Psychologia Rozwojowa
Temat: Uprzedzenia: przyczyny i lekarstwa
Spis treści:
1.Uprzedzenia: powszechne zjawisko społeczne.
2.Zdefiniowanie uprzedzeń, stereotypizacja dyskryminacji
3. Co powoduje uprzedzenia.
4. Jak można osłabić uprzedzenia.
5. Podsumowanie.
Wstęp:
Uprzedzenie - to tendencyjna ocena jakiejś grupy, oparta na rzeczywistych lub wyobrażonych właściwościach jej członków.
Uprzedzenia karmią się negatywnymi stereotypami dotyczącymi jednostek lub grup.
Stereotypy - to nadmierne generalizacje (i jako takie często błędne z powodu zbytnich uproszczeń) na temat rzeczywistości i innych ludzi, opierające się na założeniach i niedoinformowaniu, a nie na faktach. Stereotypy nie biorą pod uwagę wielkiej różnorodności ludzi należących do danej grupy.
Prowadzą często do dyskryminacji. Stereotypy często są tak głęboko zakorzenione, że ludzie zaczynają je przyjmować bez kwestionowania.
Stereotypy czynią ludzi ślepymi na różnice między poszczególnymi jednostkami, co prowadzi do ignorowania niepowtarzalności i wyjątkowości konkretnych osób.
Dyskryminacja - traktowanie pewnych osób lub grup społecznych w inny sposób, zwykle mniej sprawiedliwy, niż innych osób i grup. Oparta jest ona na uprzedzeniach i etykietowaniu. Należy pamiętać, że jest ona kwestią władzy, czyli tego, kto definiuje pewne grupy jako nadrzędne lub podrzędne. Pojęcie "dyskryminacja" używane jest w różnych znaczeniach. Z tych koncepcji wynika wiele konsekwencji, np., kto jest odpowiedzialny za rozstrzyganie sporów (sądy, ciała administracyjne), kto jest adresatem (samo państwo, czy państwo i osoby prywatne).Uprzedzenie jest najbardziej rozpowszechnione i zapewne najbardziej niebezpiecznym zjawiskiem. Istnieje w życiu każdego nas, dzieje się tak, dlatego że każdy przynależy do różnych grup. Zwykła niechęć do danej grupy może prowadzić do jej znienawidzenia a w skrajnych sytuacjach do torturowania ich i mordowania, a nawet ludobójstwa, jednym z nieuniknionych skutków tendencyjnych przekonań jest obniżenie samooceny.
Samoocena jest najważniejszym składnikiem życia każdego człowieka. Osoba mająca niską samoocenę jest bardziej nieszczęśliwa i często nie odnosi sukcesów.
Uprzedzenie jest postawą. Składa się z trzech komponentów:
1. Afektywnego lub emocjonalnego, który reprezentuje zarówno typ emocji powiązany z postawą ( np. złość, serdeczność), jak i nasycenie postawy, ( np. umiarkowany niepokój, otwarta wrogość)
Uprzedzenia mogą być:
- negatywne
- pozytywne
Negatywne występują wtedy, gdy mówimy ze ktoś jest np. uprzedzony do czarnych, to chcemy powiedzieć, iż ta osoba jest gotowa do zachowania się wobec murzynów zimno lub wrogo, zakładając, że wszyscy oni są mniej więcej tacy sami. Oznacza to ze osoba ta przypisuje czarnym wyłącznie cechy negatywne.
2. Poznawczego - obejmującego przekonania myśli( poznanie) tworzące postawę.
Stereotyp jest generalizacją tego, co dotoczy grupy ludzi, gdzie identyczna charakterystyka jest przypisana wszystkim jej członkom, niezależnie od rzeczywistych różnic między nimi. Stereotypy są odporne na zmiany pod wpływem nowej informacji.
Szczególnie ważna stereotypizacja występuje w odniesieniu do ról związanych z płcią. Na przykład kobiety prawie powszechnie są postrzegane jako genetycznie bardziej poddające się wychowaniu i mniej asertywne niż mężczyźni.
