DEMOKRACJA PARLAMENTARNA I JEJ FUNKCJONOWANIE
Kiedy na wystawie zamordowany został Narutowicz, sytuacja w Polsce stała się napięta. Zwolennicy Narodowej Demokracja, uznali, że właściwie dobrze się stało, że zginął ten prezydent, ale był to bez wątpienia gwałt na polskiej demokracji. Władza zdecydowała się wprowadzić stan wyjątkowy. Powołano rząd, złożony z osób należących do poszczególnych partii politycznych. Na jego czele stanął Sikorski. Z reguły, jeżeli taka funkcja przypada komuś kto jest generałem, oznaczać to może rządy twardej ręki. Głównym zadaniem powstałego rządu miało być zapobieganie nieporozumieniom, które miały miejsce ze względu na zabójstwo Narutowicza.
20 grudnia 1922 Zgromadzenie Narodowe zebrało się z nadzieją na wybór nowego prezydenta. Jeden z kandydatów był oczywiście z prawicy, drugi był przedstawicielem PSL „Piast”, partii o bardziej centrowym zabarwieniu. Ponieważ politycznie Narodowa Demokracja zamieszana była w zabójstwo Narutowicza, mimo, że śledztwo wykazało, że nikt z ND nie współpracował z Niewiadomskim, wyborcy uznali, ze ND przedobrzyła i na prezydenta wybrano Stanisława Wojciechowskiego. W maju 1926 został on obalony przez zamach majowy.
PLURALIZM PARTYJNY - mnogość, wielość partii politycznych.
W latach dwudziestych XX wieku w parlamencie polskim funkcjonowały:
1) prawica - Narodowa Demokracja = Związek Ludowo-Narodowy = Chrześcijański Związek Jedności Narodowej. Na jej czele stał Dmowski, będący niekwestionowanym liderem. Ważne miejsce zajmowali również: Stanisław Grabski, Marcin Seyda, długo związany ze Śląskiem. Jeśli chodzi o politykę dotyczącą mniejszości narodowych, Narodowa Demokracja przyjmowała postawę antysemicką - Żydzi powinni być usunięci z Polski, natomiast Litwini, Białorusini, Ukraińcy powinni zostać spolonizowani
2) lewica- PSL „Wyzwolenie” - opowiadało się za radykalną reformą rolną, zgodnie z którą każdemu chłopu należało przydzielić ziemię ( --- z biegiem czasu spowodowałoby to rozdrobnienie agrarne)
-Polska Partia Socjalistyczna - interesowała się głównie sprawami robotników. Jej liderami byli: Daszyński, Arciszewski, Niedziałkowski
-Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (powstała w 1918 - SDKPiL +PPS-Lewica) - od 1925 nosząca nazwę Komunistyczna Partia Polski (KPP)- szybko wypadła z parlamentarnego obiegu, działała w podziemiu, była to jednak działalność destrukcyjna: burdy, pikiety, zamieszki.
3) centrum - PSL „Piast”, którego liderem był Wincenty Witos- partia chłopska, centrowa. Jeśli chodzi o jej podejście do reformy rolnej, PSL „Piast” uważało, że powinna się ona dokonać, ale istnieć powinny odpowiednio duże gospodarstwa rolne (min 15ha), aby mogły one produkować także na potrzeby rynku. Chcieli oni, aby Polska była krajem samodzielny, osiągnęła autarkię.
Najwięcej deputowanych miała ND, dzięki wygranym wyborom. Żadna z partii nie miał jednak większości absolutnej, stanu w którym opozycja byłaby w mniejszości, niezdolna do obalenia rządu. Daleka od politycznej większości absolutnej była nawet ND, która posiadała ok. 35% mandatów. W takiej sytuacji możliwe były następujące rozwiązania:
koalicja parlamentarna- w koalicje wejść mogą partie ideologicznie i programowo powiązane; istnieć może koalicja centro-prawicowa, lub centro-lewicowa;
rząd pozaparlamentarny- jak rząd Władysława Grabskiego, składający się z fachowców, którzy w tym przypadku doprowadzili do reformy walutowej;
rząd mniejszościowy, który ma prawo powołać partia, która wygrała wybory, takiemu rządowi z reguły jednak źle się wróży, ponieważ może istnieć w takiej sytuacji kilka partii, które zawrą umowę i będą torpedować wszystkie propozycje rządu.
W 1923 upadł rząd Władysława Sikorskiego, zawarto wówczas porozumienie i powstała koalicja centro-prawicowa. Takie rozwiązanie zaproponował Chrześcijański Związek Jedności Narodowej ( ChZJN), który dogadał się z PSL „Piast”. Dziennikarze szybko nazwali tą koalicję Chjeno-Piast. W historii uważano, że zawarto pakt lanckoroński. W Lanckoronie bowiem swoje dobra miał kupiec Hamerling, który sympatyzował z ND i twierdzono, że to właśnie tam złożono podpisy. Z nowych badań wynika jednak, że wiążące porozumienie zawarto w Warszawie.
Na czele Chjeno-Piasta stanął Wincenty Witos. Tak więc prezydent - Stanisław Wojciechowski był z PSL „Piast”, premier również, a i ND to odpowiadało.
Sytuacja gospodarcza nie była jednak za dobra. Rozpoczęła się pierwsza inflacja, która nie ominęła także Polski. Marka polska leciała na łeb na szyje i mimo, że pensje wypłacane były co tydzień , to i tak nie panowano nad spadkiem wartości pieniądza. W obliczu takiej sytuacji ludzie wyszli na ulice. W listopadzie 1923 w Krakowie miało miejsce starcie z policją i wojskiem. Zginęło 14 żołnierzy i 18 cywilów.
Rząd prowadził również niefortunną politykę dotyczącą mniejszości narodowych.
Twierdzono, że Witos ma krew na rękach, a on sam podał się do dymisji. Powołano wówczas rząd fachowców, na czele którego stanął Władysław Grabski. Jego głównym celem było uzdrowienie sytuacji finansowej państwa- wprowadzono złoty, powołano Bank Polski. W 1925 rząd podał się do dymisji przez fiasko reformy rolnej. Następnie na czele rządu stanął Skrzyński, a potem premierem został ponownie Witos. Na Piłsudskiego zadziałało to jak płachta na byka. Uważał on, że w 1923 ten rząd już się skompromitował. W dodatku w społeczeństwie pojawiło się zjawisko „ucieczki od wolności”. Chciano rządów silnej ręki.
Piłsudski wycofał się z życia politycznego po 1922. zamieszkał w Sulejówku, w związku z czym zaczęto nazywać go „dziadkiem z Sulejówka”. Piłsudski jednak doskonale orientował się na scenie politycznej. Często mawiał „przeklęte partyjniactwo”, uważając, ze forsowanie własnych interesów gubiło Polskę. Z resztą można powiedzieć, że Polska wówczas dreptała w miejscu, nie szła do przodu.
Sytuacja ta była jedną z przyczyn zamachu majowego.