Traktaty europejskie
Po ciężkich doświadczeniach II wojny światowej zaczęła rodzić się w Europie idea mająca na celu stworzenie takich struktur, które z jednej strony przyczyniłyby się do uniknięcia w przyszłości konfliktu zbrojnego, a z drugiej strony mogłyby służyć rozwojowi ekonomicznemu odbudowujących się państw.
Idea ta znalazła swój początek we Francji. Jej pomysłodawcą był Jean Monnet - minister planowania Francji, a kontynuatorem francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman.
Właśnie ten ostatni 5 maja 1950 r. ogłosił deklarację, która stała się podstawą tzw. „Planu Schumana”, dającego początek Wspólnotom Europejskim.
Główne założenia „Planu Schumana” to:
stworzenie międzynarodowej organizacji, zapewniającej NRF równoprawną pozycję w stosunkach z innymi państwami-stronami porozumienia dotyczącego produkcji węgla i stali,
kontrola produkcji w tym sektorze przez organ niezależny od poszczególnych państw członkowskich, w tym także NRF.
Plan ten całkowicie zmieniał dotychczasową politykę Francji wobec Niemiec. Niemcy stawały się teraz partnerem Francji w dziedzinie przemysłu węglowego i stalowego, a obydwa te państwa otwierały się na inne państwa Europy w ramach nowej organizacji. Dawało to początek budowie federacji europejskiej i było pierwszym krokiem ku integracji następnych sektorów gospodarki, co w następnej kolejności miało prowadzić do pełnej integracji ekonomicznej Zachodniej Europy.
Idee przedstawione w Planie Schumana poparło sześć rządów: Francji, NRF, Belgii, Holandii, Luksemburga i Włoch. Poparła je też Wielka Brytania, ale nie przystąpiła jeszcze do tego projektu.
Od 10 czerwca 1950 r. do 19 marca 1951 r. sześć wyżej wymienionych państw prowadziło negocjacje, a 18 kwietnia 1951 r. w Paryżu podpisano Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Traktat ten wszedł w życie 22 lipca 1952 r.
Główne zadania Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali to: racjonalizacja produkcji, dystrybucji, podniesienie jakości integracji sektoralnej w zakresie węgla, stali, żelaza i złomu.
Wspólny Rynek opiera się na czterech zasadach:
zakaz ceł eksportowych i importowych oraz opłat o podobnym charakterze oraz ograniczeń ilościowych w obrocie węglem i stalą,
zakaz środków lub praktyk dyskryminujących niektórych producentów, nabywców lub konsumentów oraz zakaz środków i praktyk utrudniających nabywcy wybór dostawcy,
zakaz subwencji lub innych form pomocy przyznawanej przez państwo albo specjalnych obciążeń przez nie nakładanych,
zakaz praktyk restrykcyjnych dotyczących podziału lub eksploatowania rynków.
Wspólnota posiadała ponadpaństwową strukturę organizacyjną.
Jej organami były:
Wysoka Władza,
Specjalna Rada Ministrów,
Zgromadzenie Ogólne,
Trybunał Sprawiedliwości.
Wysoka Władza - to organ egzekutywy, składający się z dziewięciu członków (ośmiu mianowanych za zgodą wszystkich Państw Członków, a dziewiąty delegowany przez ósemkę, aby podkreślić ponadpaństwowy charakter Wspólnoty). Wysoka Władza miała za zadanie tworzenie i wykonywanie prawa wspólnotowego, a jej pierwszym przewodniczącym był Jean Monnet.
Specjalna Rada Ministrów - odpowiadała za harmonizację działania Wysokiej Władzy i harmonizowała gospodarkę węglem i stalą stosownie do zaleceń Wysokiej Władzy.
Zgromadzenie Ogólne - to organ, który czuwał nad kontrolą polityczną. Składał się z 68 członków (po 18 członków pochodziło z Francji, Niemiec i Włoch, natomiast pozostałych 24 pochodziło z krajów Beneluksu). Zgromadzenie to 1 stycznia 1958 r. zastąpiono Parlamentem Europejskim.