Dobrym przykładem będzie tu przytoczenie jednego z eksperymentów.
Studenci spostrzegali lekarkę o bardzo znaczących osiągnięciach jako mniej kompetentną i mającą łatwiejszą drogę do sukcesu niż odnoszących sukcesy lekarzy. Natomiast studentki widziały to inaczej:, choć spostrzegały lekarzy i lekarki jako jednakowo kompetentnych, to mężczyzn spostrzegały jako tych, którzy mniej się przy tym napracowali. Zarówno mężczyźni jak i kobiety przypisywali lekarkom silniejszą motywację. Należy zauważyć, iż przypisywanie kobietom wysokiego stopnia motywacji może być jednym ze sposobów dawania do zrozumienia, że są one mniej uzdolnione niż mężczyźni. (np. ona nie jest zbyt bystra ale się stara)
3. Behawioralnego - odnoszącego się do czyichś działań - nie jest tak, ze ludzie po prostu przyjmują postawy, lecz również działają zgodnie z nimi.
W tym przypadku stereotypowe przeświadczenia, powiązane z negatywnymi reakcjami emocjonalnymi, zostają przekształcone w krzywdzące traktowanie lub przemoc, innymi słowy w dyskryminację, określaną jako nieusprawiedliwione negatywne lub szkodliwe działanie skierowane przeciwko członkom jakiejś grupy tylko dlatego, że do niej należą. Przykładem dyskryminacji jest badanie przeprowadzone przez Charlesa Bonda i jego współpracowników, którzy postanowili porównać sposób leczenia czarnych pacjentów z leczeniem białych. W szpitalu psychiatrycznym prowadzonym przez wyłącznie biały personel. Badacze prześledzili dwie, najczęściej stosowane metody radzenia sobie z furiackimi zachowaniami pacjenta: zamykanie w izolatce, krępowanie pacjenta kaftanem bezpieczeństwa i przymusowe aplikowanie mu środków uspakajających. Analiza akt choroby w okresie osiemdziesięciu pięciu dni ujawniła, że metoda surowsza - krępowanie fizyczne i działanie chemiczne - była wobec czarnych pacjentów stosowana blisko cztery razy częściej niż wobec białych. Dyskryminacja ta występowała, choć czarni pacjenci kierowani na leczenie byli na ogół diagnozowani jako mniej pobudliwi niż pacjenci biali.
Co powoduje uprzedzenia?
Psychologowie i socjologowie twierdzą, że uprzedzeń łatwo się nauczyć i że dzieci skłaniają się do podtrzymywania tych samych tendencyjnych postaw, co ich rodzice. Uprzedzenia można zaszczepić nawet u uczniów w odniesieniu do takich trywialnych różnic jak kolor oczu, długość włosów czy styl ubierania się. Nie jesteśmy tolerancyjni. Nie potrafimy uznać czyichś poglądów, wierzeń, upodobań, czyjegoś postępowania, jeśli różnią się od innych.
Z eksperymentu przeprowadzonego przez Jane Eliot wynika, ze objecie władzy przez jedną grupę nad inną, na zasadzie domniemanej wyższości, doprowadza do dyskryminującego zachowania, „u wyższej” grupy, oraz do obniżenia samooceny i poziomu wykonywanych zadań „u gorszych” członków grupy.
Poznawanie społeczne
Pierwszym krokiem na drodze tworzenia uprzedzeń jest wykreowanie grup, czyli zaklasyfikowanie pewnych ludzi do grupy cechującej się określonymi właściwościami, innych zaś do takiej, która ma odmienne cechy.
Rozróżniamy:
Grupę własną, z którą jednostka się identyfikuje i której członkiem się czuje.
Grupa obca to ta, z którą jednostka się nie identyfikuje.
Stronniczość wobec grupy własnej - to pozytywne uczucia i wyróżniające traktowanie ludzi, których określiliśmy mianem członków własnej grupy, negatywne zaś odczucia i nieuczciwe traktowanie innych tylko, dlatego, że określiliśmy ich jako należących do grupy obcej.
