POEZJA MŁODOPOLSKA

I. 1980-1990

1. Liryka przełomu antypozytywistycznego

- odziedziczona po pozytywizmie defensywna postawa w traktowaniu roli poety i poezji;

Poeci bronią prawa poezji do jej istnienia

- poezja jako przejaw walki pokoleniowej; podmiot zbiorowy- MY (MY MŁODZI)(Ikary, Prometeusze, Spartakusy, Feniksy, Anteusze, itp.)w opozycji do WY (starzy: heloci, karły, pigmeje); częstew aluzję do „ody” Mickiewicza np. w „Apoteozie” Nowickiego

-nawiązania do poezji romant.; poezja ma być „pobudką do czynów i męstwa”- J. Kasprowicz

- poezja jako protest przeciw politycznej trzeźwości, lojalizmowi i konserwatyzmowi „starych”; poezja zaangażowana społecznie i politycznie:

1. Andrzej Niemojewski: Poezje 1891, Poezje prozą 1891, cykl Polonia irredenta '95-96

2. Franciszek Nowicki: Poezje `91

3. Jan Kasprowicz: Poezje '88, Chrystus '90, Z chłopskiego zagonu `91

4. Kazimierz Tetmajer wiersze druk. w krakowskim „Ognisku” oraz niektóre z tomików Poezje '91, Poezje. Seria II `94

5. Antoni Lange (pseudo - NAPIERSKI) druk. w paryskiej „Pobudce”

6. Jerzy Żuławski - jego patriotyczne utwory jak „Stance o pieśni”'97

7. młody Miriam (Z. Przesmycki): Z czary młodości. Liryczny pamiętnik duszy<<1881-1891>> `93

8. Zofia Wrzeszczowska - z Białorusi pisała do warszaw. I krakow. czasopism - pseudo: Adam M-ski + poemat Jeden z wielu wydany w `90

- wiele wierszy patriotycznych - związanych z sprowadzeniem prochów Mickiewicza na Wawel-`90

- też zainteresowanie i nawiązania do słowackiego - Żuławski, Lange (tł. „Kwiatów zła” Baudelaire'a)

- poetyka jednak nie różniła się bardzo od pozytywistycznej - nadużywanie abstrakcyjnych ogólników np. „giną idee, wierzenia, ludy”; zestawienia metaforyczne z przydawką dopełnieniową: nadziei gwiazda, wolności brzeg;), elementy retoryki np. u Langego

- jeśli nie kontynuacja poetyki pozytywistycznej, to zapożyczenie poetyki romantycznej

-patriotyczno-społeczny aktywizm młodych szybko przygasł, ale nie znikł - trwał z różnym nasilenie przez cały okres młodopolski

II. Liryka pesymistyczno- dekadencka

- nastroje pesymistyczne - już od 80l.- wynik sprzeczności pozytywizmu, ale też oddziaływań rozmaitych dzieł literackich i romantycznych (Schopenhauer [Świat jako wola i wyobrażenie], Edward von Hartmann, przekład „Wyboru pism” Jakuba Leopardiego przez Edw. Porębowicza)

- o tym zjawisku w „Prawdzie” w '87 pojawił się artykuł Cez. Jellentego „Epidemia pesymizmu”

- przede wszystkim oddziaływanie filozofii Schopenhauera:

• Świat zły nie tylko aktualnie, ale w swej istocie, nigdy lepszym nie będzie

• Istotą świata jest wola tj. irracjonalna siła, związana z ślepo działającym popędem do działania

• Wola ta obiektywizuje się w świecie zjawisk

• Negacja przeciwstawienia podmiot / przedmiot [ das Subject/ das Object] - człowiek to przedmiot wśród przedmiotów

• Wola inspiruje ów przedmiot do działania egoistycznego - nie liczącego się z innum

• Popęd nigdy nie zostanie zaspokojony

• Człowiek nie jest w stanie ocalić swe istnienie

• Pojęcia: Bóg, wolność, honor, sława, ojczyzna - służą do usprawiedliwiania własnych, egoistycznych dążeń

• Świat jest piekłem - to wynik lęku przed śmiercią i uprzedmiotowionej woli

• Nienasycenie woli można powstrzymać - 3 sposoby: 1. litość i współczucie innym, 2. kontemplację sztuki = narzędzia najgłębszego poznania, 3. nirwanę = wyrzeczenie się woli życia- wyrzeczenie się woli, to nie samobójstwo, nie pozbawienie się woli życia!

