PŁYN MÓZGOWO-RDZENIOWY

• CECHY FIZYCZNE

• BADANIE BIOCHEMICZNE

• BADANIE CYTOLOGICZNE

• Do badań laboratoryjnych pobiera się płyn mózgowo-rdzeniowy poprzez nakłucie lędźwiowe (L4-L5) lub podpotyliczne, rzadko przez nakłucie komór mózgu.

• Płyn pobiera lekarz do 2-3 probówek po około 2 ml w każdej.

• Każdemu pobraniu pmr powinno towarzyszyć pobranie krwi żylnej, w ilości pozwalającej na uzyskanie 2 ml surowicy.

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego obejmuje:

Określenie cech fizycznych

1. Barwa

2. Przejrzystość

3. Tendencja do wykrzepiania

• Prawidłowy pmr jest bezbarwny, całkowicie przejrzysty i nie wykazuje tendencji do wykrzepiania

• Zmętnienie występuje najczęściej na skutek dużej cytozy. Pleozcytoza 300-400 komórek/μl powoduje lekką opalescencję, rzadziej zmętnienie może być spowodowane obecnością dużej liczby bakterii

• Niewielka ilość krwi daje opalescencję i różowe zabarwienie, większa ilość wygląd czerwono-mętny;

• Żółte zabarwienie jest najczęściej spowodowane krwotokiem do przestrzeni płynowych (krwotok podpajęczynówkowy). Ksantochromia może też występować u dorosłych w przebiegu żółtaczek, gdy poziom bilirubiny w surowicy przekracza 256 μmol/l, a u noworodków w żółtaczce poporodowej

Badanie cytologiczne

1. Określenie liczby komórek jądrzastych w 1μl (cytoza, pleocytoza);

2. Identyfikacja komórek (cytogram)

• Pleocytoza- liczba komórek jądrzastych w 1μl , nie przekracza 5 komórek u ludzi dorosłych oraz 30 u noworodków. Do ilościowej oceny komórkowości pmr używa się komory Fuchsa-Rosenthala

• Cytogram- określenie ilości i składu komórkowego, na skład płynu wpływa rodzaj i lokalizacja zmian chorobowych

Badanie biochemiczne

1. Oznaczenie stężenia białka całkowitego

2. Odczyn białkowy Pandy'ego

3. Odczyn globulinowy Nonne-Apelta

4. Oznaczenie stężenia glukozy

5. Oznaczenie stężenia chlorków

6. Elektroforeza lub oznaczenia immunochemiczne frakcji białkowych

• Białko całkowite

Prawidłowe jego stężenie w pmr wynosi 15-45 mg/dl. Badanie białka całkowitego i białek specyficznych ma na celu ocenę przepuszczalności bariery krew-mózg i wykrycie lokalnej syntezy Ig.

1. Oznacza się metodą Extona (reakcja kwasu sulfosalicylowego w obecności siarczanu amonu), gdzie wytrącone zostają wszystkie frakcje białkowe dając widoczne zmętnienie (proporcjonalne do zawartości białka w próbce)

2. Reakcja w roztworze kwasu z czerwienia pirogalolową i molibdenianem. Intensywność zabarwienia barwnego kompleksu jest proporcjonalna do stężenia białka w pmr.

• Odczyn Pandy'ego

Fenol poprzez denaturację wytrąca białko (albuminy, globuliny). Wynik dodatni jest wówczas, gdy stężenie białka w pmr przekracza 40 mg/dl i świadczy to o zaburzonej przepuszczalności bariery krew-mózg

• Odczyn globulinowy Nonne-Apelta

Nasycony siarczan amonu wytrąca globuliny, nie uszkadzając przy tym albumin. Dodatni wynik tej próby (nawet przy ujemnym odczynie Pandy'ego) świadczy o chorobach zapalnych z towarzysząca miejscową syntezą fibrynogenu.

• Oznaczanie glukozy

Stężenie glukozy w pmr wynosi 40-85 mg/dl. Do badania zawartości glukozy w pmr może zostać wykorzystana każda metoda pomiarowa używana w odniesieniu do krwi.

Oznaczanie zawartości cukru ma istotne znaczenie w aspekcie diagnostyki różnicowej wirusowego i gruźliczego zapalenia opon mózgowych.

• Oznaczanie chlorków

Prawidłowe stężenie chlorków w pmr wynosi 100-130 mEq/l. Ich poziom koreluje ze stężeniem we krwi, ulega jednak znacznemu obniżeniu wraz ze wzrostem stężenia białka w pmr.

