HISTORIA SYSTEMÓW PENITENCJARNYCH

1. Historyczne, społeczne i kulturowe uzasadnienie kar w dziejach cywilizacji:

a) kształtowanie się poglądów na etykę i prawo w starożytnej myśli filozoficznej (Platon, Arystoteles, Heraklit, Sokrates, Sofiści, Plutarch)

b) pojęcie prawa, moralności i kary; najstarsze kodyfikacje prawa:

• Prawo Drakona

• Ustawodawstwo Solona

• Kodeks Hammurabiego

• Prawo dwunastu tablic

• Prawo rzymskie

c) istota karania i rodzaje kar na przestrzeni wieków w cywilizacjach starożytnych i nowożytnych z uwzględnieniem zmian społeczno - politycznych i gospodarczych ( więzienie, gilotyna, ścięcia, szubienice, banicja, mutylacja, całopalenie, ordalia wody i ognia, pojedynek sądowy, kara krzyża, kara chłosty, przywilej duchownego, piętnowanie, pręgierz, dyby )

2. Wpływ poglądów pedagogicznych i filozoficznych na wychowanie i pomoc instytucjonalną dzieciom i młodzieży moralnie zaniedbanej:

a) poglądy na wychowanie Erazma z Rotterdamu, Jana Ludwika Vivesa, Jana Amosa Komeńskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Bernarda z Lublina, Osieckiego.

b) teoretyczne założenia resocjalizacji dzieci i młodzieży w XVI, XVII i XVIII wieku w Europie sposób ich realizacji ( poglądy króla Edwarda VI, Rumforda, Busha, św. Franciszka Salezya, Franci, Filipa Emanuela von Fallenberg, Joanna Jacoba Wehrli )

c) rozwój placówek opiekuńczo - poprawczych w Europie

b) wpływ stowarzyszeń filantropijnych i charytatywnych na zapobieganie przestępczości i resocjalizację w XVIII i XIX wieku ( Fallenberg, Pestalozzi, Stowarzyszenie Opieki Macierzyńskiej, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci, Towarzystwa Chrześcijańskie, Bractwo Misji Chrześcijańskiej, Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności )

3. Kształtowanie się i rozwój systemów penitencjarnych w Europie i na świecie:
a) funkcja i rola więzienia do czasów Oświecenia

b) wielcy reformatorzy więziennictwa ( Beccaria, Howard, Bentham, Fry, Maconochie, Danjou, Daszkow, Juliusz )

c) systemy penitencjarne ( domy poprawy Bridewells, system amsterdamski, system celkowy, amerykański, systemy więzienne: pensylwański i auburnski, system progresywny )

d) systemy penitencjarne w wybranych państwach w Europie ( Rosja, Niemcy, kraje Beneluxu, kraje skandynawskie, Francja, Anglia )

4. Początki i rozwój polskiego systemu penitencjarnego:

a) prawodawstwo i kara wieży

b) podstawy organizacji więziennictwa w Polsce w końcu XIX wieku i na początku XX wieku

c) rozwój i doskonalenie kadr do służby więziennej

d) podział i klasyfikacja więzień w Polsce

e) stan więziennictwa polskiego do wybuchu II Wojny Światowej

Literatura:

• Barczyk Andżelika i Piotr Paweł Barczyk „Wybrane zagadnienia historii resocjalizacji” 1999

• M. Kalinowski, J. Pełka „Zarys dziejów resocjalizacji nieletnich” 2003

• M. Cieślak „Od represji do opieki” (rzut oka na ewolucję odpowiedzialności nieletnich: Palestra nr 5, 1973)

• B. Geremek „Litość i szubienica. Dzieje nędzy i miłosierdzia” Wa-wa 1989

• Beccaria „O przestępstwach i karach” Wa-wa 1959

• M. Czerwiec „Więzienioznastwo. Zarys systemów więziennictwa” Wa-wa 1958

• T. Gacki „O litewskich i polskich prawach” Wa-wa 1960

• K. Farrington „Historia kar i tortur” Wa-wa 1997

• M. Kalinowski „Europejskie systemy resocjalizacji nieletnich” Wa-wa 1981

• H. J. Berman „Prawo i rewolucja. Kształtowanie się zachodniej tradycji prawnej” Wa-wa 1985

• T. Szymanowski „Przemiany systemu penitencjarnego w Polsce” Wa-wa 1996

• Foucault „Nadzorować i karać. Narodziny więzienia”

1. a) KSZTAŁTOWANIE SIĘ POGLĄDÓW NA ETYKĘ I PRAWO W STAROŻYTNEJ MYŚLI FILOZOFICZNEJ

1. PLATON

• Państwo wie najlepiej

• Człowiek to kłębowisko żądz, popędów, uczuć, wyobrażeń i tylko harmonia między tymi elementami daje poczucie dobra

• Człowiek w swym postępowaniu powinien kierować się ku najwyższej idei - dobru

• Dusza ma panować nad ciałem, dusza decyduje o tym, co jest dobre, a co złe

• Przyczyną zbrodni jest „choroba duszy”, na którą lekarstwem miał być przemyślany system kar

• Bogowie decydują o tym, czy dany człowiek będzie pracownikiem fizycznym (dusza z żelaza), żołnierzem (dusza ze srebra), czy też władcą (dusza ze złota). Jeżeli człowiek nie chce się poddać woli bogów, próbując wyłamać się z narzuconej mu roli, wówczas popełnia przestępstwo.

• Dobre jest to, co prowadzi do dobra państwa

• Zło wynika z niewiedzy, postępowanie człowieka zależy wyłącznie od jego wiedzy na temat dobra i zła

2. ARYSTOTELES

• Wygląd zewnętrzny jest odzwierciedleniem duszy (brzydki wygląd = zły człowiek), „oko oknem duszy”

• Szczęście to osiągnięcie doskonałości

• W każdej czynności należy odnaleźć właściwy środek - pozytywny punkt między dwoma skrajnościami

• Dobro i cnota jako dążenie do doskonalenia swojej formy, czyli duszy

• Dusze ludzkie są niepowtarzalne, dlatego to, co jest dobre dla jednego człowieka, niekoniecznie musi być dobre dla drugiego

• Cnota to stały proces przezwyciężania i kontrolowania żądz wymagający stałego wysiłku

• Moralność to podążanie za nakazami rozumu

• Cudzołóstwo, kradzież, morderstwo - czyny niegodziwe

3. SOKRATES

• Szacunku dla filozofa można się nauczyć

• Zło powstaje z niewiedzy albo z niewystarczającego poznania dobra (jedynie ktoś, kto nie jest świadom dobra jest w stanie czynić zło)

• Lepszy jest ten, kto czyni zło umyślnie, niż ten, kto nieświadomie czyni zło

• O moralności decydują cnoty: sprawiedliwość, odwaga, wstrzemięźliwość. Rozumienie cnoty jest równoznaczne z poprawnym postępowaniem, bowiem zło pochodzi z nieznajomości cnoty. Cnota jest wiedzą.

• Dobro, do którego prowadzi wiedza, jest warunkiem szczęścia

• Cnota jest dobrem bezwzględnym

• Wskazanie życiowe: należy szukać wiedzy, a kto może, powinien i innych wiedzy uczyć

1. b) POJĘCIE PRAWA, MORALNOŚCI I KARY, NAJSTARSZE KODYFIKACJE PRAWA:

1. POJĘCIA:

• Prawo - a ściślej prawo w ujęciu przedmiotowym, to system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i w przybliżeniu jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy publicznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu państwowego.

• Moralność - zespół ocen i norm, wzorców postępowania i ideałów osobowych, mających regulować postępowanie jednostek oraz stosunki między jednostkami a grupami społecznymi; całokształt zachowań i postaw jednostki lub grupy społecznej, oceniany według jakiegoś społecznie funkcjonującego systemu ocen i norm moralnych. Jest to po prostu sposób postępowania i poglądy na postępowanie - zbiór zasad (norm), które określają, co jest dobre, a co złe, którymi zgodnie z danym światopoglądem religijnym bądź filozoficznym powinni kierować się ludzie.

• Kara - prawo: publiczny środek przymusu stosowany w imieniu państwa przez sąd wobec sprawcy przestępstwa lub wykroczenia, wyrażający społ. potępienie czynu zabronionego i polegający na wyrządzeniu określonej dolegliwości osobistej w takich dobrach, jak: wolność, mienie, cześć, życie

2. PRAWO DRAKONA

• Bardzo surowe prawo, kara jako odwet (zasada talionu - kara taka sama jak skutek przestępstwa, obowiązywała równych siebie stanowo)

• Niemal za każde przestępstwo przewidywana była kara śmierci - nawet za drobne przestępstwa

• Rozróżnienie między morderstwem (umyślne spowodowanie śmierci) a zabójstwem (nieumyślne spowodowanie śmierci) - istniała możliwość zawieszenia kary osobie, która popełniła zabójstwo

• Skazywało na wygnanie, mutylacje

• Zasada, że trzeba spłacać długi

• Dla każdej klasy społecznej były inne kary

• Brak więzień i możliwości resocjalizacji

• Wprowadzenie instytucji sądu

3. REFORMY SOLONA

• Tworzenie instytucji prawa (sędzia, obrońca)

• Za opłatę można było znieść oskarżenie

• Nakaz wykupienia za fundusze państwowe chłopów sprzedanych za granicę

• Podział społeczeństwa na 4 klasy według posiadanego majątku

• Zniesienie dotychczasowej możliwości skazywania chłopów na niewolnictwo za długi

• Możliwość odwołania się od wyroku do Rady 400

• Brak więzień

4. KODEKS HAMMURABIEGO

• Cel - unifikacja i systematyzacja obowiązującego prawa. Zawierał przepisy prawa karnego, prywatnego, procesowego.

