Podatki to nieodpłatne przymusowe świadczenia o charakterze pieniężnym, ogólne, nakładane jednostronnie przez związek publiczno-prawny a przedewszystkim przez państwo.
Cechy podatków:
1. nieodpłatność - podmiot nie może rościć wzajemnego roszczenia ze strony tego co nakłada podatki.
2. przymusowość - obowiązek świadczenia podatku może być wyegzekwowany przez organ administracji finansowej (państwo) i przewiduje się tryb egzekucyjny.
3. bezzwrotność - uiszczany podatek nie podlega zwrotowi z wyjątkiem nieprawidłowo obliczonego lub nałożonego z przepisami
4. jednostronność - podatek nakładany jest jednostronnie. Podatnik nie ma wpływu na wysokość podatku.
Podstawą opodatkowania jest najczęściej dochód. 2 rodzaje stawek podatkowych :
1. stała - kwota podatku rośnie lub maleje proporcjonalnie do opodatkowania
2. zmienne, które dzielimy na:
a) progresywne - wysokość rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania. Maksymalna stawka nie może osiągnąć 100% podstawy opodatkowania.
b) regresywne - maleje w miarę wzrostu podstawy opodatkowania
c) degresywne - wielkość podatku wzrasta w miarę wzrostu podstawy opodatkowania, lecz przy niskim stosunku podstawy obciążenie osiąga stała wysokość i staje się proporcjonalne.
Termin płatności podatku może być ustalony w dwojaki sposób:
1. z góry na określony dzień lub okres
2. może się wiązać z zaistnieniem określonego faktu lub zdarzenia, którego z góry nie da się przewidzieć.
Warunki płatności podatku dotyczą trybu uiszczania oraz formy i sposobu zapłaty. Jeśli przedmiotem opodatkowania jest zdarzenie lub zjawisko jednorazowe to podatek jest płatny jednorazowo, gdy ono występuje. A jeśli są to zdarzenia powtarzające się mające charakter ciągły np. posiadanie nieruchomości to zapłata podatku dokonywana jest okresowo.
Zwolnienia i ulgi związane są z sytuacją osobista płatnika oraz sytuacją ekonomiczną, niektóre maja charakter indywidualny lub ogólny. Zwolnienia i ulgi dzielą się na:
1. podmiotowe - wyłączenie spod opodatkowania określonych osób
2. przedmiotowe - ogólne preferencje państwa i sposoby zapobiegania podwójnemu opodatkowaniu.
Funkcje podatków:
1. fiskalna - podatki pełnią ważną role jako podstawowe źródło dochodów budżetowych państwa.
2. redystrybucyjna - redystrybucyjność dochodu i majątku narodowego między podatkami a zjawiskami publiczno-prawnymi SA państwo i organy samorządu terytorialnego. Zakres ten zależy od struktury gospodarki, a zakres jest tym szerszy im więcej sektorów występuje w gospodarce.
3. symulacyjna - ma uniwersalny charakter może polegać na wprowadzeniu określonego podatku, na zróżnicowaniu stawek, stosowaniu zwyżek i ulg. Funkcja ta dzieli się na:
a) symulację gospodarczą - to oddziaływanie na strukturę gospodarki narodowej, wpływa na warunki i lokalizację działalności gospodarczej, dążenie do zwiększenia efektywności ekonomicznej, kształtowanie symulacji i konsumpcji.
b) symulacja pozagospodarcza - polega na stosowaniu sankcji wobec określonych osób i preferencji, wobec działalności artystycznej i rzemieślniczej.
Klasyfikacja podatków:
1. wg kryterium przedmiotowego:
a) przychodowe pobiera się je od przychodów pobieranych w wyniku prowadzonej działalności. Pobierane są w momencie osiągania przychodów niezależnie od kosztów osiągania przychodów. Są proste w wymianie i poborze nie potrzebują ewidencji oraz rachunkowości. Nie wymagają szczególnie sprawnego i rozbudowanego aparatu podatkowego.