Trybunał Sprawiedliwości - miał zadanie zapewnienia poszanowania i stosowania Traktatu oraz przepisów wykonawczych. W skład Trybunału wchodziło siedmiu sędziów (sześciu z nominacji rządów, a siódmy z kooptacji).
Europejska Wspólnota Węgla i Stali była organizmem posiadającym własną osobowość prawną na poziomie międzynarodowym, zyskała uznanie Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, które jako pierwsze w 1952 r. mianowały swego ambasadora przy Wspólnocie.
Korzyści i sukcesy, jakie przyniosła Europejska Wspólnota Węgla i Stali, zachęciły polityków do kontynuacji procesu integracji. Szansę dostrzegli w zacieśnianiu więzi gospodarczych w dziedzinach takich jak: energetyka atomowa, surowce, transport i rolnictwo. Dowodem tych przekonań były dwa memoranda z grudnia 1952 r. i z lutego 1953 r. wystosowane przez szefa holenderskiej dyplomacji Jana Beyena, w których formułował on ideę europejskiego wspólnego rynku - odmienną od dotychczas forsowanej koncepcji sektorowej integracji gospodarek. Wkrótce 20 maja 1955 r. wszystkie państwa Beneluksu wystąpiły z kolejnym memorandum. W konsekwencji tego zwołano do Messyny na Sycylii spotkanie ministrów spraw zagranicznych państw-członków Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Zapadły wtedy decyzje o rozbudowie wspólnych instytucji, fuzji gospodarki narodowej, stworzeniu wspólnego rynku. Konferencja messyńska odrzuciła definitywnie ideę integracji sektorowej i zaaprobowała ideę integracji horyzontalnej. Rezolucja z Messyny powołała specjalną komisję do opracowania koncepcji wspólnoty gospodarczej i współpracy w dziedzinie energii atomowej. Efektem prac tej komisji był tzw. Raport Spaaka przyjęty na konferencji w Wenecji 29 maja 1956 r. Raport ten stał się podstawą do opracowania dwóch nowych traktatów integracyjnych.
W ten sposób doszło do podpisania 25 marca 1957 r. w Rzymie dwóch traktatów zwanych Traktatami Rzymskimi. Pierwszy z tych traktatów ustanawiał Europejską Wspólnotę Gospodarczą, a drugi tworzył Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Traktaty te weszły w życie
1 stycznia 1958 r.
Stronami Traktatów Rzymskich było sześć państw: Belgia, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Francja i Włochy.
Główne cele Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej to: popieranie harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej całej Wspólnoty, stałej i zrównoważonej jej ekspansji gospodarczej, dążenie do stabilizowania gospodarstw państw-członków, szybszego podnoszenia poziomu życia społeczeństw tych państw, zbliżanie polityk gospodarczych i ustanowienie wspólnego rynku.
Na uwagę zasługuje fakt stworzenia wspólnego rynku dla wszystkich towarów i usług, a nie wyłącznie dla wyselekcjonowanych sektorów. W tym celu deklarowano potrzebę zniesienia barier dzielących do tej pory sześć państw-członków, w tym zwłaszcza barier wynikających z taryf celnych. Traktat przewidywał tzw. okres przejściowy. W ciągu 12 lat miano eliminować wszelkie ograniczenia i dokonywać redukcji taryf celnych. Od 1 lipca 1968 r. wprowadzono Unię Celną. Utworzono też Fundusz Socjalny i Bank Inwestycyjny.
Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej wprowadził szereg swobód:
Swobodę przepływu osób,
Swobodę przepływu wszelkich usług,
Swobodę przepływu kapitału,
Swobodę przepływu towarów.