• Kazuistyczna forma - metodo formułowania przepisów oparta na wyszczególnieniu przypadków, za co jest kara

• System kar oparty na zasadzie talionu („Jeśli syn uderzy ojca, utną mu rękę”)

• O wielkości kar decydowała przynależność stanowa (3 grupy: możni, lud, niewolnicy)

• Dzieci odpowiadają za błędy rodziców

• Zasada „oko za oko, ząb za ząb”

5. PRAWO XII TABLIC

• Należy zabić kalekie dziecko (jak ciało jest kalekie, to i dusza jest kaleka)

• Nie wolno zawierać małżeństw między patrycjuszami a plebejuszami

• Sędziów, którzy brali łapówki należy ściąć

• Zakaz urządzania spotkań w mieście podczas nocy

• Mowa o spadku, testamencie - można było zostawić majątek, komu się chciało

• Dłużnika można było samemu ukarać

• Rozróżnienie na czyn umyślnie popełniony i nieumyślnie popełniony

1. c) ISTOTA KARANIA I RODZAJE KAR:

1. UKRZYŻOWANIE

• Wprowadzone przez Fenicjan ok. 1000 r p.n.e

• Krzyżowano najgorszych zbrodniarzy i niewolników

• Początkowo - krzyżowano na pojedynczym słupie, ofiarę przywiązywano i skazywano na śmierć z głodu i pragnienia

• Później - wprowadzono krzyże o 3 i 4 ramionach (krzyż św. Andrzeja w kształcie litery X )

• Przed ukrzyżowaniem ofiarę biczowano, zmuszano do dźwigania belki krzyża na miejsce kaźni, następnie rozbierano (zostawała tylko opaska na biodrach) biodrach przybijano do krzyża gwoździami (w dłonie i stopy) bądź przywiązywano sznurami do krzyża

• Długie umieranie - czasem łamano ofierze kończyny, by przyspieszyć jej śmierć

• Kilka dni ciało wciąż wisiało na krzyżu (co by przestrzegać innych przed popełnieniem przestępstw), a potem je palono z krzyżem

• Czasami też krzyżowano ofiarę głową w dół - bardzo bolesne, lecz utrata świadomości następowała bardzo szybko - błogosławieństwo dla skazanych

• W Japonii : był to bardzo wyrafinowany sposób uśmiercania - wyposażony w cienką włócznię kat kłuł skazańca przez kilka godzin (stosowane aż do XIX wieku!)

• Zabronione w Cesarstwie Rzymskim w IV w., we Francji stosowano aż do 1127 r. (częsty sposób zabijania heretyków i Żydów)

2. POJEDYNEK SĄDOWY

• Przekonanie, że Bóg stanie w obronie niewinnego

• Pojedynek pieszy lub konny

• Oskarżony wybierał broń, którą dostarczano na koszt państwa

• Możliwe było wykupienie kogoś, kto by się pojedynkował za osobę płacącą

• Przyciągał tłumy widzów

• Zanika w Europie od końca XIV w.

3. ORDALIA OGNIA I WODY (tzw. sądy Boże) - od czasów starożytnych wierzono, że człowiek niewinny jest odporny na karę, bo Bóg czuwa nad niewinnymi. Podobnie myślano w średniowiecznej Europie i Brytanii. Stosowano ich głównie dla kobiet uznawanych za czarownice, zielarek. W 1215 r. władze papieskie zakazały ordaliów. W ciągu XIII w. Europa stopniowo się do tego zastosowała.

Przed ordalią:

• 3- dniowe obrzędy religijne

• post, modły, przyjęcie sakramentu, błogosławieństwo

• odprawiono nad skazanym egzorcyzmy

1. PRÓBA OGNIA:

• Przeniesienie rozgrzanej żelaznej sztaby na określoną odległość (ok. 3 m), ważyła ona od 45 dag do 1,5 kg

• Przejście ze związanymi oczami po rozgrzanych węglach

• 3 dni po ordalii dokonywano oględzin skóry i orzekano czy skazany jest winny czy nie (otwarte rany po oparzeniach - winny; zabliźnione rany - niewinny)

• Za odpowiednią opłatą sztaba żelaza i węgle nie były nadmiernie gorące

2. PRÓBA WODY:

• Próba ta nigdy nie mogła dowieść o niewinności, chyba, że się przekupiło sędziów

• Trzeba było zanurzyć dłonie po nadgarstki we wrzątku (za poważniejsze przestępstwo trzeba było włożyć

ręce do wrzątku aż po łokcie)

• Na 3 dni zawijano oparzenia w bandaże, następnie je sprawdzano

4. PRZYWILEJ DUCHOWNEGO:

• Oskarżony, który przeczytał psalm 51. był wolny

• Można z tego skorzystać tylko raz, każdemu ocalonemu wypalano piętno u nasady kciuka

• Duchowieństwo było jedyną klasą społeczną, która umiała pisać i czytać, więc łatwo było rozróżnić zakonnika od złodzieja

• Gdy umiejętność czytania się rozpowszechniła, zarzucono tę próbę

• W 1706 r. została całkowicie zabroniona

5. PIĘTNOWANIE:

• Było znane już w prawie babilońskim (4000 lat p.n.e), stosowano je jako karę, gdy ktoś zniewolił kobietę zamężna lub kapłankę

• Stosowali to również Grecy, Rzymianie, Normanowie

• Normanowie średniowieczu piętnowano na twarzy lub ciele:

• R - rozbójnik

• B - bluźnierca

• SL - oszczerca

• F - ktoś, kto zbezcześcił święte miejsce

• S - niewolnicy

• V - włóczędzy (Edward VI: 1547-1553: każdy, kto doprowadzi włóczęgę przed sąd dostawał go jako niewolnika na 2 lata. Uchylono to w 1656 r.)

• Najboleśniejsze wyciskanie piętna na języku

• Wyciskanie piętna odbywało się na sali sądowej

• Piętnowanie uniemożliwiało znalezienie zajęcia, skazywało na życie przestępcy

• W XIV w. w Brytanii zaniechano piętnowania; prawnie zakazano w 1779 r.

6. MUTYLACJA:

• Ucinano kończynę, która uczyniła zło (ręce, nogi, uczy, oczy itp.)

• Okaleczenia dokonywano na ofierze unieruchomionej przy pręgierzu

• Wyjątkowo brutalni przestępcy - bezczeszczono ich zwłoki, ćwiartowano je

• Niski poziom higieny i wiedzy medycznej, prymitywne leczenie otwartych ran, śmiertelne zakażenia - dla wielu mutylacja była równoznaczna z karą śmierci

• Wilhelm Zdobywca i Henryk II: rozbójnikom, mordercom i podpalaczom obcinano prawą dłoń i prawą stopę

• W czasach Henryka VIII za nie uczęszczanie do kościoła - obcięcie ucha / uszu; kto wywołał bójkę w pałacu królewskim tracił prawą dłoń

• Edward VI: za awanturę w kościele lub na dziedzińcu kościelnym - okaleczenie oraz ekskomunika

7. CAŁOPALENIE:

• Średniowiecze: Europa i Brytania walczyły z heretykami i czarownicami, całopaleniem karano również podpalaczy

• W Europie był to bardzo częsty sposób uśmiercania - spalono co najmniej 200 tysięcy ludzi ( XI - XVIII w.)

• W Brytanii było rzadko stosowane, aż do 1401 r., kiedy zostało wydane Prawo o Herezji. Zobowiązywało ono biskupów do aresztowania wszystkich, którzy wypowiadali się przeciwko Bogu, także kaznodziejów, nauczycieli, pisarzy.

• Gdy ktoś został oskarżony musiał przekonać biskupa, że wierzy w Boga, jeśli nie zdołał go przekonać, został spalony na stosie

• Zamiast kobiety wieszać, ćwiartować, zaczęto je palić (np. za zabójstwo męża)

• Niekiedy przyspieszano śmierć palonego - rozsypywano wokół niego proch strzelniczy

• Ostatecznie zakazano w Brytanii w 1790 r.

