Agnieszka Łakomy
Instytut Bibliotekoznawstwa
i Informacji Naukowej
Uniwersytetu Śląskiego
w Katowicach
Historia i bibliologia: księga dedykowana pamięci doktora Zdzisława Konstantego Jagodzińskiego (1927-2001). Pod red. Janusza Farysia i Marka Szczerbińskiego. Gorzów Wlkp. 2005.
W 2005 roku w Gorzowie Wielkopolskim nakładem Instytutu Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Szczecińskiego, Instytutu Politologii Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zamiejscowego Wydziału Kultury Fizycznej Poznańskiej AWF w Gorzowie Wielkopolskim oraz Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” została wydana pozycja pt.: Historia i bibliologia pod redakcją Janusza Farysia i Marka Szczerbińskiego. Jest to księga dedykowana pamięci doktora Zdzisława Konstantego Jagodzińskiego.
Zdzisław Konstanty Jagodziński był historykiem, publicystą, bibliotekarzem, działaczem emigracyjnym. Urodził się 14 stycznia 1927 roku w Białokrynicy koło Krzemieńca. Nie ominęły go zawieruchy historii. W czasie II wojny światowej został rozdzielony z ojcem, którego wywieziono do łagru. Tego losu nie uniknął również Zdzisław z matką. Zostali wywiezieni do Kazachstanu. Po wejściu w życie układu Sikoski-Majski, rodzina Jagodzińskich znowu się połączyła i razem z innymi zesłańcami objętymi amnestią została przetransportowana do Iranu. Tam Zdzisław rozpoczął naukę w utworzonych specjalnie dla przybyłych dzieci szkołach. Po ukończeniu wojny cała rodzina znalazła się w Wielkiej Brytanii, gdzie dzięki stypendium Zdzisław skończył studia historyczne. Później rozpoczął pracę w Bibliotece Polskiej w Londynie i został zastępcą ówczesnej kierowniczki, dr Marii Danilewicz. Po zrezygnowaniu przez nią ze stanowiska, Jagodziński przejął jej funkcję. Oprócz tego zajmował się publicystyką. W jego twórczości można wyróżnić dwa nurty naukowy i popularny. W omawianej Historii i bibliologii szczegółowo przedstawiono jego życiorys, zaprezentowano tematykę jego twórczości publicystycznej oraz omówiono działalność naukową i organizacyjną.
Materiał zamieszczony w recenzowanej publikacji podzielono tematycznie na cztery rozdziały: 1) Z dziejów Polski i emigracji, 2) Pamiętniki i wspomnienia, 3) Wybrane zagadnienia bibliologiczne oraz 4) Varia. Taki podział materiału nawiązuje oczywiście do działalności i zainteresowań dr. Jagodzińskiego i umożliwia przejrzyste uporządkowanie wszystkich opublikowanych tekstów.
Pierwszy rozdział porusza zagadnienia związane z historią Polski oraz emigracji polskiej i zawiera 11 artykułów zróżnicowanych tematycznie. Większość tekstów omawia tematykę związaną z okresem drugiej wojny światowej, choć kilka z nich odnosi się do czasów późniejszych. Tak właśnie jest z tekstem autorstwa Adama Makowskiego omawiającym Święta państwowe z lat PRL w piętnastoleciu Trzeciej Rzeczpospolitej na przykładzie Szczecina oraz artykułem Mariusz Gizowskiego, który przedstawia próbę socjologicznego opisu uwarunkowań i tendencji zmian w polskiej strukturze społecznej w okresie transformacji ustrojowej.
Ważnym kontekstem dla licznych artykułów w tym rozdziale jest problematyka emigracji. W kręgu tej tematyki pozostaje Tadeusz Wyrwa, omawiający sytuację Polaków w obozie-więzieniu Miranda del Ebro w latach 1940-1943. Jest to bardzo ciekawy i wnikliwie opracowany materiał archiwalny zawierający wiele mało znanych danych dotyczących tego obozu. Autor kreśli losy Polaków, opisuje życie w samym obozie. Wszystkie zawarte w tekście informacje oparte są na materiale źródłowym.