Grupy minimalne to nic nieznaczące grupy utworzone przez zgrupowanie obcych ludzi na podstawie trywialnych kryteriów: jednak owo minimalne członkostwo nadal przejawia się w stronniczości wobec grupy własnej.
Nawet, gdy powody zróżnicowania są minimalne, to będąc członkiem grupy, pragniemy pokonać członków grupy obcej, traktując ich niesprawiedliwie, ponieważ taka taktyka służy budowaniu własnej samooceny. Kiedy nasza grupa zwycięża, wzmaga to uczucie dumy i identyfikacje z nią w kulturze.
Poza stronniczością własnej grupy istnieje również inna konsekwencja kategoryzacji społecznej:
Spostrzeganie jednorodności grupy obcej - jest to znane przekonanie, że „oni wszyscy są tacy sami”.
Członkowie grupy własnej są skłonni spostrzegać członków grupy obcej jako bardziej jednorodnych niż są oni naprawdę, jak również jako bardziej jednorodnych niż członkowie grupy własnej.
Stereotypy odzwierciedlają przekonania kulturowe - są one opisami ludzi należących do różnych grup obcych, które są szeroko znane wielu członkom społeczności. Nie jest nam obcy np. stereotyp kierowcy. Nawet, jeśli nie uznajemy owych stereotypów, to o nich wiemy.
Aktywizacja:
Wszystko, co jest aktywizowane przez stereotyp może mieć krańcowo odmienne konsekwencje dla sposobu spostrzegania poszczególnych członków grupy obcej.
Devin rozróżnia automatyczne przetwarzanie informacji i kontrolowane przetwarzanie informacji.
Proces automatyczny to taki, nad którym nie mamy kontroli. Polega on na tym, że nawet, jeśli lokujesz się bardzo nisko na skali uprzedzeń, uprzedzeń pewnością znasz pewne stereotypy, które istnieją w danej kulturze, takie jak: „czarni są wrogo nastawieni”, „Żydzi są nastawieni materialistycznie”, „Homoseksualiści są zniewieściali”. Stereotypy te są uruchamiane w określonych warunkach - po prostu pojawiają się w naszym umyśle. Ponieważ proces ten jest automatyczny, nie możesz go kontrolować ani nie dopuścić do niego.
Kontrolowane przetwarzanie pojawia się przy udziale twej świadomości - jak wówczas, gdy decydujesz się, by odrzucić lub zignorować stereotypizowaną informację, która zostaje wniesiona do umysłu.
Korelacja
Inną forma utrwalania myślenia stereotypowego przez poznawcze przetwarzanie jest zjawisko korelacji pozornej. Mamy silną tendencję do odkrywania współzależności tam, gdzie one nie istnieją. Kiedy oczekujemy ze sobą powiązania dwóch zjawisk, to kompromitujemy się wierząc, że ono naprawdę istnieje, gdy w rzeczywistości go nie ma. W naszym społeczeństwie występuje wiele takich pozornych współzależności. Na przykład znane jest powszechne przekonanie, że małżeństwa, które nie mogą mieć dzieci, będą je miały, gdy zdecydują się na adopcję - zapewne, dlatego, że po adopcji nie odczuwają już strachu ani stresu. Jest to jednak wyłącznie korelacja pozorna. Od czasu do czasu pozornie bezpłodnej parze rodzi się dziecko już po dokonaniu adopcji, jednak dzieje się to nie częściej niż w przypadku pozornie bezpłodnych par, które nie decydują się na adopcje. To pierwsze zdarzenie, z powodu swej jaskrawości, wywiera na nas po prostu większe wrażenie, tworząc w ten sposób pozorną współzależność. Pozorne współzależności mają tendencję do pojawienia się wówczas, gdy zdarzenia bądź ludzie wyróżniają się szczególną cechą, to znaczy, gdy wyróżniają się w rutynowej, typowej społecznej scenerii, do której się przyzwyczailiśmy.
