanie kar. Pod wpływem systemu nagród i kar jednostka uczy się powtarzać pewne zachowania, te które były nagradzane u unikać tych , które powodowały karanie.

Agresja uczniowska.

W szkołach podstawowych do najczęściej zauważonych przejawów agresji fizycznej wśród uczniów zalicza się: pobicia i bójki, przestraszanie, niszczenie cudzych rzeczy. Agresja słowna wyraża się w grożeniu pobiciem, napastliwych wypowiedziach, przezywaniu czy też przekleństwach. Występuje we wszystkich szkołach, na wsi i w mieście. Wielkość szkoły także nie odgrywa tu roli. W bardzo małych szkołach występuje jedynie mniej wandalizmu. Można zwrócić uwagę na dwa ważne aspekty tej agresji. Po pierwsze napastowanie fizyczne w formie bicia lub innych dokuczliwości podejmowane przez zorganizowaną grupę dzieci wobec kolegów z bliskiego otoczenia. Po drugie relacje między grupą agresorów a grupą ofiar są asymetryczne w zakresie możliwości użycia siły. Obecnie także zdarzają się w szkole podstawowej przypadki grupowego wymuszania pieniędzy i przedmiotów, wykluczania z grupy, przezywania.

http://www.szkolabezprzemocy.pl/images/clip_image004_0000.jpg.

Głównymi ofiarami są uczniowie klas młodszych, zwłaszcza pierwszoklasiści. Często zabierane są im pieniądze - siłą, szantażem. Padają ofiarami bicia, znęcania się psychicznego, odbierania osobistych przedmiotów czy niszczenia rzeczy. Przeciwdziałanie agresji uczniowskiej jest bardzo trudne i nie zawsze kończy się sukcesem. Do najtrudniejszych sytuacji należą te, gdy dziecko staje się ofiarą agresji- przemocy ze strony przeważającej siły kolegi, grupy kolegów lun nauczyciela. Wsparcie psychiczne jest wówczas niezbędne. Psychologowie uważają że u ofiary przeżywającej często głębokie uczucie poniżenia i upokorzenia, strachu oraz wstydu dochodzi po pewnym czasie do obniżenia poczucia własnej wartości oraz samooceny, do izolacji społecznej. U agresora zaś po okresie bezkarnego stosowania przemocy utrwali się niewłaściwy wzorzec zachowania, obniży poczucie odpowiedzialności za własne działania. Zacznie on czerpać poczucie Mozy z poniżania innych. W grupie rówieśniczej, jaką stanowi klasa szkolna, istnieją pewne czynniki sprzyjające szerzeniu się agresji. Należą do nich: naśladowanie modela przez dzieci oraz obniżenie kontroli nad bodźcami pobudzającymi do agresji. Uczniowie odnoszą się również agresywnie do nauczycieli. Przyczyną są zazwyczaj niesprawiedliwe według uczniów - oceny oraz niezgadzanie się z opinią nauczyciela. Uczniowie przezywają nauczycieli, wyśmiewają ,odzywają się do nich wulgarnie oraz przejawiają agresję pozawerbalnie, gestami i mimiką. Mówi się o przejawianiu wobec nauczycieli kłamstwa, intrygi, szantażu czy tworzenie sytuacji w których nauczyciel staje się śmieszny.

Metody eliminujące agresję, jej przejawy.

Założenia organizacyjne i wskazówki metodyczno- dydaktyczne:

- zabawy i ćwiczenia muszą być dopasowane do specyfiki grupy, sytuacji i potrzeb dzieci

- zajęcia należy przeprowadzać w przyjemnej atmosferze

- w grupie panować powinno zaufanie

- nie należy zmuszać dzieci do udziału w zabawach i ćwiczeniach

- proponowane zabawy i ćwiczenia opierać na metodach aktywizujących dzieci

Należy uczyć lepszego rozumienia siebie samych i innych ludzi poprzez pogadanki na temat sytuacji życia codziennego, literatury, filmów dla dzieci itd., budować poczucie własnej wartości i silnej tożsamości przez zabawy ruchowe czy zajęcia plastyczne, nawiązywać pozytywne interakcje a więc kształtować poczucie przynależności do danej grupy, kształtować umiejętności komunikacji interpersonalnych, dostrzeganie i rozpoznawanie własnych uczuć oraz cudzych oraz rozpoznawanie przyczyn agresji przez stwarzanie dzieciom możliwości bycia w centrum uwagi, uświadamiania konsekwencji zachowań agresywnych, przezwyciężanie zachowań agresywnych poprzez kształtowanie postaw prospołecznych, kształcenia umiejętności opanowywania złości i agresji , rozwój postawy solidarności.

Literatura:

„Dziecko z zaburzeniami rozwoju i zachowania w klasie szkolnej”, Urszula Oszwa, wyd. Oficyna Wydawnicza Impuls

„Agresja u dzieci- szkoła porozumienia”, Joanna Danilewska, wyd. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2007r.

„ Profilaktyczno- wychowawczy program przeciwdziałania agresji u dzieci”, Teresa Pluta.

„Dynamika nerwic. Psychologiczne aspekty zaburzeń nerwicowych u dzieci i młodzieży”, Irena Obuchowska

- 2 -

---