I 4. Słabość Ordy Tatarskiej i jednoczenie się Rusi

W początkach XIII w. księstwa ruskie zostały najechane przez plemiona Mongołów, którzy przybyli ze Środkowej Azji, pod dowództwem Dżingis-chana.

Podboje Dżingis -chana były możliwe dzięki dobrze zorganizowanej armii, w której panowała ogromna dyscyplina. Jej siła tkwiła głównie w małej, zwrotnej i bardzo wytrzymałej konnicy. Początkowo Tatarzy zajmowali tereny azjatyckie. Mongołowie okrutnie rozprawiali się z ludnością pustosząc napadane miasta i wioski oraz skutecznie niszczyli cały dorobek kulturowy krajów. Mongołowie podbili Azerbejdżan, Grecję i Armenię i wkroczyli na stepy czarnomorskie. Ruś czując zagrożenie podjęła wspólną walkę z Połowcami-swymi odwiecznymi wrogami-przeciw Tatarom.

W 1223 r. Mongołowie rozgromili zjednoczone wojska książąt wielkoruskich nad rzeką Kałką na nizinie nad Morzem Azowskim, po czym podporządkowali sobie kolejno księstwo Kijowskie, Bułgarię Kamską, księstwa riazańskie i włodzimiersko-suzdalskie aż do Nowogrodu na północy.

Niektóre księstwa ruskie, jak perejasławskie, czernichowskie i siewierskie, po straszliwych zniszczeniach i pogromach, przestały w ogóle istnieć. Część zachodnich księstw ruskich dostało się wtedy pod panowanie Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Dżingis-chan zmarł w 1227.

W końcu ukształtowało się oddzielne państwo Batu-chana Złota Orda ze stolicą w Seraju, którego zwierzchnictwo przyjęła także podbita Ruś:

-W podbitych księstwach władza książąt ruskich została utrzymana, lecz na ich dworach przebywali namiestnicy chana, którzy pilnowali poboru podatków i rekrutów do mongolskiej armii Złotej Ordy.

-Wszyscy książęta musieli jeździć do Złotej Ordy po jarłyk (zatwierdzenie tytułu księcia)

-Absolutna tolerancja religijna

-Duchowieństwo było zwolnione od płacenia danin

-Przeprowadzenie spisu ludności

-Płacenie wysokich danin

W końcu Państwo Mongolskie rozpadło się na 4 chanaty: Kazański, Krymski, Astrachański i Syberyjski. Najdłużej z nich, bo aż do 1774 r., przetrwał Chanat Krymski ze stolicą w legendarnym Bakczyseraju. Państwo to utrzymywało się głównie z łupieżczych wypraw ziemie nad Donem, Dnieprem i Dniestrem.

Z czasem na czoło księstw ruskich (zależnych od Mongołów) wysunęło się księstwo moskiewskie, utworzone przez Daniela Rurykowicza (1261-1303), syna Aleksandra Newskiego. Od Iwana I Kality, który otrzymał 1328 od Mongołów tytuł wielkiego księcia włodzimierskiego, księstwo moskiewskie zaczęło rozszerzać terytorium kosztem sąsiadów. Kalita przeniósł (1326) stolicę księstwa włodzimierskiego do Moskwy oraz skłonił metropolitę cerkwi ruskiej do przeniesienia tamże swojej siedziby. Następcy Kality, dążący do skupienia wokół Moskwy wszystkich ziem ruskich, spotkali się na zachodzie z podobnymi tendencjami Litwy. Wielki książę Olgierd, który panował nad zachodnimi ziemiami Rusi Kijowskiej, dążył do odbudowania państwowości ruskiej wokół Wilna i trzykrotnie najeżdżał Moskwę. Najazdy litewskie odparł Dymitr Doński. Za jego panowania państwo moskiewskie wzmocniło się wystarczająco, aby 1380 zadać na Kulikowym Polu pierwszą poważną klęskę Mongołom. Od tego zwycięstwa księstwo moskiewskie stopniowo uniezależniało się i rozrastało terytorialnie. Rodziła się rosyjska odrębność narodowa, której aktywnym elementem była zmitologizowana tradycja staroruska i zaborczość. Ostateczne uformowanie się rosyjskiej odrębności nastąpiło w XV w. za panowania Wasyla II Ślepego (1425-62) i Iwana III (1462-1505). Ten ostatni ograniczył feudalny system ziemski na rzecz centralnej administracji państwowej oraz mniejszej, nadanej przez władzę, własności szlacheckiej. Małżeństwo Iwana III z bratanicą ostatniego cesarza bizantyńskiego umocniło w Rosji wpływy greckie. Przyczyniło się też do wysunięcia przez władców moskiewskich pretensji do dziedzictwa po cesarstwie i przyjęcia jego symboli (m.in. orła dwugłowego).