Zmienianie stereotypowych uprzedzeń
Weber i Cocker proponują trzy możliwe teorie czy modele umożliwiające zmianę stereotypowych przekonań:
Model buchalteryjny - w ramach, którego każdy fragment informacji zaprzeczającej zmienia stereotyp
Model przekształceniowy, - gdy stereotyp ulega radykalnej zmianie pod wpływem silnej, wyrazistej informacji
Model wykształcenia stereotypu niższego rzędu, - gdy stereotypy podporządkowane albo subkategorie tworzone są w celu wchłonięcia informacji zaprzeczającej.
Przyczyną, dla której stereotypy są podstępne i trwałe, jest skłonność ludzi do atrybucji z dyspozycji, a konkretnie dokładność z jaką formułują wnioski, że czyjeś zachowanie jest spowodowane cechami osobowości, a nie, że wynika z czegoś innego np. określonej sytuacji. Jest to podstawowy błąd atrybucji, a nadmierne poleganie na atrybucjach z dyspozycji prowadzi do pomyłek atrybucyjnych. Właśnie stereotypy są atrybucjami z dyspozycji i to tymi negatywnymi. Tworzenie atrybucji w odniesieniu do całej grupy, gdy dokonujemy ich stereotypizacji jest krańcowym błędem z atrybucji. W taki sposób niektóre stereotypy charakteryzujące antysemityzm stanowią rezultat popełnianego podstawowego błędu atrybucji przy interpretacji zachowania Żydów. Sytuacyjna interpretacja zachowania doprowadza do powstania określonej opinii. Ten rodzaj atrybucji jest dość łatwy do zaobserwowania w działaniu. Jeśli ludzie zachowują się w sposób odpowiadający naszym oczekiwaniom - stereotypom, wówczas mamy skłonność do pomijania informacji, które mogą dostarczyć przesłanek pozwalających wywnioskować przyczynę takiego a nie innego zachowania. Na ogół zakładamy, że to charakter a nie sytuacja bądź okoliczności życiowe spowodowały określony rodzaj postępowania. W uprzedzeniach istnieje też zjawisko obwiniania ofiary, jest to skłonność do obwiniania ludzi za to, że stają się ofiarami. Motywowane jest to przez wiarę w sprawiedliwość świata. Ludzie, którzy rzadko byli dyskryminowani nie potrafią zrozumieć, co znaczy być obiektem uprzedzenia. Nieraz trudno jest uniknąć obwiniania ofiary za jej położenie i wtedy może to mieć formę „zasłużonej reputacji”. Taka tendencja do obwiniania ofiar za to, że się nimi stają związana z ich kłopotliwym położeniem, brakiem zdolności i charakteru jest wynikiem pragnienia sprawiedliwego świata, w którym ludzie dostają wyłącznie to, na co sobie zasłużyli i zasługują na to co otrzymują. Podczas konfrontacji z niesprawiedliwą i trudną do uzasadnienia sytuacją większość ludzi znajduje sposób by obwinić za powstały stan ofiarę. Wiara w sprawiedliwy świat prowadzi do umniejszania wartości ofiary, współczujemy jej jednocześnie ciesząc się, że nas nieszczęście ominęło. Sposobem obrony przed strachem jaki wywołuje w nas czyjaś tragedia jest uświadomienie sobie iż ofiara ta musiała na siebie ściągnąć owo nieszczęście poprzez swoje zachowanie. Wierzymy w to, że stajemy się ofiarą na własne życzenie a nie z przypadku i zbiegu niezależnych od nas okoliczności. Źródłem uprzedzeń jest również rywalizacja o wszelkie dobra, władzę, status społeczny. Rozwijają się negatywne uczucia pomiędzy grupami rywalizującymi, powstają stereotypy i wzajemna dyskryminacja. Tendencyjne postawy wzmagają się gdy ma miejsce konflikt wzajemnie wykluczających się celów. Zagrożenie wobec członków własnej grupy powoduje większą skłonność do uprzedzeń, dyskryminacji a nawet stosowania przemocy. Rywalizacja wzmaga poczucie wzajemnej wrogości i napięcie. W sytuacji gdy brak logicznego uzasadnienia istnienia rywala pojawia się „kozioł ofiarny”, który zwykle jest obarczany winą za powstały stan rzeczy. Najczęściej kozioł ofiarny nie ma związku z zaistniałą sytuacją i na nią wpływu. Jest czynnikiem przypadkowym, jego powstaniu towarzyszy frustracja, którą powoduje irracjonalna wrogość. Ma miejsce przeniesienie agresji na grupy słabe, nie lubiane lub wyróżniające się w widoczny sposób.