- wpływ szeregu zjawisk psychospołecznych i kulturowych - DEKADENTYZM:

• Nazwa pochodzi z Francji (dècanence- oznacza upadek, schyłek), użyta już w XVIII w. przez Monteskiusza na określenie cech charakteryzujących upadach cesarstwa rzymskiego; zabarwienie pozytywne nadał temu terminowi Baudelaire w studium o E.A. Poem (1857), a potem Teofil Gautier w przedmowie do „Kwiatów zła”'68, oraz Paul Bourget.

• 1886 - powst. Czasopisma „Le Decadent”

• Źródła pozaliterackie dekadentyzmu: zachwianie równowagi pomiędzy gwałtownym rozwojem cywilizacji miejskiej, przemysłowej, uniformizującej a swobodnym rozwojem jednostki, która nie potrafi się przystosować do „zdrowej”, przeciętnej większości. Dekadenci = chorzy, nieprzystosowani

• Cyganerie, grupy artystyczne, które wyrażały swą inność, szczególnie w stosunku do filisterstwa np. ubraniem, sposobem życia (dandyzm), uprawianiem nieskonwencjonalizowanej sztuki, używaniem sztucznych bodźców twórczych ( alkohol, narkotyki)

• Inność = jednocześnie tragedia i powód do dumy

• Cywilizacja przemysłowa jako zagrożenie dla jednostki twórczej i dotychczasowej kultury - popularne przeświadczenie o zagładzie kultury europejskiej, białej rasy, przez anarchię, barbarzyństwo = niewykształcone masy, żądające sztuki =rozrywki

• Niemoc Paul Verlaine :”Jam cesarstwo na schyłku wielkiego konania”, „Wszystko wypite, zjedzone”; Nietzsche „wszystko już było”

• Zachwianie się wiary w dotychczasowy świat wartości; relatywizm dobra i zła, prawdy i kłamstwa - to prowadziło do sceptycyzmu; zanegowania wiary w przyszłość

• Wizje katastroficzne, np. o szybkim gaśnięciu słońca, zamarznięciu planety, teza Hatrmanna o unicestwieniu ludzkości jako jedynym sensownym rozwiązaniu problemów egzystencjonalnych

• Prokreacja, przedłużanie gatunku = bezcelowe; kobieta związana z naturą, zmusza do prokreacji mężczyznę, staję się famme fatale!!! + drugie zagrożenie dla mężczyzn - emancypacja kobiet!!! Koncepcja człowieka bezpłciowego - z chęci zatrzymania procesu ewolucji, koła wielkiego powrotu;)

• Wpływy hinduizmu

• Częste wyestetyzowane, wyreżyserowane samobójstwa

• Nerwowy, narkomanie, satanizm, okrucieństwo ( zainteresowanie marksizmem), perwersje w miłości, mistycyzm

• „chore” piękno: blade, anemiczne kobiety, młodzi, na pograniczu chorób umysłowych

• Gabriel d'Annuzio (pol tł. Leopold Staff), Oskar Wilde, dekadent - dandys

• Do pesymizmu skłaniała także sytuacja w Polsce - brak perspektyw, brak nadzieji na odzyskanie niepodległości

• Zdrowe społeczeństwo odrzuca jednostki twórcze - studium ST. Przybyszewskiego „Z psychologii jednostki twórczej” '92 ; np. Chopin, Nietzsche

• Negacja życia np. Próchno Berenta

• Miciński, Przybyszewski- perwersje, okrucieństwa psychiczne i fizyczne, ideał bezpłciowości

• Świadomość kryzysu: Miciński, Przybyszewski, Żuławski - potem rozbudowana przez Witkacego- społeczeństwo zdominowane przez tłum ”przeciętniaków”

• Tłum, przeciętność - nacechowanie negatywne, obrona praw indywidualizmu,

• 1890- 1900- WERSJA DEKADENTYZMU EKSPONUJĄCA PESYMIZM (ciężar determinizmu odziedziczony po poprzedniej epoce, kryzys dawnych wartości) Wielkie bankructwo idei A.Górski; także K. Tetmajer- tomik Poezje 1891, Antoni Lange Poezje cz. I - '95 i cz. II - `98; Jerzy Żuławski Poezje II -'00, wiersze ST. K. Brzozowskiego druk. w „Życiu” krakowskim, niektóre utwory Miriada np. zbiór Z czary młodości