8. PRĘGIERZ I DYBY:

1. pręgierz: skazany stał w miejscu publicznym z głową i rękami unieruchomionymi drewnianą konstrukcją

2. dyby (za poważniejsze przestępstwa): ręce i nogi unieruchomione, skazany siedział w dość niewygodnej pozycji bez możliwości poruszenia się, naprzeciw był tłum sędziów

• Często stawiano na podwyższeniu

• Stosowano w Brytanii od XIII w., w Ameryce od czasu pierwszych osadników

• Bardzo popularne, gdyż koszta były nieduże

• Tłum aprobował skazanego, albo go potępiał (rzucali kamieniami, zdechłymi zwierzętami, zepsutymi jajkami, zgniłymi owocami)

• Pręgierzem karano drobnych przestępców (prostytutki, oszuści handlowi, krzywoprzysiężcy)

• Bardzo potępiani przez tłum byli przestępcy seksualni

9. CHŁOSTA:

• Często stosowana za drobne przestępstwa

• Znana już od średniowiecza

• Nigdy nie była stosowana wobec szlachty

• Wykonywano ją w więzieniu przez strażnika, lub publicznie przez kata albo konstabla (częściej)

• Udział publiczności miał dodatkowo upokorzyć skazanego

• Przywiązywano nagiego do pasa skazanego do tyłu wozu, biczowano go, gdy szedł za jadącym przez miasto wozem

• Sądy wojskowe ustalały ilość razów, natomiast miejskie nie (tyle razów, ile zdołano wymierzyć podczas przebywania określonej drogi)

• Po roku 1718 zastępowano chłostę deportacją

• W wojsku zaakceptowana na początku XVIII w. - bicz o 9 rzemieniach, długich na około pół metra, na każdym rzemieniu po 9 węzłów; chłosta przed całym oddziałem; oficerów nie chłostano; w 1881 r. zaprzestano biczowania

10. GILOTYNA:

• Stosowano początkowo w czasach rzymskich, potem stosowano w Anglii, Szkocji

• Kara dla wszystkich klas społecznych

• 1792 r. - wprowadzono gilotynę we Francji - uznana została za najbardziej humanitarne narzędzie zadawania śmierci

• Skazani za kradzież przedmiotu o wartości więcej niż 5,5 pensa byli ścinani w dzień targowy

• Skazany za kradzież zwierzęcia - sznur odrywało to samo lub tej samej rasy zwierzę

• Przed śmiercią skazany spotykał się z kapłanem

• Odcięte głowy nabijano na pale - by odstraszyć innych przed popełnieniem przestępstw

11. SZUBIENICA:

• Dawniej zemsta sąsiedzka dokonywała się najczęściej przez powieszenie - przerzucano sznur przez gałąź i wieszano ofiarę z pętlą zawiązaną wokół szyi

• Pierwsze ulepszenie: ofiarę zmuszano do wejścia na drabinę, którą wytrącano mu spod stóp i skazaniec ginął

• W XVII w. drabinę zastąpił wóz konny

• Aby przyspieszyć śmierć i oszczędzić cierpień, kat i jego pomocnicy ciągnęli ofiarę za nogi, przeważnie jednak pozostawiali ich swojemu losowi

• W XVIII w. - zakładanie skazańcowi na głowę białego kaptura

• Był to najbardziej niehonorowy rodzaj śmierci

• Kara dla najniższych warstw społecznych

• Skazani mogli uczestniczyć w mszy świętej, wyspowiadać się, przyjąć komunię

• Po 1723 r. przysięgli, sędziowie, pokrzywdzeni nie mogli się pogodzić z wieszaniem za byle głupstwo

12. BANICJA:

1. Deportacja z Brytanii do Ameryki:

• Skazani pracowali na plantacjach

• Skazany opuszczał na zawsze swój dom

• Samotny wędrowiec spotykał się z niechęcią i brakiem zaufania (w czasach anglosaskich zabicie banity było dozwolone)

• Wywóz skazanych zwiększał bezpieczeństwo społeczeństwa, nie trzeba było budować dla nich nowych więzień

• Oponenci banicji: kara zbyt łagodna, sytuacja skazanego nie pogarsza się, nie ma sensu zsyłać Brytyjczyków do pracy za granicą, gdy w kraju brak pracowników publicznych

• Rodzinami skazanych zajmowały się parafie, by nie głodowały

• Skazani zesłani stawali się zdrowsi, szczęśliwsi, statki wywożące ich były coraz lepsze(podróż przez ocean mniej straszna) - niektórzy specjalnie popełniali zbrodnie, by polepszyć swoją sytuację

• Wojny, opór osadników amerykańskich, brak zaufania do jakości pracy deportowanych - zaprzestanie wywozu do Ameryki

• 1868 r. - koniec deportacji

2. Deportacja z Brytanii do Australii:

• Skazańcy przywieźli ze sobą cholerę, influencę, insekty, co nie spodobało się Aborygenom

• Więźniowie i marynarze zaczęli gardzić tubylcami, kradli im ręcznie robione narzędzia

• Skazańcy, jak i marynarze głodowali, ziemia była jałowa, nie umieli uprawiać roli, wielu więźniów umarło

• Za kradzież żywności przewidywano chłostę, ale i szubienicę (zarówno dla więźniów jak i załogi)

• W roku 1792 zebrano obfite plony - pożywienie dla więźniów i załogi

• Możliwe były zwolnienia warunkowe:

• Skazani na 7 lat - po 4 latach

• Skazani na 14 lat - po 6 latach

• Skazani na dożywocie - po 8 latach

3. Francja:

• Pierwsi skazani na Wyspę Diabelską w 1852 r. (Ameryka Południowa), skazani dotknięci trądem zesłani na małą, porośniętą dżunglą wysepkę, po roku 1895 przywieźli na nią zdrowych więźniów

• Więźniowie zamykani byli w drewnianej zagrodzie

• Z dżungli przychodziły aligatory, czerwone mrówki, morze wokół wyspy pełne było rekinów ludojadów, rozprzestrzeniały się różne choroby

• Nieludzkie traktowanie więźniów - np. izolatka bez wygód i trzymanie tam prawie o głodzie

• 1938 r. - zlikwidowano kolonie karną

13. WIĘZIENIE:

• Pełniło funkcję represyjnego środka zapobiegawczego

• Było karą samodzielną za niektóre przewinienia

• Pełniło funkcję przetrzymywania złoczyńców przed sprawą i wyrokiem

• Gwałty na kobietach

• Nieraz w więzieniach przebywały całe rodziny

• Aby więźniowie mogli normalnie funkcjonować musieli żebrać

• Obecność pasożytów, wielu chorób (m.in. tyfus)

• Brak opieki medycznej

• W Anglii do XX wieku więźniowie mogli hodować zwierzęta

• Często więźniami były dzieci

• Więzienia pojawiły się, kiedy zanikały kaźnie

• Większość cel znajdowała się pod ziemią - światło słoneczne i świeże powietrze docierało do nich jedynie przez wąskie szczeliny w murze

• Więźniowie zakuwani byli w ciężkie kajdany, które uniemożliwiały najprostsze ruchy

• Nie dzielono więźniów według płci

2. a) TEORETYCZNE ZAŁOŻENIA RESOCJALIZACJI DZIECI I MŁODZIEŻY W XVI< WVII I XVIII WIEKU W EUROPIE I SPOSÓB ICH REALIZACJI

1. ERAZM Z ROTTERDAMU

• Życzliwość, wyrozumiałość, serdeczność, ciepłość, troskliwość wobec dzieci i młodzieży są najważniejsze

• Wypowiada się przeciwko karom fizycznym, podkreśla poszanowanie dziecka jako istoty ludzkiej

• Krytykuje treści nauczania, krytykuje gramatykę, dialektykę i metodę scholastyczną

• Nauka powinna się opierać na językach klasycznych ( łacina, greka ), literaturze, historii, geografii, matematyce

• Podkreśla wagę wychowania w zakresie kultury współżycia i dobrych obyczajów

• Podkreśla, ze zabawa i rozrywka pełnią rolę ważna w wychowaniu

• Dziewczęta powinny się uczyć pracy ręcznej

• Domaga się wykształcenia umysłowego

• Dziewczęta powinny jak chłopcy przechodzić studia klasyczne

• Krytyka surowego traktowania uczniów przez nauczycieli, a także treści i metod nauczania

• Nauka powinna być przyjemna dla dzieci, sprawiać im radość, pociągać

• Bardzo ważne jest wychowanie w domu

• Wychowanie dziewcząt: Dziewczęta z niższych stanów powinny uczyć się np. robótek ręcznych aby mięć później pieniądze na swoje utrzymanie

• Dziewczęta z wyższych stanów powinny pójść do szkoły średniej o programie nauczania takim samym jak chłopcy

• Nauczyciela powinni wspierać rodzice, państwo i kościół

• Wychowanie zależy od natury, ćwiczeń i praktyki

• Za dobre wyniki należy nagradzać

• Nauka dla wszystkich

• Tego, co się nie chce uczyć należy wydalić ze szkoły, niech się zajmie pracą fizyczną

2. ANDRZEJ FRYCZ - MODRZEWSKI

• Wszyscy ludzie są równi wobec prawa

• Surowość w wychowaniu nie może być przesadna

• Zwolennik oddzielnego wychowania chłopców i dziewcząt

• Należy odwodzić dzieci od rozkoszy

• Zaszczepić w młodych informacje o tym, co jest dobre, a co złe, czego należy unikać, a do czego dążyć

• Wszyscy mają prawo do nauki

• Podstawą wychowania jest religia

• Praca jest ważnym czynnikiem wychowawczym, należy do niej przyzwyczaić już dzieci, a nawet je zmuszać

• Trzeba kształcić względem ciała i duszy takie cechy jak piękno, uprzejmość, życzliwość, ogładę towarzyską, sprawiedliwość, łagodność

3. JAN AMOS KOMEŃSKI

• Zrównanie kobiet z mężczyznami w prawie do oświaty

• Szkoła elementarna (szkoła języka ojczystego) powinna być obowiązkowa dla wszystkich dzieci, gdyż kształci ona w naukach niezbędnych do życia

• Zwrócenie uwagi na konieczność dostosowania rodzaju przekazywanego materiału do wieku

• Proponuje podział edukacji na 4 etapy, po 6 lat nauki:

1. 1 - 6 dzieciństwo

2. 6 - 12 szkoła elementarna (dla obu płci, z językiem ojczystym)

3. 12 - 18 szkoła średnia (w języku łacińskim)

4. 18 - 24 szkołą wyższa (dla osób chcących zostać uczonymi)

• Placówka pod nazwą Akademia ma być przynajmniej jedna w każdym kraju

• Ważny jest wygląd budynku szkolnego, ma być ładny i schludny, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz. Sale mają być

duże, jasne, widne. Ważne jest, by przed szkołą znajdował się plac do przechadzek i zabaw na powietrzu, a także

ogród z roślinami, kwiatami, ziołami.