Zasada metody oznaczania i odczynniki- takie same jak przy oznaczeniu we krwi

• Oznaczenie cytokin

Odgrywają one ważna rolę przekaźnikową, należą do białek endogennych modulujących wszystkie fazy odpowiedzi immunologicznej

Oznaczane cytokiny to:

• TNF- mediator odpowiedzi ostrej fazy na bodźce zapalne (LPS)

• IL-1 -indukuje syntezę białek ostrej fazy i białek dopełniacza

• IL-6 - stymuluje proliferacje i dojrzewanie limfocytów B przez co koreluje z ilością wytwarzanych p/c

• IL-10 - podwyższone stężenie obserwuje się w przebiegu zakażeń pasożytniczych i infekcjach wirusem Ebola (EBV)

Elementy komórkowe pmr:

• Limfocyty małe

Komórki jednojądrzaste, z okrągłym silnie wybarwionym jądrem i cienkim pierścieniem cytoplazmy. W prawidłowym pmr stanowią 40-60% wszystkich elementów morfotycznych.

• Limfocyty średnie i duże

Charakteryzują się okrągłym jądrem i błękitnie zabarwiona cytoplazmą. Często można stwierdzić obecność limfocytów pobudzonych posiadających większą obwódkę silnie barwiącej się na granatowo cytoplazmy i wypustki. Jądro jest intensywnie zabarwione z charakterystyczną gruboziarnistą chromatyną i jąderkami (1-2) oraz przejaśnieniem cytoplazmy wokół niego.

• Komórki plazmatyczne

Jednojądrzaste, podobne do małych limfocytów, o owalnym lub okrągłym jądrze, zawsze ułożonym mimośrodkowo i o szprychowatej chromatynie.

• Monocyty

Komórki jednojądrzaste, z najczęściej nerkowatym jądrem oraz jasnoniebieską lub szarą cytoplazmą. W okresie pobudzenia widoczne są liczne wodniczki

• Makrofagi

Charakteryzują się szaro-niebieską, matową cytoplazmą, najczęściej nie mają wyraźnie zaznaczonych konturów, wodniczki liczne, często układające się w grona. W jednym preparacie rozmiary makrofagów mogą być znacznie zróżnicowane.

Ich obecność w płynie jest zawsze wyrazem patologii!!!!

• Komórki żerne

Są późniejszym etapem rozwojowym makrofagów. W licznych wodniczkach mogą być widoczne krople tłuszczu, rzadziej glikogenu, ciemne ziarna hemosyderyny będące pozostałością po strawionych erytrocytach

• Neutrofile

Wielojądrzaste komórki ze słabo barwiącą się różową cytoplazmą

• Komórki białaczkowe (blasty)

Duże, jednojądrzaste komórki o polimorficznym jądrze i cytoplaźmie. Często występują w stanie podziału mitotycznego (tzw. figury podziału)

• Komórki nowotworowe

Ich ilość i wygląd zależy od rodzaju i umiejscowienia nowotworu. Im bardziej anaplastyczny typ nowotworu, tym komórki wykazują większą tendencję do tworzenia skupisk.

Dokładną identyfikacje komórek umożliwiają techniki cytometrii przepływowej, cytoimmunochemiczne i cytochemiczne.

Wykonanie badania płynu mózgowo-rdzeniowego

A. W nieodwirowanym pmr :

1. Określenie barwy

Płyn może być wodojasny, krwisty, słomkowy itd. Żółta barwa (ksantochromia) po odwirowaniu pochodzi z przemian bilirubiny powstałej na skutek rozpadu erytrocytów bądź przenikaniu bilirubiny z osocza.

2. Przejrzystość

Płyn należy oglądać w probówce pod światło na ciemnym tle. W przypadku mętnych płynów, przejrzystość należy ocenić przed i po odwirowaniu

3. Okreśenie pleocytozy w komorze Fuchsa-Rosentala

Należy dodać 0,2ml pmr i 0,02ml płynu SAMSONA (stosunek 1:100).

Pleocytozę liczy sie w 16 dużych kwadratach kamery, wynik zaś dzieli przez 3 w celu uzyskania ilosci komórek w 1μl. Jeżeli pleocytoza wynosi więcej niż 5 komórek/μl u osoby dorosłej to należy wykonać preparat w cytowirówce .

B. W odwirowanym pmr:

1. Określenie barwy i przejrzystości

2. Z supernatantu wykonanie odczynów białkowych:

Próba Nonne-Apelta: np. do 200μl pmr dodać 200μl odczynnika NA (równe objętości)

Próba Pandy'ego: do 1 kropli pmr (20μl) dodać 1000μl odczynnika Pandy'ego

Ocena zmętnienia:

- brak

± ślad opalescencji

+ średnia opalescencja, silna opalescencja

++ zmetnienie

+++ zmlecznienie

++++ wytrącenie

C. Ocena mikroskopowa preparatu pmr

Obejrzeć cały preparat pod mikroskopem

Różnicować komórki pod imersją (pow 1000x)

Komora Fuchsa-Rosenthala:

---