XVI. Kapitały ,fundusze i rezerwy.
1. Wprowadzenie.
Pojęcie kapitału oznacza źródło pochodzenia aktywów - majątku przedsiębiorstwa . Analizując kapitał podstawową jest odpowiedź na pytanie: kto i na jakich warunkach wyposażył przedsiębiorstwo w odpowiednie środki do prowadzenia działalności . W szczególności ważnym jest stwierdzenie czy przedsiębiorstwo zostało wyposażone na cały okres istnienia czy tylko na jakiś okres. W pierwszym przypadku jest to kapitał własny, w drugim kapitał obcy.
Podstawą istnienia przedsiębiorstw dłuższym okresie czasu jest kapitał własny, w niektórych formach prawnych przedsiębiorstw zwany funduszem własnym (przedsiębiorstwa państwowe , spółdzielnie ).
Kapitał ( fundusz) własny tworzy się z wkładów właściciela, wspólników, wpłat udziałowców lub akcjonariuszy za nabyte udziały lub akcje.
Kapitał obcy jest dodatkowym źródłem finansowania wyposażenia ( aktywów ) przedsiębiorstwa. Kapitał ten może mieć charakter długoterminowy (np. zobowiązania hipoteczne , długoterminowe pożyczki bankowe , kapitał obligacyjny ) lub krótkoterminowy ( krótkoterminowe kredyty bankowe, zobowiązania wobec dostawców, zobowiązania wobec budżetu, wobec pracowników itp.)
Podstawową sprawą w każdym przedsiębiorstwie jest właściwe kształtowanie proporcji udziału między kapitałem własnym a obcym. Przy czym warunkiem bezpieczeństwa przedsiębiorstwa , jego pracowników i kontrahentów jest zachowanie odpowiedniej wielkości kapitału własnego.
2. Kapitały (fundusze) własne.
Odzwierciedlają równowartość tych składników majątkowych przedsiębiorstwa, do których jednostce przysługuje prawo własności.
Na kapitał ten składają się:
Wniesione przez założycieli środki pieniężne lub środki niepieniężne
( tzw. aporty);
Środki pochodzące z zysku przedsiębiorstwa, przeznaczone na jego funkcjonowanie i rozwój;
Skutki przeszacowania aktywów ( tzw. kapitał z aktualizacji wyceny)
Ad. 1 określa się jako kapitał powierzony, ad. 2 i 3 nazywa się kapitałem samofinansowania. Kapitały te różnicuje się z względu na formę prawną przedsiębiorstwa - patrz tabela niżej.
lp. |
jednostka gospodarcza |
kapitał (fundusz) powierzony- podstawowy |
kapitały ( fundusze ) samofinasowania |
1 |
przedsiębiorstwo osób fizycznych, spółki osobowe |
kapitał |
|
2 |
spółka z o. o. |
kapitał zakładowy |
kapitał zapasowy kapitał rezerwowy |
3 |
spółka akcyjna |
kapitał zakładowy |
kapitał zapasowy kapitał rezerwowy |
4 |
spółdzielnia |
fundusz udziałowy |
fundusz zasobowy |
5 |
przedsiębiorstwo państwowe |
fundusz założycielski |
fundusz przedsiębiorstwa |
Kapitał zakładowy.
Jest to pierwszy wkład właściciela lub współwłaścicieli , wniesiony przy uruchomieniu przedsiębiorstwa , przy założeniu , że może być później podwyższony. Jest on w zasadzie trwale związany z jednostka gospodarczą, czyli ma charakter długoterminowy , statyczny. Nazywany też bywa kapitałem związanym , w odróżnienie od kapitałów zapasowych i rezerwowych nazywanych kapitałami rozporządzalnymi
Dla niektórych form przedsiębiorstwa minimalna wielkość kapitału zakładowego określa kodeks spółek handlowych :
- art. 154 spółki z ograniczoną odpowiedzialnością - kapitał zakładowy
minimalny 50.000 zł, wartość nominalna udziału min. 50 zł.
- art. 508 spółki akcyjne - kapitał zakładowy min. 500.000 zł, wartość nominalna
jednej akcji min. 1 grosz
Kapitał zapasowy ( zasobowy).
- Ustawowy - spółki akcyjne na kapitał zapasowy należy przelewać co najmniej 8% zysku za dany rok obrotowy , dopóki kapitał ten nie osiągnie co najmniej jednej trzeciej kapitału zakładowego ( art. 596 Kodeksu spółek)
-Dobrowolny - przeznaczenie zysku na ten kapitał jest dobrowolne .
