ZIEMIE POLSKIE W CZASIE II WOJNY ŚWIATOWEJ

Rozbiór terytorialny II Rzeczypospolitej

Pakt Ribbentrop - Mołotow: 1) układ o nieagresji z 23 sierpnia 1939 r. ,

2) traktat o przyjaźni [III Rzesza - ZSRR] z 28 sierpnia 1939 r.

Ziemie wcielone do Rzeszy Niemieckiej:

Gdańsk, Pomorze, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, zachodnie powiaty województw krakowskiego, łódzkiego, warszawskiego, Suwalszczyznę, Poznańskie

Okręgi: 1) Gdańsk - Prusy Zachodnie (Reichsgau Danzig - Westpreussen)

2) Kraj Warty (Warthegau)

Okręgi - rejencje - powiaty

Władze administracyjne: okręgi - namiestnik (Reichsstatthalter)

Rejencje - prezes rejencji

Powiat - starosta

Rola policji bezpieczeństwa - „SS”

Wysiedlenia ludności polskiej

Generalne Gubernatorstwo

Utworzone dekretem Hitlera z 12 października 1939 r.

Terytorium - ziemie centralne i południowe II R.P.

Podział administracyjny:

dystrykty: krakowski, radomski, lubelski, warszawski, galicyjski (od 1941 r.)

powiaty wiejskie i miejskie

Władze centralne: generalny gubernator (Hans Frank)

Rząd GG (sekretariat stanu, wydziały główne)

Administracja lokalna: w dystryktach - gubernatorzy

W powiatach - starostowie powiatowi

Starostowie miejscy

Organy „samorządowe” - burmistrzowie

wójtowie

Wszechwładza policji oraz SS

Ograniczona administracja polska:

Sądy cywilne

Policja polska tzw. granatowa

Kasy chorych

Rada Główna Opiekuńcza

Represje wobec ludności polskiej i żydowskiej

Ziemie wschodnie

Aneksja ziem wschodnich do ZSRR - wybory 22 października 1939 r. do zgromadzeń ludowych Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy.

Represje i wysiedlenia ludności polskiej

Polskie Państwo Podziemne

Władze wojskowe: 27 IX 1939 Służba Zwycięstwu Polski

13 XI 1939 Związek Walki Zbrojnej,

14 II 1942 r. - Armia Krajowa

Dowódcy: gen. Stefan Grot-Rowecki

gen. Tadeusz Bór-Komorowski

Okręgi wojskowe

Władze cywilne:

Rząd Rzeczypospolitej w Londynie

Władze krajowe:

Delegat rządu na kraj (Cyryl Ratajski, Jan Piekałkiewicz,

Jan Jankowski)

Delegatura Rządu - departamenty (spraw wewnętrznych, skarbu, sprawiedliwości, oświaty i kultury, rolnictwa, przemysłu i handlu, pracy i opieki społecznej, komunikacji, poczt i telegrafów, likwidacji skutków wojny, odbudowy i robót publicznych, prasy i informacji)

Delegaci okręgowi i powiatowi

Państwowy Korpus Bezpieczeństwa

Rada Jedności Narodowej - utworzona 8/9 I 1944 r. jako podziemny parlament Rzeczypospolitej, przeciwwaga dla KRN; członkowie aresztowani w VI 1945 r.

POLSKA [RZECZPOSPOLITA] LUDOWA (1944 - 1989)

Charakterystyka ustrojowa:

Państwo tzw. demokracji ludowej, będącej w swej istocie trwałą formą rządów oligarchicznych, opartych na monopolu władzy partii komunistycznej (PZPR) z zachowaniem fasady konstytucyjnego ustroju demokracji parlamentarnej.

Ustrój gospodarczy zbudowany na monopolu własności państwa w bankowości, przemyśle ciężkim i większości branż przemysłu lekkiego, handlu zagranicznym i większości branż handlu wewnętrznego oraz centralnie sterowanej polityce ekonomicznej opartej na planowaniu gospodarczym i odejściu od gospodarki rynkowej.

