NURT CHŁOPSKI W LITERATURZE
ogromne przemiany na polskiej wsi po II wojnie światowej - kształtowanie się nowego pokolenia, które wyjeżdża do miast i przekształca się w inteligencję
wyraźna odrębność literatury chłopskiej widoczna jest już od czasów przedwojennych
po wojnie- Oddział Wiejski ZZLP
w socrealizmie- tematyka wiejska jest jego integralną częścią
apogeum - lata 1962- 1968
prozę ta tworzyli pisarze kilku pokoleń
A\ najstarsi
Władysław Kowalski
Stanisław Czernik
Stanisław Piętak - trylogia :
- Młodość Jasia Kunefała
- Białowiejskie noce
-Ucieczka z miejsc ukochanych
Odmieniec (1964)
- Wilhelm Mach - Rdza
- Góry nad czarnym morzem
- Józef Morton (1911 - 1944)
Mój drugi ożenek (1970)
Wielkie kochanie (1970)
Ucieczka z raju (1967)
Apassionata (1976)
Henryk Worcell (1909- 1982)
- Widzę stąd Sudety (1959)
- Parafianie (1960)
- Najtrudniejszy język świata (1965)
Julian Kawalec
- Blizny (1960)
- Ziemi przypisany (1962)
- W słońcu ( 1963)
- Tańczący jastrząb (1964)
- Marsz weselny ( 1966)
- Wezwanie (1968)
- Szukam domu (1968)
- Przepłyniesz rzekę (1972)
- Szara aureola (1973)
- Wielki festyn ( 1974)
- Oset ( 1977)
B/ debiutujący w latach czterdziestych i pięćdziesiątych
- Wiesław Myśliwski - Nagi sad (1967)
- Pałac (1970)
Kamień na kamieniu (1984)
Widnokrąg
Tadeusz Nowak (1930- 1931)
Przebudzenia (1962)
Obcoplemienna ballada (1963)
W puchu alleluja (1965)
A jak królem, a jak katem będziesz (1968)
Diabły (1971)
Szara aureola (1974)
Dwunastu (1974)
Półbaśnie (1976)
Prorok (1977)
Wniebogłosy ( 1982)
Henryk Bereza (ur. 1926)
- krytyk literatury chłopskiej
- zwrócił uwagę na możliwości artystyczne tkwiące w języku chłopskim
C/ najmłodsi
Edward Redliński - Konopielka
Józef Łoziński - Chłopacka wysokość
Urszula Kozioł
Postoje pamięci (1964)
Smuga i promień
Marian Pilot
Panny szczerbate ( 1962)
Majdan (!965)
Zygmunt Trziszka
Wielkie świniobicie ( 1965)
Jan Bolesław Ożóg - Ziemia marnotrawnych (1980)
Gdzie świeci noc (1985)
cechy wspólne - wiejskie pochodzenie autorów
- szeroko pojęta tematyka wiejska
poruszane zagadnienia: - świat kultury chłopskiej z jej obyczajowością, obrzędami, mitologią, symboliką
przemiany tradycji wiejskiej
wykorzenienie chłopa spowodowane społecznym awansem
migracja ludności wiejskiej do miast
narodziny nowych wspólnot wiejskich
wpływ cywilizacji na wspólnoty wiejskie
stopniowa konwencjalizacja nurtu
Najważniejsze utwory
Julian Kawalec
Tańczący jastrząb (1964) - prozatorska analiza awansu społecznego chłopskiego bohatera, który nie znalazła szczęścia pnąc się po stopniach kariery społecznej i zawodowej. Zdrada środowiska.
Edward Redliński
Konopielka - szokująca historia wsi Taplary w pobliżu Białegostoku, którą dotyka „zaraza” cywilizacji. Szyderstwo z inteligenckiego spojrzenia na wieś. Autentyczny język Białostocczyzny.
Wiesław Myśliwski
Pałac (1970) - opis wędrówki chłopa po pańskim pałacu, swoista odyseja, próba zrozumienia obcego świata. Psychoanaliza pańskości i ducha pańszczyzny z perspektywy dokonanego wyzwolenia.
( „Akcja powieści dzieje się w 1944 roku: właściciele pałacu uciekają przed zbliżającym się frontem, a na salony wkracza pastuch Jakub, przeistaczając się pod wpływem sytuacji w pana (...) autentyczność i niesamowitość tej sytuacji rodzi się stąd, że Pastuch dzięki utożsamieniu się z Panem, odbywa wyprawę w głąb siebie, nazywa własne fantazje i pożądania, odkrywa w sobie miłość do Pana obok nienawiści, czyli osiąga samowiedzę, jakiej nie zdołałby osiągnąć tkwiąc w swojej skórze: zarazem dociera w sobie do pamięci kulturowej, która pozwala mu nie tyle odgrywać rolę Pana, co nim być. Właśnie ta dwustronna samowiedza, nagle objawiona wspólnota losu, podobieństwo Pastucha i Pana w zakresie podstawowych wartości, sprawiają, że Jakub nie ucieka z płonącego pałacu, lecz ginie w płomieniach, broniąc tym samym nowej - poszerzonej - tożsamości”)
Kamień na kamieniu (1984) - opowiada o dziejach Szymona Pietruszki, analizuje wnikliwie i z humorem mentalność polskiego chłopa.
- Antropologiczna oraz socjo i psychologiczna analiza literacka kultury wiejskiej.
(„ Arcydzieło literatury powojennej, zwieńczenie nurtu chłopskiego, najpiękniejsza książka w dorobku pisarza i jedna z najdonioślejszych w polskiej literaturze powojennej.(...) bohater poznaje siebie snując opowieść o swoim życiu. W tym życiu zawsze buntował się przeciwko odziedziczonej chłopskości i zawsze wybierał wartości „niechłopskie”, uciekając przed znojem wiejskiej egzystencji. Kiedy go jednak poznajemy jest okulałym starym człowiekiem, który wyznaczył sobie dwa ostatnie zadania: zbudować rodzinny grób i dożyć śmierci. Trzecim zaś, a z tamtych wynikającym, jest pogodzić się z własnym życiem, odzyskać poprzez budowę grobowca swoje własne korzenie i scalić na powrót rodzinę. Szymon pod koniec życia powtórnie buntuje się więc przeciw losowi, którym okazuje się nie chłopskość, lecz (...) nowoczesność wkraczająca do wsi. Narzędziem jego buntu jest wspomnienie, a celem pracy pamięci - odkrycie niegdyś niedostrzeganej pełni tkwiącej w kulturze chłopskiej i osiągnięcie zgody z własnym przeznaczeniem.”)
Tadeusz Nowak
A jak królem, a jak katem będziesz - utwór utrzymany w stylu baśni ludowej, opowiada o życiu chłopa w przededniu i podczas II wojny światowej, kiedy to zmuszony jest zabijać: z drogi katowskiej schodzi jednak, podejmując trud utrzymania gospodarstwa, by wyżywić najbliższych i być ojcem dla mającego się urodzić dziecka
Czapliński, Sliwiński - „Literatura polska 1976- 1998”
Tamże :)