b) dochodowe uiszcza się je od dochodów pobieranych przez osoby w wyniku prowadzonej działalności przy czym dochody traktuje się jako przychody pomniejszone o koszty utrzymania. Są trudniejsze do zastosowania pomiarów, należy dokładnie zdefiniować dochody i należy określić, które koszty są uzyskaniem przychodów a które nie. Wymagają rozbudowanej rachunkowości i ewidencji w przedmiotach osiągających dochody oraz sprawnego aparatu podatkowego
c) majątkowe pobiera się je od wartości majątku od nieruchomości. Rozróżnia się:
- podatki realne to te które w rezultacie ich pobierania zmniejszają substancję podatkową
- podatki nominalne nawiązują do wartości majątku lecz ich pobór nie zmniejsza substancji majątkowej, ponieważ następuję z pożytków jakie majątek przyniósł z innych źródeł. Rozróżniamy : podatki od stanu majątku, podatki od zmiany praw majątkowych, podatki od przyrostu majątku, podatki od wydatków, kosztów
d) konsumpcyjne stosuje się od wydatków ponoszonych przez gospodarstwa rolne jako procent finalnych dóbr i osób niezależnie od tego kto przekazuje należność finansową. Rozróżnia się:
- obrotowe wielo lub jednofazowe
- podatek od wartości dodanej (VAT)
- akcyzowe są podatkiem nakładanym na towary powszechnego spożycia ludności: sól, tytoń, alkohol, benzyna, oleje napędowe na których produkcję i dystrybucję władza publiczna w przeszłości posiadała monopol.
2. Z punktu widzenia kto ponosi ciężar podatków:
a) bezpośrednie to takie w których ciężar podatków ponosi podmiot na który został nałożony. Obciąża on bezpośrednio dochód lub majątek podatnika.
b) pośrednie takie których ciężar nie jest ponoszony przez podmioty, na który został nałożony, lecz osoby trzecie. Są pośrednikami miedzy władzą publiczną a ponoszącymi podatki czyli tymi co ponoszą ciężar podatkowy.
3. z punktu widzenia podmiotu czynnego czyli tego co nakłada podatek i na rzecz tego co podatek jest płacony:
a) państwowe
b) samorządowe
c) na rzecz kościołów i związków wyznaniowych oraz na rzecz innych związków publiczno-prawnych publicznoprawnych ile maja władztwo podatkowe.
4. z punktu widzenia na kogo nakładany jest podatek:
a) od podmiotów gospodarczych
gospodarczych) od gospodarstw domowych
5. wg Kryterium podmiotowego:
a) opłata za czynności administracji rządowej i samorządowej
- opłaty sadowe - pobierane przez sądy za wymierne czynniki tych sadów
- opłaty administracyjne - pobierane przez organy administracji rządowej i samorządowej za wykonane przez nie czynności
- opłaty ogólne pobierane na jednakowych zasadach w całym kraju
- opłaty szczegółowe - odnoszą się do ministerstw i działów administracji samorządowych
- opłaty osobiste - odnoszą się do stosunków rzeczowych osób które te opłaty wnoszą np. w urzedzie stanu cywilnego
- opłaty rzeczowe - odnoszą się do stosunków rzeczowych osób te opłaty wnosza np. koncesje, zezwolenia
b) opłaty za usługi podmiotu gospodarki publicznej
- opłaty za przedszkola, żłobki samorządowe
- opłata za usługi komunikacji miejskiej
- opłata za usługi instytucji publicznych, służby zdrowia
c) opłaty za korzystanie z dóbr objętych szczególna ochroną
- podatki środowiskowe
- opłaty adiacentowe (dopłaty) są to opłaty pobierane przez organy państwowe lub samorządowe od podmiotów odnoszących szczególne korzyści gospodarcze polegające na zwiększaniu ich dochodów, podnoszeniu wartości rynkowej ich majątku w przypadku realizowania przez te organy inwestycji ułatwiających działalność gospodarczą
2 sposoby przerzucalności podatków:
a) rzeczywista dokonuje się na rynku i z inicjatywy podmiotów na które został nałożony podatek, występuje zmiana warunków wymiany rynkowej
b) pozorna można odnieść do podatków konsumpcyjnych pobieranych nie w momencie wydatkowania środków przez konsumenta, ale w zależności od przyjętych rozwiązań od producentów lub nabywców w momencie uzyskania przez nich przychodów pieniężnych.
Przerzucalność może być wprzód lub wstecz
a) przerzucalność wprzód występuje wtedy gdy podmiot na który został nałożony podatek przerzuca ciężar na swoich odbiorców podnosząc cenę sprzedawanych towarów i usług
b) przerzucalność wstecz polega na próbach obniżki kosztów związanych z działalnością podatnika w celu nabywania surowców, obniżkę zużycia energii.
Przerzucalność jest dokonywana przez medium rynkowe, ma charakter ekonomiczny. Jeśli mechanizmy rynkowe dają możliwość złagodzenia ciężarów podatkowych to podatnik będzie uciekał przed podatkami: unikanie lub oszustwa podatkowe.
Unikanie to świadome powstrzymywanie się wywołaniem czynności dokonujących powstanie stosunku podatkowego lub wyszukiwanie luk w przepisach.
Lamami prawa to zatajenia materialne, ukrywanie podmiotów podlegających opodatkowaniu, zatajenia rachunkowe i fałszywe kwalifikowanie np. zmiana treści operacji finansowych.