Dominacja tzw. własności socjalistycznej (państwowej lub spółdzielczej) środków produkcji. Drugorzędne znaczenie tzw. własności indywidualnej (własności prywatnej środków produkcji ).

Ustrój społeczny oparty na idei „społeczeństwa bezklasowego”, tworzącego jednolity pod względem poziomu życia, wykształcenia, aspiracji „lud pracujący miast i wsi”. W rzeczywistości występowało znaczne rozwarstwienie społeczne związane z istnieniem różnych grup interesów, jak w szczególności mieszkańcy miast - mieszkańcy wieś; partyjni - bezpartyjni; wykształceni (inteligencja) - niedostatecznie wykształceni.

Antyreligijna świeckość państwa.

Policyjny styl rządów.

Powstanie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (1944 - 1952)

Budowa komunistycznego aparatu władzy:

Krajowa Rada Narodowa [31 XII 1943 - 19 I 1947] [przewodniczący Bolesław Bierut; od 31 XII prezydent KRN] - organ władzy ustawodawczej i wykonawczej (Prezydium); działała do powołania Sejmu Ustawodawczego

Decyzje mocarstw o losach Polski - Teheran XI/XII 1943; Jałta, 4 - 11 luty 1945 (granice: linia Curzona, linia Odry i Nysy Łużyckiej)

akceptacja przez KRN aneksji ziem wschodnich do ZSRR (23 I 1944)

22 VII 1944 - Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego i jego Manifest

31 XII 1944 - Tymczasowy Rząd RP (premier Edward Osóbka-Morawski)

28 VI 1945 - Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej (28 czerwca 1945 r.)

Terytorium: 312 tys. km2; ludność: 23 mln. (1945)

Przebudowa systemu społeczno-gospodarczego

1944 (6 IX) - dekret PKWN o reformie rolnej;

1946 (3 I) - ustawa KRN o nacjonalizacji przemysłu

1950 (20 III) ustawa o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki [nacjonalizacja majątków kościelnych]

Budowa systemu politycznego tzw. ludowładztwa

1947, 19 stycznia - Wybory do Sejmu Ustawodawczego

Blok Demokratyczny (PPR, PPS, SD, SL) 80% - 394 mandaty

PSL 10,3 % - 28 mandatów, Stronnictw Pracy (4,7%) - 12 md

1947 (19 II) - Ustawa o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej - tzw. Mała Konstytucja

[Sejm Ustawodawczy, Prezydent, Rada Państwa, Rada Ministrów, Najwyższa Izba Kontroli; Sądy]

1944 - 1950 dualizm administracyjny administracji terenowej (administracja rządowa - wojewodowie i starostwie; samorząd terytorialny - trójstopniowy)

1950 - likwidacja samorządu terytorialnego (ustawa z 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej) - rady narodowe

1952 - Konstytucja PRL z 22 lipca 1952 r. [obowiązywała od 22 VII 1952 do 1 I 1990]

Charakterystyka ogólna: konstytucja ramowa, ogólnikowa, wyrażająca podstawowe założenia ustroju państwa tzw. demokracji ludowej (socjalistycznego) zmierzającego do budowy ustroju komunistycznego.