Osoby zajmujące się literaturą polską na obczyźnie znajdą w tej części publikacji ciekawe teksty związane z tą tematyką. Autorzy omawiają m.in. postać Tymona Terleckiego, nestora polskiej literatury emigracyjnej, krytyka literackiego i teatralnego, eseisty i organizatora życia naukowego i literackiego w Anglii oraz Stanach Zjednoczonych, a przede wszystkim ukazują jego kontakty z Kazimierzem Wierzyńskim. Tematyką znajomości tych dwóch ważnych dla kultury polskiej postaci zajęła się Nina Taylor-Terlecka. Ważnym uzupełnieniem tych danych jest przedruk artykułu Tymona Terleckiego wydanego w nr 8 londyńskich „Wiadomości” z 22 lutego 1953 roku, a dotyczący problematyki Biblioteki Polskiej w Londynie. Jest to potrzebny tekst, po pierwsze ze względu na to, że dr Jagodziński również był związany z „Wiadomościami”, a po drugie był wieloletnim kierownikiem omawianej biblioteki.
Jeden z artykułów poświęcony jest kolejnemu ważnemu Polakowi, gen. Sławojowi Felicjanowi Składkowskiemu. Był on premierem Polski, który razem z rządem po agresji ZSRR na Polskę opuścił kraj. Jego pobyt w Anglii szeroko i wnikliwie omawia Marek Sioma.
Pozostałe artykuły zamieszczone w tej części omawiają następujące kwestie: Rober Litwiński zajął się Losami rodzin polskich policjantów pod radziecką okupacją (1939-1941), Arkadiusz Adamczyk przedstawił Ocenę polityki rządów gen. Władysława Sikorskiego i Stanisława Mikołajczyka przez emigracyjne środowiska piłsudczyków w latach 1939-1944, Zygmunt Woźniczka zdecydował się także przeanalizować polityczne kwestie - napisał tekst pt. Rząd polski na uchodźstwie w Londynie i podziemie w kraju wobec przyłączenia Ziem Zachodnich i Północnych w 1945 roku, Robert Stopikowski w swoim tekście analizuje Wartości chrześcijańskie w życiu społeczno-politycznym społeczeństwa polskiego na łamach „Tygodnika Warszawskiego” (1945-1948), zaś Andrzej Chodubski zajął się problematyką Polaków na Kaukazie omawiając to zagadnienie w dwóch aspektach, przedstawiając przeszłość i teraźniejszość naszych rodaków żyjących na tamtych terenach.
Drugi rozdział omawianej pozycji nosi tytuł Pamiętniki i wspomnienia. W jedenastu artykułach w nim zamieszczonych autorzy podeszli do problematyki w bardzo różny sposób. Choć wszystkie teksty połączone są właśnie wątkiem pamiętnikarskim lub wspomnieniowym, to w rozdziale tym można wyróżnić kilka głównych tematów. Po pierwsze analizuje się na podstawie materiału pamiętnikarskiego stosunek ludzi do sytuacji politycznej w czasie drugiej wojny i tuż po niej. Drugim aspektem jest przedstawienie historii życia konkretnych osób, opartego na analizie wspomnień bądź pamiętników. Prezentuje się sylwetki Romana Dmowskiego oraz Witolda Giedroycia. Do trzeciej grupy zagadnień można zaliczyć te teksty, które poświęcone są metodologii badań i wykorzystywania w nich właśnie materiału pamiętnikarskiego. Jeden z tekstów ma charakter bibliologiczny. Andrzej Suchcitz zdecydował się w nim na omówienie dwóch pamiętników ze zbiorów Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie.
Pamiętniki i wspomnienia to bardzo ciekawy rozdział, przede wszystkim ze względu na to, że opiera się w większości na analizie materiału źródłowego w postaci autentycznych wypowiedzi osób uczestniczących w wydarzeniach drugiej wojny światowej. Przedstawia ich stosunek do sytuacji wojennej. Oprócz tego zawiera także wskazówki metodologiczne przydatne przy badaniach źródeł historycznych odnoszących się do tego okresu.