Uczymy się uprzedzeń poprzez normy, które są przekonaniami społecznymi i służą określeniu tego co jest właściwe, dozwolone i dające się zaakceptować. Zgodnie z teorią społecznego uczenia się, nabywamy ich od najwcześniejszego dzieciństwa, rodzina, szkoła, rówieśnicy mas media uczą nas jak zachowywać się i co myśleć. Stereotypy, tendencyjne postawy oraz uprzedzenia są częścią tego przekazu. Pojawiają się tu pojęcia zinstytucjonalizowanego rasizmu i seksizmu, które są integralna częścią przekazu kulturowego i stanowią pewną normę, która wpajana jest od najmłodszych lat. W każdej kulturze dominuje punkt widzenia większości niezależnie od tego czy ma on charakter zachowań dyskryminujących, większość akceptuje go jako dominujący. Dlatego też najsilniejszym determinantem uprzedzeń jest konformizm wobec norm społecznych. Zmiana normy na taką, która zaleca tolerancję powoduje ostrożność wielu osób, które pozornie funkcjonują bez uprzedzeń gdyż wewnętrznie utrzymują swoje stereotypowe wizerunki. Takie zjawisko nosi nazwę współczesnego rasizmu, uprzedzenia przejawiane są subtelnie, są ukrywane, by nie dały podstaw do określenia mianem rasisty. Ujawniane są jedynie w bezpiecznych sytuacjach. Co można zrobić by wyeliminować lub zredukować uprzedzenia?
Zarówno stereotypy jak i uprzedzenia oparte są na błędnej informacji, powodem ich jest emocjonalność - to główny składnik uprzedzeń, oraz koleiny poznawcze, tendencyjne oczekiwania, pozorne współzależności. Stereotypy oparte na błędnej informacji są trudne do zmiany poprzez dostarczenia właściwej informacji. Według Gordona Allporta mogą zostać zredukowane wyłącznie poprzez wzajemny kontakt ludzi posiadających jednakowy status i starających się osiągnąć wspólne cele. Kontakt osłabia uprzedzenia w takich sytuacjach, które zmuszają do wzajemnej współpracy dla osiągnięcia wspólnego celu. Prowadzi to do osłabienia wrogich uczuć i negatywnej stereotypizacji. Kluczowe czynniki zapewniające sukces kontaktowi to wzajemna zależność i wspólny cel. Kontakt musi przebiegać w przyjacielskich, nieformalnych warunkach wtedy tylko można się przekonać, że dotychczasowe przekonania były błędne. Najbardziej prawdopodobne jest, że kontakt osłabi uprzedzenia. Można wiec stwierdzić, że jeśli zaistnieje wzajemna zależność, wspólny cel, jednakowy status, nieformalny i interpersonalny kontakt, wzajemne kontakty, społeczne normy równości, to ulegną redukcji zachowania stereotypowe, obarczone uprzedzeniami i dyskryminujące zachowania innych. W przypadku dzieci redukcję uprzedzeń i podniesienie samooceny można osiągnąć tworząc klasy mieszane. Dzięki procesowi mieszania dzieci zaczynają zwracać na siebie uwagę oraz okazywać innym szacunek.
1
4