Trudności w czytaniu i ich eliminowanie.
1.Wstęp.
2.Przyczyny dysleksji.
3.Symptomy dysleksji.
4.Typy dysleksji.
5.Diagnoza.
6.Terapia pedagogiczna.
7Wybrane metody i ćwiczenia usuwania trudności w czytaniu.
Wstęp
Bez umiejętności czytania i pisania we współczesnym świecie nie można dzisiaj funkcjonować. Szybkie tempo życia i rozwój techniki wymagają od nas nieustannego kształcenia się i doskonalenia swoich umiejętności. Do obsługiwania nowoczesnych urządzeń potrzeba coraz więcej ludzi dobrze wykształconych. Ogrom przekazywanych informacji przez Internet, prasę, radio, telewizję zmuszają nas do krytycznego jej odbioru i umiejętnego selekcjonowania. Jednak tej
umiejętności nie opanujemy bez nauki czytania.
Najnowsze badania potwierdzają to, że wzrasta liczba dzieci z różnymi deficytami rozwojowymi. Dzieci te mimo ogólnie dobrej inteligencji, wymagają systematycznej pomocy w czasie nauki i systematycznego traktowania. Trudności w pisaniu i czytaniu u dzieci
są przyczyną drugoroczności, zaniżają samoocenę, dziecko staje się
nerwowe. W starszych klasach może to grozić wagarami i ucieczką z
domu a nawet konfliktem z prawem.
Przyczynami tego są deficyty funkcji percepcyjno motorycznych, które hamują prawidłowy przebieg procesu czytania i pisania u dzieci. Badania udowodniły, że co czwarte dziecko klasy pierwszej szkoły podstawowej nie osiągnęło rozwoju co najmniej jednej z podstawowych funkcji psychomotorycznych przewidzianych dla tego wieku.
Definicja określa dysleksję jako trudności w płynnym czytaniu, często połączona z trudnościami w pisania.
Przyczyny dysleksji.
Pomimo rozwoju badań nad zaburzeniami czytania ich etiologia pozostaje kontrowersyjna i wśród badaczy nie ma jednolitego stanowiska. Wielu z nich jako główną przyczynę podaje zaburzenia rozwoju emocjonalnego dziecka, również we wcześniejszych stadiach
rozwoju uczuciowego( konflikty w rodzinie), czynniki genetyczne, zaburzenia i odchylenia w rozwoju psychoruchowym dziecka.
Do najczęstszych odchyleń zaliczamy: opóźnienia i zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej, mowy rozwoju ruchowego, procesu
lateralizacji, słabą analizę wzrokowo- słuchowo-ruchową , zaburzenia w kontaktach z rówieśnikami i otoczeniem.
Jako przyczyny specyficznych trudności w uczeniu się wymienia się dysfazję (opóźnienie rozwoju mowy spowodowane uszkodzeniem struktur korowych), dysprakcję (niemożność wykonywania ruchów celowych), ADHD (nieumiejętność hamowania i wygaszania bodźców docierających do mózgu i brakiem samokontroli), autyzm( brak zainteresowania kontaktów z otoczeniem).
Ryzyko dysleksji istnieje prawdopodobnie u osób obciążonych genetycznie, pochodzących z nieprawidłowo przebiegającej ciąży lub porodu, u osób z dysharmonią w rozwoju psychomotorycznym.
Symptomy dysleksji.
Aby pomóc dziecku przezwyciężyć trudności w czytaniu i pisaniu konieczne jest wczesne wykrycie ryzyka dysleksji. Im wcześniejsza pomoc pedagoga, psychologa czy logopedy tym lepsze będą efekty uczenia się. Niestety jak wykazują badania problem dysleksji najczęściej rozpoznaje się u dziecka w wieku szkolnym w kl. I-III nauczania zintegrowanego, często wtedy gdy niepowodzenia szkolne są dosyć głęboko zaawansowane. Im więcej symptomów dysleksji zauważymy, tym jest ona bardziej prawdopodobna.