Opłaty publiczne są świadczeniami odpłatnymi, wnoszone są one w związku jako zamiar za usługi publiczne i czynności urzędowe. Tylko w wyjątkowych sytuacjach jest to ekwiwalent odpłatności (wzajemne).
BUDŻET jest planem finansowym obejmującym rozliczenia za okres roku kalędarzowego. Jest uchwalany przez sejm w postaci ustawy budżetowej. Jeśli Rada Ministrów nie może przedłużyć ustawy budżetowej to ma obowiązek przedłużyć projekt ustawy o prowizorki budżetu. Wtedy jest to plan finansowy obejmujący dochody i wydatki na określoną cześć roku.
CECHY BUDŻETU
a) fundusz scentralizowanych zasobów pieniężnych, gromadzonych przez państwo w związku z realizacją ich zadań
b) gromadzenie środków budżetowych odbywa się w sposób przymusowy, a wynika to z atrybutu władzy
c) proces gromadzenia i rozdzielania środków za pomocą budżetu implikowany przez zasady ustrojowo - konstytucjonalne
d)dochody gromadzone w budżecie są bezzwrotne
e) budżet dotyczy zawsze przyszłości dlatego też jest planem finansowym na wydatki państwa z góry określony czas
f) cechuje go specjalizacja polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym
g) budżet tworzy strumień dochodów i strumień wydatków
h) strumieniowy charakter budżetu oznacza konieczność egzekwowania w danym okresie dochodów i obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego
i) budżet jest jednym z elementów ochrony finansowej działalności państwa
FUNKCJE BUDŻETU
a) funkcje ekonomiczne
- f. redystrybucyjna - budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego i działalność ta polega na regulowaniu podstawowej kategorii podmiotu występującego w gospodarce narodowej. Z ta funkcją wiąże się funkcja fiskalna.
- f. fiskalna - polega na przejmowaniu na rzecz państwa określonych dochodów i dzieleniu zasobów pieniężnych
- f. alokacyjna - związana jest z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr społecznych.
DOBRA PUBLICZNE to te dobra które z przyczyn naturalnych mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu i są to: powietrze, rzeki, jeziora, autostrady, bezpieczeństwo zewnętrzne, działalność służb dyplomatycznych. Jedne są dobrodziejstwem natury, ale musza podlegać ochronie, inne powstały dzięki działalności człowieka: obiekty wojskowe, publiczne i budynki administracyjno-publiczne. Dobra publiczne powstają, są chronione i eksploatowane przy wykorzystaniu funduszy publicznych.
DOBRA SPOŁECZNE to dobra które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi ale w skutek istniejącej doktryny społecznej i prowadzonej przez władze polityki społecznej są dostępne dla każdego obywatela, podobnie jak w przypadku klasycznych dóbr publicznych. Dobra społeczne wytwarza się dzięki istnieniu urządzeń, które są własnością publiczną i zostały sfinansowane z funduszy publicznych np. wyposażenie szkół, szpitali.
- f. stabilizacyjna polega na wykorzystaniu budżetu jako narzędzia do złagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego
- f. bodźcowa to negatywna rola w stosunku z tym budżetem do podmiotów.
KLASYFIKACJA WYDATKÓW I DOCHODÓW
I część budżetowa - reprezentują one podmiotowy układ budżetu, swoje części w budżecie posiadają: naczelne organy administracji państwa, kancelaria prezydenta, sejm, senat, ministerstwa, GUS, Polskie agencje prasowe, NIK i każdy wojewoda. Występują pewne zakłócenia tj:
- obsługa zadłużenia krajowego
- obsługa zadłużenia zagranicznego
- rezerwy ogólne
- rezerwy celowe
Podział ten ma udział w określeniu dysponentów środkami budżetowymi.
II DZIAŁY BUDŻETOWE reprezentują funkcjonalne ujęcie dochodów i wydatków budżetowych, analiza budżetu w przekroju działowym umożliwia ocenę stopnia zaangażowania środków budżetowych w realizacji funkcji państwa (przemysł, budownictwo, rolnictwo, wojsko itp.)
III ROZDZIAŁY BUDŻETOWE - stanowią pogłębienie klasyfikacji działowej
IV PARAGRAFY BUDŻETOWE - treścią paragrafów są rodzaje dochodów (podatki, cła) i wydatków budżetowych.
