Szwajcarski lekarz, pedagog i psycholog mówił,, Dla dziecka zabawa jest pracą, dobrem, obowiązkiem i ideałem życia. Jest to jedyna atmosfera, w której może ono psychicznie oddychać, a zatem działać.” We współczesnym świecie matematyka coraz bardziej schodzi na drugi plan, coraz więcej ludzi ma z nią problemy, ważne więc jest by już od najmłodszych lat dzieci ucząc się jej zrozumiały, że nie jest ona wcale taka trudna i ucząc się jej, można to robić także poprzez zabawę. Właśnie temu mają służyć zabawy i gry paramatematyczne i matematyczne. Chciałabym moją pracą przybliżyć to, jak ważne miejsce zajmują w edukacji dziecka i jak wiele dobrego mogą przynieść w pierwszym bardziej świadomym zetknięciu się dziecka z matematyką.
Musimy pamiętać, że ,,celem nauczania matematyki jest nie tylko przekazanie pewnych treści merytorycznych wymienionych w programach nauczania, lecz przede wszystkim formowanie pożądanej postawy intelektualnej ucznia, w szczególności zaś pobudzanie aktywności umysłowej i chęci samodzielnego pokonywania trudności; kształcenie umiejętności logicznego i krytycznego myślenia, abstrahowania i matematycznego ujmowania zjawisk.” Ważne jest zatem to by w procesie matematycznego kształcenia dołożyć wszelkich możliwych starań, aby było ono jak najbardziej efektywne. I tu właśnie możemy zacząc mówić o grach i zabawach paramatematycznych i matematycznych. Należałoby jednak najpierw przybliżyć definicję tych słów.
,,W psychologii poprzez zabawę rozumie się, wynikającą z bezpośrednich potrzeb i zainteresowań, dobrowolnie podejmowaną działalność zmierzającą do określonego celu, które motywem podstawowym jest przyjemność związana z jej wykonaniem.” Zaś teoria nadmiaru energii F. Schillera i H. Spencera traktuje zabawę ,, jako możliwość wyładowania nadmiaru energii życiowej nagromadzonej w dziecku.” ,,Zabawa dziecka powstaje i kształtuje się wraz z jego rozwojem osobniczym, jest wynikiem jego własnej działalności. Jednocześnie wydaje się ona odbiciem rzeczywistości i zmienia się w zależności od otaczających dziecko realiów. Jest też działaniem sprawiającym małemu człowiekowi przyjemność, powinna mieć charakter twórczy i prowadzić do samodzielnego poznawania, a może nawet przekształcić rzeczywistość.”. Nie należy stosować pojęć zabawa i gra zamiennie, nie każda zabawa jest grą, natomiast każda gra jest zabawą. R. Więckowski wymienia trzy warunki mówiące o tym kiedy zabawa jest grą: Sprawia osobie działającej przyjemność i zadowolenie, posiada określone reguły, przewiduje obowiązek świadczeń na rzecz wygrywającego
Według S. Kasprowicz podział zabaw i ich klasyfikacja jest rzeczą bardzo trudną do zrobienia, dlatego też podejmowano różne kryteria klasyfikacji, takie jak:
Zdolności i funkcjonowanie psychiczne rozwijające i kształtujące się podczas zabawy ( K. Gross, E. Claparede)
Rodzaj towarzyszących zabawie przeżyć ( Ch. Buhler, A. Russel)
Wpływ czynników społeczno- kulturowych na zabawę ( J. Huizinga, J. Chateau)
Do zabaw dydaktycznych zalicza się między innymi, wszelkiego rodzaju loteryjki wymagające znajomości i sprawdzenia wiedzy matematycznej, układanki, rebusy, krzyżówki, gry stolikowe tj, chińczyk, domino, warcaby.
Przykładowymi zabawami dydaktycznymi są:
Fasola pod kocem:
Ziarna fasoli przykrywamy kocem. Dzieci muszą je policzyć za pomocą dotyku
Znajdź swoją parę.
Dzieci ustawiają się w dwóch kołach jednakowo licznych. Mają różnokolorowe chusteczki. Po dwie chusteczki są w tym samym kolorze, ale każda w innym kole. Chodząc dookoła, dzieci śpiewają rytmiczną piosenkę. Po jej zakończeniu nauczyciel woła: Znajdź swoją parę. Każde dziecko dobiera parę zgodnie z kolorem chusteczki.
Gry matematyczne możemy podzielić na: Gry strategiczne: czyli takie, w których końcowy efekt zależy od świadomego wyboru właściwego sposobu gry ( strategii) i wymaga wysiłku intelektualnego i określonego zasobu wiedzy. Gry losowe: to znaczy takie, o których przebiegu decyduje przypadek
Istnieją jednak gry strategiczne, które mają charakter losowy. W obrębie tego podziału, można wyróżnić również gry: algebraiczne, arytmetyczne, probabilistyczne,
kombiratoryjne.
Przykładowymi grami matematycznymi może być ,,Matematyczny Piotruś”, polegający na tym, że po jednej stronie karty są zadania matematyczne dostosowane do umiejętności dziecka a po drugiej obrazek, obrazki są sparowane i dziecko mając dostateczną wiedzę szybko odnajdzie pary.