Ponieważ w rożnych fazach rozwojowych tych symptomów jest
bardzo dużo ograniczę się tylko do podania najważniejszych:
Wiek poniemowlęcy: opóźniony rozwój ruchowy, opóźniony rozwój motoryki rąk, dzieci nie próbują same rysować, opóźnienie rozwoju mowy;
Wiek przedszkolny: niska sprawność ruchowa, słaba sprawność ruchowa rąk, niechęć do wykonywania czynności samoobsługowych,
niechęć do rysowania, nieprawidłowe trzymanie ołówka, nieporadność w rysowaniu i układaniu układanek, opóźniony rozwój mowy, kłopoty z zapamiętywaniem;
Wiek szkolny: mała sprawność ruchowa, brak opanowania czynności samoobsługowych, zaburzenia koordynacji wzrokoworuchowej (trudności z rzucaniem do celu, niski poziom graficzny rysunków, niechęć do rysowania i pisania, trudności z odróżnianiem podobnych figur i liter i obrazków, wadliwa wymowa, przekręcanie wyrazów, lateralizacja, słaba technika czytania, przekręcanie wyrazów czyta bez zrozumienia, trudności z opanowaniem poprawnej pisowni;
Wczesna diagnoza dysleksji daje więcej czasu na terapię i pomoc specjalisty. Bardzo często barierą w pokonaniu dysleksji jest nadopiekuńczość rodziców, która pozornie ułatwia naukę. Rodzice wykonując za dziecko pracę, pozbawiają go samodzielności.
Typy dysleksji:
Ze względu na dominujące zaburzenie wyróżnia się: dysleksję typu wzrokowego(zaburzenia percepcji wzrokowej i pamięci wzrokowej), dysleksja typu słuchowego (zaburzenia percepcji słuchowej i pamięci słuchowej), dysleksja integracyjna (zaburzony proces integrowania bodźców napływających z różnych zmysłów).
Termin dysleksja jest dodatkowo nazywana - dysleksją rozwojową,w której trudności występują od początku nauki szkolnej, w odróżnieniu od dysleksji nabytej ( utrata umiejętności pisania i czytania wskutek uszkodzenia mózgu).
Diagnoza.
Warunkiem efektywności uczenia się jest trafna diagnoza dysleksji i wczesne przeciwdziałanie i zastosowanie prawidłowej terapii, której celem jest usprawnienie zaburzonej funkcji.Nie jest to proste, gdyż nie ma jednego testu, za pomocą którego można by takie rozpoznanie ustalić. Często też specyficzne trudności w nauce mylone są z trudnościami szkolnymi spowodowanymi opóźnieniami intelektualnymi, zaniedbań środowiska szkolnego i domowego.
Właściwa diagnoza i opinia poradni psychologiczno - pedagogicznej jest wskazówką do pracy z danym uczniem, która powinna być zindywidualizowana. Opinia powinna zawierać charakterystykę trudności w nauce, określenie rodzaju zaburzeń dyslektycznych głębokość zaburzenia, jakie formy pomocy należy stosować wobec ucznia w szkole na zajęciach korekcyjno -kompensacyjnych oraz w domu przez rodziców.
Diagnoza pedagogiczna polega na ocenie poziomu sprawności dziecka w czytaniu i pisaniu w stosunku do wymagań programu szkolnego. Jest analizą błędów, które popełnia dziecko w dyktandach,
przy przepisywaniu, analizuje szybkość i dokładność czytania i czytanie ze zrozumieniem. W celu lepszego poznania dziecka przeprowadza się wywiad środowiskowy w domu i z nauczycielami w szkole, prowadzi się obserwację dziecka oraz przeprowadza odpowiednie techniki diagnostyki psychomotorycznej i pomiar tempa uczenia się.
