I 4. Słabość Ordy Tatarskiej i jednoczenie się Rusi
W początkach XIII w. księstwa ruskie zostały najechane przez plemiona Mongołów, którzy przybyli ze Środkowej Azji, pod dowództwem Dżingis-chana.
Podboje Dżingis -chana były możliwe dzięki dobrze zorganizowanej armii, w której panowała ogromna dyscyplina. Jej siła tkwiła głównie w małej, zwrotnej i bardzo wytrzymałej konnicy. Początkowo Tatarzy zajmowali tereny azjatyckie. Mongołowie okrutnie rozprawiali się z ludnością pustosząc napadane miasta i wioski oraz skutecznie niszczyli cały dorobek kulturowy krajów. Mongołowie podbili Azerbejdżan, Gruzję i Armenię i wkroczyli na stepy czarnomorskie. Ruś czując zagrożenie podjęła wspólną walkę z Połowcami-swymi odwiecznymi wrogami-przeciw Tatarom.
W 1223 r. Mongołowie rozgromili zjednoczone wojska książąt wielkoruskich nad rzeką Kałką na nizinie nad Morzem Azowskim, po czym podporządkowali sobie kolejno księstwo Kijowskie, Bułgarię Kamską, księstwa riazańskie i włodzimiersko-suzdalskie aż do Nowogrodu na północy.
Niektóre księstwa ruskie, jak perejasławskie, czernichowskie i siewierskie, po straszliwych zniszczeniach i pogromach, przestały w ogóle istnieć. Część zachodnich księstw ruskich dostało się wtedy pod panowanie Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Dżingis-chan zmarł w 1227.
W końcu ukształtowało się oddzielne państwo Batu-chana Złota Orda ze stolicą w Seraju, którego zwierzchnictwo przyjęła także podbita Ruś:
-W podbitych księstwach władza książąt ruskich została utrzymana, lecz na ich dworach przebywali namiestnicy chana, którzy pilnowali poboru podatków i rekrutów do mongolskiej armii Złotej Ordy.
-Wszyscy książęta musieli jeździć do Złotej Ordy po jarłyk (zatwierdzenie tytułu księcia)
-Absolutna tolerancja religijna
-Duchowieństwo było zwolnione od płacenia danin
-Przeprowadzenie spisu ludności
-Płacenie wysokich danin
W końcu Państwo Mongolskie rozpadło się na 4 chanaty: Kazański, Krymski, Astrachański i Syberyjski. Najdłużej z nich, bo aż do 1774 r., przetrwał Chanat Krymski ze stolicą w legendarnym Bakczyseraju. Państwo to utrzymywało się głównie z łupieżczych wypraw ziemie nad Donem, Dnieprem i Dniestrem.
Z czasem na czoło księstw ruskich (zależnych od Mongołów) wysunęło się księstwo moskiewskie, utworzone przez Daniela Rurykowicza (1261-1303), syna Aleksandra Newskiego. Od Iwana I Kality, który otrzymał 1328 od Mongołów tytuł wielkiego księcia włodzimierskiego, księstwo moskiewskie zaczęło rozszerzać terytorium kosztem sąsiadów. Kalita przeniósł (1326) stolicę księstwa włodzimierskiego do Moskwy oraz skłonił metropolitę cerkwi ruskiej do przeniesienia tamże swojej siedziby. Następcy Kality, dążący do skupienia wokół Moskwy wszystkich ziem ruskich, spotkali się na zachodzie z podobnymi tendencjami Litwy. Wielki książę Olgierd, który panował nad zachodnimi ziemiami Rusi Kijowskiej, dążył do odbudowania państwowości ruskiej wokół Wilna i trzykrotnie najeżdżał Moskwę. Najazdy litewskie odparł Dymitr Doński. Za jego panowania państwo moskiewskie wzmocniło się wystarczająco, aby 1380 zadać na Kulikowym Polu pierwszą poważną klęskę Mongołom. Od tego zwycięstwa księstwo moskiewskie stopniowo uniezależniało się i rozrastało terytorialnie. Rodziła się rosyjska odrębność narodowa, której aktywnym elementem była zmitologizowana tradycja staroruska i zaborczość. Ostateczne uformowanie się rosyjskiej odrębności nastąpiło w XV w. za panowania Wasyla II Ślepego (1425-62) i Iwana III (1462-1505). Ten ostatni ograniczył feudalny system ziemski na rzecz centralnej administracji państwowej oraz mniejszej, nadanej przez władzę, własności szlacheckiej. Małżeństwo Iwana III z bratanicą ostatniego cesarza bizantyńskiego umocniło w Rosji wpływy greckie. Przyczyniło się też do wysunięcia przez władców moskiewskich pretensji do dziedzictwa po cesarstwie i przyjęcia jego symboli (m.in. orła dwugłowego).