Inną grą jest Krzyżówka matematyczna: Krzyżówki są układane dla różnego przedziału wiekowego, jak i o różnej tematyce. Większość dzieci i młodzieży jest zaznajomiona i lubi tego rodzaju rozrywkę. Wykorzystanie krzyżówki na lekcji matematyki zależy głównie od inwencji i pomysłowości nauczyciela. Do stworzenia krzyżówki matematycznej nadają się nowo poznane przez uczniów pojęcia i nazwy. Rozwiązując takie krzyżówki uczniowie często wykorzystują podręczniki, przyzwyczajając się do samodzielnej pracy z tekstem matematycznym. Do diagramu można wpisywać nie tylko litery. Wyniki działań czy obliczeń, w postaci liczbowej, również nadają się do określenia do krzyżówek. W każdą kratkę wpisuje się wówczas jedną cyfrę. Taka forma sprawdzania prawidłowości wyniku jest bardziej efektywna, gdyż uczeń w każdej chwili może zauważyć błąd w obliczeniach - krzyżówka nie będzie się zgadzać. Krzyżówki mogą być stosowane na lekcji jako forma utrwalenia materiału wprowadzonego w czasie zajęć bądź jako samodzielna praca domowa.
Funkcje gier i zabaw dydaktycznych
Metodyka stosowania gier i zabaw dydaktycznych nie została jeszcze w pełni wypracowana. Wprowadzenie tego środka dydaktycznego do nauczania matematyki niesie ze sobą jednakże wiele zalet i korzyści. Jednym z propagatorów stosowania tej metody jest Z. Semadeni. Twierdzi on, że gry dydaktyczne stanowią doskonałą okazję do pobudzenia do pracy dzieci nieśmiałych lub przekonanych o swoim braku zdolności do matematyki. Gra kojarzy się dzieciom z zabawą, a zaangażowanie emocjonalne pozwala przezwyciężyć lęk przed włączeniem się do wspólnego działania. Ważne jest także to, że gry są prowadzone między uczniami, a nie w relacji uczeń - nauczyciel. Dziecko rozmawia z partnerem równorzędnym, swoim kolegą. Wprowadzenie pewnych pojęć za pomocą gier może dać lepsze wyniki niż stosowanie metod tradycyjnych.
Na ogół wyróżnia się następujące funkcje gier i zabaw matematycznych:
motywacyjne:
a/ pozwalają na okazjonalne nauczanie matematyki, uczeń bawiąc się i nie odczuwając znużenia ćwiczy swoje umiejętności matematyczne, poznaje pojęcia i struktury matematyczno - logiczne, które tworzą się na bazie indywidualnego doświadczenia;
b/ chęć wygranej stanowi motywację do maksymalnego wysiłku intelektualnego;
poznawcze:
a/ ułatwiają poznanie i pogłębiają rozumienie pewnych pojęć i twierdzeń;
b/ uczą formułowania i weryfikowania hipotez;
c/ kształtują umiejętność posługiwania się językiem matematycznym;
d/ dążenie do sukcesu w grze jest motorem rozwoju myślenia, bowiem szansę wygrania ma ten, kto mniej posługuje się metodą prób i błędów, a w większym stopniu potrafi przewidywać sposób dojścia do prawidłowego wyniku;
dydaktyczne:
a/ rozwijają mowę dziecka, które w grze musi adekwatnie przedstawiać pewne informacje;
b/ stanowią środek pozwalający na wyrównanie braków w rozwoju intelektualnym dzieci;
c/ zwiększają u dzieci zainteresowanie matematyką;
d/ dają szansę na uwierzenie w swoje możliwości poprzez elementy losowe;
e/ aktywizują procesy poznawcze, wymuszając działanie ucznia w sposób nie represyjny, bowiem w grze uczestnicy kontrolują się nawzajem;
wychowawcze:
a/ uczą opanowania i cierpliwości;
b/ przyzwyczajają do przestrzegania dyscypliny;
c/ uświadamiają uczniom potrzebę podporządkowania się wymogom współdziałania w zespole
d/ kształtują postawę koleżeńską.
Gry i zabawy rozwijają rożnego rodzaju aktywność począwszy od percepcyjnej, asymilacyjnej aż po twórczą, jak więc widać, dziecko wiele korzysta ucząc się po przez grę czy też zabawę, jest to ważne szczególnie wtedy gdy musi powtarzać wielokrotnie żmudne ćwiczenia, poprzez taką formę przyswoi wiedzę szybciej oraz z radością będzie korzystać z dotychczasowej wiedzy.
BIBLIOGRAFIA:
Filip F., Rams T., ,,Dziecko w świecie matematyki”, Kraków 2000
Okoń W., Słownik pedagogiczny, Warszawa 1975
Semadeni Z., Nauczanie początkowe matematyki, Warszawa 1991
Więckowski R., ,,Gry i zabawy ogólnorozwojowe”, W: Nauczanie Początkowe, 1982/83
J. Filip, T. Rams, ,,Dziecko w świecie matematyki”, Kraków 2000, s. 67
Tamże, s. 68
Tamże, s. 69
Tamże, s. 69
Tamże, s. 69
R. Więckowski, ,,Gry i zabawy ogólnorozwojowe”, W: Nauczanie Początkowe, 1982/83
J. Filip, T. Rams, ,,Dziecko w świecie matematyki”, Kraków 2000, s. 72