Ze względu na działalność bibliologiczną dr. Jagodzińskiego w książce znalazł się także rozdział dotyczący tej problematyki. Autorzy potraktowali to zagadnienie bardzo szeroko, co umożliwia czytelnikowi zajmującemu się bibliologią na znalezienie interesującego aspektu. Większość publikowanych tekstów omawia dzieje biblioteki, ich historię, strukturę organizacyjną i zbiory. Danuta Sieradzka przedstawiła dzieje biblioteki magistrackiej miasta Chorzowa. Autorka zajęła się tym zagadnieniem, gdyż jak sama pisze w okresie międzywojennym na terenie województwa śląskiego działało wiele bibliotek. Były to placówki szkolne, oświatowe, naukowe i prywatne. Równolegle funkcjonowały biblioteki związane z administracją państwową i samorządem komunalnym. Te ostatnie działające w miastach i gminach nie doczekały się obszernego i wnikliwego opracowania. D. Sieradzka starała się odtworzyć historię biblioteki magistrackiej miasta Chorzowa na podstawie analizy obecnego księgozbioru Biblioteki Urzędu Miejskiego w Chorzowie oraz nielicznych zachowanych źródeł archiwalnych.
Biblioteki z okresu międzywojennego stanęły także w centrum zainteresowań innego autora publikującego w omawianej pracy, Wojciecha Skóry. Przedstawił on temat Biblioteki resortu spraw zagranicznych Drugiej Rzeczpospolitej (1918-1939). Omówił wnikliwie pracę i działalność Centralnej Biblioteki MSZ oraz te instytucje, które działały przy placówkach MSZ zagranicą przedstawiając strukturę ich zbiorów.
W kręgu podobnych zagadnień znajduje się także tekst Piotra Majera, który omówił sytuację organizacyjną bibliotek polskiej Policji. W swoich rozważaniach autor skupił się na dwóch wiodących bibliotekach: Centralnej Bibliotece Policyjnej powiązanej z Centrum Szkolenia w Legionowie oraz Bibliotece Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie. Majer przedstawił księgozbiory tych instytucji.
Pozostałe artykuły zawarte w rozdziale trzecim, poruszają wielorakie zagadnienia dotyczące kultury i książki. Barbara Góra przedstawiła Druki krakowskich oficyn Łazarza Andrysowicza i Piotrowczyków w zbiorach Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Palplinie i omówiła repertuar tych wydawców.
Innym ciekawym tekstem odnoszącym się do zagadnień historycznych jest tekst Mieczysława Wieliczko, w którym autor analizuje problem „kłamstwa katyńskiego”, jego przedstawienia w prasie, oraz działalności Polonii na rzecz zmiany tej kwestii.
Sylwetki znanych polonofilów prof. dr. hab. Hainza Kneipa i dr. Matthiasa Kneipa przedstawiły Maria Kalczyńska i Anna Marcol. Autorki omówiły właśnie te postaci ze względu na ich znaczenie w propagowaniu Polski na terenie Niemiec. Prof. Kneip zasłużył się przede wszystkim w zakresie badań nad polską literaturą (...). Natomiast dr Kneip okazał się dobrym promotorem relacji polsko-niemieckich poprzez upowszechnianie swojej twórczości poetyckiej i eseistycznej, naukowej i społecznej. Tekst ten w ciekawy sposób zapoznaje czytelnika z biografiami polonofilów niemieckich.
W ostatniej części Historii i bibliologii umieszczono sześć artykułów określonych mianem Varia. Ze względu bowiem na ich tematykę nie mogły być przedstawione w innych rozdziałach. Znalazły się tutaj kwestie związane z problematyką emigracji, ale także Polski, czy wpływu Rosji na bezpieczeństwo międzynarodowe. Jeden z tekstów poświęcony jest frapującemu wszystkich zagadnieniu kradzieży Bursztynowej Komnaty w czasie drugiej wojny światowej.
Historia i bibliologia jest wydawnictwem o dużej wartości merytorycznej. Zawarte w niej teksy poruszają wiele ciekawych zagadnień związanych tematycznie z zakresem działalności dr. Jagodzińskiego. Zapoznają czytelnika m.in. z problematyką emigracyjną, ale także historią Polski, czy zagadnieniami bibliologicznymi. To zróżnicowanie tematyczne artykułów sprawia, ze pozycja ta będzie przydatna badaczom wielu dziedzin, choć jest szczególnie godna polecania osobom, w których kręgu zainteresowań znajduje się problematyka emigracyjna. Całość pracy dopełnia dobrze opracowany życiorys jubilata oraz bogaty aparat pomocniczy, wskazujący na wysoki poziom merytoryczny pracy.