DOCHODY BUDŻETOWE to środki pieniężne pobierane bezzwrotnie przez państwo lub gminy od podmiotów gospodarczych i osób fizycznych oraz z budżetu państwa lub gminy na sfinansowanie wydatków związanych z realizacją ich zadań. Rozróżniamy dochody:
a) krajowe
b) zagraniczne
c) podatkowe
d) niepodatkowe :
- cła
- dywidendy
- grzywny
- opłaty skarbowe
- dochody ze sprzedaży
- dochody najmu
- dochody z dzierżawy
- odsetki od pożyczek
- odsetki od lokat
e) bieżące
f) majątkowe
WYDATKI BUDŻETOWE to środki pieniężne przekazywane z budżetu na realizację zadań państwa lub gminy. Nie zalicza się do nich:
a) środki wypłat z budżetu na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań
b) przekazywanie środków dysponentom szczebla niższego
Wydatki uznaje się za dokonane z chwilą wykonania przelewu z rachunku bankowego lub wypłaty z kasy jednostek budżetowych.
Wydatki budżetowe można podzielić na:
1. wydatki bieżące sfery budżetowej - związane z bieżącym funkcjonowaniem jednostek sfery budżetowej, środki przeznaczone na obsługę zobowiązań skarbu państwa. Do wydatków budżetowych zalicza się :
a) wydatki na utrzymanie jednostek budżetowych
b) dotacje na wydatki bieżące dla jednostek gospodarki pozabudżetowej
c) dotacje dla szkół wyższych, jednostek naukowych, upowszechniania kultury.
2. wydatki majątkowe - przeznaczone na finansowanie inwestycji, zwiększenia kapitału własnego instytucji finansowych, udziały Skarbu Państwa w spółkach.
Jako osobne pozycje w budżecie umieszcza się:
1. nadwyżki budżetowe
2. deficyt budżetowy
3. przychody i rozchody związane z kredytami
4. wpływy ze sprzedaży państwowych papierów wartościowych
Ze względów organizacyjnych można wyróżnić formy:
1. państwowe jednostki budżetowe - pokrywają swoje wydatki bezpośrednio z budżetu państwa lub gminy, a dochody tych jednostek są automatycznie dochodami budżetu. Są one tworzone w takich dziedzinach gdzie wydatki sa nie współmiernie wysokie do realizowanych dochodów. Tworzenie i likwidacja jednostek budżetu leży w gestii dysponentów części
2. państwowe zakłady budżetowe - tworzone w dziedzinach sektora publicznego w których istnieje możliwość częściowej lub pełnej odpłatności za płacone usługi. Zakład budżetowy może pokrywać wydatki z uzyskiwanych dochodów, daje to możliwość elementu motywacyjnego do jego działania. Ma prawo do zatrzymania wygospodarowanych środków i przekazywania na rok następny. Ma większą swobodę finansowania w bieżącej działalności gospodarczej.
3. gospodarstwa pomocnicze przy państwowych jednostkach budżetowych - wyodrębnione są organizacyjnie i podmiotowo z jednostek budżetowych. Celem ich istnienia jest złagodzenie rygorów budżetowych obowiązujących jednostkę budżetową, szczególnie wtedy gdy pewien wycinek ich działalności można oprzeć na zasadzie samofinansowania co pozwala odciążyć środki budżetowe
4. Środki specjalne tworzone przez państwowe jednostki budżetowe - wyodrębnione z jednostek budżetowych pod względem finansowym, czyli rachunkowym na którym gromadzi się środki opłat opiekuńczo-wychowawczych, urządzeń szkolnych, opłaty za usługi medyczne, wpływy ze sprzedaży przedmiotów dewizowych.
Dysponent środków budżetowych - to jednostka uprawniona do dokonywania wydatków budżetowych i przekazywania środków budżetowych podlegających jednostce.
Wyróżnia się trzy stopnie dysponowania środkami budżetowymi:
1. państwowe jednostki budżetowe posiadają odrębna cześć w budżecie państwa lub inne jednostki organizacyjne, które minister finansów przyznał uprawnienia dysponenta głównego
2. państwowe jednostki budżetowe podlegające dysponentom głównym
3. państwowe jednostki budżetowe podległe dysponentom głównym i dysponentom drugiego stopnia, które nie maja prawa dalszego przekazywania środków budżetowych.
WYKONANIE BUDŻETU - to realizacja dochodów i wydatków przez wszystkich dysponentów środkami budżetowymi w szczególności przez wykonanie budżetu rozumie się:
1. gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków przez jednostki budżetowe
2. uruchamianie środków budżetowych
3. rozliczenie z gminami
4. prowadzenie ewidencji i sporządzanie sprawozdań finansowych
5. dysponowanie rezerwami budżetowymi
6. pozyskiwanie środków na sfinansowanie deficytu budżetowego
7. lokowanie planowych wydatków budżetowych.