• Przeestetyzowanie połączone z okrucieństwem np. Miciński, Kazimiera Zawistowska, w prozach poetyckich - Ewa Łuskina, B. Leśmian Legendy tęsknoty 1904 Chimera, zwłaszcza Błędny ognik poetycka opowieść o ożywianiu akwarel

• Przekonanie o wieczności zła ←Schopenhauer; niezdolność do czynu, syny rozczarowania, zniechęceni - Lange;

• Miriam :Klniesz, żeś tak młody, a taki już stary- stereotyp młodego starca

• Tetmajer: niewiara w postęp, w dobro w sens działania ←Schopenhauer; Poezje. Seria II - jego poetyckie credo - pokolenie niezdolne do czynu; Zamyślenia -treścią jego duszy melancholia, smutek, tesknota, mysli - zwątpieniem, wstrętem, nudą, szyderstwem itp. Podsumowanie - Koniec wieku XIX: „Bóg umarł. Niebo puste” „Do stalowego nieba próżni”; o próżni nieba też: Staff, Edward Leszczyński, Wincenty K. Brzozowski - wtórując za Nietzschem - BÓG UMARŁ - U POLSKICH POETÓW NIE TYLE ATEIZM, CO BRAK WIARY W COKOLWIEK

• Częste posługiwanie się obrazami (wpływy, początek symbolizmu?) niezdolne do lotu skrzydła, samotny wędrowiec tułający się bez celu, wśród puski, pustyni, stojące, mętne, zatrute wody, wygasłe kratery, ruiny, okręty bez steru, smutny Chrystus - jego ofiara jest daremna;

• Chorowite kolory, chorowity pejzaż, bladość, cisza, bezkształtne formy np. dymy, mgły - np. Anioł Pański Tetmajera

• Nirwana jako śmierć, upersonifikowana-niczym kobieta - kochanka - Tetmajer - miął się nad nim pochylić, ST. K. Brzozowski O przyjdź…

• ST. K. Brzozowski Próżnia - było na zajęciach!!!: drzewo, krzyż dusza cierpiąca

III. POSZUKIWANIE TERAPII

1. Ukoicielką -śmierć - tak b. często, ale też inne drogi np. Tetmajer : i chociaż życie nasze nic nie warte: evviva l'arte! - APOTEOZA SZTUKI

2. MIŁOŚĆ - młodopolski erotyzm, poezja Przybyszewskiego, opisy scen miłosnych i kobiecych ciał, Tetmajer : Lubię kiedy kobieta omdlewa w objęciu…, Hymn do miłości; Kasprowicz - akt miłosny Ewy z Szatanem - Dies irae; Kazimiera Zawistowska - w 1903 wydane Poezje - podwójna natura kobieta = święta i kurtyzana; pragnienia ukrywane pod maskami Magdaleny, Herodiady (=Salome), Chrysis; ST. K. Brzozowski - akt miłosny jako męka ukrzyżowania - to już perwersyjno - bluźnierczy pomysł, ale znany np. w malarstwie - to pochodnia schopenhauerowskiej koncepcji miłości ( jest ona twórcza dla gatunku, ale niszczy indywidualność, czł. Staje się automatem) (też koncepcja dualizmu ciała i duszy - akt miłosny - rozkosz dla ciała, upadek ducha) - tak więc Kasprowicz i Przybyszewski łączyli miłość z cierpieniem. HEDONIZM + TRAGIZM (biologiczny determinizm) WIĘC CZY MIŁOŚĆ MA TAKĄ FUNKCJĘ TERAPEUTYCZNĄ????