• Wiedzę, którą się nabyło należy umieć opowiedzieć własnymi słowami, a także wykorzystać w praktyce (zasada

rozum - mowa - ręka)

• Nauczanie dla wszystkich

• Szkoła ma być miejscem bezstresowym, przyjemnym

• Zwolennik nagród, rozbudzania w uczniach ambicji

4. JAN LUDWIK VIVES

• Pedagogika powinna być oparta na etyce oraz psychologii

• Podstawą wychowania jest dokładne poznanie dziecka

• Posyłanie dziecka do szkoły na próbę (nie każdy ma predyspozycje do nauki)

• Budynek szkoły powinien znajdować się w miejscu położonym z dala od zgiełku i miejsc gorszących, ale nie na samych obrzeżach miasta, żeby umożliwić dziecku proces socjalizacji

• Nauczyciel powinien być dobrze wykształcony, moralny, powinien posiadać zdolności pedagogiczne

• Uczeń powinien kochać swego nauczyciela jak ojca

• W szkole powinna panować przyjemna atmosfera

• Łączyć teorię z praktyką

• W procesie wychowania stosować łagodność i budzenie zainteresowań, oraz unikanie kar

• Ćwiczenia fizyczne powinny odbywać się na świeżym powietrzu

2. b) TEORETYCZNE ZAŁOŻENIA RESOCJALIZACJI DZIECI I MŁODZIEŻY I SPOSÓB ICH REALIZACJI

1. EDWARD VI (Anglia)

• Utworzył w Londynie dom pracy Bridevell, który miał wpoić nawyk pracy w zatrzymanym (1533r.)

• Dom ten miał charakter karno - poprawczy

• Ubodzy zmuszani byli do pracy w zamian za dach nad głową i utrzymanie

• Umieszczano w nim nieletnich przestępców, ale i dorosłych recydywistów, włóczęgów, żebraków, prostytutki

• Rygorystyczne metody - przymus fizyczny

• Nauka religii

• Cel: przysposobienie wychowanków do pracy włóczęgów uczciwego zarobkowania, opanowanie plagi włóczęgów i żebraków

• Zakład przygotowywał do pracy, ale i był miejscem pracy

• „dobra” młodzież czekająca na pracę osadzona była z przestępcami, żebrakami itp. → deprawacja, demoralizacja tej młodzieży, zacieranie się różnic między dobrem i złem → niechluba Bridevell

2. FILLIP EMANNUEL VON FELLENBERG (Szwajcaria)

• Kładł nacisk na naukę, na przygotowanie do pracy w rzemiośle i w rolnictwie

• W 1804 r. powołał zakład wraz ze szkołą dla młodzieży biednej i porzuconej, a także moralnie zaniedbanej i przestępczej

• Dążenie do porządku, czystości osobistej, życia w zespole

• Praca fizyczna wspólnie z nauczycielami na roli, w ogrodnictwie i rzemiosłach

• Praca stanowiła źródło utrzymania w zakładzie

• Starał się, aby w zakładach panowała atmosfera wzajemnej życzliwości, braterskiej solidarności, współczucia

• Zasada „módl się i pracuj”

3. JOHANN JACOB WEHRLI (Szwajcaria)

• Połączył wychowanie z nauką i pracą

• W 1833 r. założył dzieło ewangelickiego pastora Johanna Heinricha Wicherna, tzw. Rauhes House - dla chłopców opuszczonych i moralnie zaniedbanych

• Praca opiekuńczo - wychowawcza: karność + nauka + praca, przy założeniach i metodach wychowania rodzinnego i chrześcijańskiego

4. FILIP FRANCI (Włochy)

• Jako kierownik powołanego w 1667 r. przytułku Casa pia Rifugio wprowadził selekcję wśród delikwentów, oddzielając młodzież od przebywających tam osób dorosłych

• Rozróżnienie, iż przestępczość nieletnich jest innym zjawiskiem społecznym niż przestępczość dorosłych - nieletni wymagają odrębnego oddziaływania wychowawczego

2. c) ROZWÓJ PLACÓWEK WYCHOWAWCZO - POPRAWCZYCH W EUROPIE

1. HOLANDIA

• Członkowie Rady Miejskiej nie chcąc stosować wobec nieletnich okrutnych środków karnych, zdecydowali się na próbę zorganizowania instytucji poprawczych

• Poprawczych 1595 r. otwarto w Amsterdamie zakład dla mężczyzn, wkrótce też powstał zakład dla kobiet

• Pensjonariusze w dzień pracowali razem, a w nocy zamykano ich w osobnych celach

• Dbano o poprawę moralną - nauka pisania, czytania oraz nauka religii (protestantyzm)

• Do zakładu przyjmowane były osoby umieszczone na podstawie wyroku sądowego (włóczędzy, żebracy, prostytutki, nieletni przestępcy), ale i chłopcy źle prowadzący się (niekiedy umieszczani na żądanie rodziców), później zaczęto umieszczać dziewczęta oddawane do poprawy moralnej

• Więźniowie zatrudniani byli w ciągu niemal całego dnia w warsztatach tkackich lub przy innych robotach ręcznych - za pracę płacono, co tydzień, tydzień część zapłaty szła na „fundusz wyjściowy”

• Praca przymusowa („kto nie pracuje ten nie je”)

• Rozdzielano przestępców ze względu na wiek, płeć, popełnione przestępstwo

• Stosunek wychowawców do wychowanków miał mieć charakter wychowujący, a nie karno - odwetowy

2. ANGLIA

• Domy poprawy Bridevell

3. FRANCJA

• Zakłady dla dzieci opuszczonych i moralnie zaniedbanych początkowo były organizowane przez Kościół

• Jednym z pierwszych zakładów był założony w 1648 r. Szpital Dzieci Znalezionych - opieka nad chorymi dziećmi

i potrzebującymi pomocy i opieki wychowawczej, szczególną troską otaczane były dzieci porzucone i narażone na

demoralizację, chroniono dzieci przed wykorzystywaniem ich przez żebraków i złodziei, zabierając je z ulicy do

zakładu

• Wprowadzono specjalny podatek na pomoc ubogim i zapewnienie opieki dzieciom porzuconym i zagrożonym

moralnie

• 1656 r. - powołany został Zespół Szpitali w Paryżu (kilka tysięcy miejsc dla ubogich) - regulamin szpitala miał

charakter na wpół klasztorny

• Ludwik XIV wydał edykt nakazujący wszystkim mieszkańcom Francji organizowanie podobnych szpitali jak w

Paryżu

• II połowa XVII wieku: około 700 szpitali, powstają domy dla sierot (do 7. roku życia dzieci przebywały pod opieką

mamek, dziećmi do 12. roku życia opiekowały się wychowawczynie, a starsze dzieci uczęszczały do szkoły, w której

uczyły się rzemiosła)

4. WŁOCHY

• 1667 r. - Fillip Franci - Casa pia Rifugio - oddzielenie młodzieży od dorosłych

• 1703 r. - Przytułek św. Michała - dom poprawy nieletnich i młodocianych:

1. metody wychowawcze miały charakter moralno - religijny

2. nieletni w zakładzie uczyli się rzemiosła

3. w ciągu dnia, podczas wspólnej pracy, obowiązywał nakaz milczenia

4. w nocy, nieletni przebywali w osobnych salach

5. bardzo dobre warunki materialne panowały w tym zakładzie

6. selekcja wśród dzieci - bardziej wykolejone wpływają demoralizująco na swych zdrowych moralnie kolegów

5. POLSKA

• Początek XII wieku: szpital- miejsce niesienia pomocy (schronienie, nocleg, odzież, wyżywienie, opieka nad

zdemoralizowanymi dorosłymi, kobietami w ciąży, prostytutkami, żebrakami) prowadzone przez zakonnice

• Szpitale później zaczęto nazywać „domami gościnnymi”

• Pierwszy szpital przy Kościele Marii Panny we Wrocławiu - bardzo duża śmiertelność (niewykwalifikowana kadra,

brak pieniędzy)

• Pierwszy ośrodek prewencyjny utworzono w 1732 roku w Warszawie - jego celem była pomoc bliźnim, opieka nad

kalekami, ubogimi, niesienie oświaty wśród ubogich; pomagały przy tym mamki, Siostry Szarotki, 12 księży,

urzędnik, lekarz, który doglądał dzieci

• Szpitale mogły przyjmować datki na dzieci

• 1746 r. - August III Sas nadał przywilej wyrabiania metryk dzieciom znalezionym i innym, by były uznane za urodzone legalnie

• 1748 r. - szpital założony w Warszawie zaczął nosić nazwę Szpital Dzieciątka Jezus

• 1757 r. - wybudowano nowy szpital, zwany Generalnym, w nim było specjalne skrzydło tylko dla podrzutków, powołano radę opiekuńczą (ministrowie koronni, Biskup poznański), spisano warunki przyjmowania dzieci i wszystkich osób chorych, ustalono wewnętrzną organizację, gdzie jako priorytet zajmowano się dziećmi nie chorymi, odpowiednia do ilości dzieci liczba opłaconych mamek, starsze dzieci uczą się zawodu u miejscowych rzemieślników, po 16. roku życia idą pracować zawodowo, lub jako służba do bogatych domów, nadawano tym dzieciom nazwiska, wpisywano je w metryki. Szpital ten początkowo zajmował się dziećmi, potem tez dorosłymi.