Traktat o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej powołał cztery instytucje:
Radę międzyrządową - organ prawodawczy,
Komisję ponadnarodową - zasadniczy organ wykonawczy,
Międzyparlamentarne Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne - organ deliberujący i w pewnym zakresie kontrolny,
Ponadnarodowy Trybunał Sprawiedliwości.
Funkcje pomocnicze miały pełnić Rada Gospodarcza i Społeczna oraz Trybunał Obrachunkowy.
Głównym celem Traktatu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej jest dążenie do szybkiego kształtowania i wzrostu przemysłu nuklearnego i kształtowanie wspólnego rynku nuklearnego.
Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez:
Rozwijanie badań i upowszechnianie wiedzy technicznej,
Kształtowanie jednolitych norm bezpieczeństwa dla ochrony ludności i pracowników,
Ułatwianie inwestycji służących rozwijaniu energetyki jądrowej we Wspólnocie i swobodny przepływ kapitałów na inwestycje nuklearne,
Nadzór nad systematycznym i odpowiednim zaopatrzeniem użytkowników energii atomowej w paliwo jądrowe i nadzór nad jego użytkowaniem.
Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej powołał następujące instytucje:
Rada,
Komisja,
Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne,
Trybunał Sprawiedliwości.
Jako organy pomocnicze występują: Rada Gospodarcza i Społeczna oraz Trybunał Obrachunkowy.
Istnienie aż trzech Wspólnot: Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej oraz Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej z odrębnymi strukturami organizacyjnymi pociągało za sobą m.in. konieczność utrzymywania olbrzymiego aparatu urzędniczego. Dlatego sygnatariusze Traktatów Rzymskich zaaprobowali dodatkową konwencję ustanawiającą fuzję czyli ustanowienie niektórych wspólnych instytucji dla Wspólnot Europejskich. Dokonano fuzji takich instytucji, jak Zgromadzenia Parlamentarne i Trybunały Sprawiedliwości. W konsekwencji tego pojawił się Parlament Europejski - jedno zgromadzenie międzyparlamentarne dla trzech Wspólnot oraz pojawił się wspólny Trybunał Sprawiedliwości. Doszło też do zunifikowania Rady Gospodarczej i Społecznej i ujednolicenia spraw budżetowych.
Fuzja innych instytucji nastąpiła dzięki Traktatowi Fuzyjnemu (Brukselskiemu), czyli umowie z 8 kwietnia 1965 r. Traktat wszedł w życie
1 lipca 1967 r.
Na mocy Traktatu Fuzyjnego trzy dotąd odrębne Wspólnoty posiadają cztery wspólne i jednolite organy: Radę, Komisję, Parlament Europejski i Trybunał Sprawiedliwości.
Omawiając Traktaty europejskie należy również wspomnieć o traktatach, które związane są z rozwojem Wspólnot w aspekcie terytorialnym. Państwo, które chce wstąpić do Wspólnot składa swój akces. Dokumenty akcesyjne składają się z Traktatu Akcesyjnego oraz Aktu Akcesyjnego. Traktat Akcesyjny zawiera klauzule stwierdzające przystąpienie nowego członka do Wspólnoty i zobowiązanie podporządkowania się przez niego postanowieniom traktatów ustanawiających Wspólnoty.
Traktat Akcesyjny wszedł w życie:
Wielka Brytania, Irlandia, Dania - 1 stycznia 1973 r.
Grecja - 1 stycznia 1981 r.
Hiszpania , Portugalia - 1 stycznia 1986 r.
