J.J.Rousseau - koncepcja powrotu do natury, polemika z racjonalizmem oświeceniowym

Pojęcie natury czy stanu naturalnego sprowadzało się do przekonania o istnieniu stałych, niezmiennych, niejako "naturalnych" cech człowieka i świata. Bywają one - jak stwierdził Rousseau - zniekształcane w rozwoju cywilizacyjnym, należy więc przywrócić to co zgodne z naturą. A zgodne z naturą są podstawowe prawa człowieka i jego dążenie do szczęścia.

Szczęście jednostki, harmonijnie powiązane ze szczęściem ogółu, osiągane pracą, prowadzącą do postępu, było więc także jednym z podstawowych dążeń epoki.

Idea powrotu do natury, zwana również od nazwiska jej twórcy russoizmem stanowiła przeciwwagę dla utylitaryzmu i racjonalizmu, zakładających optymistyczną wizję człowieka i świata. Według francuskiego filozofa, w otoczeniu natury człowiek był prawdziwie dobry, wolny i szczęśliwy. Rozwój cywilizacyjny spowodował upadek moralności, zanik prawdziwych więzi międzyludzkich oraz powstanie nierówności społecznych.

Rouseau postulował nawrót do natury i takie wychowanie człowieka, które odbudowywałoby w nim pierwotne, utracone właściwości i przygotowywało do życia w społeczeństwie, opartym na zasadach dobrowolnej umowy. Twierdził, że najważniejszą cnotą człowieka jest prostota, a panujący system społeczno-polityczny jest korzystny tylko dla uprzywilejowanej, zdemoralizowanej klasy rządzącej. Takie postawienie problemu sprawiło, że Rousseau stał się prekursorem ideałów rewolucji francuskiej. Swoje poglądy Rousseau zawarł w "Rozprawie o naukach i sztukach", a następnie potwierdził w "Umowie społecznej", będącej konkretną wizją nowego porządku.

Rousseau rozróżniał dwa typy nierówności: naturalną (różnica wieku, płci, siły, talentu...) oraz społeczną (jedni są uprzywilejowani kosztem innych). W "Umowie społecznej wypowiada się bardzo krytycznie o monarchii, a z wielką aprobatą o demokracji, która jest dziełem wszystkich obywateli współtworzących prawa. Tytułowa umowa społeczna odnosi się do sposobu postrzegania władzy. Obywatele zawierają z wpływową grupą umowę. W zamian za powierzoną władzę, grupa rządząca ma zapewnić optymalne warunki do rozwoju i szczęścia człowieka.

Idea powrotu do natury jest również zawarta w "Nowej Heloizie". Jest t powieść epistolarna będąca korespondencją pary kochanków - Julii i Saint-Preux. W powieści na plan pierwszy wysuwają się uczucia dwojga bohaterów, a pierwiastek emocjonalny wyraźnie góruje nad intelektualnym. Miłość dwojga kochanków często pozostaje w konflikcie z fałszywymi normami społecznymi i konwenansami.

---