3. a) FUNKCJA I ROLA WIĘZIENIA DO CZASÓW OŚWIECENIA

• Miejsce bardzo złego traktowania więźniów (tortury, surowe warunki)

• Miejsce do przetrzymywania przed sprawą i wyrokiem

• Jako represyjny środek zapobiegawczy

• Niekiedy miało ono charakter kary samodzielnej za niektóre przewinienia

• Do połowy XVI wieku - odwet i odpłata

• Do końca XVI wieku - narzędzie zemsty, miejsce znęcania się nad skazanym

Do końca XVII i początku XIX wieku nie ma systemów penitencjarnych. Rozwój systemów penitencjarnych na świecie nastąpił na początku XIX wieku:

• Ujednolicono procedury sądowe

• Wprowadzono ławy przysięgłych

• Uzasadniano wyroki

• Rozprawy sądowe są publiczne - jawność procesu sądowego i wyroku (chyba, że sąd ma przesłanki ku temu żeby było inaczej)

• Egzekucje przestają być wykonywane publicznie („spektakl” zamiera). Egzekucja staje się czymś intymnym, wykonuje się ją w odosobnionych miejscach; zanikają szubienice i gilotyny z ogólnie dostępnych miejsc

• Zrezygnowanie z kar cielesnych na rzecz odosobnienia - więzienia zaczynają być instytucja, gdzie przebywa się za karę

W związku z tym pojawia się problem organizacji więzień.

3. b) WIELCY REFORMATORZY WIĘZIENNICTWA

1. C. BECCARIA

• Wszyscy mają być równi wobec prawa

• Ma nastąpić koniec tortur, kar śmierci, kar cielesnych

• Nie wolno karać za myśli, lecz za czyny

• Kara ma być proporcjonalna do popełnionego przestępstwa

• Polepszanie warunków sanitarnych

• Więźniowie powinni móc działać na rzecz społeczeństwa

• Domagał się łagodniejszego traktowania więźniów

• Więzienie - system resocjalizacyjny, z którego możliwe jest wyjście, niekiedy nawet wcześniej niż ustalił wyrok sądowy (za dobre sprawowanie)

• Utworzył system hierarchii więzień

• Więzienie nie mogą być prywatne

2. JOHN HOWARD

• Zniesienie kary dożywocia - nie powinna być stosowana, gdyż odbiera ona skazanemu nadzieję powrotu do życia w społeczeństwie

• Odosobnienie więźniów

• Więźniów pracowitych i wykazujących poprawę należy zwalniać przed terminem końca kary

• W więzieniach powinna być wykonywana praca społecznie użyteczna („nauczcie ich pracować, a sprawicie, że staną się uczciwi”)

• Więzienia nie mogą być prywatne

• Walczył o humanitarne wykonywanie kary

• W więzieniach powinno być wprowadzone kształcenie umysłowe i wychowanie religijne

3. ELIZABETH FRY

• Walczyła o poprawę losu więźniarek więźniarek ich dzieci

• Dzieci dostały przyzwoite ubrania, mogły uczęszczać do przywięziennych szkół

• W więzieniu utworzono szwalnię, bo kobiety mogły nauczyć się zawodu i po wyjściu z więzienia uczciwie zarobkować

• Oddzielono kobiety od mężczyzn

• Polepszono opiekę medyczną, zmieniono sposób żywienia

• Bardziej dbano o higienę

• Powołała do życia stowarzyszenie na rzecz więźniarek

4. JEREMY BENTHAM

• Właściwym celem kary i jednocześnie jej usprawiedliwieniem jest prewencja ogólna, polegająca na tym, że przykład kary poniesionej przez przestępcę działa odstraszająco na innych

• Kara więzienia miała polegać na zmianie charakteru i nawyków więźnia (drogą ku temu miało być zbadanie motywów, które pchnęły ukaranego do przestępstwa oraz wymierzenie takiej kary, która mogłaby motywom tym przeciwdziałać)

• Środki do osiągnięcia poprawy moralnej to:

1. praca, która nie ma być przymusowa, powinna stanowić pocieszenie i przyjemność

2. odosobnienie - nie powinno trwać za długo

3. nauka

4. wyrobienie w więźniach nawyku czystości

5. zabezpieczenie bytu zwolnionych z więzienia

• Twórca projektu tzw. panoptyku (więzienia, w którym z jednego centralnego punktu można w każdej chwili ogarnąć wzrokiem wszystkie cele, nie będąc samemu widzianym) - świadomość więźniów, że są pod ciągłą obserwacją miała być według Benthama poważnym czynnikiem skłaniającym ich do poprawy

• Więźniowie mieli otrzymywać wynagrodzenie w zamian za pracę (część zarobionych przez nich pieniędzy szła na „fundusz wyjściowy”)

• Picie alkoholu zabronione, natomiast możliwe było odbywanie stosunków płciowych między uwięzionymi kobietami i mężczyznami

• Podział więźniów ze względu na : poziom demoralizacji, motywy przestępstwa, rodzaj przestępstwa

• Po śmierci więźnia, nie mającego rodziny, jego ciało powinno służyć celom naukowym

5. MACONOCHIE

• Twórca systemu progresywnego

• Powodem przestępczego postępowania jest sam przestępca ( jego cechy dziedziczne, niezdolność rozróżnienia dobra od zła) oraz jego otoczenie

• Przestępcy mogą być uratowani dla społeczeństwa, jeśli się będzie ich traktować jak ludzi

• Usiłował wykorzenić złe nawyki i nałogi oraz przestępcze skłonności drogą przekonywania

• Starał się przekonać, że brak silnej woli stoi na przeszkodzie lepszej przyszłości - słabą wolę można wzmacniać drogą wytrwałych ćwiczeń

• Więźniowie sami muszą się uczyć potrzeby samokontroli i wyboru złego lub dobrego

• Proces poprawy człowieka przebiega łatwiej we współżyciu, a nie w izolacji - więźniowie mogli na zasadzie wyboru tworzyć małe grupy robocze

6. ANDRZEJ DASZKOW - Rosja

• Więźniom oczekującym na osądzenie zalecał uczynić pobyt w więzieniu o tyle znośny, o ile tylko pozwala na to wzgląd na zapobieganie ucieczkom ( „skazanym należy zaoszczędzić niepotrzebnych udręk” )

• Protestował przeciwko zakuwaniu w kajdany więźniów jeszcze nie skazanych, i żądał, aby w przypadku kiedy nie da się tego uniknąć, przeprowadzano ich skutych nocą ( „utrata czci winna być karą za przestępstwo, a nie skutkiem podejrzenia”)

• Postępowanie sądowe przeprowadzić bez zbędnej zwłoki, aby więzienie przed wyrokiem nie przedłużało się ponad konieczną potrzebę. Jeżeli wyrok stwierdzi niewinność uwięzionego, należy wypłacić mu odszkodowanie

• Nie należy pozbawiać więźniów czystego powietrza, wystarczającej ilości pokarmu, niezbędnego dla zdrowia ruchu

• Nie należy zabraniać więźniom pracy dla utrzymania pozostawionej bez środków do życia rodziny ( jeśli wykonanie jej jest w więzieniu możliwe)

• Więźniowie nie powinni cierpieć od zimna, z braku łoża, okrycia, nie powinno się ich też przyzwyczajać do bezczynności, ani narażać na utratę zdrowia przez zamykanie w lochach - wyrok sądu nie może skazać nikogo na śmierć głodową, zarazę, deprawację czy otrucie

• Wszelka krzywda uczyniona więźniowi (pozbawienie go zdrowia, pożywienia, odzieży) jest sprzeczna z prawem

• W interesie społeczeństwa leży, aby więzień wypuszczony z więzienia po odbyciu kary był dla niego mniej niebezpieczny

• Kara nie powinna mieć nic wspólnego z zemstą, jej celem powinno być zapobieganie przestępstwom. Można tego było dokonać jedynie przez poprawę przestępcy (wzbudzenie w przestępcy skruchy - przez odosobnienie go w humanitarnym więzieniu)

• Przyuczenie do pracy, nauka, czytanie umoralniającej lektury, modlitwa, ćwiczenia religijne, odwiedziny duchownego, nauka zasad wiary - środki prowadzące do poprawy skazanego

7. E. DANJOU - Francja

• Więźniowie na noc mieli być odosobnieni, w dzień zaś pracować razem, w milczeniu, odpowiednio posegregowani

• Odosobnienie celkowe miało być stosowane tylko jako kara dyscyplinarna, z którą nie wolno było łączyć żadnych dodatkowych obostrzeń

• Kary dyscyplinarne miały odznaczać się łagodnym charakterem, nie przewidywane były kary cielesne, kajdany, post o chlebie i wodzie

• Zapewnienie więźniom należytych warunków zdrowotnych, ciepłych kąpieli w zimie, zniesienie lepszego traktowania więźniów bogatszych

• Cel poprawy rozkłada na 2 etapy:

1. spowodowanie, aby więzień powstrzymał się od złych uczynków - zajęcie ich ustawiczną pracą (nawet więźniów chwilach przeznaczonych na odpoczynek powinni zajmować się czymś, np. grami towarzyskimi, tańcem), zachęcanie więźnia do pracy, aby ją polubił, nie powinna być ona nadmiernie ciężka ani przykra, nie należy do niej zmuszać siłą. więźniów pracy wykonywanej prze siebie więźniowie mogli korzystać bezpośrednio więźniów postaci wynagrodzenia przeznaczonego na zakup dodatkowej żywności itp. (część wynagrodzenia odkładana na „fundusz wyjściowy”) - nawet za karę nie można było odebrać tego wynagrodzenia, roboty publiczne nie są hańbiące. Danjou proponował zorganizowanie zakładów, zatrudniających tych więźniów, którzy po wyjściu więźniów więzienia nie znaleźli nigdzie pracy.