3. PRZYRODA -Lange - Lekarka jest ukojność pól i leśnych czarów, też u Tetmajera - zielona łąka daje spokój i niepamięć (Łąka mistyczna), tatrzańska przyroda - Tetmajer, Kasprowicz, przyroda łączy się z samotnością; ale też opis surowych praw natury - Fr. Nowicki, T. Miciński; szczególne upodobanie w opisach Tatr( Żulawski, W. Wolski, Z. Przesmyck, M. Wolska Wł. Orkan, Felks Gwiżdż, szczególnie Miciński - mitologizujący góry, powieść Nietota, Tetmajer Zamyślenia - zbiór; Melodia mgieł nocnych - Poezje. Seria II) i Alp(- Przesmycki, Kasprowicz, Wacław Rolicz - Lieder Gdy dzwoniki szwajcarskie symfonię grają; Góry, przyroda - najczęściej do opisu nastroju, więc psychizacja elementów pejzażu, personifikacje np. Krzak dzikiej róży, doznanie uczucia nieskończoności -Tetmajer Nieskończoność, tęsknota za czymś mitycznym - Na „Żelaznej Drodze” pod Reglami; II etap w twórczości Kasprowicza (- po 1890-Chrystus, 1891- Poezje , 1891- Z chłopskiego zagonu), 94- Anima lachrymans, '95 - Miłość, Krzak dzikiej róży, - elementy metafizyczne; wędrówka górska- życie, nawet w Dies irae - bohater liryczny wczepiony w skałę;

Fascynacja Janosikiem;) np. Pieśń o waligórze (Ballada o Słoneczniku1908) - legendarny olbrzym o nadludzkiej sile - GÓRSCY HEROSI = TYPOWE KREACJE REKOMPENSATYWNE

IV. ZMIANY W LIRYCE POD WPŁYWEM SYMBOLIZMU

• Idealizm przeciwstawiany materializmowi i empiryzmowi pozytywizmu (idealizm typu platońsko - palotyńskiego, + domieszka filozofii hinduskiej; filozofia Kanta, Hartmanna, Hegla, Schopenhauera, i Carla du Prela - pop.wtedy filozof.); teza tego idealizmu - byt prawdziwy = idealny, wieczny, niezniszczalny, , a byt materialny, dostrzegalny za pomocą zmysłów, jest przemijający i złudny.

• Zaanie poetow: 1. ująć wieczność; 2. ująć nastrój, stan duszy ( dusza identyfikowana z podświadomością jeszcze przed Freudem)

• Ten idealizm stanowi PODSTAWĘ SYMBOLIZMU ( kierunek ukształt. W l.80 -tych XIX w. we Francji i w Belgii; manifest symbolizmu w „Le Figaro” 1886 ogłosił Jean Morèas; patroni” Baudelaire, Mallarmè, Paul Varlaine, J. A. Rimbaud; teoretyk - Charles Morice, Mallarmè. W Polsce informacja o tym - a. Lange, wykład symbolistyczny Zenona Przesmyckiego - studium o belgijskim symboliście - Marice Maeterlinck - 1891 „Świat” krakowski

• Odróżnienie symbolizmu od parnasizmu - odejście od anegdoty i realistycznego opisu, od impresjonizmu- to co przemija ale w poezji, najczęściej wyrażającej nastrójże tendencje się nakładają, np. Miciński - dekadentyzm, symbolizm, ekspresjonizm,;

• Symbolizm= świat otaczający to tylko symbol prawdziwego, idealnego bytu; symbol w przeciwieństwie do alegorii zapośrednicza, bo inaczej, tego co wyraża, nie da się wyrazić

• Alegoria - jednoznaczna, symbol- wieloznaczny

• Poezja symboliczna miała oddziaływać na wszystkie zmysły

• Teoria o odrębności języka poetyckiego - właśnie oddziaływującego na wszystkie zmysły

• Wiersze stają się małymi traktatami filozoficznymi - Tetmajer, Kasprowicz, Lange, Żuławski o tajemnicy egzystencji, jedności duszy ludzkiej z jednością wszechświata itp.:)

• Lange - wiersze na cześć słowa np. Pieśń o Słowie, wzorowane na poezję Słowackiego

• Częste personifikacje, ale też odpowiedniki symboliczne typu: odbicia w wodzie, cienie, lustra, ślepiec, przepaście, mury- utracona zdolność poznania, mary, potwory itp. Wyrażające stany psychiczne

• Postacie związane z naszym kręgiem kulturowym, przede wszystkim biblijne, religijne, związane z chrześcijaństwem i światem antycznym: Chrystus, Lucyfer, pramatka Ewa, Salome, Meduza, Ahaswer, mit eluzyjski (feniks)i mit raju utraconego= problematyka typowa dla epoki i ponadczasowa świadomość

• Częsty symbol wędrowca lub żeglarza ( w wersji pesymistycznej - bez drogowskazu), idący na śmierć skazaniec, Chrystus nie tyle Bóg , co nieszczęśliwy człowiek;