Konieczny jest też stały kontakt rodziców z terapeutą dziecka i stałe informowanie nauczyciela w szkole. Nie należy też samemu przerywać terapii dziecka, przerwanie terapii sprawi to że dysleksja utrudni w przyszłości dorosłe życie (nieumiejętność czytania ze zrozumieniem, trudności w wypełnieniu formularza, brak orientacji w nowym mieście..).
Terapia dziecka z dysleksją jest procesem długotrwałym i zależy od poziomu inteligencji, umiejętności radzenia sobie z trudnościami, wieku dziecka- im młodsze dziecko tym lepsze efekty, stopnia zaburzeń, czynników środowiskowych, stanu psychicznego,
zrozumienia ze strony szkoły.
Terapia pedagogiczna.
Celem terapii jest usprawnienie zaburzonych funkcji w oparciu o najmocniejsze strony dziecka, aby umożliwić mu dalszy, pełny wszechstronny rozwój.
W okresie wstępnym powinno się kłaść nacisk na działalność
psychoterapeutyczną - zajęcia powinny być połączeniem terapii zachowawczej i zajęciowej z zaangażowaniem funkcji percepcyjno-
motorycznych, ale z wyłączeniem pisania i czytania.
Terapia polega na rozładowaniu i wyciszaniu negatywnych emocji dziecka, wyzwalanie możliwości i zainteresowań tłumionych przez niepowodzenia szkolne, zwiększenie motywacji do pracy, nawiązanie przyjaznych relacji z terapeutą, nauczycielem.
Na tym etapie rozwijamy funkcję słuchową: analizę i syntezę w zakresie zdania i sylaby stosując formę zabawy i terapii zajęciowej
oraz ćwiczenia relaksacyjne.
Ważne jest aby pracować z małą grupą dzieci o podobnym stopniu trudności, co daje poczucie bezpieczeństwa dziecku i uświadamia
to że inne dzieci też mają podobne problemy.
Następny właściwy okres terapii polega na ćwiczeniach usprawniających czytanie i pisanie przy zastosowaniu indywidualizacji metod i programu. Dzieci młodsze z zaburzeniami z trudem pracują w grupie, nie słyszą poleceń kierowanych do grupy i nie odnoszą ich do siebie, mają też kłopoty z samokontrolą.
W tym okresie wszystkie zajęcia odbywają się na materiale literowo - wyrazowym, odpowiednio usystematyzowanym. Jako materiału dydaktycznego można wykorzystać różnego rodzaju loteryjki, układanki wyrazowe, zdaniowe, wyrazy i zdania z lukami do uzupełniania, zestawy wyrazowe do klasyfikacji i porównań, metody treningowe czytania.
Podczas prowadzenia zajęć konieczna jest właściwa atmosfera
pełna zrozumienia i życzliwości dla dziecka, stosowanie pochwał w celu uzyskania motywacji do dalszej nauki. Ważne jest też w tej terapii na bazowaniu podczas zajęć na tym co dziecko już zna i co mu łatwiej przychodzi, zaś sukces będzie zachętą do dalszej nauki.
Błędem jest promowanie dziecka z nasilonymi objawami dysleksji
do następnej klasy. Dziecko wtedy nie radzi sobie z nowym materiałem, nie nadąża za klasą, czuje się gorsze, jest sfrustrowane. Stany te mogą wpłynąć na niską samoocenę ucznia a nawet ucieczkę
z domu i ze szkoły. Wybrane metody i ćwiczenia usuwania trudności w czytaniu.
Wyróżnia się następujące metody pracy z dzieckiem dyslektycznym:
treningowe, poprawiające szybkość i bezbłędność czytania;
polega ono na czytaniu wyrazów łatwych w połączeniu
z trudnymi.
wizualnie podobnych, jednosylabowych sensownych i bezsensownych, zróżnicowanych strukturalnie, z lukami - z pominięciem jednej lub dwóch samogłosek, z dwiema takimi samymi literami na końcu i początku, z określonymi grupami spółgłoskowymi, o określonych układach samogłoskowych;
preferujące rozwój analizy i syntezy wzrokowo- słuchowej i słuchowo- wzrokowej.