2. zachęcanie więźniów do dobrych uczynków - obowiązkowe dla wszystkich nauczanie obejmujące „instruction civile” i zasady religii. Uważał, że źródłem nędzy i występków jest ciemnota i dlatego kład wielki nacisk na: naukę pisania, czytania, rachunków, naukę zawodu, naukę zasad moralności. Mieli również teoretyczne

8. N.H. JULIUS - Niemcy

• Chciał, aby więźniowie przechodzili podczas odbywania kary przez 3 klasy:

1. w 1. pozostawaliby w ścisłym odosobnieniu

2. w 2. wolno by mu było przyjmować odwiedziny rodziny i przyjaciół

3. w 3. praca wspólna z innymi więźniami należącymi do tej samej klasy

• Przy przejściu z jednej klasy do drugiej więzień miałby przez kilka dni pozostać w zupełnej samotności, przerywanej odwiedzinami kapelana w celi, na której ścianach widniałyby cytaty z Biblii

3. c) SYSTEMY PENITENCJARNE

1. SYSTEM CELKOWY

• Przekonanie, że bezwzględna samotność wywiera najlepsze skutki (starano się, by prócz więźnia nie było w więzieniu nikogo)

• Całym światem dla uwięzionego była cela (przeciętnie długa na 4m, szeroka na 2,5m i wysoka na 3m, u góry, pod sufitem mieściło się małe okienko)

• Zabezpieczenie więźniów przed demoralizacją przy pomocy izolacji i nakazu milczenia - miało również skłonić więźnia do myślenia o swoim przewinieniu, do zrozumienia swej winy i doprowadzenia do skruchy, żalu i chęci poprawy

• W celi na ścianach były umoralniające pouczenia i hasła oraz krzyż, a na stole znajdowała się Biblia

• Każdy więzień korzystał z własnego przylegającego do celi podwórka spacerowego, ogrodzonego wysokim murem

• W szkole i kaplicy umieszczano więźniów pojedynczych przegródkach, tak by widział tylko nauczyciela lub księdza

• Ze względu na zgubne, rzucające się w oczy skutki długotrwałego osamotnienia, a zwłaszcza otępienie z bezczynności - zaczęto wprowadzać stopniowo pracę, wyłącznie indywidualną w celi (nie mogła ona jednak objąć wszystkich więźniów)

2. SYSTEM PENSYLWAŃSKI (FILADELFIJSKI)

• Programem naczelnym było wprowadzenie osamotnienia celkowego, które miało oddziaływać wychowawczo, i które chroniło przed gorszącym wpływem bardziej zdemoralizowanych więźniów. Miało to również umożliwić rozmyślania nad winą, co miało powodować skruchę i odrodzenie moralne więźniów.

• Zasada absolutnego osamotnienia obowiązywała nawet na spacerze

• Dbano o to, by więźniowie jak najmniej widzieli twarzy ludzkich, pozostawiając ich jedynie z Biblią w ręku (mijało się to z celem, ponieważ prawie wszyscy wówczas byli analfabetami) - mogli więc jedynie a ciszy rozmyślać o swojej winie

• Odmawiano nawet więźniom pracy - przeobrażanie moralne w zupełnej bezczynności

• Cele urządzone były nowocześnie, posiadały centralne ogrzewanie, zaopatrzone były w higieniczna ubikację

• W systemie tym nie było szans na jakąkolwiek resocjalizację, system ten z założenia był zły

3. SYSTEM AUBURNSKI

• Więźniowie spali o osobnych celach, a wciągu dnia pracowali we wspólnych salach (nakaz milczenia w pracy)

• Podzielono więźniów na 3 grupy

1. najbardziej niebezpiecznych - poddano ich całkowitemu odosobnieniu

2. innych poddano odosobnieniu w ciągu 3 dni w tygodniu

3. pozostałych - poddano odosobnieniu tylko na noc i wspólnej pracy za dnia

• zupełne osamotnienie okazało się fatalne w skutkach - więźniowie umierali, popełniali samobójstwa lub też popadali w obłędy i inne choroby psychiczne

4. SYSTEM AMSTERDAMSKI

• Pensjonariusze w dzień pracowali razem, a w nocy zamykano ich w osobnych celach

• Dbano o poprawę moralną - nauka pisania, czytania oraz nauka religii (protestantyzm)

• Do zakładu przyjmowane były osoby umieszczone na podstawie wyroku sądowego (włóczędzy, żebracy, prostytutki, nieletni przestępcy) ale i chłopcy źle prowadzący się (niekiedy umieszczani na żądanie rodziców), później zaczęto umieszczać dziewczęta oddawane do poprawy moralnej

• Więźniowie zatrudniani byli w ciągu niemal całego dnia w warsztatach tkackich lub przy innych robotach ręcznych - za pracę płacono co tydzień, tydzień część zapłaty szła na „fundusz wyjściowy”

• Praca przymusowa („kto nie pracuje ten nie je”)

• Rozdzielano przestępców ze względu na wiek, płeć, popełnione przestępstwo

• Stosunek wychowawców do wychowanków miał mieć charakter wychowujący, a nie karno - odwetowy

5. SYSTEM PROGRESYWNY

• Powstał na gruncie deportacji z metropolii do kolonii przestępców skazanych głównie na karę śmierci, którą ze względów ekonomicznych zamieniono na roboty przymusowe (w zamian za ich poprawność i użyteczność przywracano im prawa obywatelskie, zezwalając na osiedlenie)

• Celem zakładu była dbałość o rozwój umysłowy, fizyczny oraz przygotowanie zawodowe

• Podstawą były małe kilkunastoosobowe grupy wychowawcze. Zamieszkiwały one wraz ze swoim wychowawcą małe domki.

• Wyłoniły się dwie tendencje : wychowawcza i uspołeczniająca

• Główny cel: nakłonienie przestępców do poprawy łagodnymi metodami

• Więźniowie mogli na zasadzie wyboru tworzyć małe grupy robocze

• Więźniowie występowali jako jedna grupa, która kolektywnie zarabiała oceny i solidarnie ponosiła odpowiedzialność za swoich członków (wykroczenie popełnione przez jednego członka = grupa wspólnie ponosi za niego konsekwencje)

• Oceny można było zdobywać za dobre sprawowanie (praca i stosunek do niej, punktualność, zdyscyplinowanie, koleżeńskość), a za złe zachowanie następowała utrata punktów. Oceny przyznawane były przez kierownictwo i personel wychowawczy.

• 3 fazy odbywania kar:

1. pobyt w osamotnieniu według systemu pensylwańskiego, od 3 do 9 miesięcy, zależnie od kategorii przestępcy

2. roboty przymusowe w domach pracy według systemu auburnskiego, bez nakazu milczenia podczas wspólnej pracy

3. warunkowe przedterminowe zwolnienie

3. d) SYSTEMY PENITENCJARNE W WYBRANYCH PAŃSTWACH W EUROPIE

1. BELGIA

• Nowa reforma penitencjarna została przeprowadzona na wielką skalę jako reakcja przeciw systemowi pensylwańskiemu. Rozwinęła się ona w kierunku badań antropologiczno - psychiatrycznych oraz indywidualizacji przestępców i zakładów więziennych.

• Celem badań nad więźniami jest jak najgłębsze poznanie jednostki przestępczej, jej osobowości cielesnej, umysłowej i psychicznej oraz utrwalenie jej w kartotece, która miała na celu wyznaczenie odpowiedniego reżimu dla więźnia (miała być ona księgą do poznania i zgłębienia jednostki przestępczej, środowiska i samego czynu przestępczego)

• Realizatorzy nowego kierunku nie mówią o wychowaniu przestępcy, lecz o jego uleczeniu, nie o reedukacji, lecz o pewnego rodzaju kuracji lekarskiej.

• Otwierano oddziały psychiatryczne w większych więzieniach - badanie w poszczególnych wypadkach stanu umysłowego przestępców i ostateczne skierowanie do najodpowiedniejszego zakładu leczniczego.