• Fascynacja złem - szatan; symbol buntu przeciw losowi czł. Już Baudelaie Litania do Szatana, lucyfer = niosący światło (łac); niczym Prometeusz; Bóg z ST, despotyczny, Chrystus - obrońca człowieka

• Pejzaże = stan psychiki np. Rolicz - Lieder Mgły jesienne -na polach myśli była susza dobre słońce przyświecało zbiorom, a teraz kolce i głusza; K. Zawitowska Ze spichrza- spichrz duszy, dziwne ziarna z tego spichrza - pędy krzewią się cierniowe; czyli PLE, ZIARNO; Miciński - wola spoczywa w zaroślach na dnie,

• Wiersze - pejzaże WEWNĘTRZNE - akcja dzieje się w przestrzeni wewnętrznej za pomocą elementów z przestrzeni wewnętrznej; czasem też porównania - jak, lub metafory Staff Dzień duszy 1903 - Ten czarny las - to ciemna dusza moja…

• Analogię i powinowactwa - zasad powszechnych powinowactw - wszystko sobie wzajemnie odpowiada

• Synestezja - też wpływ powinowactwa - zestawienia nieoczekiwane, z różnych sfer zmysłów np. W. K. Brzozowski - Powinowactwo cieni i kwiatów o zmierzchu nawiązanie do Powinowadztwa Baudelaire'a - choc nowatorski, stał się obiektem drwin; technika wizji sennej, oniryczna; taka technika też u Micińskiego Interno ( Z mroku gwiazd)

• Poezja jak muzyka - nic nie znaczy, należy się jej poddać; u Schopenhauera muzyka na szczycie hierarchii sztuk

• Sugestia , bo jak powiedział Mallarmè: Nazywać przedmiot to zniszczyć trzy czwarte rozkoszy poetyckie, jaką daje powolne odgadywanie; sugerować - to ideał

• Popularność hipnozy i jej wpływ na poezje - wymuszanie w odbiorcy zamierzonych przeżyć estetycznych

• Posługiwanie się metodami oddziaływania NIE WPROST - pośrednio, poprzez zamaskowane chwyty, sugestie, kształtowanie utworu, tak by skutecznie oddziaływać

• Wpływy symbolizmu na :

1. zmniejszenie elementu narracji i mimetycznego opisu

2. daleko idąca ekwiwalentyzacja, rozbudowanie, zautonomizowanie

3. zerwanie z zasadą ciągłości

4. niezwykłość skojarzeń

5. nowe prawa w stworzonym przez artystę świecie

6. stworzenie własnego języka poetyckiego, dzięki któremu artysta realizuje tendencję do autonomii

7. SYMBOLIŚCI: Miciński, Leśmian - koniec XIX deb. w m. In. „Życiu” krakowskim, ale tomiki należą do II okresu ; Wyspiański dramat)

II. 1900 - 1907

1. Rok 1900 nie stanowi jakiegoś przełomu, raczej c.d. poprzednich zjawisk, jednak wtedy ukazują się utwory wybitne:

- Jan Kasprowicz - Ginącemu światu (1901-2) i Salve Regina (1902) - wyd. w 1922 jako Hymny

- Tadeusz Miciński - W mroku gwiazd (1902)

- Leopold Staff - Sny o potędze (1901), Dzień duszy (1903), Ptakom niebieskim (1905)

- tomiki Langego, Maryli wolskiej, Bronisławy Ostrowskiej, Marii komornickiej, Marii Grossek- Koryckiej, Józefa Ruffera, Edwarda Leszczyńskiego, Gustawa Daniłowskiego, Władysława Orkana, Antoniego Szandlerowskiego

2. EKSPRESJONIZM

1. Liryka wcześniejsza, pesymistyczno - dekadencka miała charakter bierny, pełen rezygnacji - Tetmajer „Prometeusz” - dziś Prometeusz nie pomógłby ludzkości; przeczucie katastrofy, pasja niszczycielska; pragnienie zatrucia świata - Maria Komornicka „Bunt Anioła”