Historia i bibliologia: księga dedykowana pamięci doktora Zdzisława Konstantego Jagodzińskiego (1927-2001). Pod red. Janusza Farysia i Marka Szczerbińskiego. Gorzów Wlkp. 2005.
Historyk literatury polskiej na obczyźnie, pisarka, działaczka emigracyjna. Była wieloletnim dyrektorem polskiej Biblioteki Narodowej w Londynie, współpracowała z Paryską Kulturą i Radiem Wolna Europa. <http://pater.kul.lublin.pl/wystawy/vita_mutatur/2003/danilewicz-zielinska/maria_danilewicz-zielinska.htm>
M. Szczerbiński, E. Walewander: Zdzisław Konstanty Jagodziński (1927-2001). Życie i dzieło. W: Historia i bibliologia..., s. 9-20.
M. Gizowski: Uwarunkowania i tendencje zmian w polskiej strukturze społecznej w okresie transformacji ustrojowej. Próba socjologicznego opisu. W: Historia i bibliologia..., s. 145-153.
N. Taylor-Terlecka: Tymona Terleckiego i Kazimierza Wierzyńskiego mały kalendarzyk przyjaźni. W: Historia i bibliologia..., s. 87-97.
G. Wieczorek: Głos Tymona Terleckiego w obronie Biblioteki Polskiej w Londynie. W: Historia i ..., s. 99-105.
M. Sioma: Angielskie lata generała Sławoja Felicjana Składkowskiego. W: Historia i bibliologia..., s. 75-85.
A. Chodubski: O przeszłości i teraźniejszości Polaków na Kaukazie. W: Historia i bibliologia..., s. 107-121.
P. A. Leszczyński: „Dziennik”i Bronisława Żongołłowicza (1869-1944) jako źródło wiedzy o wyznaniowych aspektach prawa i polityki Drugiej Rzeczypospolitej. W: Historia i bibliologia..., s. 157-170; B. Misiak, A. Palimąka, W. Malejka: Problem ludności niemieckiej na terenie Górnego Śląska (1945-1949) w świetle pamiętników. W: Historia i bibliologia..., s. 193-203; B. Kubis: Z problemów ewakuacji ludności niemieckiej Śląska Opolskiego po drugiej wojnie światowej w świetle pamiętników. W: Historia i bibliologia..., s. 205-213; T. P. Rutkowski: Rząd polski na uchodźstwie (1939-1945) w świetle pamiętników i wspomnień. W: Historia i bibliologia..., s. 223-231.
T. Serwatka: Fragmenty wspomnień Stanisława Zielińskiego (1875-1945) o Romanie Dmowskim. W: Historia i bibliologia..., s. 171-176.
A. Dobroński: Ze wspomnień majora Witolda Giedroycia. W: Historia i bibliologia..., s. 177-185.
A. Suchcitz:O dwóch wybranych pamiętnikach ze zbiorów Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. W: Historia i bibliologia..., s. 187-191.
D. Sieradzka: Z dziejów biblioteki magistrackiej miasta Chorzowa. W: Historia i bibliologia..., s. 279-286.
M. Wieliczko: Na śladach dokumentacji prawdy o Katyniu. W: Historia i bibliologia..., s. 299-308.
M. Kalczyńska, A. Marcol: Hainz Kneip i Matthias Kneip - badacze i popularyzatorzy literatury i kultury polskiej w Niemczech. W: Historia i bibliologia..., s. 317-325.
Tamże, s. 317.
M.in.: W. Musialik, A. Nawrocka: O jednej z ankiet tygodnika „Wiadomości”. W: Historia i bibliologia..., s. 345-356; R. Potocki: Polityka władz polskich wobec kwestii ukraińskiej w przededniu wybuchu drugiej wojny światowej. W: Historia i bibliologia..., s. 357-373; W. Stankiewicz: Uwarunkowania polityczno-militarne federacji rosyjskiej a bezpieczeństwo międzynarodowe. W: Historia i bibliologia..., s. 393-410.
D. Matelski: Losy Bursztynowej Komnaty podczas drugiej wojny światowej. Mity i rzeczywistość. W: Historia i bibliologia..., s. 375-384.
2