• Usunięty został system osamotnienia (stosuje się go jedynie w wyjątkowych wypadkach)

• Każdy więzień kierowany jest najpierw do różnego rodzaju zakładów obserwacyjnych, następnie po dokładnym zbadaniu kieruje się go do jednego z zakładów (jest 14 typów zakładów penitencjarnych).

• Humanitarne przepisy dotyczące postępowania z chorymi umysłowo, narkomanami oraz z chorymi fizycznie.

• Rozwój więziennictwa przerwała II wojna światowa - podjęto jednak kontynuację dobrych tradycji z okresu rozkwitu systemu penitencjarnego, z tym, że odpowiadało to pod względem organizacji - systemowi francuskiemu.

• Zakłady karne dzielą się na więzienia centralne (do wykonywania ciężkich kar), areszty, a oprócz nich istnieją 2 zakłady przeznaczone dla młodocianych.

• Zakłady podzielone są według kategorii przestępców (dla 1. raz karanych, dla recydywistów, dla gruźlików, chorych wenerycznie, epileptyków i debilów). Anormalni umysłowo poddani są opiece socjalnej.

• Wszędzie wprowadza się prace (większość wykonuje roboty zewnętrzne)

• Umysłowo chorych przestępców umieszcza się w zakładach na 5, 10 i 15 lat.

• Posługują się 4- stopniowym systemem progresywnym, z zakładami otwartymi dla więźniów zaufanych oraz zwolnieniem na próbę.

2. HOLANDIA

• Pod wieloma względami wzoruje się na Belgii.

• Recydywiści, chorzy, starcy, karani psychopaci są osadzeni osobno. Psychopatów wydziela się na osobnych oddziałach zgodnie z regulaminem z 1928 r.

• System progresywny nie jest tak rozbudowany jak w Belgii.

• Więźniowie podzieleni są na grupy według typów osobowości ustalonych przy badaniu.

• Wprowadzono wspólną pracę za dnia (dziś przeważa system umiarkowanej wspólnoty). Więźniowie są zobowiązani do odpłatnej pracy.

• W zakładach tych dąży się intensywnie do resocjalizacji, której efektem końcowym jest warunkowe zwolnienie z okresem próby pod nadzorem i opieką po zwolnieniu.

3. NIEMCY

• Wprowadzono badania antropologiczno - biologiczne. Miały one na celu wyciągnąć wnioski społeczne, co do możliwości poprawy przestępcy.

• System progresywny zatwierdzony ustawowo w 1923 r.

• Zatrzymanie zabezpieczające dla niebezpiecznych przestępców i umieszczenie ich po odbyciu kary w zakładzie zabezpieczającym (Czas pobytu w zakładzie jest nieoznaczony i trwa dopóty, dopóki „cel tego wymaga” - mógł on trwać nawet dożywotnio). Środek ten był masowo wykorzystywany w reżimie hitlerowskim, który w 1934-1937 zastosował „zabezpieczające” pozbawienie wolności do wielu tysięcy obywateli niemieckich.

• Niemieckich 1941 r. wprowadzono dla niektórych kategorii „przestępców z nawyknienia” kary śmierci.

• Niemcy po II wojnie światowej początkowo posługiwali się ustawodawstwem hitlerowskim.

• W 1947 r. w radzieckiej strefie okupacyjnej wprowadzono przymusową pracę zamiast więzienia oraz opiekę nad zwolnionymi po odbyciu kary.

• Ujawnia się tendencja do ponownego wprowadzenia systemu progresywnego - co świadczy o przestawieniu się na kary wychowawcze i o dążności do reedukacji więźniów.

4. FRANCJA

• Nowe tendencje do zróżnicowania zakładów karnych, w których wprowadza się różne systemy, przystosowane do indywidualizacji przestępców.

• Przestępców specjalnym ośrodku przeprowadza się obserwację przestępców i dzieli na kategorie, dla których organizuje się odrębne zakłady lub wydzielone oddziały.

• Traktowanie więźniów powinno odpowiadać ich osobowości i kierować się potrzebami i dobrem społeczeństwa.

• Głoszono, że przestępstwo zostaje za bramą, a do więzienia wkracza tylko człowiek.

• Dla niepełnoletnich i półpełnoletnich przeznaczone są tzw. więzienia - szkoły (istnieją tylko 2 takie zakłady, jeden dla chłopców, a drugi dla dziewcząt) - celem ich jest nauka, głównie zawodowa w zakresie różnych rzemiosł. Po pewnym określonym czasie nauki wychowankowie mogą zdawać egzamin na stolarzy, tokarzy, murarzy, itp. Egzaminy te pozwalały na znalezienie normalnie płatnej pracy.

W zakładzie tym stosuje się system progresywny, na który składają się 4 fazy:

1. obserwacja

2. wychowanie - więźniowie mieszkali w małych, schludnych jednoosobowych pokojach, które mogli urządzić według gustu, czas wolny spędzali w grupach

3. poprawa - więzień mógł raz na miesiąc udać się na mecz piłki nożnej albo do kina poza zakładem przy złagodzonym nadzorze, również otrzymywali lepsze pomieszczenia.

4. połowiczna wolność - więźniowie mogą pracować na zewnątrz zakładu za pełnym wynagrodzeniem, korespondencja więźniów nie podlega już cenzurze. Więźniowie mogą być zwolnieni warunkowo z 2 ostatnich lat kary.

• Zorganizowana służba mająca na celu opiekę nad zwolnionymi oraz nad rodzinami więźniów przed ich zwolnieniem.

• Kara więzienia traktowana jako forma resocjalizacji.

5. ANGLIA

• Liberalne zakłady przeznaczone dla młodzieży angielskiej w samej Brytanii, natomiast w koloniach (zwłaszcza walczących o swą niezawisłość narodową, jak np. Kenia) stosuje się obozy koncentracyjne typu faszystowskiego, w którym zamyka się młodzież, a nawet dzieci, skazywane bezlitośnie nawet na dożywotnie więzienie, gdzie maltretuje się je w sposób nieludzki i okrutny.

• Dla przestępców pochodzenia angielskiego obmyśla się metody postępowania oparte na dość skomplikowanych koncepcjach naukowych - niektórzy nawiązują świadomie do tradycyjnego systemu progresywnego.

• Kenneth J. Maconochie: trzeba skonstruować projekt reformy kryminalnej przez uzupełnienie go „metodą Aleksandra”. Cel - umożliwić jednostce zapanowanie nad nawykami rządzącymi jej życiem. „Metoda Aleksandra” uczy sprawdzonej techniki postępowania, w której jednostka staje się świadoma swych nawyków, zarówno od strony teoretycznej jak i praktycznej. Zwiększona świadomość pozwala danej osobie wywierać większy wpływ na samą siebie i sprawować kontrolę nad własnymi poczynaniami. Połączenie tej metody z systemem progresywnym ma zapewnić wyrażenie zgody i chęci przestępcy do czynnej współpracy w samowychowywaniu.

Taka metoda złamałaby psychikę przestępczą i spowodowałaby jej pozytywne odrodzenie.

6. ROSJA

• Przestępstwo - czyn, który godzi w podstawy ustroju radzieckiego lub w ustalony w państwie radzieckim socjalistyczny porządek prawny. Radzieckie ustawodawstwo karne walczy ze zdrajcami ojczyzny, szkodnikami, dywersantami, grabieżcami własności społecznej, złodziejami, chuliganami, spekulantami, osobami naruszającymi dyscyplinę pracy i innymi przestępcami.

• Wzmożenie odpowiedzialności nieletnich - tylko nieletni do lat 12 nie mogą podlegać odpowiedzialności karnej. Nieletni w wieku od 12 do 14 lat podlegają odpowiedzialności karnej jedynie w przypadku popełnienia kradzieży, gwałtu, uszkodzenia ciała, spowodowania kalectwa, zabójstwa oraz czynów mogących spowodować katastrofę.

Osoby od 14. roku życia podlegają odpowiedzialności karnej za wszystkie przestępstwa i mogą być skazane na wszystkie kary, za wyjątkiem wysiedlenia czy zesłania, tylko do 16. roku życia.

Nieletni od 12 - 14 lat nie mogą być skazani na zakład poprawczy ani na wysiedlenie czy zesłanie.

• Kara ma na celu poprawę i reedukację więźnia - celem kary jest nie tylko ukaranie i ostrzeżenie innych osób przed skutkami popełnienia przestępstwa lecz i wychowanie „poprzez pracę poprawczą”.

• W roku 1930 wprowadzono karę zesłania połączoną z pracą poprawczą.

• Kara śmierci przez rozstrzelanie została uchylona w 1947 r., w zamian za to przewidziano karę osadzenia w obozach pracy poprawczej na okres 25 lat.

• 1950 r. - stosowanie kary śmierci jest dopuszczalne wyjątkowo w stosunku do zdrajców ojczyzny, szpiegów

i dywersantów.

• Środki o charakterze leczniczym stosuje się wobec osób, które popełniły w stanie niepoczytalności czyn społecznie niebezpieczny oraz do osób chorych psychicznie. O uznaniu niepoczytalności orzeka sąd.

• W domach poprawy przestępcy odbywali karę według systemu progresywnego. Radziecki system progresywny różnił się zasadniczo od odmian zachodnio - europejskich:

1. Nie było wstępnego okresu izolacyjnego.

2. Polegał on na przechodzeniu przez 3 stopnie :niższy, środkowy i wyższy (na zasadzie oceny stanu społecznego niebezpieczeństwa przestępcy).