2. Temat końca świata, dies irae - Jerzy Żuławski, Włodzimierz Pierzyński, Władysław Orkan; poemat prozą Micińskiego „Niedokonany”; ludzkość ginie pod walącymi się katedrami - „Templariusz”; proza ST. Przybyszewskiego, dramat Lucjana Rydla; tom Kasprowicza „ginącemu światu” i tu „Dies irae”; u Kasprowicza i Żuławskiego odwrócone role sędziów i sądzonych; za zło oskarża się BOGA; bunt przeciw człowieczej egzystencji

3. Kasprowicz - 2 tomy hymnów: 1. „Ginącemu światu”: „Dies irae”, „Salome”, „Święty Boże”, „Moja pieśń wieczorna”; 2. „Salve Regina”: hymn tytułowy + 3 utwory: „Hymn do Św. Franciszka z Asyżu”, „Judasz”, „Maria Egipcjanka”; bunt szczególnie w „Dies irae” i

Ad.1 „Święty Boże”- tu już głęboki pesymizm, nie tylko schopenhauerowski, „Święty Boże”: życie jest ponurym, wielkim kopanym dołem, i świat dół swój grzebie od pierwszych dni, życie - procesja, wędrówka ku mogile, prowadzona jest przez szatana i Kościotrupa = tragizm ludzkiej egzystencji, poddanej jak u Schopenhauera złu i śmierci. Brak duchowej perspektywy - uniesienia się do góry po śmierci - tego nie ma, jest tylko horyzontalny kierunek - więc zło jest wieczne i wszechwładne.

Ad. 2 - tomik nawiązujący do romantyzmu - prometejsko -konradowska konwencja buntu - spór z obojętnym Bogiem; tomik zaliczany do ekspresjonizmu (lub ostrożniej - do preeksprejonizmu)

Ekspresjonizm - nazwa późniejsza, ale związana z ruchem w Niemczech ok. 1910r. W Polsce określała się mianem ekspresjonistów grupa poznańskiego „Zdroju” w l. 1917-22; ale za ekspresjonistyczne uważa się pewne elementy literatury Mł. Pol.:

1. Hymny Kasprowicza

2. twórczość Micińskiego, Przybyszewskiego ( bezpośrednio łączy swoją osobą Młodą Polskę z „Zdrojem”; „Na drogach duszy” 1900 - sztuka to wybuch wulkanicznych sił,

3. poezja Marii Komornickiej (proza poetycka” Baśnie. Psalmodie” i Marii Grossek - Koryckiej (zbiór „Orzeł oślepły” 1913? tu szczególnie: „Miserere mei, Domine ”- poezja oniryczno- wizyjno- eschatologiczna, „Sonaty mol” - elementy muzyczne; uważana za pomst pomiędzy młodopolska poezją a twórczością „Zdroju”

1. ekspresjonizm młodopolski nazywany jest EKSPRESJONIZMEM KRZYKU - nagminne hiperbole uczuciowe; częsta sceneria kosmiczna, często jako przestrzeń wewnętrzna, horyzont ciemny, burzliwy, chory, czarne słońce, wyobrażenia apokaliptyczne, katastroficzne - kosmiczna katastrofa - „Moja pieśń wieczorna”; koniec świata - ziemia ognistą kulą - „Niedokonany” Micińskiego;

2. na takim tle podmiot wypowiada kwestie dotyczące kondycji ludzkiej

-podmiot kreowany przez biblię, mitologię, literaturę - zwykle jednostki buntownicze lub opanowane przez silne namiętności

- Miciński: Lucyfer, Roland szalony, Korsarz, Meduza

- Kasprowicz: Salome, Judasz, Maria Egipcjanka; Dies irae, Święty Boże, Moja pieśń wieczorna

3.AKTYWOIZM EKSPRESJONISTYCZNY zastępuje bierność dekadentów; aktywizm przez postawę buntowniczą; częsta postać - zbuntowany anioł = Lucyfer - „Święty Boże”; identyfikacja z Szatanem, demonem - Miciński,

4. Pytanie Kasprowicza - Skąd pochodzi ZŁO???

- „Święty Boże” - szatan po ziemi tej krąży - wszechobecność zła

- grzeszna miłość - wizja z Dies irae - Szatan + Ewa

- litania grzechów wywołana przez szatana - Moja pieśń wieczorna

5. Miciński - u niego Szatan nie jest taki zły, gdyż u niego zło nie jest tak łatwo oddzielić od dobra; wręcz fascynacja złem, nawet sadyzmem, którą tłumaczył tajemnicą podświadomości, której szukał; odkrycie „drugiego ja” w sobie = sobowtóra (podobnie u Przybyszewskiego), też sił ciemnych, dionizyjskich ( rozdzielenie apollińskie - dionizyjskie - od Nietzschego; też nakazywał :”Pisz krwią” - to chyba wzięli sobie do serca ekspresjoniści;))