Kapitały zapasowe można też podzielić na:
ogólne - celem ich tworzenia jest zapewnienie ciągłości bytu przedsiębiorstwa i ustabilizowanej działalności ; kapitał ten słuzy na pokrycie ewentualnych strat;
specjalne - tworzone dobrowolnie z określonym przeznaczeniem gospodarczym lub w celu zabezpieczenia się przed ryzykiem ( inwestycje, nowe kontrakty obarczone nie do końca rozeznanym ryzykiem)
Kapitał rezerwowy.
Przedsiębiorstwa mogą tworzyć różnego rodzaju rezerwy celowe związane z przyszłymi zamiarami jednostki ( np. cele rozwojowe ). W skład tego kapitału nie ujmuje się rezerw na potrzeby załogi, rezerw tworzonych w ciężar kosztów pod przyszłe zobowiązania , rezerw na przewidywane koszty .
3. Kapitał własny jako zabezpieczenie wiarygodności przedsiębiorstwa.
W spółkach akcyjnych i spółkach z o.o. odpowiedzialność finansowa
( zabezpieczenie zadłużeń) ustala się zależnie od wielkości kapitału zakładowego. W księgach rachunkowych kapitał zakładowy jest wykazywany w wielkości , w jakiej został zarejestrowany w sądzie i tylko zmiany w rejestrze upoważniają do księgowania zmian na koncie tego kapitału.
Spółki akcyjne - jeśli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowego i rezerwowego oraz jedna trzecią kapitału zakładowego , zarząd obowiązany jest bezzwłocznie zwołać walne zgromadzenie celem powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki (art. 397 Kodeksu spółek).
Spółki z o. o. - jeżeli bilans sporządzony przez zarząd wykaże stratę przewyższającą sumę kapitałów zapasowych i rezerwowych oraz połowę kapitału zakładowego , zarząd jest obowiązany niezwłocznie zwołać zgromadzenie wspólników w celu powzięcia uchwały dotyczącej dalszego istnienia spółki ( art. 233 Kodeksu spółek).
W przedsiębiorstwach osób fizycznych i w spółkach osobowych cały kapitał jest zazwyczaj wykazywany w pasywach bilansu w jednej pozycji „Kapitał”. Właściciel może swój kapitał dowolnie zwiększać lub zmniejszać. W celu porównania rentowności włożonego kapitału bieżące zwiększanie lub wycofanie części kapitału rejestruje się na osobnym koncie „Rachunek właściciela”. Konto to rozlicz się na koniec roku obrotowego z kontem „Kapitał”
Spółki osobowe i osoby fizyczne - odpowiedzialność za zobowiązania bez ograniczenia swoim majątkiem ( w przypadku spółek odpowiedzialność solidarna).
W spółdzielniach tworzy się:
„Fundusz udziałowy” - z wpłat udziałów członkowskich i aportów rzeczowych;
„Fundusz zasobowy” - z wpisowego i z odpisu z zysku.
W przedsiębiorstwach państwowych w ewidencji wyodrębnia się konta:
„Fundusz założycielski” - wydzielona przedsiębiorstwu część własności ogólnonarodowej,
„Fundusz przedsiębiorstwa” - stanowiący równowartość wygospodarowanych przez przedsiębiorstwo środków w trakcie działalności ( po stronie Ma wpisuje się odpisy z zysku za poprzedni rok obrotowy, po stronie Wn wpisuje księguje się pokrycie straty bilansowej za rok ubiegły).
We wszystkich jednostkach zobowiązanych do wnoszenia kapitału podstawowego (zakładowego) na stronie Ma ewidencjonuje się utworzenie kapitału (funduszu) podstawowego w momencie powstania jednostki i późniejsze jego zwiększenie , np. z tytułu wnoszonych wkładów przez udziałowców i akcjonariuszy, wydzielenia części majątku ogólnonarodowego w związku z wydzieleniem przedsiębiorstwa państwowego itp. Po stronie Wn księguje się zmniejszenie kapitału ( funduszu) podstawowego , np. z tytułu obniżenia kapitału, pokrycia straty bilansowej , jeśli przepisy dotyczące danej jednostki to dopuszczają.
Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych, Dz. U. nr 94 z 2000 r., poz. 1037, z późn. zmianami
1