Austria, Finlandia, Szwecja - 1 stycznia 1995 r. (Unia Europejska)
We Wspólnotach następował stały rozwój instytucjonalny i terytorialny. Powołano do życia Europejski System Walutowy, wdrożona została Unia Celna. Coraz większą popularnością cieszyła się idea utworzenia Unii Europejskiej. W czasie kolejnych spotkań i szczytów w Paryżu, Kopenhadze i ponownie w Paryżu starano się zdefiniować Unię Europejską. Niestety od momentu przygotowania Raportu przez Leo Tindemansa, premiera Belgii, w 1975 r. nie podejmowano żadnych inicjatyw przez pięć lat. Dopiero w marcu 1981 r. Rada Europejska podjęła deklarację w sprawie Unii Europejskiej, którą następnie podjął też rząd francuski oraz RFN i Włochy, tzw. „Akt Europejski”. W Stuttgarcie przyjęto też Uroczystą Deklarację o Unii Europejskiej, a w rezultacie 14 lutego 1984 r. Parlament Europejski uchwalił rezolucję zawierającą projekt Traktatu ustanawiającego Unię Europejską, czyli projekt „Konstytucji Unii Europejskiej”.
Projekt tego Traktatu określał terytorium Unii, jej osobowość prawną oraz obywatelstwo. W relacjach między członkami obowiązywać miała zasada subsydiarności. Jednak projekt tego Traktatu nie został ratyfikowany.
Następną próbą w dojściu do Unii była konferencja mediolańska. Konferencja w Mediolanie z maja 1985 r. formalnie rozpoczyna cykl negocjacji nad Traktatem zmieniającym Wspólnoty oraz nad przygotowaniem nowego Traktatu o współpracy politycznej i bezpieczeństwie europejskim. Realnym efektem negocjacji stał się Jednolity Akt Europejski podpisany w Luksemburgu 17 lutego 1986 r., którego sygnatariusze dają wyraz woli przekształcenia stosunków wzajemnych w Unię Europejską, której podstawą będą Wspólnoty i wspólna polityka zagraniczna. Dają priorytet prawu, demokracji w stosunkach krajowych, poszanowanie praw człowieka i pokoju. Poza tym Jednolity Akt Europejski określił datę 31 grudnia 1992 r. jako datę realizacji idei jednolitego rynku wewnętrznego. I faktycznie z dniem 1 stycznia 1993 r. cel w postaci Jednolitego Wewnętrznego Rynku Europejskiego został osiągnięty - runęły przeszkody i bariery utrudniające cyrkulację dóbr i usług pomiędzy dwunastoma państwami-członkami Wspólnot Europejskich.
15 grudnia 1990 r. w Rzymie rozpoczęły się równolegle dwie konferencje międzyrządowe, tj. o Unii Gospodarczej i Monetarnej oraz o Unii Politycznej. Negocjacje pokazały, że nie uda się zrealizować koncepcji Unii Europejskiej bez wzajemnych ustępstw jej przyszłych członków.
Wyrazem tych ustępstw i kompromisów jest Traktat o Unii Europejskiej podpisany w Maastricht w Holandii 7 lutego 1992 r., który wszedł w życie
1 listopada 1993 r.
Cele, które wyznacza sobie Unia Europejska to:
Popieranie zrównoważonego wzrostu gospodarczego i społecznego poprzez kreowanie przestrzeni bez granic wewnętrznych,
Wzmocnienie spójności gospodarczej i społecznej oraz wprowadzenie Unii Gospodarczej i Monetarnej, a w konsekwencji jednolitej waluty Unii,
Urzeczywistnienie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa i zdefiniowanie wspólnej polityki obronnej prowadzącej do utworzenia wspólnych sił zbrojnych,
Wzmożenie ochrony praw i interesów obywateli państw członkowskich poprzez wprowadzenie instytucji obywatelstwa Unii, rozwijanie ścisłej współpracy w zakresie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Traktat ten opiera się na trzech podstawowych filarach:
Przepisy dotyczące Wspólnot Europejskich już istniejących, powiększające jednakże ich funkcje,
Postanowienia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,
Postanowienia dotyczące koordynowania polityk wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Rzeczpospolita Polska ubiega się o członkostwo w Unii Europejskiej, zgodnie ze złożonym wnioskiem w tej sprawie skierowanym do Rady Unii Europejskiej 8 kwietnia 1994 r.