6. niechęć do ładu i harmonii - dysonanse, wyjaskrawienia, efekty turpistyczne - gady i płazy np. w „Dies irae”, elementy okrucieństwa - „Święty Boże” - kazano patrzeć skrwawionym okiem; u Micińskiego motyw tortur św. Inkwizycji w cyklu In loco tormentorum

7. KOLORY = CZERŃ np. kruki u Kasprowicza, u Micińskiego - kolumny, groty czarne; „Czarne Xięstwo”

CZERWIEŃ - jako krew, zorza, płomień;

Też zestawienia oksymoroniczne np. „czarne płomienie” cykl M. Komornickiej

Częste oksymorony, antytezy - wyraźne przede wszystkim u Micińskiego

8. intensywność wyrazu prowadzi do NEGACJI RYGORÓW POETYCKICH - oniryzm →zrywanie ciągłości wypowiedzi, u Kasprowicza - rozrywanie więzów wersyfikacyjnych, WIERSZ WOLNY ( zasada składniowa - wers =zdanie lub równoważnik) lub zasada intonacyjno -emocyjna - np. „Hymn świętego Franciszka z Asyżu” Kasprowicza [batalia o wiersz wolny - vers libre - przede wszystkim we Francji, opiera się na tradycji romantycznej, ale rozwój dopiero w poezji współczesnej, charakterystyczny dla epoki Mł. Pol.]

2. REKONWALESTENCJA

1. okres - pesymizm, dekadentyzm, bankructwo idei

2.okres - metafizyka, aktywizm, heroizacja -KONTRPROPOZYCJA DLA PRÓB EKSPRESJONISTYCZNYCH = środowisko lwowskie;

1. prekursor L. Staff „Sny o potędze” 1901-

1. tomik rozpoczynał sonet „Kowal” - wyrazy przeciwstawne do ulubionych przez dekadentów - olbrzym, zuchwały, wspaniały, nadmiar, pełnia, mocarz, szczęście itp. ; Staff podejmuje tematy związane z pracą _ „Dzień pracy”, macierzyństwem - cykl „Matka” w „Dzień duszy”; ale nie w pełni zerwanie z pesymizmem np. „Deszcz jesienny” czy Blada dziewczyna” - melancholijny nastrój, smutek, przygnębienie; też inspiracja Maeterlincka -„Klęska”, „Zdarzenia cichych ludzi”, „Upadek” - wiersz dekadencko - katastroficzny - wszystko do chodzi do kresu; wpływy Nietzschego - sztuka jako wielki bodziec życiowy, walka z własną słabością, dążenie do nadczłowieczeństwa, autokreacja samego siebie - ciosanie posągu u Staffa itd. Przewartościowanie wszelkich wartości - z „Tako rzecze Zaratustra”, negacja istnienia dobra i zła

2. także artykuł „rekonwalescencja końca wieku”- chęć życia;

3. optymizm w późniejszych tomikach : „Dzień duszy” 1903, „Ptakom niebieskim” 1905, „Gałąź kwitnąca”1908 - odrzyćmy boleść, z uśmiechem stańmy, śmiech ból oszuka itp. - z „O zbawczej ułudzie” w „Ptakom niebieskim”

2. Józef Ruffer - też środowisko lwowskie „Posłanie do dusz” 1903 - też walka ze słabością

+ Maryla Wolska „ Święto słońca” 1903, „Z ogni kupalnych” 1905 - zmiana pejzażu = zaczyna świecić słońce, rozkwitające sady, pola pełne zboża, żyzne ogrody itp. Obrazy żniw, owocobrania, przywrócona wiara w życie, ale śmierć nadal obecna

+ nowy, polityczny sposób myślenia wnosi do poezji ST. Wyspiański - rewiduje dotychczasową postawę pol. społeczeństwa np. rapsod „Kazimierz Wielki” wzorowany na „Królu Duchu”, krytyka zatopienia w przeszłości,