Zasady naczelne (wg Andrzeja Burdy):

1. zasada fundamentalnej roli własności społecznej (socjalistycznej)

2. zasada planowania społeczno-gospodarczego;

3. zasada ludowładztwa

4. zasada systemu przedstawicielskiego

5. zasada praworządności

6. zasada współudziału mas w rządzeniu państwem

7) zasada jednolitej władzy państwowej

Rada Państwa - kolektywna głowa państwa

Sejm - jednoizbowy, 460 posłów wybieranych w wyborach 4 przymiotnikowych

Rada Ministrów - naczelny organ wykonawczo-zarządzający

Prezes Rady Ministrów

Prezydium Rządu

Wiceprezesi Rady Ministrów

Ministrowie i ministerstwa

Urzędy Centralne

Kierownicza rola PZPR (Komitet Centralny i Biuro Polityczne KC PZPR - I sekretarz PZPR)

„partia kieruje, a rząd rządzi”

Prawa i wolności obywatelskie:

1. prawo do pracy

2. prawo do wypoczynku

3. prawo do ochrony zdrowia

4. prawo do opieki nad małżeństwem, rodziną i młodzieżą

5. prawo do własności i indywidualnej i osobistej

6. prawa wyborcze

7. prawo zrzeszania się

8. wolność zgromadzeń, pochodów i manifestacji

9. prawo petycji

10. prawo do udziału w konsultacjach społecznych

11. prawo do nauki

12. prawo do korzystania ze zdobyczy kultury

13. nietykalność osobista

14. nienaruszalność mieszkania

15. tajemnica korespondencji

16. wolność sumienia i wyznania

Obowiązki obywatelskie:

1. obowiązek przestrzegania Konstytucji i ustaw, zasad współżycia społecznego

2. przestrzeganie socjalistycznej dyscypliny pracy

3. strzeżenie i umacnianie własności społecznej

4. obrona Ojczyzny

5. służba wojskowa

Nowelizacje - w sumie 23 razy

Między innymi:

1954 [25 IX] zniesienie gmin i wprowadzenie gromad.

1957 [13 XII] ustanowienie Najwyższej Izby Kontroli

1972, 1973, 1975 - reforma podziału terytorialnego i administracji lokalnej państwa

1976 [10 II] Polska państwem socjalistycznym ( w miejsce demokracji ludowej) PZPR przewodnią siłą społeczeństwa w budowie socjalizmu

1980 wyłączenie NIK ze struktury rządowej

1982 utworzenie Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu

1989 IV utworzenie Senatu i urzędu Prezydenta

1989 XII zmiana nazwy państwa, wykreślenie fragmentów o państwie socjalistycznym i przewodniej roli PZPR.

Upadek PRL i transformacja ustrojowa

Kryzys gospodarczy i społeczny

Polak głową Kościoła (16 X 1978)

Porozumienia gdańskie VIII 1980

NSZZ „Solidarność”

Stan wojenny 13 grudnia 1981

Przebudowa ustroju:

1980 [31 I] - Naczelny Sąd Administracyjny

1982 [26 III] - utworzenie Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu

1987 [15 VII] - utworzenie urzędu Rzecznika Praw Obywatelskich

„Okrągły stół” [6 II 1989 - 5 IV 1989]

Zmiany ustrojowe: m.in. zmiana ordynacji; kompetencje prezydenta, utworzenie Senatu; powrót do samorządu terytorialnego

Wybory „czerwcowe” 4 i 18 VI 1989 r.

PRAWO PRL

Prawo karne: Kodeks karny z 1932 r. uzupełniony o ustawy szczegółowe, w tym dekret z 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa [tzw. mały kodeks karny]

1969 (19 IV) - Kodeks karny (nowy)

Prawo cywilne:

1945 - 1946 unifikacja prawa, zniesienie kodeksów dzielnicowych, przez wprowadzenie w życie dekretów o prawie rzeczowym, prawie spadkowym, prawie rodzinnym, prawie małżeńskim majątkowym, prawo o aktach stanu cywilnego, prawie o księgach wieczystych, przepisy ogólne prawa cywilnego

Okres 1946 - 1964 - okres obowiązywania prawa zunifikowanego

Okres 1965 - 1989 okres prawa skodyfikowanego

1964 (23 IV) - Kodeks cywilny

1964 (25 II) - Kodeks rodzinny i opiekuńczy

1964 (17 XI) - Kodeks postępowania cywilnego

---