Słabnięcie ordy tatarskiej i jednoczenie Rusi:

1. Kilkanaście lat po śmierci Uzbeka przejawy rozkładu ordy zaczęły się uzewnętrzniać.

2. Za czasów panowania jego następcy- Dżanibeka nie było jeszcze tak źle, lecz potem rozpoczął się okres niesamowitego zamętu.

3. Wyżynano się wzajemnie niemal z każdego powodu.

4. Zmniejszały się więc możliwości utrzymania władzy na rozległych terytoriach.

5. Do całkowitego rozpadu było jednak jeszcze dość daleko, gdyż znalazł się silny i energiczny Mamaj- jeden z najwyższych dowódców wojskowych.

6. Zaplanował on wielką wyprawę na Moskwę.

7. Przed tym zamiarem znalazł sobie sojuszników- księcia riazańskiego- Olega i wielkiego księcia litewskiego- Jegiełłę, na obu się jednak zawiódł.

8. 8.09.1380 roku Kulikowe Pole stało się areną jednego z największych, najzacieklejszych i najbardziej dramatycznych starć w całej Europie.

9. Nastąpił całkowity pogrom Tatarów i tylko część wojsk tatarskich, wraz z Mamajem uciekła w popłochu.

10. Bitwa ta wywarła destruktywny wpływ na bieg wydarzeń w Złotej Ordzie.

11. Dla Rusi zaś było to jednym z najważniejszych czynników w powstawaniu świadomości narodowej i w zrozumieniu idei jedności ziem ruskich.

12. Odniesiony triumf nie spowodował jednak zniesienia zwierzchnictwa tatarskiego.

13. Rządzący w Białej Ordzie Tochtamysz wystąpił przeciwko Mamajowi, który pozbierał siły po porażce na Kulikowym Polu i zaczął gromadzić wojska- rozbił go całkowicie w bitwie nad Kałką.

14. Mamajowi ledwie udało zbiec z pola bitwy , znalazł schronienie w Kaffie na Krymie, lecz wkrótce został tam zamordowany.

15. Po zwyciężonej bitwie, Tochtamysz objął władzę nad Złotą Ordą, lecz chciał jeszcze przywrócić całkowitą władzę Złotej Ordy nad ziemiami ruskimi. Skierowane do Moskwy żądanie spotkało się z odmową i Tochtamyz szybko zorganizował wojska, aby najechać na miasto.

16. Mieszkańcy mężnie stawiali opór, skapitulowali, kiedy otrzymali obietnicę że wszystko sprowadzi się tylko do okupu. Oczywiście skończyło się jak zwykle na grabieżach i mordach.

17. Dymitr Doński musiał uznać na nowo władzę Złotej Ordy, ale do końca swojego panowania pozostał z nią w przyjaznych stosunkach.

18. Tochtamysz jednak nie był jeszcze całkowicie uszczęśliwiony. Był on w pewnym stopniu zależny od Tamerlana i chciał się od tej zależności uwolnić.

19. Zabrał się za silniejszego od siebie i Tamerlan rozgromił w 1395 roku Tochtamysza, uderzył na ziemie ruskie, a następnie zburzył Jelec na południu ziemi riazańskiej.

20. Los przestał być dla Tochtamysza łaskawy, w 1938 roku doznał straszliwej porażki, uciekł do przebywającego w Kijowie Witolda.

21. Ten przygotowywał się do wyprawy na stepy czarnomorskie i Tochtamysz był mu w tym potrzebny- w razie zwycięstwa miał oczywiście objąć władzę nad Złotą Ordą.

22. Zamiast sukcesu przyszła jednak klęska , Tochtamysz stracił wszystko, pozostała mu tylko tułaczka po stepach, ścigany bez wytchnienia został zamordowany w 1406 roku.

---