3. Główną zasadą poprawy jest wychowanie poprzez pracę produkcyjną.

4. Po osiągnięciu wyższego stopnia więzień może otrzymać warunkowe przedterminowe zwolnienie (pozostaje pod nadzorem).

5. O przeniesieniu więźnia z klasy do klasy decydował dyrektor zakładu.

• W moskiewskich więzieniach założono szereg oddziałów psychiatrycznych prowadzonych przez lekarzy psychiatrów - kryminologów. Zajmowali się oni szczególnie przestępczością o podłożu psychopatycznym, posługując się częściowo w reedukacji metodą tzw. psychoterapii.

4. a) PRAWODAWSTWO I KARA WIEŻY

Kara wieży - czasowa kara pozbawienia wolności, stosowana od 2 połowy XV w. Początkowo była ona karą jednolitą, natomiast XVI w. zróżnicowano ją na wieżę dolną i górną (obie te kary stosowano głównie w stosunku do szlachty):

• wieża dolna (wieża na dnie) - kara pośrednia między karą śmierci a więzieniem, skazanego spuszczano na dno wieży znajdującej się na 7,5 m pod ziemią i pozostawiano na okres o 1 godziny do 1 roku i 6 tygodni, codziennie spuszczano na sznurze jedzenie i wyciągano nieczystości, nie troszczono się o stan fizyczny, psychiczny ani moralny więźnia, zabraniając dostępu lekarzowi i księdzu (nawet krótki pobyt w wieży dolnej odbijał się fatalnie na zdrowiu skazańca, często kończył się jego śmiercią), skazany stawiał się w wieży dobrowolnie, zabierał ze sobą niezbędne naczynia i ubrania, wszelkie koszty związane z ponoszeniem kary wieży obciążały skazańca

• wieża górna - kara lżejsza od kary wieży dolnej, natomiast jej maksymalny wymiar wynosił 4 lata i 24 tygodnie, skazani nie nosili kajdan, a karę odbywali w pomieszczeniach znajdujących się nad ziemią, zaopatrzonych w okna, drzwi, piece i meble, mogli sprowadzać jedzenie z zewnątrz, trzymać służących, a nawet przyjmować gości, kara wieży górnej nie była hańbiąca

4. b) PODSTAWY ORGANIZACJI WIĘZIENNICTWA W POLSCE W KOŃCU XIX W. I NA POCZĄTKU XX W.

• XIX w. - próba zreformowania kary więzienia warownego, ciężkiego i domu poprawy

• 1848 r. - Kodeks Karzący został zastąpiony Kodeksem kar głównych i poprawczych

• II połowa XIX wieku - zaborcy ustanowili surowy reżim prawno - represyjny :

● Prusy - wybudowali najwięcej więzień w ramach upowszechniania systemu celkowego

● Rosja - wybudowano szereg budynków więziennych (najsłynniejsze na ziemiach polskich było warszawskie

Więzienie Mokotowskie)

● Austria - wybudowała najmniej więzień, wykorzystywano przede wszystkim stare budynki więzienne,

zamczyska, zlikwidowane klasztory, ziemne fortyfikacje wojskowe

• W więzieniach do początku XX w. przebywali w znacznej części polscy działacze polityczni, niepodległościowi, społeczni

• Powstałe władze polskie, przejmując administracje więzień na terenach poszczególnych zaborców zachowywały dotychczasowe systemu organizacyjne

• 1918 r. - Stanisław Bukowiecki zorganizował planowe szkolenie personelu więziennego - odtąd zaczęła się mozolna praca nad utworzeniem polskiego systemu penitencjarnego

• Dekret Naczelnika Państwa z 8 lutego 1919 r. ustalił : strukturę organizacyjną wykonania kary, regulował podstawowe zasady polityki wykonywania kary, podstawowe zasady polityki wykonywania kary pozbawienia wolności. Określał przeznaczenie więzień, organizację wewnętrzną oraz zasady orzecznictwa sądowego.

• Od 1918 do 1923 r. nastąpił dziesięciokrotny wzrost pracowników służb więziennych - każdy z nich zobowiązany był do odbycia 6- miesięcznego szkolenia specjalistycznego przed zatrudnieniem na stały etat

4. c) ROZWÓJ I DOSKONALENIE KADR DO SŁUŻBY WIĘZIENNEJ

• Warunkiem poprawy stanu polskiej powojennej penicjarystyki było ulepszenie sprawności administracji więziennej i zunifikowanie pozaborowego systemu więziennego

• W 1923 r. Minister Sprawiedliwości powołał Centralną Szkołę dla Urzędników Więziennych w Warszawie

• Zapewniono szkole najwybitniejszych wykładowców

• Kursy trwały najczęściej od 3 do 5 miesięcy

• Program kształcenia: więziennictwo, kryminologia, psychologia kryminalna, prawo karne, prawo skarbowe, procedura karna, prawo administracyjne, towaroznawstwo materiałów opałowych i żywnościowych, ekonomia polityczna, zasady rozliczeń budżetowych, nauka o Polsce

• Od 1932 r. od urzędników więziennych wymagano formalnego wykształcenia co najmniej średniego, średniego od inspektorów, wyższego

• Od lutego 1933 r. utworzono szkołę dla wyższych i niższych funkcjonariuszy służby więziennej ( 2 semestry, przez 6 miesięcy) oraz prowadzono kursy dokształcające przy zakładach karnych (2 semestry, po 4 miesiące)

4. d) PODZIAŁ I KLASYFIKACJA WIĘZIEŃ W POLSCE

a) podział więzień od września 1928 r.:

• więzienia wyłącznie karne:

● dla skazanych na kary pozbawienia wolności powyżej 3 lat

● dla skazanych na kary pozbawienia wolności od 1 do 3 lat

• więzienia śledczo - karne:

● przeznaczone do wykonania aresztu śledczego, tymczasowego zatrzymania oraz do odbywania kar od 1 dnia do

3 lat

● do odbywania aresztu zapobiegawczego i odbywania kar pozbawienia wolności do 1 roku

● do wykonywania aresztu zapobiegawczego i odbywania kar do 6 miesięcy

● do wykonywania aresztu zapobiegawczego i odbywania kar do 2 miesięcy

• więzienia śledcze

b) klasyfikacja więzień:

• więzienia I klasy - dla skazanych odbywających karę pozbawienia wolności trwającą ponad 3 lata

• więzienia II klasy - dla skazanych na okres od 1 do 3 lat

• więzienia III klasy - dla skazanych na karę pozbawienia wolności do 1 roku

4. e) STAN WIĘZIENNICTWA POLSKIEGO DO WYBUCHU II WOJNY ŚWIATOWEJ

• Po przewrocie majowym w 1925 r. nastąpił znaczny rozwój teorii penitencjarnej ( i coraz bardziej wydzielającej się z niej teorii resocjalizacji)

• Nowy regulamin więzienny z 1931 r.

• Więźniowie skazani na karę aresztu lub twierdzy odbywać ją mieli w oddzielnych celach

• W każdym zakładzie wyodrębniono oddziały dla więźniów skazanych na zwykłe lub ciężkie więzienie i więzienie mające zastąpić dom poprawy

• O osadzeniu skazanego w celi pojedynczej lub zbiorowej decydował naczelnik więzienia

• Osadzano pojedynczo osoby skazane po raz pierwszy, duchownych, więźniów śledczych i niebezpiecznych recydywistów

• Wprowadzono specjalne więzienia izolacyjne dla „przestępców zawodowych” i „przestępców z nawyknienia”

( utworzono dla nich dwustopniowy system progresywny - w pierwszym stopniu skazany poddawany był

odosobnieniu na 3 miesiące, po czym przechodził na drugi stopień, w którym przez okres do 9 miesięcy przebywał

we wspólnej celi.

W przypadku nienagannego zachowania, pilności i postępów w resocjalizacji więźnia przenoszono do zwykłego

więzienia )

• Skazani byli ubezpieczeni od nieszczęśliwych wypadków przy pracy i wynagradzani według podobnych zasad jak na wolności - więźniowie na pierwszym stopniu systemu progresywnego zatrudniani byli nieodpłatnie

• Od 1932 r. były tylko 2 kategorie więzień: zwykłe i specjalne

• Utworzono więzienia dla słabych fizycznie i psychicznie (na 8894 więźniów 1194 było chorych psychicznie, a 3217 chorych fizycznie)

• Nowa ustawa zalecała utworzenie nowych typów zakładów dla nieletnich

• Zaczęto upowszechniać pracę oświatową, poprzez organizowanie szkół powszechnych, rzemieślniczych lub kursów dla analfabetów

• Konieczność prowadzenia „pożytecznych prac celem nauczenia się lub przyzwyczajenia do pracy” - zatrudnieni więźniowie nie dostawali wynagrodzenia

• Efekty resocjalizacyjne poszczególnych więzień w znacznym stopniu zależały od kwalifikacji i zaangażowania wszystkich funkcjonariuszy więziennych

• Krytycznie przedstawiała się sprawa pracy więźniów, wyżywienia i warunków sanitarnych, więzienia były przeludnione, brakowało łóżek, sienników, środków higienicznych.

---