Metoda ta polega na dopasowaniu poszczególnych wyrazów do układów grafoprzestrzennych, imitujących stylizowane statki łączenie układów graficznych z usłyszanym wyrazem.
rozwijające rozumienie treści w różnych formach czytania cichego, głośnego, pasywnego;
Polega na czytaniu tekstu przez lektora i zadawaniu pytań do przeczytanego tekstu tzw. metody werbalne werbalne i niewerbalne np. zalecając namalować dziecku jesień zgodnie z zawartymi w tekście danymi;
U dziecka z trudnościami w czytaniu preferujemy głośne czytanie. Ciche czytanie stosujemy, wtedy gdy dziecko umie już czytać i ma jedynie kłopoty z tempem i techniką czytania.
kombinatoryka wyrazowa;
Ćwiczenia polegają na ułożeniu tzw. list wyrazowych o bardzo prostej i zbliżonej budowie, porównywaniu wyrazów, różnicowaniu, segregowaniu i tworzeniu nowych.
Przykładowe ćwiczenia.
Treningowe rozwijanie sprawności w czytaniu:
Ćw.1: Przeczytaj uważnie tekst. Z tekstu wybierz wyrazy te, które mają sensowne znaczenie. Wybierz wyrazy o bezsensownym znaczeniu.
Ćw.2: Czytanie wyrazów wizualnie podobnych.
Przeczytaj następujące wyrazy: As, Las, Lak, Ala, Lala;
Ćw.3: Z podanego ciągu wyrazowego wybierz wyrazy rozpoczynajace się na - S, mające dwa-A : Sala, Ssak, Kask, Klasa, Kasa, Skala, Lalka, Sal;a, Kalka;
Ćw.4: Wstaw brakującą samogłoskę w podanych wyrazach: k-j-k, kr-w-t, k-n-ł, kl-s-, -l-rm, p-rk, ....
Ćw.5: Dodawanie tylko jednej litery w wyrazie;
a a o o o
ta ma to do po
tam mam tor dom por
tama mama tort domy port
Ćw.6: Przeczytaj wyrazy: kot, bat, pole, lody, zupa, dym, koza, dom,
- przeczytaj tylko wyrazy 3-literowe, następnie 4-literowe;
Przedstawiony przeze mnie referat nie wyczerpuje całości zagadnienia
jest tylko zasygnalizowaniem zjawiska. Paradoksem jest to, że wraz
z rozwojem społeczeństwa i techniki problem dzieci z dysleksją i mających trudności z nauką wcale nie maleje a wręcz przeciwnie wzrasta z roku na rok. Na zakończenie pozwolę sobie przytoczyć cytat
z książki W. Brejnaka: Dysleksja - ,, Najgroźniejsze w sytuacji ucznia
dyslektycznego jest to, że trudności dopadają na początku nauki szkolnej. Jeśli w tym okresie nie udzielimy dziecku skutecznej pomocy i wsparcia, wówczas ryzykujemy, że dziecko wejdzie w dalszy etap nauki szkolnej z podkopaną wiarą we własne siły, niepewne, unikające wysiłku, być może nienawidzące szkoły i książek.”
Literatura:
Brejnak W., Dysleksja. , Warszawa 2003 r.
Bogdanowicz M., Ryzyko dysleksji. Problem i diagnozowanie.,
Warszawa 2002 r.
Krasowicz- Kupiś G., Język czytanie i dysleksja., Lublin 2003 r.
Pętlewska H., Przezwyciężanie trudności w czytaniu i pisaniu.,
Kraków 1989 r.
Zakrzewska B., Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń.,
Warszawa 1996 r.
Zofia Zajączkowska
nauczyciel bibliotekarz
Publiczne Gimnazjum
w Parczewie