REZULTATEM AKTYWIZMU - REWOLUCJA 1905

III. Rewolucja 1905 r. Liryka rewolucyjna i patriotyczna

• Żeromski : tylko poezja polska nie opuści cię, nie zdradzi i nie znieważy, żołnierzu! 1905

• Anonimowe pieśni typu „Na barykady, ludu roboczy…”, „Łodzinka”

• Staff „wiosna ludów” - wiersz, sonety - „Gniew sprawiedliwy”

• Kasprowicz „Warszawianka”, „Boże caria chrani…”

• Tetmajer „Poezje współczesne” 1906- powrót do młodzieńczych fascynacji społecznych

• Lange „Pierwszy dzień stworzenia”1907 także powrót do młodzieńczych fascynacji społecznych

• Hymn „Veni creator” Wyspiańskiego

• Wiersze Niemojewskiego, Orkana, Fr. Miradoli, Edwarda Słońskiego itp.

• Wcześniej: 1902 „ Z domu niewoli” Żuławski, 1906 wyd, a napisane wcześniej „Pieśni niepodlegle” Wacława Rolicz - Liedera, pieśni patriotyczne Bogusława Adamowicza i Lucjana Rydla; też Miciński - wiersz „ Tak mi ojczyzny mojej żal”

• Stereotypowe obrazy - personifikacja wolności, lud niczym Mocarz, Cyklop, metaforyka solarna - wschód, świt, jutrzenka, też metaforyka agrarno - meteorologiczna - powódź, orkan, życiodajny deszcz krwi, odmładzajaca świat burza- wiosna

IV. Langego „Rozmyślania”(1906) i Kasprowicza „O bohaterskim koniu i walącym się domie”

• Lange 1906 „Rozmyslania” - wiersze o samotności człowieka, przemijaniu, życiu = przejściowym więzieniu dla duszy, człowiek jako skazaniec, elementy etyczne, życie już jako przygotowanie do śmierci, by być wobec niej nieskazitelnym - zmiana

• Kasprowicz „O bohaterskim koniu…” zbiór = poematy prozą i prozy poetyckie; oryginalność, ale wpływy Baudelaire'a , Bertranda, Rimbauda; zbiór jest rezultatem obserwacji stosunków panujących na zachodzie - po Podróży, Londynu, Szwajcarii, konfrontacja z kulturą i cywilizacją; zderzenie tradycyjnych wartości, idealizmu z postawą materialistyczną - prowadzi do drwin, ironii, śmiechu - już nie do krzyku; groteskowa wizja śmierci „Pani Śmierć”, nowa wersja Dies irae- autoparodia własnych obsesji tematycznych; ironia i drwina także w „Balladzie o słoneczniku” 1908

V. Twórczość satyryczna

• Wyżej wspomniana twórczość Kasprowicza

• Satyra już wcześniej pojawiła się w „Chimerze” 1902 - Jan Lemański - autor bajek, wierszy satyrycznych, liryków, prozy. Bajki zmodyfikowane - zmniejszenie moralizatorstwa, alegorię wyparł symbol, nasycenie liryzmem, elementy psychologiczne, wręcz parodia tradycyjnej bajki - „Proza ironiczna” - tom z 1904r. np. lis i kruk - lis zna bajkę, więc też zna podstęp - zjada spokojnie ser

• Leśmian zajmował się problemem artysty wobec tłumu - nie powinien się zniżać do poziomu mas, krytyka utylitarystycznej i hedonistycznej postawy

• Julian Ejsmond

• Benedykt Hertz

• Pisma satyryczne, kabarety: „Zielony Balonik” liryka Edwarda Leszczyńskiego „Kabaret szalony” 1908, Tadeusza Boya- Żeleńskiego - satyryczne wiersze, piosenki, fraszki, czasem odważne, agresywne erotyki, , parodie lub trawestacje np. fraszek Kochanowskiego, czy bajek w stylu Jachowicza - zebrane w tomie „Słówka” 1913, wiele jeszcze aktualnych = czyli jeszcze śmiesznych np. „Krakowski jubileusz” lub „Jak wygląda niedziela oglądana przez okulary Jana Lemańskiego”; też z „Z B” współpracował Adolf Nowaczyński „Meandry”1911 - atak na romantyzm , gdzie: gwiżdżę na waszą romantyczną Trójcę!

• Drukowane w „Liberum Veto” parodie współczesnych utworów literackich

---